Historia gospodarcza (25 stron), Geneza i rozwój historii gospodarczej , jej przydatność i źródła


Geneza i rozwój historii gospodarczej , jej przydatność i źródła

H.gospod. rodziła się wraz z rewolucją przemysłową XVIII w i powstaniem systemu kapitalistycznego. Po raz pierwszy nazwa h.gospod. pojawiła się w Niemczech w 1879 r., a w 1901 r. pierwsze specjalistyczne pismo. Szybkie wyodrębnienie się dyscypliny i jej pomyślny rozwój przypada na okres międzywojenny (1918-1939), największe zaś osiągnięcia po II w.ś.

Doświadczenia metodologiczne - głównie udział 2 szkół:

W Polsce h.gospod. rozwinęła się w latach międzywojennych w ośrodku lwowskim - szkoła Franciszka Bujaka i w Poznaniu - szkoła Jana Rutkowskiego; 1931 r.- czasopismo ”Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych „ badania po 1944 r.

H.gospod. zajmuje się procesami tworzenia i podziału dochodu społecznego w danym okresie historycznym, na danym terytorium. Wg. Witolda Kuli h.gospod. bada:

.

Cel: określenie poziomu życia ludności w danym okresie na danym obszarze.

Źródłem historycznym nazywamy utrwalony i zachowany materialny ślad działalności człowieka z przeszłości. Na ich podstawie historyk rekonstruuje proces dziejowy.

Rodzaje źródeł historycznych:

Historia rozpoczyna się wraz z epoką źródeł pisanych

Epoki wcześniejsze - archeologia - dot. źródeł materialnych

H .gospod. przywiązuje szczeg. uwagę

Miejscem przechowywania źródeł historycznych są archiwa.

Periodyzacja historii powszechnej

Periodyzacja - podział procesu dziejowego na mniejsze odcinki czasowe.

Cel: określenie i wyodrębnienie głównych etapów w dziejach ludzkości oraz wskazanie ważnych punktów zwrotnych w historii.

Najbardziej znane ery to:

Najbardziej znane kalendarze:

Periodyzacja praktyczna - na podstawie podziału dziejów Chryst. Kellera (XVII w) na epoki:

  1. starożytną - od wstąpienia na tron Konstantyna Wielkiego w 306 r

  2. średniowieczną - od upadku Konstantynopola w 1453 r

  3. nowożytna - po upadku Konstantynopola

w ramach periodyzacji praktycznej wyróżnia się:

Periodyzacja marksistowska - w 1859 r. K. Marks w „ Przyczynku do krytyki ekonomii politycznej” wyróżnił formacje społeczno-ekonomiczne, czyli stadia rozwoju społeczeństw

    1. wspólnotę pierwotną

    2. niewolnictwo

    3. feudalizm

    4. kapitalizm

    5. socjalizm

Przechodzenie od jednej formacji do drugiej jest rezultatem 3 procentów zachodzących w każdej z nich

  1. wzajemnego oddziaływania człowieka i przyrody w procesie produkcji dóbr materialnych - rozwój sił wytwórczych

  2. narastania sprzeczności między nowymi siłami wytwórczymi a starymi stosunkami produkcji, które muszą się dostosować do poziomu nowych sił wytwórczych

  3. powstawania sprzeczności między nowymi stosunkami produkcji a starą nadbudową ideologiczno- polityczną

Rewolucje decydują o przejściu od formacji starej do nowej, bardziej rozwiniętej i postępowej. W myśl tej teorii powstania niewolnicze położyły kres niewolnictwu, rewolucje burżuazyjna - feudalizmowi, a rewolucje proletariackie usuną kapitalizm. Socjalizm, wg Marksa , jest ostatnim stadium rozwoju społeczeństwa.

Periodyzacja stadiów rozwoju - W. Rostow r 1960 - 5 stadiów przechodzenia od społ. tradycyjnego do społ. nowoczesnego.

  1. społ. tradycyjne - wysoki udział zatrudnianych w rolnictwie (ok. 75 %) niska wydajność pracy, hierarchiczna struktura społeczeństwa, władza w rękach posiadaczy ziemskich - feudalizm

  2. społ. przejściowe - tworzą podstawy do wzrostu gospod. zmiany techniki produkcji i struktury społ., systemu politycznego i wyznawanej przez ludzi hierarchii wartości - od feudalizmu do kapitalizmu

  3. start gospodarczy - zaistnienie bodźca uruchamiającego gwałtowny rozwój (np. rewolucja)

  4. społ. dojrzałości - gospodarka opiera się na bazie technicznej i materialnej rozwiniętej po starcie gospodarczym

  5. społ. masowej konsumpcji - gospodarka uzyskuje możliwość produkowania prawie wszystkiego, czego chce.

Kryterium wolności gospodarki - A. Pettre 1969 r podział dziejów ludzkości na 3 fazy:

Epokom tym odpowiadały 3 stadia rozwoju gospod.

  1. gospod. uzależniona, podporządkowana - ekonomika jest podporządkowana obyczajom i zwyczajom, tradycji, porządkowi religijnemu i politycznemu (wieki średnie i XVI-XVII)

  2. gospod. niezależna - XVII w (liberalizm i indywidualizm) i XIX w (pełna gospodarcza niezależność), cecha- faworyzowanie prywatnej inicjatywy i przedsiębiorczości oraz wyzyskiwanie słabszych

  3. gospod. kierowana - XX w - wpływ państwa na gospod. (kapitalizm kierowany) i rozwój ideologii kolektywizmu (socjalizm)

Starożytność

Historia starożytna obejmuje 2 fazy rozwoju cywilizacji ludzkich:

  1. epokę wspólnoty pierwotnej (epoka kamienna) ok. 1.000.000 - 3.000 lat p.n.e.

  2. epokę antyczną (właściwa starożytność) - ok. 3.000 lat p.n.e. - V w n.e. (476 r)

Człowiekowate stanowią wyodrębnioną grupę ewolucyjną już od 3-4 mln lat

Przewagę w przyrodzie człowiek zdobył dopiero w ciągu ostatnich kilku tysięcy lat.

Epoka kamienna dzieli się na:

  1. paleolit - ok. 1.000.000 - 14.000 p.n.e.

  2. mezolit - 14.000 - 8.000 p.n.e.

  3. neolit - 8.000- -4.000 p.n.e. (epoka kamienia gładzonego)

Ok. 35.000 lat p.n.e. pojawił się Homo sapiens, który w okresie ok. 25.000 lat p.n.e. spowodował przyśpieszony rozwój gatunku ludzkiego: obróbka kamienia, łuk, udomowienie psa; wzrost liczby ludności.

Neolityczna rewolucja rolnicza. Ok. 8.000 - 4.000 lat p.n.e. - opanowanie sztuki rolnictwa, czyli umijętność produkowania żywności w postaci białka roślinnego (zbóż); uwarunkowanie zmiana klimatu (wyginięcie niektórych zwierząt) stałym wzrostem liczby ludności, coraz większą niewydolnością modelu zbieracko-łowieckiego obejmującą dziko rosnących roślin zbożowych

Konsekwencje rewolucji rolniczej

  1. przejście od wędrownego tryby życia do życia osiadłego,

  2. społeczny podział pracy na rolników i hodowców,

  3. przejście z matriarchatu do patriarchatu,

  4. tworzenie osiedli (miast i wsi) Mezopotamia ok. 9.000 lat p.n.e.,

  5. nierówność majątkowa wynikająca z nadwyżek produkcji,

  6. pojawienie się przywódców o dużym autorytecie,

  7. pierwociny organizacji państwowych; systemy kultu sił przyrody, zwierząt, płodności i prac rolnych; wraz z wierzeniami i kultami ukształtowały się kasty i funkcje kapłanów

Niewolnictwo

System niewolniczy stworzył kategorie ludności pozbawioną wolności osobistej zwaną niewolnikiem. Niewolnicy istnieli we wszystkich społeczeństwach starożytnych, ale odgrywali różną rolę w procesach produkcyjnych i dzieli się na różne kategorie. Podst. źródłami naboru niewolników były wojny zdobywcze, w mniejszej skali osoby porywane przez handlarzy niewolników, czasem dłużnicy. Pierwszy etapem rozwoju było tzw. niewolnictwo patriarchalne, gdzie niewolnik był członkiem rodziny i podlegał pełnej władzy najstarszego mężczyzny w rodzie. Niewolnictwo w klasycznej postaci wykształciło się w Grecji (V-VI p.n.e.) w państwach hellenistycznych oraz w starożytnym Rzymie. Stanowili oni własność prywatną i byli w różnych działach gospodarki najczęściej w rolnictwie oraz w górnictwie. Część stanowiła służbę domową, część była gladiatorami. Niewolnik był traktowany jako narzędzie mówiące ( insrtumentum vacale), nie miał żadnych praw, a pan decydował o jego życiu i śmierci.

W wielkich despotycznych monarchach Egiptu, Mezopotamii, Persji, Indii, Chin ziemia była własnością monarchy, ludność wiejska była formalnie wolna, ale podporządkowana państwu i zobowiązana do świadczenia wielkich ciężarów na jego rzecz - azjatycki sposób produkcji .

Niewolnicy na wschodzie byli ludźmi najniższej kategorii społecznej, ale mieli ochronę prawną i nigdzie nie byli traktowani jak rzeczy czyli narzędzia. Część niewolników stanowiła służbę władców i arystokracji oraz kasty kapłańskiej.

Cywilizacje starożytnego wschodu

Najdawniejszą kolebką zorganizowanej cywilizacji ludzkiej umieszcza się na terenach Bliskiego Wschodu: Mezopotamii, Persji, Syrii, Palestyny, Azji Mniejszej oraz Egiptu.(tzw. urodzajny półksiężyc: doliny rzek Tygrysu i Eufratu oraz Nilu)

Mezopotamia: IV w p.n.e. wielkie państwa: Sumer, Akad, Babilonia, Asyria, Persja.

Egipt: III w - państwo egipskie

W IV w przejście od epoki kamiennej do epoki brązu; Skutki: