2. Przekład intersemiotyczny i jego techniki (na przykładzie zastosowania na wybranej lekcji).

Na podstawie: Z. Uryga, Godziny polskiego. Z zagadnień kształcenia literackiego, Warszawa - Kraków 1996.

I. Funkcje przekładu:

- pobudzają do wypowiedzi ( rola mowotwórcza) oraz rozwijają zdolność nazywania i wyrażania treści nie zwerbalizowanych (w inscenizacjach, grach dramatycznych)

- stwarzają szanse wyrażenia przeżyć i ujawnienia odbioru dzieła pozawerbalnie, gdy istnieje bariera językowa

- uruchamiają interakcje miedzy poszczególnymi uczniami, oddaje głos uczniom, dzięki czemu „prostuje asymetryczny charakter szkolnej komunikacji” nauczyciel - uczeń

II. Typy przekładu:

1. Od dzieł z innych dziedzin sztuki do literatury na zasadzie korespondencji motywów czy stylów, np. poprzedzenie Latem Piotra Breughela analizy Roku na cztery części rozdzielonego, części: Lato M. Reja;

2. Od literatury do innych dziedzin - trudniejsze, najpowszechniejszy wariant to tzw. Analiza pozawerbalna - rysowanie, ekspresja mimiczna lub gestyczna pod wpływem lektury utworu, co pociąga za sobą chęć komentowania własnego obrazka, co również ważne jak sam akt wytwórczy. Dodatkowo metoda ta pobudza kreatywność.

• TECHNIKI przekładu intersemiotycznego: rysowanie, malowanie, inscenizacja, gry wykorzystujące mowę ciała - przygotowują do rozumienia metafory, wspomagają interpretację znaczeń symbolicznych, uwrażliwiają na brzmienie i rytm, wzbogacają percepcję różnych składników dzieła. Nauczyciel musi być uwrażliwiony na objawy sprowadzania metody do pozornie atrakcyjnej ekspresji. Polonista musi jasno określić cel przekładu i uzasadnić jego potrzebę, potem zanalizować efekty oraz wykorzystać rezultaty w interpretacji utworu.

• Jednym z podstawowych standardów wymagań egzaminacyjnych z zakresu przedmiotów humanistycznych jest czytanie i odbiór tekstów kultury, przez które rozumie się nie tylko teksty literackie, publicystyczne czy popularnonaukowe, ale również dzieła sztuki plastycznej i muzyki, sztukę teatralną i filmową. Zadaniem nauczyciela polonisty jest praktyczne i teoretyczne przygotowanie uczniów do odbioru m.in. dzieł sztuki plastycznej. Często zrozumienie tekstu literackiego staje się łatwiejsze jeśli połączymy go z obrazem. Dlatego w pracy dydaktycznej warto stosować metodę przekładu intersemiotycznego pozwalającą łączyć treści przekazywane za pomocą różnych środków wyrazu.

• Struktura działań dydaktycznych w obrębie procesu kształcenia mowy za pomocą metody przekładu intersemiotycznego na kod wizualny może więc przybrać następujący kształt:

• Obserwacja dzieła sztuki (np. obrazu), prowadząca do analizy jego treści i formy, z towarzyszącymi ćwiczeniami językowymi polegającymi na odczytywaniu i werbalizowaniu znaczeń np. koloru, dynamiki, faktury, itp.

• Ćwiczenia językowe w werbalizacji doznań, emocji, oceny dzieła, itp.

• Redagowanie opisu dzieła sztuki.” (Żródło: A. Dyduchowa, 1988).

• Metoda procesu kształcenia językowego polegająca na inscenizacjach, np. gra dramatyczna, mimiczna, zakłada następującą strukturę postępowania:

1. Działania pozawerbalne U (np. tematyczna gra mimiczna naśladująca sytuację wyobrażaną przez U-aktorów);

2. Włączenie w grę elementów werbalnych (np. rozpoznanie sceny przez uczniów i próby przekładów języka gestów na język słów, opisywanie scenki w sposób wierny, interpretacja, w której mogą pojawić się elementy fantazjowania, propozycje dialogów);

3. Ćwiczenia doskonalące warstwę językową gry (prowadzące do jej udoskonalonej wersji).” (A. Dyduchowa,).

• W pewnych sytuacjach słowo zastępowane jest ekspresją mimiczną, gestualną, muzyczną, itd.n Istotnym elementem struktury procesu kształcenia sprawności językowej, powiązanego z analizą i interpretacją tekstu literackiego, staną się działania pozawerbalne ucznia z tym tekstem związane. A. Dyduchowa proponuje działania stymulujące wypowiedz uczniowską (A. Dyduchowa, 1988):

1. Zapoznanie się ucznia z tekstem poprzez czytanie.

2. Działania uczniów związane z przekładem tekstu (indywidualne lub zbiorowe), na inny system znaków, w trakcie których dochodzi do pozawerbalnej analizy tekstu.

3. Wypowiedż uczniowska na temat przekładu. Jest to jeden z najistotniejszych momentów dydaktycznych, gdyż stwarza naturalną okazję do werbalizowania wniosków analitycznych i interpretacyjnych dotyczących czytanego tekstu, zebranych w trakcie działań przekładowych.

• Metoda przekładu intersemiotycznego pozwala kształtować mowę ucznia zgodnie z tokiem rozwojowym jego operacji myślowych, stwarza sytuacje, w których dzieci „muszą” się porozumiewać, aby wykonać wspólnie jakieś zadanie, aby wspólne działania zaprojektować, aby zapoznać się nawzajem z własnymi pomysłami.

• Przykład zastosowania przekładu intersemiotycznego na lekcji: Konspekt lekcji otwartej w gimnazjum Jolanta Rubinowska Temat: Gdy myślę ojczyzna … (czas - 1 godzina lekcyjna

Główne zagadnienia lekcji:

1. Różne możliwości rozumienia pojęcia „ojczyzna”

2. Interpretacja utworu poetyckiego i wyodrębnienie jego głównej myśli.

3. Intersemiotyczny przekład utworu literackiego.
   Cele dydaktyczne: Uczeń :

• rozumie pojęcie ojczyzna i dostrzega jego wieloznaczność;

• potrafi porównać i skojarzyć tekst literacki z dziełem plastycznym lub fotografią;

• określa tematykę obrazu;

• nazywa uczucia;

• ilustruje obrazy poetyckie w wierszu.

Cele wychowawcze: Uczeń: czuje związek z ojczyzną, jest dumny z jej piękna i tradycji.

Metody i formy pracy: praca w grupach, metoda „słoneczka”, przekład intersemiotyczny, praca z tekstem literackim.

Środki dydaktyczne wykorzystywane podczas lekcji:

• teksty wierszy (K.I. Gałczyński Ukochany kraj, M. Pawlikowska-Jasnorzewska Barwy narodowe, C.K. Norwid Moja piosnka(II), A.Słonimski Polska, W. Broniewski Polska mowa, J. Tuwim Ojczyzna, J.Lechoń Hymn Polaków na obczyźnie

• „Słownik języka polskiego”

• reprodukcje obrazów i fotografie - tematycznie odpowiadające treści utworów (np., A.Kobzdej Podaj cegłę, S. Dębicki Modlitwa, W. Podkowiński Łubin w słońcu, J. Kossak Krzysztof Gniewosz ginący w obronie chorągwi pod Chocimiem, S. Witkiewicz Ranny powstaniec)
  Pojęcia: ojczyzna, obraz poetycki, malarstwo, sztuka realistyczna.
  Przebieg lekcji

I. Część wstępna:

1. Podział klasy na grupy - losowanie karteczek z głoskami składającymi się na słowo OJCZYZNA.

2. Zabawa w ułożenie hasła lekcji.

II. Część główna:

1. Zapisanie tematu lekcji: Gdy myślę ojczyzna…

2. Odczytanie i zapisanie fragmentu wypowiedzi Karola Wojtyły, która stanowi motto lekcji:

Ojczyzna - kiedy myślę - wówczas wyrażam siebie i zakorzeniam, mówi mi o tym serce, jakby ukryta granica, która ze mnie przebiega ku innym(…) z niej się wyłaniam… gdy myślę Ojczyzna - by zamknąć ją w sobie jak skarb. Pytam wciąż, jak go pomnożyć, jak poszerzyć tę przestrzeń, którą wypełnia.

1. Rozdanie poszczególnym grupom tekstów wierszy oraz kart pracy.

2. Przedstawienie poleceń do pracy:

• Przeczytajcie uważnie wiersz i zastanówcie się nad jego treścią.

• Wybierzcie na karcie pracy jedno określenie, które najtrafniej oddaje sens przeczytanego utworu. Uzasadnijcie swój wybór.

• Przygotujcie piękne czytanie tekstu.

3. Przedstawienie rezultatów pracy przez poszczególne grupy poprzedzone pięknym odczytaniem utworu. Zapisywanie w „słoneczku” haseł wyrażających treść wiersza.

4. Prezentacja reprodukcji obrazów i fotografii oraz przyporządkowywanie im przez poszczególne grupy haseł (takich samych jak na karcie pracy) oraz zestawienie ich z utworami poetyckimi. Omówienie treści obrazów i uzasadnienie wyboru.

5. Przytoczenie definicji ojczyzny ze „Słownika języka polskiego” (zapisanie jej do zeszytu).

6. Zestawienie definicji słownikowej z definicjami ojczyzny wyrażonymi przez poetów i zapisanie wniosków.

7. Zadanie domowe: Naszkicuj w zeszycie kontur Polski i wpisz do niego określenia kojarzące się z ojczyzną. Dla chętnych: Możesz dodać rozwiązanie plastyczne.

III. Część końcowa:

Ewaluacja pracy na lekcji - uczniowie za pomocą schematu „buźki”(uśmiechniętej, obojętnej i ponurej) oceniają

formę i treść zajęć, przyklejając karteczki samoprzylepne do przygotowanej wcześniej planszy.

Utwory wykorzystane do realizacji lekcji:

Wszystko tobie, ukochana ziemio, Nasze myśli wciąż przy tobie są, Tobie lotnik tryumf nad przestrzenią, A robotnik daje dwoje rąk. Ty przez serca nam jak Wisła płyniesz, Brzmi jak rozkaz twój potężny głos, Murarz, żołnierz, cieśla, zdun, inżynier - Wykuwamy twój szczęśliwy los. (K.I.Gałczyński Ukochany kraj)	Białokrwawy, Krwawobiały, lniany, Opatrunku, który zwiesz się sztandar Coś się z wielkim krwotokiem uporał! Wiatr rozwija ten dokument rany, Wznosi w górę bohaterski bandaż(…) (M. Pawlikowska-Jasnorzewska Barwy narodowe)	Do kraju tego, gdzie kruszynę chleba Podnoszą z ziemi przez uszanowanie Dla d a r ó w Nieba… Tęskno, mi Panie… Do kraju tego, gdzie winą jest dużą Popsować gniazdo na gruszy bocianie, Bo wszystkim służą… Tęskno mi, Panie… Do kraju tego, gdzie pierwsze ukłony Są - jak odwieczne Chrystusa wyznanie: „B ą d ź p o c h w a l o n y!” Tęskno mi, Panie…(…) (C.K. Norwid Moja piosnka (II) )
Choć jej granice znajdziesz na mapach, Ale o treści, co je wypełnia, Powie ci tylko księżyca pełnia I mgła nad łąką, i liści zapach. (A. Słonimski Polska)	O tej ziemi z trudnością piszę, Tak bardzo ją kocham, Echem serca słyszę, Jak dęby olchom, (…) Jak buki falom, co Wisłą płyną Powiedzą, co mówię wnukom Uczyli mnie polskiej mowy Ludzie stąd. Poszum morza surowy. Uczył mnie polskiej mowy dąb. (W. Broniewski Polska mowa)	Ojczyzną moją jest dom, Kochany dom rodzicielski, Przytułek cichy snom. (J. Tuwim Ojczyzna)
				Wiem, że nie ucisk i chciwe podboje, Lecz wolność ludów szła pod Twoim znakiem, Że nie ma dziejów piękniejszych niż Twoje I większej chluby niźli być Polakiem. (J. Lechoń Hymn Polaków na obczyźnie)


Karta pracy:
Ojczyzna to:
a) praca dla kraju
b) godło, hymn, sztandar
c) obyczaje, tradycje
d) przyroda
e) język
f) dom rodzinny
g) historia

Przykład 2:

Klasa: 1h.

Planowany dzień realizacji: 22.09. 2009 r.

Rodzaj lekcji: lekcja eksponująca.

Temat: Koncepcja poety i człowieka w „Pieśniach” Horacego.

Cele lekcji:

a) cele ogólne: uczeń rozwija umiejętność odbioru utworu literackiego w kontekście kulturowym oraz w korespondencji z dziełami innych dziedzin sztuki.

b) cele operacyjne: uczeń:

• potrafi scharakteryzować sylwetkę Horacego;

• objaśnia pojęcia: liryka bezpośrednia, pieśń, klasycyzm, horacjanizm;

• poddaje tekst poetycki szczegółowej analizie i wszechstronnej interpretacji;

• potrafi umiejscowić utwór w kontekście filozoficznym;

• odczytuje symbolikę dzieła malarskiego.

Metody i techniki dydaktyczne:

a) metody główne: eksponujące (ekspozycja obrazu, metoda estetycznego wygłaszania tekstu);

b) rozwiązania wspomagające: metoda erotematyczna, gra sytuacyjna, analiza tekstu.

Formy pracy: grupowa, indywidualna.

Środki dydaktyczne: plansza z reprodukcją przykładu malarstwa ściennego Rafaela Santi Parnas (zał. 1).

Planowany przebieg lekcji

Etapy i ogniwa lekcji	Czynności nauczyciela	Czynności ucznia	Uwagi
Wprowadzenie	Sprawdza i ocenia pracę domową.	Odczytuje pracę domową - notkę biograficzną o Horacym.
Realizacja	Rozdaje teksty trzech pieśni Horacego: Do Leukonoe, Do Postuma, Exegi monumentum aere perennius. Poleca uczniom ich odczytanie. Prosi o podanie definicji pojęć: liryka bezpośrednia, pieśń (jako gatunek literacki), klasycyzm. Prezentuje za pomocą planszy Parnas Rafaela Santi. Omawia go wraz z uczniami. Dzieli klasę na trzy zespoły „detektywistyczne”. Grupy konkurują między sobą w odnajdywaniu i rozpoznawaniu tropów filozoficznych. Wraz z uczniami formułuje na tablicy wnioski dot. wzorców postaw życiowych propagowanych przez Horacego. Wprowadza pojęcie horacjanizmu.	Zapoznaje się z tekstami (najpierw wskazani przez n-la lektorzy odczytują utwory głośno, później uczniowie czytają indywidualnie). Odpowiada na pytania nauczyciela. Informacje zapisuje w zeszycie. Opisuje malowidło oraz objaśnia symbolikę postaci wraz z ich atrybutami. Poddaje tekst analizie i interpretacji. Identyfikuje kontekst filozoficzny pieśni. Zapisuje wnioski w formie tabeli.	Zwycięzców (lub wszystkich) można nagradzać np. ocenami.
Zakończenie	Dyktuje pracę domową: „Aurea mediocritas” czy „carpe diem”? - która z tych postaw życiowych Twoim zdaniem bardziej uszczęśliwia człowieka? Uzasadnij, odwołując się do przykładów znanych Ci utworów literackich.	Notuje polecenie w zeszycie.

Przekład intersemiotyczny Cd.

- wyciąg selektywny z artykułu prof. Myrdzik, Plakat jako technika przekładu… z książki Zrozumieć siebie i świat

Przekład intersemiotyczny zrodził się z potrzeby zbliżenia utworu literackiego do możliwości odbiorczych dzieci, będących jeszcze w fazie myślenia konkretno-obrazowego, wiec niezdolnych do operacji formalnych na poziomie abstrakcyjnym - symbolicznym

- aktywizuje wyobraźnię, wspomaga rozwój ruchowy i odbiór plastyczny oraz dźwiękowy

- sposób konkretyzacji utworu z wykorzystaniem różnych elementów ekspresji

- nie dociera do wszystkich warstw dzieła literackiego, więc bywa niesłusznie pomijany w kształceniu postaw recepcyjnych ucznia, zwłaszcza na wyższych stopniach nauczania

Plakat jako technika interpretacyjna na przykładzie „Nienawiści” W. Szymborskiej. Zastosowanie na lekcji:

• W wierszu stworzony szereg personifikacji: nienawiść, (ma bystre oczy snajpera), religia, piękno, ojczyzna itd.

• Można to wykorzystać w lekcji - za najlepszy uznajemy model Kreatora

• Zadanie dla uczniów: zaprojektujcie plakat, który wyrażałby sens wiersza. technika dowolna. Oprócz znaków ikonicznych można wykorzystać konizację komunikatów językowych.

• Podział klasy na grupy:

• konwencja plakatu filmowego, napisy: reżyser: nienawiść, czas: współczesność, bohaterowie:…; rysunek kobiety ze skrwawionym nożem, podpis cytatem z wiersza

• nienawiść jako królowa

• nienawiść jako sprinterka, pokonująca płotki z napisami: braterstwo i współczucie ( słowa z wiersza), pod nią „księga ludzkości”

• nienawiść jako ośmiornica z kłami morsa, z jej macek rozchodzą się napisy: holocaust, inkwizycja, rewolucje…

Ograniczenia metody:

- czasochłonność

- nie każdy tekst poetycki poddaje się przekładowi

- nie można stosować zbyt często, nie tyle metody, ale jednej jej techniki

- zawsze trzeba po dokonaniu i omówieniu dokonanych przez uczniów przekładów powrócić do tekstu, sprawdzić, czego w przekładzie zabrakło












1

---