34. Hasła polskiego pozytywizmu i ich realizacja w literaturze

Kiedyś romantycy byli młodzi a klasycy starzy. Teraz epigoni romantyzmu i jego koncepcji zostali uznani za „starych” a młode pokolenie wytoczyło przeciw nim baterię pozytywizmu. Zrywom powstańczym, romantycznej koncepcji spisku, buntu i konspiracji powiedzieli stop. W zamian zaproponowali dwie wartości, które trwają niezależnie od sytuacji historycznej. Pierwsza to praca a druga to ziemia. Te ideały miały zastąpić siłę zbrojną. Mówiąc o pracy rozróżniali pozytywiści dwie jej definicje.

• Praca organiczna wiązała się z pojęciem organizmu. Jeśli społeczeństwo jest organizmem, a każda klasa społeczna organem, to należy dbać o zdrowie każdego organu, bez względu na to czy to kończyna czy mózg. Każda choroba - czy to zepsucie warstw wyższych, czy zaniedbanie niższych, powodują chorobę całości.

• Praca u podstaw - to z kolei postulat oświecenia i reformowania klas najniższych i najbiedniejszych, ludu, biedoty miejskiej, one bowiem - podstawy- są najbardziej zaniedbane, one nie czują się częścią narodu, bo jedyne co czują to głód i niesprawiedliwość

Wśród haseł społecznych głosili pozytywiści potrzebę

• emancypacji kobiet

• emancypacja Żydów

W takich okolicznościach zrozumiały staje się rozwój publicystyki i dominacja prozy w pozytywizmie. „Propaganda” programu pozytywistów ma miejsce w wielu powieściach tendencyjnych i w nowelach. „Szkice węglem” Henryka Sienkiewicza ukazują potrzebę scjentyzmu i pracy u podstaw, zresztą pracy organicznej także, bowiem układ chłop pan urzędnik ksiądz dowodzi, że cały organizm jest chory. Niedola chłopa i konieczność pomocy tej klasie to idee obecne przede wszystkim w poezji Marii Konopnickiej. „Mendel Gdański” tej autorki nawołuje do tolerancji i równouprawnienia Żydów. „Marta” Elizy Orzeszkowej ukazuje konieczność kształcenia i emancypacji kobiet - główna bohaterka po śmierci męża zostaje zupełnie bezradna na świecie, który nie toleruje pracujących kobiet. „Nad Niemnem” to wielka pochwała pracy, propaguje myśl, by walczyć o polskość, dbając o polską ziemię, zwalcza podstawy romantyczne. Prawie każdy utwór pozytywistyczny rozpowszechnia program młodych.

---