233. "Moralność pani Dulskiej" G. Zapolskiej i "Wesele" S. Wyspiańskiego - dwa typy dramatu modernistycznego.
"Moralnosc pani Dulskiej" G. Zapolskiej Utwór Gabrieli Zapolskiej "Moralnosc pani Dulskiej" jest dramatem obyczajowo - psychologicznym. Jest to gatunek dramatu uksztaltowany w XIX wieku. Byl on rozpowszechniony jako typ sztuki scenicznej w okresie realizmu i naturalizmu. Gatunek ten obejmuje utwory o wyraznie zarysowanej akcji z niewielka liczba wystepujacych osób. Konflikt organizujacy akcje ma charakter psychologiczny lub spoleczny i nie narusza zasady prawdopodobienstwa zyciowego. Waznym elementem tego dramatu jest charakterystyka postaci glównego bohatera jako reprezentanta okreslonego srodowiska spolecznego. Jezyk utworu posluguje sie mowa potoczna lub srodowiskowa. Utwór Zapolskiej mozna tez nazwac tragifarsa (tragikomedia). Jest to gatunek dramatu obejmujacy utwory powstale z polaczenia elementów komicznych i tragicznych, które wiaza sie z wazna problematyka spoleczno - obyczajowa danegho okresu.Gabriela Zapolska w "Moralnosci." wyszla z typowych dla naturalizmu zalozen, ze czlowiek jako czesc swiata przyrody podlega prawom natury, zas prawa spoleczne rzadzace zyciem czlowieka sa odbiciem praw natury. Dramatopisarke interesowala biologiczna motywacja dzialan czlowieka, a szczególnie rzadzace ludzkim zyciem prawa natury. "Moralnosci." jest dowodem na to, ze wszystkie poczynania ludzkie sa zalezne od: 1)Teorii dziedzicznosci, polegajacej na zdolnosci przekazywania potomstwu cech fizycznych lub psychicznych, zarówno wrodzonych, jak i nabytych. (Hesia odziedziczyla po Pani Dulskiej zlosliwosc, skapstwo, bezczelnosc, pogarde dla innych.) 2)Determinizmu, który glosi calkowita zaleznosc czlowieka od warunków zycia. Losy czlowieka sa z góry przesadzone przez czynniki absolutnie od niego niezalezne: rase, pochodzenie spoleczne, srodowisko, moment historyczny. (Zbyszko choc zdaje sobie sprawe zaklamania i falszu swoich rodziców, wie jednoczesnie, ze sam bedzie taki jak oni.) 3) Prawa doboru naturalnego, czyli procesu prowadzacego do utrzymywania sie przy zyciu osobników silniejszych, lepiej przystosowanych, przy jednoczesnym eliminowaniu jednostek gorzej przystosowanych, slabszych. (Hanka jest slabsza od Dulskiej i z tego powodu przegrywa w konfrontacji z matka, nie dochodzi do slubu ze Zbyszkiem.4)Prawa silniejszego, decydujacego, kto w swiecie przyrody przezyje, a kto zginie. (Najsilniejsza jest Dulska, która terroryzuje domowników. Mezowi wydziela cygara i kieszonkowe na kawe, w stosunku do lokatorów preferuje bogatszych i lepiej sytuowanych obywateli.) "Wesele" S. Wyspianskiego 1) "Wesele" jest dramatem neoromantycznym, poniewaz podejmuje problem walki narodowowyzwolenczej, zawiera polemike z romantycznym mitem o mesjanistycznym zmartwychwstaniu Polski, oczekiwanie na cud. Z ducha romantyzmu wywodzi sie takze fantastyka i ludowosc. Forma utworu siega równiez do romantycznych wzorców. Najbardziej wyrazistym odniesieniem jest w utworze przywolanie postaci z utworów wieszczów narodowych. Hetman kojarzony z postacia Widma z II cz. "Dziadów" - ducha zlego pana, cierpiacego czysccowe meki na swoje czyny. Na podobny los skazal autor zdrajce narodu. W wizerunku Hetmana dopatrywano sie równiez innego Mickiewiczowskiego bohatera - Doktora z III cz. "Dziadów". Osoba o szczególnym znaczeniu dla wymowy dziela - Wernyhora - to z kolei zapozyczenie od J. Slowackiego ("Sen srebrnej Salomei") wspierane malarska wizja J. Matejki. 2)"Wesele" jest dramatem symbolicznym, gdyz podstawowym srodkiem wyrazu w utworze jest symbol (zjawy, przedmioty, cale sceny). Patrz pyt. 43 (Symbole w "Weselu") 3) "Wesele" jest dramatem modernistycznym, gdyz laczy w sobie kierunki i tendencje charakterystyczne dla tej epoki: symbolizm, dekadentyzm, realizm. Autor laczy w jednym utworze elementy muzyczne, plastyczne i slowa poetyckie (synestezja). Ciekawym zabiegiem jest podniesienie "ciszy" (oczekiwanie na przybycie Wernyhory) do rangi srodka artystycznego. Jest to ponadto utwór podzielony na akty i sceny. Akt I jest aktem typowo realistycznym, akt II - symbolicznym, akt III - realistyczno - symbolicznym. 4)"Wesele" jest dramatem narodowym, bowiem ukazuje róznice pomiedzy modelami zycia i tendencjami panujacymi w spoleczenstwie polskim podzielonym na chlopów i mieszczan. Chlopi posiadaja swiadomosc przynaleznosci narodowej i sa gotowi podjac walke dla uzyskania niepodleglosci. Brak im jedynie odpowiedniego przywódcy. Natomiast inteligencja posiada bardzo sielankowy i rozmyty obraz polskosci, wyrazanej w - czesto pustych i pozbawionych autentycznej tresci - symbolach i gestach. 5)"Wesele" jest dramatem scenicznym, nadaje sie do wystawiania na scenie dzieki dokladnemu opisowi ruchu i gestów w didaskaliach. Ponadto zagadnienie odpowiedzialnosci za losy wlasnego narodu jest zawsze aktualne. Uniwersalna wymowa dziela zapewnila mu na trwale miejsce na polskich scenach.
234. „Moralność Pani Dulskiej” jako wyraz walki z drobnomieszczaństwem i kołtuństwem.
Zapolska była pisarką, która wnikliwej krytyce poddała obyczaje społ. Najczęściej były to obyczaje drobnomieszczaństwa.Bohaterami tej tragifarsy kołtuńskiej (tak nazwała autor. swój utwór) jest rodzina Dulskich. Typowa drobnomieszczańska rodzina: ojciec rodziny Felicjan jest urzędnikiem, jego żona Aniela zajmuje się wychowaniem córek i administrowaniem kamienicy będącej jej własnością. Uosobieniem wszysdtkich wad polskiiego drobnomieszcz.jest Aniela Dulska. Poznajemy ja w 1 szej scenie 1-ego aktu. Jest to postać antypatyczna, krzykliwa, nie znosząca sprzeciwu, wnętrze jej domu jest wiernym odbiciem jej charakteru. W urządzeniu domu widać brak gustu, chęć zaimponowania gościom, nadętość jego właścicieli. Uważa siebie za uczciwą, szlachetną, kochającą matkę, dobrą żonę. Są to złudzenia.Dzieci nie wychowuje lecz musztruje.,co przynosi opłakane efekty.Hesia jest zdemoralizowaną i cyniczną pannicą, a Mela przewrażliwioną dziewczyną, domowym popychadłem Dulska jest zwolenniczką, ,prania brudów we własnym domu''.
W myśl tej dewizy wszystko czyni na pokaz. Wyrzuca nieszczęśliwą lokatorkę bo ta usiłując popełnić samobójstwo stała się bohaterką skandalu. Toleruje natomiast w kamienicy ladacznice, bo ta zachowuje się dyskretnie z przymrużeniem oka patrzy na romans syna ze służącą gdyż romans ten wybawia ją z kłopotów rodzinnych. Zbyszko przestaje lumpować i włuczyć się po kawiarniach z kokotami.Stara się nie dostrzegać niebezpieczeństwa tego flirtu. Nie widzi, że Hanka powoli staje się ofiarą jej i Zbyszka.
Gdy wybucha skandal i Hanka przyznaje się do ciąży Dulska ani przez momęt nie traci zimnej krwi, swoją grę ciągnie dalej. Hanka zostaje skrzywdzona Dulska dla zachowania dobrego imienia jest gotowa do najohydniejszych podłości. Jej sumienie jest nieczułe, nie męczy ją wyrzutami jest typowym kołtunem zakochanym w sobie i bezkrytycznym wobec siebie.Zasady, które głosi są sprzeczne z jej czynami, motorem postępowania jest pieniądz, jest ona dusigroszem, wydziela Felicjanowi papierosy, każe kurczyć się córkom w tranwaju by mogły kupić ulgowy bilet. Nie potrwfi rozsądnie spożytkować pieniądze.Jej skąpstweo jest wynikiem ambicji, chce za wszelką cenę powiększyć stan posiadania, kupić jeszczejedną kamienicę. Zapolska wskazuje zjewisko obyczajowe typowe dla polskiego drobnomieszcz. nazwane od nazwiska jej bohaterki, ,DULSZCZYZNĄ'' - to moralna obłuda, pazerność, zakłamanie, ograniczoność horyzontów umysłowych, niewiedza, chorobliwe poczucie własnej wartości i własnych racji.To nakładanie fałszywych masek w celu okłamania innych, zakpienia z nich.
235. G. Zapolska „Moralność pani Dulskiej” - krytyka drobnomieszczańskiej moralności.
Charakterystyka Dulskiej.
Jest właścicielką kamienicy, matką dorosłego syna i dwóch dorastających córek, żoną urzędnika. Czerpie dochody z wynajmowania mieszkań lokatorom. Ma chorobliwe poczucie własnej wyższości, czuje się lepszą od innych, gardzi uboższymi okazując im pogardę, wobec bogatych jest uniżona i ugrzeczniona. Nade wszystko ceni sobie majątek, pieniądze, owładnięta jest kultem posiadania. Jej skąpstwo graniczy ze śmiesznością, potrafi poniżyć się dla paru groszy. W stosunku do bliskich jest apodyktyczna, bezwzględna, a nawet okrutna. Męża uczyniła niemym niewolnikiem, stale kontrolowanym (zamiast spaceru na kopiec Kościuszki, spacer dookoła stołu). Dzieciom wytyczyła jedyny cel zrobienia kariery, bogaty ożenek lub bogate zamążpójście. Niezdolna do okazywania uczuć, pozbawiona tkliwości przyczyniła się do zdemoralizowania Zbyszka i Hesi i zniszczyła wrażliwą Melę. Nosi kilka masek wykorzystywanych w różnych okolicznościach. Dla domowników jest prostacka, wulgarna, zaniedbana, rozczochrana, mówiąca krzykliwym głosem. Dla znajomych, gości ugrzeczniona, zadbana, dama z aspiracjami. Dla lokatorki biednej, nieszczęśliwej, po tragicznych przeżyciach bezwzględna i nieczuła. Dla innej kokoty i damy lekkich obyczajów przyjazna, grzeczna. Skrzętnie ukrywa prawdę o sobie, o swojej rodzinie, wyznaje zasadę, że brudy należy prać we własnym domu, nie dopuszcza by uczucie Zbyszka i Hanki rozwinęło się. Niszczy je krzywdząc biedną służącą. Godzi się na to by dziewczyna usunęła ciążę, nie szczędzi na ten cel pieniędzy. Uważa się przy tym za osobę niezwykle religijna, kierująca się miłosierdziem. Po odejściu Hanki mówi, iż w jej domu znowu zacznie się żyć po Bożemu, nie uświadamia sobie rozmiaru zła, które wyrządziła dziewczynie i swoim najbliższym. Jest niezdolna do życia w prawdzie, kieruje się obłudą, chce w oczach innych za znacznie lepszą niż jest w rzeczywistości. Pragnie by świat jej zazdrościł powodzenia, rozumu, szczęścia.
Problem kołtuństwa i dulszczyzny.
Kołtun, filister, drobnomieszczuch to wyrazy w Młodej Polsce bliskoznaczne o negatywnym znaczeniu. Artyści tej epoki tak określali tych, którzy skrzętnie ukrywali swoją obłudę i fałsz prezentując światu rzekomą moralną doskonałość, Najsurowiej z przejawami kołtuństwa obeszła się w swej twórczości Gabriela Zapolska. Ukazała ona prawdziwy obraz życia typowej polskiej rodziny drobnomieszczańskiej. Rodzina ta wbrew temu co mówi i co prezentuje nie kieruje się wartościami ani chrześcijańskimi ani ogólnoludzkimi. Pieniądz jest dla niej bogiem a awans społeczny zadaniem, które sobie wyznaczyła. Małżeństwo swoich dzieci, rodzina traktuje jako szansę dostania się na wyższy szczebel drabiny społecznej, mezalians jest więc skandalem, któremu zapobiega się wszelkimi dostępnymi środkami. Rodzina taka bardzo dba o tzw. dobrą opinię. Skrzętnie więc ukrywa swoje klęski życiowe, wydarzenia losowe, nawet słabości swoich członków są okryte tajemnicą. Na zewnątrz kołtuńska rodzina prezentuje wspaniałe samopoczucie, uważa się za strażniczkę moralności, mówi o własnej doskonałości. Członkowie rodziny, którzy nie potrafią przystosować się do obowiązujących reguł gry są spychani na jej margines życia, traktowani gorzej, ze wstydem, usuwani w cień.