A DZIE�O LITERACKIE (forma i treœ�)

I Teoria literatury:

1) teoria dzie�a literackiego: zajmowanie si� istot� dzie�a, jego istnienie. Budowa systematyczno opisowa - poetyka,

2) teoria literackiej komunikacji: dzie�a, a spo�ecze�stwa, jego odbi�r i skutki,

3) teoria procesu historyczno - literackiego: przemiana literatury w czasie (epoki) + poetyka historyczna (mechanizmy kszta�towania si� i przeobra�e� literatury).

II Uporz�dkowanie j�zykowe:

1) styl (forma) - ogarnia wszystkie j�zykowe sk�adniki: uk�ady zg�oskowe, brzmienie, instrumentacj�, rytmizacj�, s�ownictwo, zwi�zki frazeologiczne, konstrukcje zdaniowe, a tak�e jednostki wypowiedzeniowe, takie jak narracja, monolog liryczny, dialogi oraz ich powi�zania w nadrz�dnej ca�oœci tekstu,

2) kompozycja - organizuje treœ� dzie�a,

3) œwiat przedstawiony (sk�adniki treœci) - dzia�ania, prze�ycia, rzeczy, zdarzenia:

a) motyw dynamiczny: rozwija œwiat przedstawiony w czasie (zdarzenia),

b) motyw statyczny: rozbudowuje przestrze� w wyglad, cechy i przedmioty,

c) zesp�� motyw�w: zapewnia jednoœ� i sp�jnoœ�.

4) podmiot literacki - ukszta�towana, fikcyjna osoba

• a) z jego wypowiedzi wy�ania si� œwiat przedstawiony opowiadaj�c o nim lub go opisuj�c w utworach narracyjnych wyra�aj�c prze�ycia, rozmyœlenia w utworach lirycznych,

• b) najbardziej wyrazisty jest w utworach liryki bezpoœredniej.

5) zawartoœ� ideowa - og�� pogl�d�w, opis�w, ocen, jakie pisarz ukazuje czytelnikowi.

a) idea: myœl przewodnia „wy�szy sens”, funkcja podobna do tematu w œwiecie przedstawionym,

• b) problem (morlany, filozoficzny, œwiatopogladowy): zostaje czytelnikom do samodzielnego rozstrzygni�cia,

• c) tendencja: teza maj�ca przekona� czytelnika do okreœlonej postawy.

B J�ZYKOWA ORGANIZACJA

I J�zykowa organizacja utworu literckiego:

1) j�zyk literatury pi�knej; j�zyk poetycki,

2) styl - polega na okreœlonym wyborze i szczeg�lnej organizacji element�w j�zykowych oraz czynnikach ponadindywidualnych: styl pisarza, epoka, pr�d literacki.

3) stylizacja - œwiadome nawi�zanie, naœladuje rozpoznawalny wzorzec:

a) pastisz: stylizacja zmierzaj�ca do ca�kowitego upodabniania do wzorca,

b) parodia: stylizacja maj�ca na celu skarykaturowanie wzorc�w,

c) aluzja: u�ycie wybranego i charakterystycznego elementu innego dzie�a,

d) cytat: dos�owne przytoczenie fragmentu,

e) parafraza: oparcie utwor�w w ca�oœci lub we fragmencie na innym utworze, przy r�wnoczesnym przekszta�ceniu go i przystosowaniu do nowego zamys�u, tak jednak, by podobie�stwo do pierwowzor�w pozosta�o uchwytne.

II Organizacja element�w brzmieniowych:

1) Instrumentacja g�oskowa - wi�ksze od przeci�tnego nagromadzenia okreœlonych g�osek lub ich kombinacji na pewnym odcinku lub w pewnych miejscach tekstu:

a) aliteracja: powtarzanie si� tych samych liter i sylab na pocz�tku wyraz�w w wersie, w kolejnych wersach lub w zdaniu.

2) rytmizacja i wierszowoœ�,

3) rymy i strofy.

III J�zykowa organizacja utworu literckiego:

1) onomatopeja (dŸwi�konaœladownictwo) - wyraz, zesp�� wyraz�w naœladuj�cych swym brzmieniem dŸwi�ki naturalne,

2) nadaje utworowi: nastr�j, melodyjnoœ�, muzycznoœ�, odr��nienie od mowy zwyk�ej,

3) sugerowanie wi�zi znaczeniowej lub pokrewie�stwa.

IV Organizacja s�ownictwa:

1) inwersje

2) elipsy: wprowadzenie konstrukcji zdaniowych niepe�nych,

3) anakoluty: wprowadzenie konstrukcjii zdaniowych nieprawid�owych,

4) okresy retoryczne: gromadzenie s��w kr�tkich lub d�ugich:

a) paralelizm: ci�g zda� o takiej samej lub podobnej budowie.

5) antyteza: zestawienie zdaniowe na opozycyjnych znaczeniach,

6) stosowanie zda� o wyrazistych intonacjach ujawniaj�cych zaanga�owanie emocjonalne:

a) eksklamacja (wykrzyknienia),

b) apostrofa: zwrot do odbiorcy,

7) inwokacja: proœba do Boga we wst�pie (o patronowaniu dzie�u i autorowi),

8) pytanie retoryczne.

V Przekszta�cenia semantyczne:

tropy - to wszystkie sposoby uwydatniania znaczenia w tekœcie

1) metafora (przenoœnia): nadaje now� wartoœ� semantyczn� wyrazom,

a) personifikacja (uosobienie): nadanie nieo�ywionym przedmiotom, zjawiskom ludzkich cech zachwa�,

b) animizacja (o�ywienie): nadanie nieo�ywionym rzeczom, przedmiotom, zjawiskom w�aœciwoœci istot �ywych,

c) metonimia - zestawienie s�owne, w kt�rym zamiast nazwy jakiegoœ przedmiotu lub zjawiska wystepuje nazwa obiektu innego pozostaj�cego z tamtym w realnym zwi�zku (np. strugi marca - strugi deszczu marcowego)

2) epitet:

a) epitet metaforyczny,

3) oksymoron: wartoœ� semantyczna jest sprzeczna z wartoœci� wyrazu okreœlonego,

4) por�wnanie: uwydatnianie jakiejœ cechy zjawiska przez wykazanie jego podobie�stwa z innymi

a) por�wnanie homercykie,

5) peryfraza: podanie definicji zamiast samego nazwenictwa,

6) hiperbola: opisanie zjawiska w spos�b przesadny, wyolbrzymiaj�c rang� i znaczenie,

7) paradoks: sformu�owanie na poz�r sk��cone z logik� i wewn�trznie sprzeczne, ale objawiaj�ce jakiœ g��bszy sens

8) gra s��w: wykorzystanie to�samoœci i podobie�stw brzmienia wyraz�w dla manipulacji ich znaczeniami:

a) kalambury: gra s��w w funkcji �artobliwej,

9) symbol: motyw, kt�ry poza znaczeniem dos�ownym i konkretnym w obr�bie œwiata utwor�w ukazuje r�wnoczeœnie znaczenie wy�szego rz�du,

10) alegoria: motyw maj�cy podw�jne znaczenie, zwi�zek mi�dzy znaczeniami jest bardziej sta�y od symbolu,

11) pointa (puenta): spos�b zamkni�cia utworu, kt�ry zaskakuj�co uwydatnia, dope�nia lub przewartoœciowuje zawarte w nim znaczenie,

12) ironia: takie ukszta�towanie tekstu, �e jego sens dos�owny i wprost wypowiedziany pozostaje w sprzecznoœci z sensem w�aœciwym.

VI Wiersz:

1) nieregularny: powstaje w wyniku cz�œciowego przekszta�cenia wiersza regularnego; zasady wiersza regularnego s� tu tylko i w pewnych odcinkach tekstu, zmienia si� jego przebieg,

a) nieregularny sylabowiec: budowa jego polega na nieregularnym docelowym komponowanym przeplocie tradycyjnych format�w sylabowca,

2) nieregularny,

3) wolny: nie podlega zasadzie rytmicznej, opiera si� natomiast na graficznym zaznaczeniu podzia�u na wersy.

4) rytmicznoœ�: polega na ustabilizowanej powtarzalnoœci pewnych odcink�w tekstu; odcinki te pe�ni� funkcj� jednostek rytmicznych (wersy)

a) sylabiczny:

- sta�a liczba sylab,

- akcent na przedostatniej sylabie,

- tzw. akcent paraksytoniczny w zako�czeniu wersu (klauzuli),

- œredni�wki w wersach d�u�szych ni� 8-zg�oskowe.

* œredni�wka - to sta�y podzia� mi�dzywyrazowy w kolejnych lub odpowiadaj�cych sobie wersach, wypadaj�cy zawsze po tej samej liczbie sylab,

- przerzutnia: polega na przeniesieniu zako�czenia zdania z jednego wersu na pocz�tek wersu nast�pnego,

- formy sylabowc�w:

* 13 (7+6)

* 11 (5+6)

* 8

b) sylabotoniczny: regularna powtarzalnoœ� wers�w jednakowych pod wzgl�dem:

- liczby sylab,

- sta�e umiejscowienie akcent�w na przestrzeni ca�ego wersu,

- zale�ne od tego, na jakie jednakowe odcinki sylabiczno - akcenotwe (stopy).

- rodzaje:

* wiersz lambiczny: powtarza si� odcinek dwusylabowy akcentowany na drugiej sylabie, czyli jamb

* wiersz trocheiczny: powtarza si� na trochej

* wiersz daktyczny: powtarza si� na daktyl

* wiersz amfibrachiczny: powtarza si� na amfibrash

* wiersz ahapestyczny: powtarza si� na ahapest

* wiersz peoniczny: powtarza si� na peon III

c) toniczny: powstaje w wyniku powtarzalnoœci wers�w jednakowych pod wzgl�dem liczby g��wnych akcent�w:

- zestr�j akcentowany: to jedno- lub parasylabowy odcinek wypowiedzi z�o�onych albo z pojedynczego wyrazu samodzielnie akcentowanego, albo z takiego wyrazu po��czonego z wyrazami pozbawionymi samodzielnego akcentu,

- wiersz toniczny - tr�jakcentowanie, szeœcioakcentowiec.

VII Rymy - powtarzanie jednakowych lub podobnych uklad�w g�oskowych na ko�cu wyraz�w

1) �e�ski,

2) m�ski,

3) dok�adny,

4) przybli�ony, niedok�adny,

a) asonanse - oparte na identycznoœci samog�osek (np. powr�t - got�w),

b) konsonanse - oparte na identycznoœci sp��g�osek (np. warg - wr�g),

5) regularny:

a) parzysty (styczny): aa-bb-cc

b) przeplatany (krzy�owy): a-b-a-b

c) okalaj�cy a-bb-a

6) nieregularny.

VIII Strofa (zwrotka) - powtarzaj�ca si� w utworze pe�na wers�w utworzonych w sta�ym porz�dku rymowym i rytmicznym.

1) dystych: dwuwersowa, rym parzysty, wyodr�bniony sk�adniowo,

2) tercyna: trzywersowa a-b-a, b-c-b, c-d-c...

3) sekstyna: szeœciowersowa, a-b-a-b-cc

4) oktawa: oœmiowersowa, a-b-a-b-a-b-cc

5) czterowersowa: rymy parzyste, okalaj�ce, krzy�owe,

6) saficka: trzy pierwsze wersy s� jedenastozg�oskowe (5+6), a ostatni pi�ciozg�oskowy

Przeciwie�stwem wiersza stroficznego jest wiersz na strofy niepodzielny, zwany ci�g�ym lub stychicznym

C RODZAJE I GATUNKI LITERACKIE

Czynniki odr��niaj�ce rodzaje i gatunki:

a) typ podmiotu literackiego i spos�b jego uzewn�trzniania si� w strukturze utworu,

b) typ budowy œwiata przedstawionego w dziele (kompozycja)

c) typ organizacji j�zykowej dzie�a (styl)

I Epika:

1) Cechy:

a) podmiot literacki wyst�puje jako narrator, z kt�rego opowieœci wy�ania si� œwiat przedstawiony,

b) podstawowa i nadrz�dn� form� wypowiedzi stanowi narracja

c) oœrodkiem œwiata przedstawionego jest fabu�a.

2) Narrator: to stworzona przez autora fikcyjna osoba opowiadaj�ca, w kt�rej rodzi si� i ulega przemianom œwiat przedstawiony; œwiat ten jest nieodmiennie przesz�oœci� w stosunku do czasu i okolicznoœ�i, w jakich narrator rozwija swoj� wypowiedŸ; o typie narratora decyduje:

a) jego pozycja wobec œwiata przedstawionego,

Pozycja narratora to zar�wno przyj�ty przeze� punkt widzenia, zakres wiedzy o zjawiskach b�d�cych przedmiotem opowiadania, jego dystans czasowy, poznawczy i moralistyczny wobec œwiata,

b) stopie� jego uwidocznienia w dziele to „ja”; zawiera komentarze, zwroty do czytelnika i oceny,

c) narracja to wypowied� monologowa prezentuj�ca prezentuj�ca jakiœ ci�g minusowych zdarze�, postaci i okolicznoœci:

- narracja autorska (trzecioosobowa): podmiot znajduje si� poza œwiatem przedstawionym i rozwija o nim relacje mniej lub bardziej obiektywne,

- narracja pami�tnikarska (pierwszoosobowa): narrator wyst�puje jako „ja” m�wi�c o zdarzeniach i sytuacjach, kt�rych by� œwiadkiem lub w kt�rych sam uczestniczy�.

3) Wysuni�cie element�w na I plan:

a) opowiadanie (zjawiska dynamiczne)

- opowiadanie informacyjne: powiadamia o typowych zdarzeniach i o powtarzalnych w œwiecie przedmiotach; przekazuje uog�lnion� wiedz� o fabule,

- opowiadanie unaoczniaj�ce: maksymalny konkretyzm i uplastycznienie opowiadania zdarze�; bezpoœrednie ukazywanie w czasie teraŸniejszym, a wi�c to czas przybli�ony w kt�rym bra� udzia� bochater.

b) opis (zjawiska statyczne):

- opis os�b,

- opis t�a zdarze�,

- opis sytuacji.

4) WypowiedŸ postaci:

a) dialog,

b) monolog wewn�trzny (myœli niewypowiedziane),

c) mowa zale�na,

d) mowa niezale�na („powiedzia�, �e...”),

e) mowa pozornie zale�na (po��czenie zale�nej z niezale�n�).

5) Fabu�a: to porz�dek zdarze� po��czonych przez nast�pstwo czasowe (przyczyna - skutek) orazte wydarzenia ida razem w kierunku za�o�onego celu.

a) akcja: to fabu�a nastawiona na cel,

b) w�tek: to zdarzenie w obr�bie fabu�y ��cz�cy si� w pewn� ca�oœ� z innymi w�tkami,

- w�tek g��wny: obejmuje dzieje postaci pierwszoplanowej - bochatera,

- w�tek uboczny: obejmuje dzieje postaci drugoplanowej,

c) epizod - umiejscowiony w nadrz�dnym porz�dku przyczynowo - skutkowym ma za zadanie dope�nienie t�a,

d) fabu�a epicka: ukazuje ludzkie �ycie w warunkach okreœlonego miejsca i czasu; umo�liwia prezentacj� ich prze�y� i myœli; tworzy zawsze motywacje dla ich dzia�a�, a wi�c uzasadnienie, dzi�ki kt�remu mo�emy wyt�umaczy� przyczyn� i zrozumie� dlaczego,

e) motywacja:

- realistyczna: opiera si� na kryteriach zdroworozs�dkowych,

- spo�eczna: opiera si� na kryteriach prawa rz�dz�cego �yciem spo�ecznym,

- psychologiczna: opiera si� na kryteriach chrakteru i nami�tnoœci,

- fantastyczna: opiera si� na kryteriach zjawisk nadprzyrodzonych, cudownych, dost�pnych tylko wierze i wyobraŸni,

- metafizyczna: opiera si� na kryteriach losu, przeznaczenia, anonimowych si� dzia�aj�cych niezale�nie od walki bochatera.

6) Charakterystyka: okreœla miejsce postaci w porz�dku œwiata: w obr�bie fabu�y, wœr�d innych postaci oraz w tle zdarze�:

a) cel:

- indywidualizacja: uwydatnianie niepowtarzalnych cech postaci,

- typ: podkreœla cechy, kt�re czyni� z postaci typ reprezentuj�cy jak�œ grup� spo�eczn�,

b) rodzaje:

- charakterystyka zewn�trzna (wygl�d, zachowanie),

- charakterystyka wewn�trzna (psychika),

- charakterystyka poœrednia: gdy wynika ze s��w, myœli, dzia�a� samej postaci lub z innych opinii o nim,

c) postacie:

- posta� statyczna: niezmienna,

- posta� dynamiczna: zmienna.

7) Gatunki epiki:

a) nowela:

- niewielki rozmiar, skondensowany,

- wyraŸiœcie zarysowana,

- jednow�tkowa,

- mocno zaznaczony punkt kulminacyjny,

- cz�sto zaskakuj�ce rozwi�zanie akcji,

- ograniczona: rygor kompozycyjny,

b) opowiadanie:

- wa�niejsze zasady od noweli,

- swobodna budowa,

- mo�e zawiera� epizody,

- partie opisowe i refleksyjne,

- analiza psychologiczna,

- mo�e zawiera� dygresje co powoduje ca�kowite skupienie si� na akcji,

c) powieœ�:

- zawiera wiele w�tk�w i epizod�w,

- jest szeroce rozbudowana,

- zawiera wiele postaci i opisuje ich historie,

- warunki �ycia codziennego,

- nawi�zuje do œrodowiska spo�ecznego i jego reali�w,

- zawiera obszerne charakterystyki,

- w�tki s� uporz�dkowane, zgodne z zasad� prawdopodobie�stwa,

- narrator jest trzecioosobowy i wszechwiedz�cy

c') rodzaje powieœci:

- powieœ� fantastyczna,

- powieœ� biograficzna,

- powieœ� historyczna,

- powieœ� sensacyjna,

- powieœ� spo�eczno - obyczajowa.

d) epos: (np. „Iliada”, „Odyseja” Homer)

- Ÿr�d�em eposu s� baœnie i mity,

- zawiera œwiat bochater�w i bog�w,

- bogowie kieruj� bohaterami (motywacja fantastyczna),

- to charakterystyka psychologiczna,

- czyny bohater�w podlegaj� moralnej ocenie,

- bogowie maj� cechy ludzkie,

- fabu�� jest po��czenie dw�ch œwiat�w,

- zawiera uk�ad epizodyczny, a nie ci�g�y,

- narrator jest wszechwiedz�cy, w trzeciej osobie,

- utw�r pisany poetyckim stylem,

- m�wi o heroicznych czynach,

- epitety s� na sta�e z��czone ze zjawiskami i rzeczami,

- zawiera drobiazgowe opisy,

- zawiera heksametr.

d') epos rycerski

- ograniczona rola bog�w w fabule,

- cudownoœ�,

- awanturniczoœ�,

- fantastyka.

e) poemat:

- heroikomiczny („Myszeida”, „Monachomachia” I. Krasicki)

* parodia

* podnios�y styl przy b�ahym temacie,

- epicki („Gra�yna” A.Mickiewicz)

* fabu�a jednow�tkowa,

* podobny do noweli i opowiadania.

- bochaterski („Woja Chocimska” Potocki)

- dydaktyczno epicki.

f) bajka (tw�rca - Ezop):

- kr�tka wierszowana lub proza,

- bochaterzy: to ludzie, zwierz�ta, roœliny, przedmioty,

- zawiera mora� - pouczenie,

- zdarzenia nie s� wa�ne, s�u�� tylko jako przes�ona dydaktyczna,

* bajka narracyjna: opowiadanie wierszowane o nieskomplikowanej fabule,

* bajka epigramatyczna: pozbawiona element�w epickich, w ca�oœci jest prawd� moraln� i psychologiczn�.

g) satyra:

- narracyjna lub dialogowa,

- oœmiesza,

- ukazuje rzeczywistoœ� zdeformowan� przez wyolbrzymienie lub pomniejszenie.

II Liryka:

1) Cechy:

a) obejmuje utwory, kt�rych tematem s� wewn�trzne prze�ycia i emocje,

b) podmiot liryczny: jego uczucia lub myœli ograniczaj� ca�okszta�t przedstawienia,

c) monolog liryczny:

- sytuacja wyznania, w kt�rej podmiot liryczny wyra�a swoje uczucia,

- dominacja czasu teraŸniejszego.

2) Podzia� na spos�b wypowiedzi podmiotu:

a) liryka poœrednia: podmiot liryczny jest w 1 os. l.p. oraz zawiera sytuacj� wyznania,

b) liryka poœrednia: ukrycie podmiotu i sytuacji wyznaniowej; monolog liryczny wyst�puje z narracj� (dialog):

- liryka opisowa: podmiot ukryty jest w opisie przedmiotu, zjawiska, pejza�u,

- liryka sytuacyjna: podmiot mo�e bezpoœrednio nie uczestniczy� w wydarzeniach (np. sielanka),

c) liryka inwokacyjna: jawnie i widocznie podmiot liryczny m�wi do adresata,

d) liryka podmiotu zbiorowego: podmiot liryczny wyst�puje w l.mn. nie jako „ja” tylko „my” i jest ono po��czone wsp�ln� ide�.

3) Podzia� na tematyk�:

a) mi�osna,

b) religijna,

c) refleksyjno - filozoficzna,

d) patriotyczno - obywatelska,

e) agitacyjno - polityczna.

4) Gatunki liryki:

a) sonet (Dante, Petrarka):

- zawiera 14 wers�w:

* dwa czterowierszowe (tetrastychy),

* dwa tr�jwierszowe (tercyny),

- pierwsza zwrotka zwykle opisuje temat, druga odnosi go do podmiotu, a tercyny zawieraj� refleksj� na jego temat,

- rygorystyczny,

b) ballada:

- zawiera niezwyk�e wydarzenia,

- tajemnicza,

- szkicowna,

- ludowa,

- fantastyczna,

c) hymn:

- uroczysta pieœ� pochwalna na czeœ� np. ojczyzny, bochater�w historycznych lub boga,

- rozpoczyna si� apostrof�,

d) oda:

- wznios�a, patetyczna pieœ�,

- opiewa wznios�� ide�, osob� lub wydarzenie,

e) pieœ�:

- najstarszy gatunek liryczny,

- pos�uguje si� r��nymi œrodkami j�zykowymi,

- r��norodna tematyka,

- pocz�tkowo zwi�zana z muzyk�,

f) elegia:

- powa�na, refleksyjna treœ�,

- pe�na zadumy i smutku,

g) tren:

- utw�r poœwi�cony zmar�ej osobie; rozpami�tuje jej dokonania, zas�ugi i zalety,

h) fraszka:

- kr�tki utw�r wierszowany,

- �artobliwa tematyka,

- zawiera puent�,

i) epigramat:

- kr�tki, przewa�nie utw�r poetycki,

- pisany dystychem elegijnym,

j) anakreontyk (kr�tki o zabawnym charakterze),

k) wiersz (wszyscy znamy).

5) Gatunki wsp�lne dla liryki i epiki (tzw. mieszane)

a) powieœ� poetycka (Byron, Wallenrod, Scott)

- rozbudowany utw�r wierszowany,

- fragmentaryczna fabu�a,

- momenty dramatyczne,

- subiektywizm opisu,

- bochater:

* tajemniczy buntownik sk��cony ze œwiatem,

* ma luki w biografii,

* ow�adni�ty ide�, nami�tnoœci�,

- zawiera zwroty do czytelnika,

- opisuje osobiste prze�ycia narratora,

- komentuje poczynania bochatera,

b) poemat dygresyjny (Bemowski, S�owacki)

- luŸna kompozycja,

- fabu�a z�o�ona z epizod�w po��czonych w�tkiem,

- natrrator opowiada w spos�b zabawny, ironiczny,

- narrator bierze fabu�� jako pretekst do wprowadzenia w �yciu dygresji, uwag i refleksji.

III Dramat:

1) Cechy:

a) przystosowany do realizacji scenowej,

b) du�o dialog�w,

c) nie ma narratora ani nadrz�dnego podmiotu,

d) rozwini�cie akcji:

- konflikt (np. intryga),

- punkt kulminacyjny,

- perypetia: nieoczekiwany zwrot akcji,

e) najcz�œciej jednow�tkowy,

f) akcja, czas i miejsce,

g) charakterystyka poœrednia,

h) tekst dramatu:

- g��wny,

- poboczny,

i) wypowiedzi postaci:

- kierowane do obiorcy,

- funkcja kontaktu mi�dzy postaciami.

2) Gatunki dramatu:

a) tragedia (Ajschylos, Sofokles, Eurypides),

- nieprzezwyci�alny konflikt mi�dzy d��eniami wybitnej jednostki, a mocami wy�szymi, kt�rym musi si� przeciwstawi�: losem i interesem zbiorowoœci,

- konflik tragiczny - przeciwie�stwo racji r�wnowartoœciowych pomi�dzy kt�rymi nie mo�na dokona� dobrego wyboru,

- katastrofa - fina�owe zako�czenie,

- plan:

* prolog: zarysowanie sytuacji (dialog lub monolog),

* parados: pierwsza pieœ� ch�ru,

* epejsodian: sceny,

* stasim: pieœni ch�ru,

* exodos: ko�cowa pieœ� ch�ru,

- ch�r: narrator komentuj�cy akcj�,

b) komedia (Arystofanes)

- �ywa akcja,

- pogodna tematyka,

- koniec pomyœlny dla bochater�w,

- groteska i humor,

- komizm sytuacyjny,

b') komedia sytuacyjna („Œluby panie�skie” Fredro)

- dynamiczna akcja,

- konflikty i intrygi,

b'') komedia charakter�w („Sk�piec”, „Œwi�toszek” Molier)

- typowe charaktery,

- akcja oparta na psychologii i rozterkach morlanych bochater�w,

3) Podzia� dramatu:

a) antyczne formy dramatu:

- dramat œredniowieczny:

* misteria: przedstawiaj� �ywot œwi�tych i wydarzenia z Biblii,

* moralitet: dydaktyzm; moralne pouczenie co dobre, a co z�e; koœcielne cnoty

* intermedia: wstawki humorystyczne, kt�re przeplataj� powa�ne sceny tworz�c fars�.

- dramat romantyczny:

* luŸniejsza kompozycja,

* zbiorowe sceny,

* fantastyka,

* tragizm, patos i groteska,

* cz�sto pisane niescenicznie,

- dramat obyczajowo - psychologiczny:

* naturalizm i realizm,

* niewielka iloœ� akt�w,

* rozplanowana akcja,

* akcja ma charakter psychologiczny i spo�eczny,

* motywacja realistyczna,

* obszerna charakterystyka bochater�w,

* j�zyk normalny (?)

b) wsp��czesne formy dramatu:

- dramat epicki („Kariera Artura Ui” Bertolt Brecht)

* zwroty narracyjne lub pieœni do widza, kt�re wy�aniaj� sens ideowy i moralny,

* mniejsza scenicznoœ�, wychodzi na zewn�trz (?)

- dramat poetycki („Mord w Katedrze” Eliot)

* dwup�aszczyznoœ� znaczeniowa (symbolika),

* luŸna kompozycja,

- dramat groteskowy („Kartoteka” R��ewicz, „Tango” Mro�ek, „Czekaj�c na Godota” Beckett)

* fabu�a rozwija si� przez dziwne i absurdalne, ale nie fantastyczne wydarzenia,

* brak motywacji psychologicznej,

* sytuacje budz� wsp��czucie i œmiesz�.

D KOMUNIKACJA LITERACKA

1) Funkcje dzie�a literackiego:

a) zaspokajanie potrzeb duchowych odbiorcy,

b) wywo�ywanie nowych potrzeb odbiorcy,

c) wz�r lektury: funkcje przypisywane dzie�om i ich hierarchia; wartoœciowanie oraz ocena utwor�w.

2) kultura literacka:

a) og�lne mniemanie o literaturze, jej cele itp.

b) wzory lekt�r.

3) Publicznoœ� literacka:

a) zbi�r odbiorc�w literatury,

b) grupa spo�eczna,

c) poziom oœwiaty,

d) gusty i potrzeby.

4) �ycie literackie - og�� zjawisk spo�ecznych sk�adaj�cych si� w danym czasie i miejscu na pod�o�e i warunki tw�rczoœci. O jego charakterze decyduje:

a) rodzaj publicznoœci, jej oœwiata i rozwarstwienie,

b) instytucje poœrednicz�ce pomi�dzy pisarzem, a odbiorc�,

c) oœrodki rozwijaj�ce literatur�.

E PROCES HISTORYCZNO - LITERACKI

1) Proces historyczno - literacki: przeobra�enia jakim podlega literatura w czasie historycznym:

a) iloœciowy przyrost dokonan pisarskich: nieustanne przybywanie nowych,

b) przemiany w sposobach odbierania dzie� ju� istniej�cych, ich ci�g�e interpretowanie i przetwarzanie,

c) kszta�towanie si� i przemiana tradycji literackich,

d) krystalizowanie si� i ewolucja ca�oœci historyczno - literackich, zw�aszcza okres�w i pr�d�w.

2) Tradycja literacka: ca�okszta�t doœwiadcze� literackich przesz�oœci stanowi�cych w danym czasie i œrodowisku uk�ad odniesienia dla tw�rczoœcii. Decyduje o upodobaniach publicznoœci.

a) konwencja literacka: to zesp�� norm okreœlaj�cych w�aœciwoœci utwor�w danego typu,

3) Okres literacki (epoka): to faza procesu historyczno - literackiego

a) mniej wi�cej jednolite formy �ycia literatury; okreœlony typ publicznoœci,

b) wsp�lnota tradycji literackiej, uk�ad odniesienia do inicjatywy tw�rczej i upodobania odbiorcy,

c) okreœlony rodzaj zada� podejmowany przez literatur�,

d) jaki wyst�puje pr�d literacki dominuj�cy (np. gdy nazwa pradu staje si� nazw� epoki).

4) Pr�d literacki: to zesp�� tendencji literackich, utrwalony w wielu znacz�cych dzie�ach, powstaj�cych w czasowej bliskoœci, w miar� sp�jny.

a) filozoficzny i œwiatopogladowy fundament,

b) zbi�r zasad okreœlaj�cych budow� dzie�a literackiego,

c) zesp�� standardowych idei, postaci literackich i temat�w,

d) zesp�� swoistych œrodk�w artystyczno - literackich wypracowanych w tw�rczoœci przedstawicieli danego pr�du.

---