Wykład 1

PROCESY ADAPTACYJNE

Proste przykłady

• Peruwiańscy Indianie - żyją w klimacie, w którym ciężko jest się zaadaptować ze względu na rozrzedzenie tlenu. Drobna budowa ciała, inaczej zbudowana klatka piersiowa (wypukła), duże serce i duże płuca kompensują im deficyt tlenowy.

• Pingwiny na Antarktydzie - żyją przy bardzo niskich temp. i silnym wietrze. Aby utrzymać stała temp. ciała zbijają się w gromadę (bardzo blisko siebie) i drepczą (cały czas!). Te, które znajdują się wewnątrz gromady przemieszczają się na zewnątrz i na odwrót.

• Rytm serca i mózg - zaburzenie rytmu serca może spowodować niedotlenienie mózgu i spowodować omdlenie. Dzięki sile grawitacyjnej (przy upadku) krew dociera do niedotlenionego mózgu i organizm wraca do równowagi.

• Zaburzenie rytmu serca - niedotlenienie

• Przyśpieszenie akcji serca - lęk

• Pawiany płaszczowe - badania HANSA SIGGA - żyją na pustyni kamienistej, stworzenia te wytworzyły szczególną strukturę społeczną. Rodzina składa się z samca (ok. 200 kg), dwóch samic (ok. 45 kg) i dzieci. Samiec odpowiada tylko za ochronę terytorium, jedna z samic za zdobycie pożywienia, zaś druga za opiekę nad dziećmi w ciągu dnia. W nocy natomiast każde z dzieci wraca do własnej matki. Jeśli ginie jeden z trzech dorosłych osobników rodziny, to ginie i reszta. (wszyscy albo nikt)

HEIDER - układy zrównoważone i niezrównoważone

p,o,x - osoby, L - sympatia; DL - antypatia;

• p L x ; p L x ; x L o - układ zrównoważony (wszyscy lubią wszystkich)

• p DL o; p DL x; x DL p - układ zrównoważony (wszyscy się nie lubią)

• p DL o; o L x; p DL x - układ zrównoważony ( ja ich nie lubię a oni się lubią nawzajem)

• p L o; x L o; p DL x - układ niezrównoważony (typowy trójkąt: Mariola kocha Stefana, Zocha kocha Stefana, Mariola nienawidzi Zochy i nawzajem - układ ten się rozpadnie i może się przeistoczyć w któryś z układów zrównoważonych)

Dwa podejścia do Adaptacji:

1. Tradycyjne - dostosowywanie się do wymogów sytuacji, czy do panujących warunków

2. Współczesne - proces w którym dochodzi do optymalizacji relcji między organizmem (jednostką) i otoczeniem

Zasada minimalizacji wysiłku - poprzestawanie na rozwiązaniach wystarczających w danych warunkach (fotosynteza)

Tworzenie układów zrównoważonych

Żyjemy w świecie przekształconym przez adaptacje

Warunki konieczne adaptacji

1. istnienie standardu adaptacyjnego (jaki stan rzeczy jest pożądany, korzystny)

• tlen, temp. etc

• standardy punktowe (tylko to i wszystko co nie jest w tym, jest zaburzeniem) i standardy przedziałowe (od...do)

zdolność do rejestrowania odchylenia (próg wrażliwości)

granice dopuszczalnego odchylenia (zakres tolerancji)

Standardy stanu normalnego

1. standardy biologiczne (skład powietrza, tlen, azot vs tlen, hel)

2. ukształtowanie w wyniku uczenia się (co się jada, standardy higieniczne)

3. ukształtowane w wyniku uczenia się społecznego:

• badania kobiet w Koninie - badania dotyczące różnych aspektów życia w rodzinie np. ideał mężczyzny - opis był negacją (nie pije, nie pali)

• badania nad dziećmi głownie wiejskimi i małomiasteczkowymi - po czym poznaje się, że ktoś jest dorosły - odpowiedzi (pije, bije, jest zmęczony)

standardy językowe:

• koedukacyjna sauna w Kasprowym - dwie, piękne panie mówiące po Śląsku

5. standardy wyglądu (dżinsy Jacka Kuronia)

6. standardy grzeczności (podawanie ręki na Śląsku, w Finlandii - łódź z zepsutym silnikiem, wizyta w saunie - fińska rodzina)

7. standardy życia społecznego (posłuszeństw, złe dziecko, opowieść Watta o podejrzanych, korupcja)

• Stany Zjednoczone - złe dziecko ćpa

• Chiny - złe dziecko nie umie pracować w grupie

• Japonia - złe dziecko nie szanuje starszych

8. standardy obyczajowości (oferty erotyczne Clintona i Mitteranda)

Standardy stanu pożądanego (idealnego)

1. porównywanie jako źródło standardów

• ti i tam (kształtowanie naszych wyobrażeń zależy od tego czy jesteśmy stabilni czy ruchliwi)

• wtedy i teraz

1. fantazjowanie i twórcze myślenie jako źródło standardów (różne możliwe stany JA)

Rozbieżnośc ze standardami:

1. Koncepcja Habera

Poziom

adaptacji

zainteresowania

zero

nuda Poziom adaptacji a napięcie efektywno-motywacyjne

panika

Rozbieżności między standardami wg Habera są podstawą do powstania emocji.

2. Koncepcja Łukaszewskiego

Rozbieżność in plus Rozbieżnosc in minus

Emocje

Tendencja do zmiany

Opór przed zmianą

Wielkość rozbierzności	Typ rozbierzności	Charakterystyka aktywności
Zgodność	Asymilacja	Pobieranie informacji, włączenia do istniejących struktur
Rozbierzność niewielka	orientacja	?
Rozbierzność średnia	Zwalczanie	Odrzucenie napływających informacji, zmiany w otoczeniu
Rozbierzność duża	Wahanie	Częściowe zmiany, poszukiwanie kompromisu
Rozbierzność zbyt duża	Uleganie	Podporządkowywanie się napływającym informacjom
Rozbierzność krytyczna	Rezygnacja	Pogodzenie się z sytuacją, której nie możńa zmienić
Rozbierzność traumatyczna	rozpad	Zanik aktywności, utrata motywacji, rozpad struktur motywacyjnych, apatia. Niekiedy kształtowanie się nowych standardów

Procesy adaptacyjne a poznanie:

1. Teoria dysonansu poznawczego

2. Zmiana jednego z przekonań lub sądów pozostających w dysonansie

3. przyjmowanie dodatkowych założeń pozwalających pogodzić wykluczające się przekonania

4. założenie o podobnym prawdopodobieństwie trafności

Adaptacja a emocje i motywacja:

1. procesy adaptacyjne (standardy wrażliwości)

2. procesy adpatacyjne plus emocje - przesłanki

3. ?

4. Adaptacja bierna - zmiana w wyniku porażki dotychczasowego standardu w obliczu wymagań zewnętrznych

5. adaptacja aktywna - zmiana otoczenia w wyniku podtrzymania dotychczasowych standardów w zmieniajacych się warunkach

6. problemy z wartościowaniem adaptacji (kiedy jest korzystna, a kiedy nie? )

Koncepcje samoregulacji Baumaistera - 4 warunki:

1. standardy regulacyjne (stan pożądany)

2. ocena przebiegu działania

3. ocena wyniku działania (ewaluacja)

4. techniki modyfikacji zachowania

Zaburzenie samoregulacji - Baumaister

1. sprzeczne standardy

2. brak monitorowania działań

3. deficyt hamowania

4. Inrecja (bezwładność)

5. brak uwagi

6. efekt kuli śnieżnej

7. pogodzenie się

Podsumowanie:

• procesy adaptacyjne - to zespół sposobów optymalizacji stosunków człowieka z otoczeniem

• priorytetowa w adaptacji jest tendencja do zachowania statusu ego

• adaptacja wymaga spełnienia złozonych warunków i wymaga wielu umiejętności

Wykład 2 i 3

EMOCJE

Wiele pytań:

• tradycja romantyczna: emocje vs rozum - emocje sygnalizują istnienie czegoś, z drugiej strony emocje mogą się brać z czegoś

• po co emocje? - emocje są napędowym, energetycznym zapleczem działania, więc powinny powiększać (odnawiać) nasze zasoby. Jednak to się tyczy raczej emocji pozytywnych i emocji związanych za atakami i ucieczką. Reszta negatywnych emocji pomniejsza nasze zasoby. Emocje pozytywne są ewolucyjnie późniejsze a negatywne - pierwotne (wcześniejsze).

• Czy nie jest to problem interpretacji? (skąd wiem co myślę, skąd wiem co czuję? ) - pewności w tym nie ma, gdyż doświadczenia, emocje są subiektywne (!)

• Czy wszyscy przeżywają emocje tak samo?

• Czy istnieją różnice indywidualne (psychopaci vs neurastenicy)

1. Psychopaci - zmniejszona emocjonalność lub jej brak

2. Neurastenicy - super wrażliwe osoby na bodźce szczególnie negatywne.

3. Emocjonalność w tym przypadku jest zróżnicowana

• Czy istnieją różnice międzykulturowe? (wzorce rozpaczy po śmierci, gniew vs żal)?

• Czy emocje rządzą nami czy my rządzimy emocjami?

• Czy emocje odbierają rozum?

• Czy emocje są wewnętrznie spójne? (uwielbiam się bać - horrory, nie cierpię swoich wzruszeń)

• Czy zapamiętujemy emocje i w jaki sposób? - wiele wskazuję, że tak. Szczególnie dotyczy to silnych emocji ( np. traumatycznych sytuacji). Jednak nie ma dobrych informacji na temat kodowanych informacji.

• Co się dzieje z emocjami? Jak zanikają? Jak zmienia się nastrój? Dlaczego przestajemy się bać? Dlaczego mija nam złość? Dlaczego przestają nas kochać ( ja nie przestaję, ja na całe życie! )

• Jaka jest rola naszego doświadczenia?

• Czy emocje wobec ludzi i emocje wobec zdarzeń (rzeczy) są takie same?

1. Stefanowi jest smutno vs Stefan jest smutny - z punktu językowego są to dwie różne formy (bierna i czynna)

2. Stefanowi jest przykro vs ??? (formy czynnej tu nie ma)

3. Wstyd mi vs wstydzę się (bierna i czynna)

4. Kocham Mariolę vs Kocham moją Ojczyznę (czy to jest taka sama miłość?)

Dwa rodzaje emocji:

1. Wskaźnik siły emocji stenicznych - ze wzrostem pobudzenia rośnie gniew, namiętność, strach, etc.

2. Emocje asteniczne - spadek pobudzenia, np. smutek.

Emocje mają charakter samo-wzbudzający - efekt sprzężeń zwrotnych z obwodami ciała.

Relaks - przerwanie obwodów, ingerencja w aktywność mięśniową.

Jak pobudzenie wpływa na działanie?

Przy wzrastającej aktywacji różnych działań do pewnego momentu wzrasta pobudzenie (np. przy przebudzeniu). Później pobudzenie utrzymuje się przez jakiś czas na optymalnym poziomie. Kolejne pobudzenie powoduje spadek poziomu wykonania.

Łatwe zadanie przy wyższym pobudzeniu wychodzi dobrze, ale trudne zadanie lepiej wychodzi przy niskim pobudzeniu.

Zależności poziomu aktywacji od poziomu wykonania





poziom

wykonania








coma sen optimum maksimum aktywacja

I prawo Yerkes'a i Doosona

Przy wzrastającej aktywacji poziom wykonania rośnie do optimum i maleje przy maksimum.

II prawo

Łatwe zadania powodują, że optimum jest przesunięte w prawo, a trudne optimum w lewo.

Rola ekspresji emocjonalnej w wzbudzaniu emocji

• Mimika: twarz; kluczowe znaczenie dla emocji. Mimika jest podstawowa dla przeżywania świadomych emocji.

• Pantomimika - ciało; podlega kulturowemu kształtowaniu (np. lęk - ramiona idą do góry).

• Wokalizacja - jak mówimy

Znak emocji: pochodny od oceny i ustosunkowany do zdarzeń. Ustosunkowanie dotyczy wybrania standardu regulacji.

Pierwsze ustosunkowanie - dzieje się przed uwagą; znak emocji formuje się bardzo szybko.

Afekt - pierwotne ustosunkowanie się do lud od obiektu, który wyznacza pierwotny stan emocji przed uświadomieniem treści emocji. Pojawia się podczas rozpoznania i uwagi sytuacji.

Wieloetapowość sytuacji spostrzeganej przez osobę dorosłą

Ocena wielokategorialna, z włączeniem szacowania możliwości działania; szereg ocen, które składają się na emocje, np. poczucie winy.

• ocena (pokazuje określony stan emocjonalny) przyczyny i możliwości zadziałania.

• Treść emocji (jakość); doświadczenie emocjonalne

• Subiektywne doznawanie emocji

• Produkt spostrzegania zmian we własnym organizmie

• Fala emocji poprzedzona jest ustosunkowaniem (patrz „znak emocji”), co się zemną dzieje?; przy konfrontacji z sytuacja człowiek może doświadczyć emocji.

Odmiany zjawisk emocjonalnych

• Cztery klasy zjawisk afektywnych (cztery różne kategorie):

1. Pobudzanie emocjonalne - noworodki (są albo pobudzone albo spokojne)

2. Treściowo odmienne emocje (złość, radość itp.)

3. Nastroje (np. smutek, depresja, euforia)

4. Oceny i postawy wobec obiektów (np. sympatia, antypatia)

Wiele problemów:

1. generalizacja własnego doświadczenia (reguła powszechnej zgodności)

2. społeczne podzielanie kryteriów rozpoznawania emocji

3. różne typy emocji, proste reakcje emocjonalne, emocje, nastroje, problem intelektualizacji emocji

4. uwarunkowania biologiczne - mimiczne wyrazy twarzy (Darwin)

5. emocje bez uczenia się - węże u szympansów i u ludzi (szympansy boja się także rzeczy dziwnych)

6. niespecyficzne pobudzenie u noworodków

7. uwarunkowania indywidualne - rozpoznawanie i nazywanie własnych emocji (płaczę - płakałam - Emilia)

8. doświadczenie jako mechanizm modyfikacji bólu i lęku (eksperyment Watsona - dzieci)

9. Badania Melzacka nad bólem (ból jest fenomenem psychologicznym czy fizjologicznym?)

• Eksperyment: Szczeniaki 6-tygodniowe odizolowane zostały od wszelakich bodźców, oprócz jedzenia i wody. Po 6 tygodniach zwierzęta zostały wypuszczone na zewnątrz. Bały się każdej nowej rzeczy, ale było to zachowanie krótkotrwałe (przyzwyczajanie się). Zwierzęta nie odczuwały w ogóle bólu.

• kontrola bólu przed redukcje strachu (szkoły rodzenia)

• kontrola bólu przez zmniejszenie wrażliwości - znieczulenie

Niko Fridja: pojmowanie emocji

1. Emocja jest wynikiem oceny (świadomej lub nieświadomej) jakiegoś faktu lub zdarzenia jako wpływającego na interesy podmiotu:

• emocja pozytywna gdy zdarzenie jest oceniane zgodnie z interesami

• emocja negatywna gdy zdarzenie jest oceniane jako niezgodne z interesami

1. Funkcja emocji polega na uruchomieniu gotowości do realizacji programu działania:

• emocja hierarchizuje działanie w skali priorytetów lub pilności

• różne emocje uruchamiają różne programy działania

3. emocja jest doświadczana subiektywnie jako szczególny i wyróżniony stan

PRAWA EMOCJI- Nico H. Frijda

1) Prawo znaczenia sytuacyjnego
Jest to "konstytucja emocji"; podstawowe prawo; konkretne emocje zależą od konkretnej sytuacji.

2) Prawo zaangażowania
Emocje powstają najczęściej w odpowiedzi na zdarzenia, które sa dla podmiotu ważne. Zdarzenia te służą jakiemuś celowi, X jest w nie zaangażowany.

3) Prawo bezpośrednio postrzeganej rzeczywistości
Najintensywniejsze są emocje wtedy gdy sytuacja je wywołująca dzieje się "tu i teraz". Czas przeszły i przyszły nie liczą się tak bardzo w przeżywaniu emocji jak czas teraźniejszy (przykładem może być strach przed bombą jądrową).

4) Prawo zmiany przyzwyczajenia i odczuwania porównawczego
a) Prawo zmiany przyzwyczajenia - z czasem emocje takie jak: przyjemność, żal, smutek bledną, znikają. Dzieje się tak w konkretnej sytuacji, z która związana jest emocja. Przyzwyczajamy się do danej sytuacji i nie odczuwamy już tak intensywnych emocji jak na początku.
b) Prawo odczuwania porównawczego - intensywność przeżywanych emocji zależy do punktu odniesienia.

5) Prawo hedonistycznej asymetrii
Przyjemność jest zawsze zależna od zmiany i zanika wraz z ciągłością zaspokajania.
Przykrość może się utrzymywać stale w stale trwających ku temu warunkach.

6) Prawo zachowania emocjonalnego momentu
Zdarzenia emocjonalne zachowują swoją siłę wywołania emocji na czas nieokreślony, chyba, że spotkają się z przeciwdziałaniem innych, które doprowadzą do wygaszenia lub przyzwyczajenia się do nich.

7) Prawo zamknięcia się w sobie
Czasami osądzamy sytuację bez zważania na jej wszystkie aspekty. Ktoś kto wyrządził nam straszną krzywdę jest podły, a żal do niego może trwać przez długi czas. Nie zważamy na to co będzie za chwilę (np. przy rzucaniu palenia, odchudzaniu się) liczy się dla nas to co jest obecnie. Jesteśmy głusi na wszystko, co przeczy naszemu przezywaniu emocji.

8) Prawo zważania na konsekwencje
Jest to związane z kontrolowaniem emocji. Kontrolujemy nasze emocje, często nie zdając sobie z tego sprawy. Coś hamuje nas przed zniszczeniem jakiegoś przedmiotu cennego dla nas w napadzie gniewu, itp.

9) Prawo minimalnego obciążenia i maksymalnego zysku
Mamy skłonność do minimalizowania negatywnych obciążeń emocjonalnych oraz do maksymalizowania sytuacji, które wzbudzają emocje pozytywne.

Eksperyment: Oatley i Jankis (1996)

Czas trwania różnych stanów emocjonalnych

sekundy	minuty	godziny	dni	tygodnie	miesiące	lata
ekspresja
	Emocje werbalizowane
			nastroje
				Zaburzenia emocjonalne
					Cechy osobowości

Cechy emocji wg J. Reykowskiego:

1. Znak (dodatni lub ujemny) - zależnie od zgodności z interesem podmiotu; decyduje o zbliżaniu się lub unikaniu (czegoś)

2. Intensywność (od stanu neutralnego do stanu silnego pobudzenia); decyduje o intensywności dążenia i unikania, ale nie o skuteczności tych reakcji (prawo Yerkesa - Dotsona) zależność ta jest nieliniowa.






Ta zależność jest modyfikowana również przez trudność

zadania

Kumulacyjny charakter intensywności (wolny przyrost i wyładowanie). Stopniowy przyrost napięcia (czasem nie zauważalny, potem następuję eksplozja i wyładowanie napięcia)

3. Treść (modalność emocji, strach, gniew, radość) wyznaczana w znacznym stopniu przez interpretację sytuacji, kontekst, uprzednie doświadczenia itp.

Problem uczuć:

1. potoczne koncepcje emocji

2. Grek Zorba (piorun zakochania) vs prof. Tadeusz Bilikiewicz ( miłość to psychoza reaktywna)

3. czucia:

• adresowanie - zawsze mają obiekt

• werbalizowanie (nazywanie)

• względnie trwałe

• wyznaczają orientację behawioralną (od lub do)

• wyznaczają gotowość do działania

Trzy koncepcje powstawania emocji:

1. Teoria Jamesa i Langego - jest to teoria wyjaśniająca przebieg procesów emocjonalnych. Mówi ona, że emocje i zachowanie emocjonalne są skutkiem odczuwania zmian zachodzących w organizmie w związku z sytuacją, np. najpierw zachodzą różnego rodzaju zmiany w organizmie, a dopiero potem się boimy. Spotykamy strasznego lwa, który zaczyna nas gonić. Zaczynamy uciekać, serce przyspiesza swój rytm („kołacze”) i to wszystko powoduje strach.


Zdarzenie, Bodziec

Reakcja organizmu




Emocja

Zdarzenia zmieniają reakcję organizmu, a interpretacja tych reakcji powoduje powstanie emocji.

2. Teoria Cannona i Barda („Wpr. do psych.” G. Mietzel, str. 308) - narządy zmysłów przekazują informację o doznanym bodźcu najpierw do podwzgórza, który po otrzymaniu i przetworzeniu wysyła ją równocześnie w dwie strony: w „dół”, do autonomicznego układu nerwowego, który wywołuje stan fizjologicznego pobudzenia, oraz do „góry”, do kory mózgowej dzięki, której powstaje subiektywne odczuwanie emocji.

Bodziec, zdarzenie









Emocja Reakcja organizmu

Emocja jest czymś zupełnie osobnym od reakcji organizmu. Emocja jest stanem naszego mózgu.

3. Teoria Schachtera - Singera (zwrócili uwagę na rolę jaką w powstawaniu emocji stanowi kontekst. nieuświadomienie emocji jest skutkiem przypisania pobudzenia czynnikom sytuacji; brak specyficznych wzorców pobudzenia - różne dla każdej emocji. Pobudzenie jest uniwersalne; każda emocja musi wiązać się ze wzrostem pobudzenia.

Zdarzenie, Bodziec













Pobudzenie organizmu etykieta poznawcza- interpretacja

Emocja

Eksperyment: Schachtera i Singera:

• Badanym implikowano zastrzyk adrenaliny

• Podawano następnie informacje lub brak informacji o powodach pobudzenia

• Prowokowano sytuacje rozbawienia lub złości

	Rozbawienie	Złość
Poinformowani	12,7	- 0,18
Nie poinformowani	18,3	- 2,28

Osoby nie poinformowane odczuwały silniejsze pobudzenie.

Koncepcja Lazarusa: emocje jako następstwo ocen poznawczych

• Szczęście - zdarzenie oceniane jako sukces

• Nadzieja - zdarzenie oceniane jako zapowiedź sukcesu

• Smutek - zdarzenie oceniane jako wykluczające sukces

• Złość - zdarzenie oceniane jako niekorzystne i spowodowane działaniami innych ludzi

• Poczucie winy - zdarzenie oceniane jako niekorzystne o spowodowane przez siebie samego

Koncepcja Weinera: interpretacja przyczyn

• Gniew - negatywne doświadczenie zawinione (pozostające pod kontrolą) przez innych ludzi

• Poczucie winy - negatywna konsekwencja spowodowana przez siebie samego w sytuacji wyboru

• Litość - ktoś inny znalazł się w negatywnym położeniu z przyczyn zewnętrznych (bez własnej winy)

• Duma - pozytywne doświadczenie przypisane własnemu JA

Oatley i Johnson: sytuacje wyzwalające emocje

• Osiągnięcie - Szczęście

• Strata - Smutek

• Frustracja - Gniew

• Konflikt - Lęk

• Cos toksycznego - Wstręt

Wyniki badań ( % badanych) - Oately i Johnson

	Szczęście	Smutek	Gniew	Lęk	Wstręt
Osiągnięcie	37	2	3	2	0
Strata	1	10	4	3	2
Frustracja	0	4	49	2	4
Konflikt	4	0	7	23	1
Coś toksycznego	1	0	0	0	1

Ekspresja emocjonalna: Badania Piderita

Z różnych kawałków można było składać rozmaite twarze. Poproszono badanych o identyfikację emocji na tych twarzach. Poza strachem reszta wzorów dawała bardzo zróżnicowane wyniki.

Badania Schlosberga: zdjęcia twarzy

• rozpoznawanie emocji bez sugerowania

Emocja	poprawnie	Niepoprawnie
Niechęć	0	100
Przerażenie	57	43
Pogarda	34	66
Niesmak	48	52
Zaskoczenie	32	68

• rozpoznawanie emocji z sugerowaniem

Emocja	Emocja sugerowana	Z sugestią	Bez sugestii
Emocja	Ironia	74	18
Niechęć	Uwaga	10	0
Przerażenie	Przykrość	77	4
Pogarda	Lekceważenie	95	33
Niesmak	Szacunek	70	5

Badania współczesne: Ekman i Matsumoto (twarze autentyczne)

Badani mieli za zadanie opowiedzieć jakąś historyjkę o osobie ze zdjęcia, a następnię odpowiedzieć na pytanie - co ta osobą przeżywa?

Emocje podstawowe według Ekmana:

• happienes - szczęście

• sadness - smutek

• anger - gniew

• fear - strach

• digust - obrzydzenie

• suprise - zaskoczenie

Emocje podstawowe według Johnsona - Larida i Oatleya:

• Happienes - szczęście

• Sadness - smutek

• Anger - gniew

• Fear - strach

• Digust - obrzydzenie

Krytyka Anny Wierzbickiej

• Są kultury w których nie ma odpowiednika „gniew”

• Są kultury w których jest wiele rodzajów smutku

Badania wspóczesne:

• Ekman (na częściach twarzy)

• Izarda (zdjęcia z prawdziwych sytuacji)

• Twarze komponowane (komputerowe animacje) wynik są jeszcze nieznane

Czego dowiadujemy się z twarzy?

Rola twarzy - schemat (rys) dziecięcości (Lorenz):

• Redukuję agresję

• Czynnik wyzwalający chęć do pomagania

• Sarenka bambi - posiada wszystkie rysy dziecięcości

Rola twarzy w rozpoznawaniu emocji:

1. automatyzm uśmiechu (odwzajemniania uśmiechu) - reakcję tą ciężko kontrolować, jest ona w dużej mierze niezależna od kultury. Automatyzm uśmiechu jest bardzo funkcjonalny społecznie.

2. Ekspresyjna rola źrenic - czynnik decydujący w postrzeganiu twarzy

3. Twarz u fotografa

Badanie: Pokazywano ludziom zdjęcie Krzakleweskiego, proszono ich o wyrażenie opini na jego temat. Odpowiedzi nie były zbyt pochlebne (Fałszywy, farbowany lisek etc.). Następnie zastosowano w badaniu metodę Ekmana. Podzielono zdjęcie na pół i pokazywano badanym dolną lub górną część twarzy i proszono o wydanie opinii.

• Dolna - pozytywne emocje, opinie

• Górna - negatywne emocje, opinie

Zdjęcie u fotografa - dochodzi do sprzeczności między dolna a górną połową twarzy. Światło zwęża źrenice co jest oznaką złości, natomiast na dolne części widnieje usmiech.

1. Emocje udawane

• Emocje dość trudno udawać

• Seriale brazylijskie - kontynuacja radiowych powieści w docinkach

• Filmy pornograficzne - inny przykład emocji udawanych (zbyt długi orgazm)

• Ze względu na trudność w demonstrowaniu emocji, jest to istotne w identyfikowaniu kłamstwa.

1. Czy tylko twarz? Rola gestykulacji (Busch)

• Podniesienie lewej ręki zaciśniętej w pięść (Stany Zj. - pozdrowienie, Australia - „pieprz się”)

Rola kontekstu w rozpoznawaniu emocji - różnica w interpretacji dwóch tych samych obrazów (ludzie, rowery)

Kontrola nad emocjami:

1. Mięśniowa - kontrola emocji przez mięśnie

• Eksperyment Zajonca nad wymawianiem Ü i A (czyt. Ej) - studenci amerykańscy vs studenci niemieccy .

• A - dobry nastrój - mięśnie odpowiadające za śmiech

• Ü - zły nastrój - mięśnie odpowiadające za złość

• Eksperyment Lairda nad ołówkiem w wargach vs w zębach

• Poprzez aktywizacje pewnych mięśni można wywołać emocje

• Eksperyment Schiffa nad ściskaniem piłeczki lewą lub prawą ręką

• prawa ręka - dobry nastrój

• lewa reka - zły nastrój

• Pozycja ciała skurczona lub zrelaksowana

• pozycja skurczona (np. podczas egzaminu - stres) - pozycja ta nasila lęk

• poprzez wymuszenie danej pozycji ciała można u człowieka zmienić emocje.

• Kontremocje (depresja - podczas terapii zmiana na złość)

• Eksperyment Larsena i innych - rysowanie twarzy (buźki , - rysowanie ich może poprawić lub pogorszyć nastrój)

• Konwencje e-maili ( :-D, :-C, , )

• Mięśnie uruchamiają emocje (jest to dwustronna zależność) - np. trauma często się aktywizuję podczas np. biegania czy szybkiego wchodzenia po schodach)

1. Poznawcza - kontrolowanie emocji poprzez przekonania, sądy, oceny itp.

• Poszukiwanie informacji o źródle emocji - rozumienie zjawiska, oswojenie się (np. skok ze spadochronem - pierwszy raz jest najprostszy)

• Nadawanie nowego sensu informacjom

• badanie (dzieci a uleganie pokusom) - naprzeciwko dziecka stawiano talerzyk z ciastkiem i informowano dziecko, iż może zjeść to ciastko kiedy tylko chce, ale proszono go również by zjadł go jak najpóźniej może. Jednym dzieciom mówiono również że jak popatrzy na to ciastko to niech sobie wyobrazi, że jest to chmurka. Innym z kolei mówiono by sobie pomyślało jak to ciastko smakuje (skupianie wagi na konsumpcyjnych aspektach ciastka).

• To nie samo ciastko decydowało o uleganiu pokusie tylko informacja dawana dzieciom.

• Odcinanie dostępu do informacji (palacze Festingera - udaremnianie dopływu informacji do siebie)

• Społeczne reguły okazywania emocji - te reguły związane są z sytuacjami. Podpowiadają jak się zachowywać w danym momencie czy danej sytuacji.

• Samouspokajanie, samoindtrukcje (Meichenbaum)

• techniki sampouspokajania - Mechenbaum pokazał że takie techniki są bardzo skuteczne i efektywne.

• Pokusy i wyczerpanie ego - kontrola poznawcza ma swoje granice. Są nimi pokusy i wyczerpanie ego. Czy mamy dość zasobów by poradzić sobie z pokusami?

Nastrój

1. doraźny stan emocjonalny - teraz i tutaj

• wpływ nastroju pozytywnego na działanie:

• gotowość do działania na rzecz innych ( o ile koszty działania nie są zbyt duże)

• ograniczenie zachowań agresywnych

• koncentracja uwagi na problemach innych

• sprawniejsze generowanie pomysłów

• uprzywilejowanie informacji pozytywnych (selektywność w poszukiwaniu informacji - negatywna strona nastroju pozytywnego)

Alice Isen - informacja o sukcesie

Ciastko	Większe datki
Prezent	Więcej pomocy, mniej przeszkadzania w bibliotece
Komiksy, prezenty	Więcej pozytywnych wspomnień
Torebka cukierków	Mniejsza kłótliwość w negocjacjach
Wesoły film lub cukierek	Unikanie dużego ryzyka
Rozrywkowy program TV	Bardziej twórcze myślenie, więcej satysfakcji z działania
Informacja o sukcesie	Szybka diagnoza kliniczna, zainteresowanie pacjentami

• wpływ nastroju negatywnego (smutku) na działanie:

• liczenie się z otrzymanymi informacjami

• wnikliwe przetwarzanie informacji

• ukierunkowanie pamięci na wspomnienia negatywne

• pesymizm poznawczy

2. długotrwały stan emocjonalny - np. depresja

• Wyuczona bezradność (Pwałow, Masserman, Seligman, Kofta)

• Pawłow - koło (bodziec pozytywny) i elipsa (bodziec negatywny) - im kształty były bardziej zbliżone do siebie tym bardziej zwierze nie potrafiło ich rozróżnić i popadało w depresje.

• Masserman - depresja jest związana z poczuciem bezradności i z utratą kontroli nad własnym losem - (w klatce drucianej zamknięto koty, przez druty puszczono prąd. Zwierzęta nie mogły nic zrobić. Efektem była całkowita rezygnacja z jakichkolwiek prób aktywności.

• Seligman - badania na szczurach z przyłączonymi do ogonów elektrodami. Warunkiem koniecznym do wystąpienia bezradności wyuczonej jest utrata kontroli i wyczerpanie poznawcze.

1 - brak szoku elektrycznego




2 - szok elektryczny, który mogły wyłączyć

1 2 3 3 - szok bez możliwości wyłączenia (zachowania

apatyczne)

• Kofta - proces utraty kontroli jest procesem intelektualnym. Zwierzę szuka sposobu a jeśli go nie znajdzie to wtedy następuję u niego efekt wyczerpania poznawczego.

Efekty bezradności: (Seligman)

1. Deficyt afektywny - ludzie i zwierzęta poddani wyuczonej bezradności nie są w stanie przeżywać pozytywnych emocji

2. Deficyt motywacyjny - pójście w kierunku bierności

3. deficyt poznawczy - efekt ogłupienia - bycie głupszym niż w rzeczywistości), utrata zdolności poznawczej - pamięć, przetwarzanie informacji (myślenie), uwagowy deficyt - niemożność skupienia uwagi

Badanie nastroju u Polaków:

• narzekanie - kultura narzekania - Wojciszke

• 100 dni nastroju - przesunięcie ku negatywności - Doliński

• Krzywda - źródłem krzywdy są Ci, którzy maja lepiej (Wojciszke)

• Poziom depresji - powódź - wysokie wynik depresji (skala Becka). W Polsce przeciętny człowiek ma dość wysoki wskaźnik depresji. (Łukaszewski)

• Dobrostan

• składowe i globalne - Czapiński - pytał badanych o rzeczy, które według nich mogą składać się na dobrostan (ile zarabiasz, ila masz dzieci itp.). Ostatnim pytaniem było - czy jestes zadowolony z życia czy też nie?

• Okazało się, że nie ma żadnej zależności między składowymi a globalna opinią o swoim zyciu.

• Obiektywne składniki (dzieci, wiek) są skorelowane z dobrostanem, natomiast składniki subiektywne nie są.

• Badania własne nad rzeczami które dają szczęście - Łukaszeski

• Ludzie są szczęśliwi jeśli posiadają to co nad wyraz cenią

• Opis sytuacji / stan zapewniający Ci szczęście

Procenty odp., N=1663

Nic nie robić, mieć wolny czas, relaks	46
Seks, erotyka, flirtowanie, uwodzenie	33
Jeść smaczne rzeczy, jeść słodycze	12
Osiągnąć sukces, zdobywać uznanie innych	4
Pracować, robić coś, być aktywnym	2
Inne	2

Regulacja Nastroju:

1. Strategie poprawiania nastroju:

• Trzeba coś robić

• Spotkania z ludźmi (także telefoniczne)

• Jedzenie (słodycze)

• Zakupy (luksusiki)

• Modlitwa

• 
  
  Dieta (kontrola wagi) najskuteczniejsze, związane z poczucie niskiej

• Seks wartości

• Spanie

• Alkohol

Stres psychologiczny i wyczerpanie

Życie codzienne:

• Przypowieść rosyjska o dwóch żabach

• Myszy, którym pokazywano kota - choroba nowotworowa

• Badanie Fady`ego nad stresem u Pawianów

• pawian Fips i jego inteligencja

• utrata inteligencji w obecności silnego fizycznie dominanta

• obecność obcych u wiewióreczników - marnienie i kanibalizm - śmierć z wyczerpania

• uczeń z siekiera (Wrocław)

• górnik Alojzy Piątek - 14 dni w kopalni

Sytuacja normalna vs sytuacja trudna

1. Wyznaczniki normlaności lub trudności

• Zadania, wymagania

• Warunki, możliwości

• Czynności

1. Zrównoważenie elementów; dopasowanie sytuacja normalna

Typy sytyacji wg T. Tomaszewskiego:

• Zagrożenie - naruszenie (lub zapowiedz) cenionej wartości - szkoda lub strata (ofiary katastrof i kataklizmów)

• Przeciążenie - kolekcjoner ciszy H. Böla

• Zakłócenie, przeszkoda - teoria frustracji J. Dollarda i N. Millera

• Deprywacja - długotrwała niemożność zaspokojenia potrzeb - bezrobocie

• Konflikt - szczególnie „unikanie - unikanie”

Żródła stresu wg R. Lazarusa:

• Każda czynność może być źródłem stresu jeśli jest długotrwała

• Domowe: posiłki, zakupy, sprzątanie

• Zdrowotne: choroby, uboczne skutki leków

• Czasowe: nadmiar zadań i zobowiązań

• Życia psychicznego: samotność, nieśmiałość

• Środowiskowe: przestępczość, hałas, ruch

• Finansowe: kredyty, raty, długi

• Praca: niezadowolenie z pracy, konflikty

• Przyszłość: martwienie się o przyszłość

• Bardzo ważne: efekty kumulacyjne!

R. H. Rahe - zmiany życiowe (małżeństwo arbitralnie 50)

Lista wydarzeń do oszacowana na skali - zawarcie małżeństwa w połowie skali - 50 %

Śmierć współmałżonka	100
rozwód	73
więzienie	63
Śmierć bliskiej osoby	63
małżeństwo	50
ciąża	40
Awans w pracy	36
Wybitne osiągnięcia	28
Wyjazd na wakacje	13

Pytano badanych (marynarzy, którzy wypływali na półroczny rejs) które z tych wydarzeń wystąpiło przez ostatni rok. Im więcej tych zdarzeń miał ktoś w żcyiu, tym częściej zapadał na choroby somatyczne podczas rejsu.






40 S

N




S



5 N





nowotwór zawał serca

N - norma, S - stres

Stres a pocieszanie się:

• Słodycze, alkohol, tytoń

• Stosunek talii do bioder (ujemny)

• 300 lat temu cukier był nieznany (dzisiaj ponad 20 kg na człowieka)

• pocieszanie się

Koncepcja J. Reykowskiego:

Wyrosła ona na bazie badań empirycznych nad stresem w warunkach naturalnych. Studenci szkoły milicyjnej w Szczytnie zdawali egzamin praktyczny. Mieli pełnić role komendanta na posterunku. Dzwoniono do nich i dawano im zbyt wiele poleceń, których wykonanie naraz było niemożliwe.

Dynamika procesu od zadań prostych do trudnych:

Powyżej progu stresu
Działanie zorientowane na wykonanie zadań, modyfikowane stresem		Zaniechanie działań, obrona przed stresem
Zmiany specyficzne (stosowne do zadania, warunków)
Usuwanie przeszkód, przełamywanie przeszkód, ponawianie próśb, modyfikacja działań		Realne (ucieczka, niszczenie, wyjaśnianie) Symboliczne (zaprzeczanie, fantazjowanie) Regresywne (szukanie ratunku)

Zmiany niespecyficzne
mobilizacja	rozstrojenie	destrukcja
Wzrost intensywności reakcji Polepszenie orientacji Polepszenie struktury działania	Naruszenie struktury czynności Pogorszenie sprawności napięcie	Rozpad struktury czynności Zaburzenie orientacji Niezdolność planowania Apatia

Czynności ekspresyjne
kontrolowane	Częściowo kontrolowane	niekontrolowane
Werbalizacja trudności Akcenty emocjonalne Żarty, autoironia	Złość, strach, bezradność w formie impulsywnej, nieakceptowalnej	Gwałtowne wybuchy emocjonalne (złość, panika) Brak kontroli emocji Ucieczka z sytuacji

Wzrost intensywności stresu:

• irracjonalne przekonania jako źródło stresu - koncepcje Alberta Ellisa

• wszyscy ważni dla mnie ludzie powinni mnie kochać

• musze być kompetentny do końca

• musze mieć kontrolę nad zdarzeniami

• ludzie powinni być życzliwi i przyzwoici

• gdy pojawia się niebezpieczeństwo, nie wolno go ignorować

• wszystko powinno iść zawsze ku lepszemu

• o wszystkim decydują doświadczenia mojej przeszłości

• można być szczęśliwym nic nie robiąc

• Fran Norris i Krys Kaniasty - rola wsparcia społecznego w sytuacjach stresu społeczności:

• mobilizacja wsparcia - automatyzm altruistycznej społeczności

• reguła względnego uprzywilejowania (więcej pomocy otrzymują młodzi niż starszy, wykształceni niż niewyedukowani)

• umiejętność proszenia o pomoc

• wyczerpywanie możliwości - rozpad struktur wsparcia społecznego

• dobre intencje vs kompetencje

• echo doświadczeń stresowych w następstwie rozpadu wsparcia (ludzie nie pamiętają pierwszej pomocy tylko sam koniec)

PTSD - zespół stresu pourazowego

• doświadczenie zagrożenia życia i silne emocje z tym związane

• odtwarzanie traumy: Intruzje, sny, silne emocje w obliczu zdarzeń przypominających traumę

• unikanie: aktywności myśli skojarzonych z traumą, brak zainteresowania codziennością, obojętność, chłód

• objawy pobudzenia: bezsenność, drażliwość, brak koncentracji, czujność, gotowość do lęku

Steran Hobfoll - koncepcje zasobowe

• stres to reakcja wobec otoczenia, w którym istnieję

• zagrożenie, że posiadane zasoby poznawcze i energetyczne zostaną naruszone

• utrata zasobów mimo prób ich zachowania

• brak odnowienia zasobów mimo poniesionych kosztów i inwestycji

• bezradność jako efekt wyczerpania zasobów

Stres długotrwały (Aleksander Perski): - kwestionariusz karoliński

• Czy w ciągu ostatniego roku doświadczałem/am?

• poważnych trudności w pracy, na studiach, w życiu codziennym

• wydłużenia czasu pracy, zwiększenia odpowiedzialności lub wymagań

• negatywnych zmian w życiu

• poważnych problemów w kontaktach z innymi

• poważnych problemów ekonomicznych

wykład 4

„Motywacja (1),


podstawowe mechanizmy motywacyjne”

U podstaw wielu procesów motywacyjnych leżą mechanizmy afektywne. Poziom pobudzenia emocjonalnego ma duży wpływ na podejmowane przez podmiot działania i efektywność ich wykonywania.

Wyróżniamy dwie podstawowe orientacje:

1. Stan Teliczny- wiąże się z sytuacją, gdy człowiek ukierunkowany jest na realizację określonego celu; osoba w tym stanie skoncentrowana jest na celu i na własnych działaniach zmierzających do jego realizacji; w tym stanie podmiot funkcjonuje lepiej, jeśli poziom pobudzenia nie jest zbyt wysoki

2. Stan Parateliczny- wiąże się z nastawieniem na samą aktywność, a nie na jej instrumentalny wobec celu charakter; tu podmiot funkcjonuje tym lepiej, im wyższy jest poziom pobudzenia emocjonalnego; podmiot odczuwa przyjemne podniecenie, funkcjonuje szybko i sprawnie

Do mechanizmów motywacyjnych zaliczyć możemy procesy poznawcze, tj.:

• ciekawość

• oczekiwanie

• aspiracje (uruchamiają motywację wtedy, gdy dotyczy to sytuacji sprawnościowych, w których wynik zależy od wykonania określonych zadań oraz wtedy, gdy wyobrażenia zostaną przekształcone w cele działania)

• niezgodność (rozbieżność, konflikt, dysonans, nierównowaga)

• niezgodność między dwiema napływającymi informacjami

• niezgodność między inf. stanowiącymi element struktury poznawczej

• niezgodność między dwiema różnymi informacjami stanowiącymi

składniki struktury poznawczej

□ Każda niezgodność uruchamia jakąś formę aktywności:

◙ przy b. małej niezgodności można oczekiwać aktywności orientacyjnej

eksploracyjnej i ewentualnie tolerowania niezgodności

◙ przy niezgodności dużej można oczekiwać aktywnych form jej

usuwania (przy obronie własnych przekonań lub sądów)

◙ przy b. dużej niezgodności niezbędna staje się akomodacja własnych

struktur, ich zmiana i uległość wobec informacji

Procesy motywacyjne obejmują wiele zjawisk, tj:

URUCHOMIENIE ZACHOWANIA- „bo muszę”, „bo chcę”

• Zachowania konieczne są narzucone z zewnątrz (motywacja zewnętrzna), są wymuszone i wymagają wysiłku

• Zachowania intencjonalne są motywowane wewnętrznie, są spontaniczne i wykonywane bez wysiłku

• Źródłem zachowania mogą być czynniki emocjonalne

• osiągnięcie pozytywnego efektu

• uniknięcie negatywnego efektu

Model Atkinsona i McClellanda;

Motywacja jest iloczynową funkcją wartości celu i oczekiwań dotyczących jego osiągnięcia. tendencja do podjęcia działania jest tym silniejsza, im większa jest subiektywnie oszacowana wartość celu. Wartość celu maleje wraz ze wzrostem prawdopodobieństwa jego osiągnięcia. Zarówno przy bardzo niskich, jak i bardzo wysokich prawdopodobieństwach motywacja jest niska. Kiedy szanse są małe, osiągnięcie działań może być spostrzegane jako marnotrawienie energii, kiedy zaś są wysokie, podejmowanie działań może nie mieć sensu, bo stan pożądany i tak wystąpi.

Model Pintricha i Degroota;

• Komponent wartości- dlaczego chcę to robić albo dlaczego to robię

• Komponent możliwości- w jakim stopniu jestem w stanie to zrobić oraz czy i w jakim stopniu jestem w stanie to osiągnąć

• Komponent afektu- jakie emocje (co do znaku i co do treści) wzbudza we mnie założony wynik i zakładane działanie




• motywacja jest tym silniejsza, im więcej wart jest wynik, jaki ma zostać osiągnięty

• im większe są osobiste możliwości podmiotu, zapewniające mu wykonanie działań ponoszących wynik

• im silniejsze są emocje związane z wynikiem i z działaniem

Czteroelementowy model Heckenhausen i Kuhl:

• wartość zakładanych wyników

• oczekiwania

• odpowiedniość między celem a możliwościami jednostki

• pobudzenie emocjonalne




podstawową kwestią w tym modelu jest mechanizm przekształcenia się marzeń, fantazji i życzeń w intencje, a następnie w działanie....

Przekształcenie wyobrażenia celu w intencję wymaga wielu operacji, zawartych w modelu OTIUM (okazja, czas, waga, presja czasowa, środki)

• pragnienie osiągnięcia celu przekształca się w intencję wtedy, gdy jednostka ocenia, że istnieją odpowiednie warunki do jego osiągnięcia

• gdy jednostka szacuje, że dysponuje czasem niezbędnym do jego osiągnięcia

• gdy przy pojawieniu się presji jednostka nadal ocenia cel jako ważny

• gdy podmiot dysponuje niezbędnymi środkami do osiągnięcia celu

PODTRZYMANIE AKTYWNOŚCI I WYTRWAŁOŚĆ

• Ludzie czasem wybierają zadania długoterminowe, co oznacza, że:

• napięcie motywacyjne musi być podtrzymywane przez długi czas

• gratyfikacje związane z wynikiem są bardzo odległe

• ludzie decydują się na ponoszenie znacznych kosztów psychologicznych, zanim pojawią się gratyfikacje związane z osiągnięciem wyniku

• Każde działanie rozpoczyna się i kończy od sformułowania pragnień (P. Goolwitzer) cztery fazy działania:

• faza przeddecyzyjna, podczas której dokonuje się wyboru pomiędzy pragnieniami; faza ta kończy się decyzją- podmiot wybiera, co będzie robił

• faza przeddziałaniowa, następuje po decyzji- faza planowania zachowania- kiedy je wykonań, gdzie to zrobić, jak to zrobić, jaki czas jest do dyspozycji; kończy się sformułowaniem planu

• faza wykonaniowa, zaczynająca się wraz z początkiem realizacji planu, kończy się konsekwencją zakończenia działania

• faza podziałaniowa- zawiera w sobie ewaluację wyniku, sprawdza się czy wynik i jego konsekwencje spełniają sformułowane wcześniej oczekiwania, czy konieczne jest sformułowanie następnego celu

Podtrzymywanie zadań dotyczy fazy wykonaniowej:

• faza krótka: bliski dystans między pragnieniem a gratyfikacją

• faza długoterminowa: problem przeżywanego braku bezpośrednich gratyfikacji

Mechanizmy wytrwałości i podtrzymywania:

1. Zabiegi związane z gratyfikacjami:

1. koncentracja uwagi na gratyfikacji wynikającej z zachowania skłania do niecierpliwości, a odwrócenie uwagi od gratyfikacji może być niezłym sposobem podtrzymywania działań długoterminowych

2. mechanizm segmentyzacji i zwielokrotnienia gratyfikacji (wyodrębnienie wielu etapów pośrednich i związanie z każdym z nich okreslonej gratyfikacji)

3. mechanizm „magicznej połowy” („teraz już z górki”)

2. Przekonanie o swobodzie wyboru

1. wszelkie formy ograniczenie swobody wyboru rodzą opór, co oznacza przerwanie zadania

3. Przekonanie o wpływie na zdarzenia

1. ludzie z dużym poczuciem wpływu nie tylko wybierają trudniejsze zadania, ale też lepiej sobie z nimi radzą

2. wybierają korzystniejsze strategie, angażują większą energię i znacznie lepiej tolerują informacje o niepowodzeniach

4. Zwrotny dopływ informacji o osiąganych wynikach

1. brak informacji o wyniku jest czynnikiem redukującym motywację,

2. zwrotna informacja o postępach jest czynnikiem podtrzymującym a nawet wymagającym motywację

5. Oceny zewnętrzne

1. informacja „jest źle” (bo czynność nie zbliża się do wyniku) staje się przesłanką korekty zachowania i mobilizacji, czasem też przesłanką przerwania zadania

2. „jest dobrze” jest ważną przesłanką podtrzymania mobilizacji

6. Atrybucja oczekiwanego sukcesu do Ja

1. wzrost prawdopodobieństwa w miarę kontynuacji działania

ZANIECHANIE DZIAŁANIA

Powody:

• brak wpływu na przebieg zdarzeń, w które uwikłane jest działanie

• brak informacji o osiąganym wyniku

• spostrzegany brak postępu

• spostrzeganie, że prawdopodobieństwo osiągnięcia wyniku nie rośnie, a spada

• atrybucja do przyczyn zewnętrznych

Czynniki skłaniające do zaprzestania działań:

• związane z gratyfikacjami:

• brak oczekiwanych gratyfikacji

• w konsekwencji stosowanych zwielokrotnionych gratyfikacji może dojść do nasycenia nimi (gra hazardowa)

• rodzaj gratyfikacji (wewnętrzna lub zewnętrzna)

◙ wzmocnienia zewnętrzne (pieniądze) zmniejszają motywację

wewnętrzną, a nawet czasem ją eliminują

◙ wzmocnienia wewnętrzne zwiększają motywację (chyba że dodatkowo

są wzmacniane zewnętrznie)

• zbyt wysoka motywacja wyjściowa (zapał)

• lęk przed niepowodzeniem: ludzie w takich sytuacjach uciekają do technik samoutrudniania

• lęk przed sukcesem

• znudzenie aktywnością i spadek zainteresowania (aktywność może stać się

• źródłem negatywnych emocji, gdy sytuacja staje się dla podmiotu prosta i znana)

• utrata ważności dotychczasowego zadania i pojawienie się alternatywnego działania

ZAKOŃCZENIE DZIAŁANIA

• następuje, gdy podmiot dysponuje pełną informacją na temat wyniku jaki ma być osiągnięty

• informacja ze strony innych: „jest dobrze” (jeśli podmiot ma do nich zaufanie)

• znudzenie zadaniem „umieram z nudów”

MOTYWACJA WEWNĘTRZNA

Hunt:

Nawet wtedy, gdy spełnione są wszelkie podstawowe potrzeby, organizmy wciąż mogą być motywowane. Motywacja wewnętrzna może być wywołana przez jakąkolwiek niezgodność między dotychczasowym doświadczeniem podmiotu a aktualnie występującą sytuacją.

Motywacja wewnętrzna- tendencja podmiotu do podejmowania i kontynuowania działania ze względu na samą treść tej aktywności

Wpływ nagród zewnętrznych na motywację wewnętrzną:

Zasada pomniejszania (Kelley):

Im więcej potencjalnych czynników może być przyczyną określonego działania, tym mniejsza jest rola, jaka jednostka przypisuje każdemu z nich.

Jeżeli podmiot wykonuje działanie „bo miał na to ochotę”, to przyczyną jest ochota. Gdy jednak ochota zastępowana zostaje nagrodą, przyczyną przestaje być ochota.

Nagroda zewnętrzna powinna wyraźnie ograniczać motywację wewnętrzną, zwłaszcza wtedy, gdy jest wyrazista.

E. Deci:

W badaniach doszedł do wniosku, że pozytywna (słowna) informacja o poziome wykonywania działań nie obniża motywacji wewnętrznej, natomiast nagrody o charakterze materialnym obniżały tą motywację.

A. Kruglanski

* Egzogenny charakter nagród:

• obniżają motywację wewnętrzną, np. dzieci, które za dobre wyniki w nauce otrzymują nagrody (wiedza przestaje być celem działania, a zaczyna nim być np. rower)

* Endogenny charakter nagród:

• wzmacniają motywację wewnętrzną (pieniądze jakie ludzie otrzymują za pracę- praca staje się bardziej lubiana)

Inne modyfikatory motywacji wewnętrznej:

• warunki pracy pod kierunkiem innego człowieka

• przedstawia im różne możliwości decyzyjne, konsultuje z nimi swoje pomysły i używa kar i nagród tak, aby miały one charakter informacyjny relatywnie wysoka motywacja wewnętrzna

• wydaje jednoznaczne polecenia, używa kar i nagród w sposób instrumentalny, wyznacza ścisłe terminy zakończenia poszczególnych prac niski poziom motywacji wewnętrznej

• kontrolowanie ludzi wykonujących określoną aktywność

• rywalizacja

MOTYWACJA OSIĄGNIĘĆ

Jest to tendencja do osiągania i przekraczania standardów doskonałości, związana z odczuwaniem pozytywnych emocji w sytuacjach zadaniowych, spostrzeganych jako wyzwanie.

Model Motywacji Osiągnięć Atkinsona:

T_S = P_S * ( 1 - P_S )




T_s- tendencja do osiągania sukcesu

P_s- prawdopodobieństwo osiągnięcia sukcesu

Ludzie niekiedy wykonują działania o to, aby nie ponieść klęski. Atkinson nazywa to tendencją do unikania porażki.

Im pewniejsze jest odniesienie sukcesu, tym gorzej będzie się czuł człowiek, któremu się nie powiedzie.

MOTYWACJE ZWIĄZANE Z OBRAZEM WŁASNEJ OSOBY

Człowiek szuka przede wszystkim tych informacji, które mogłyby mu dostarczyć przesłanek pozytywnego myślenia o sobie. Motywacje takie wynikają z dążenia człowieka do podtrzymywania i podnoszenia własnej samooceny. Tendencja do tego, by mieć wysokie poczucie własnej wartości jest tu spostrzegana jako jedna z potężnych sił sterujących ludzkimi reakcjami.

Motywacje Samoaktualizacji i Samorozwoju:

( motyw wzrostu, rozwoju, spełnienia się i osiągnięcia zupełności)

Doświadczenie bezwarunkowej miłości w dzieciństwie jest wg Rogersa podstawowym warunkiem rozwoju i nieskrępowanej realizacji motywu wzrostu. Wymienia on 5 przejawów takiego funkcjonowania człowieka:

1. Otwartość na nowe doświadczenia

2. koncentracja na teraźniejszości

3. Zaufanie do własnego organizmu

4. Poczucie wolności

5. Kreatywność

WYKŁAD 5

„Złożone struktury motywacyjne człowieka”




MOTYWACJA ZADANIOWA

• cele i pseudocele

• plany i pseudoplany

3 etapy każdego działania:

1. Preparacyjny: wyobrażenia celu, reprezentacja struktury działania, organizacja środków

Etap preparacyjny- perspektywy opisu działań:

• ukierunkowanie (zamiar, cel)

• intensywność (tempo, wysiłek, energia)

• ustrukturowane (porządek czasowy, logiczny, struktury czynności)

• Realizacyjny: kroki zaplanowane lub doraźnie improwizowane ukierunkowane na cel

• Ewaluacyjny: sprawdzanie zgodności wyniki osiągniętego z oczekiwanym wynikiem

ZADANIA:

• w sensie obiektywnym: wynik jaki ma być osiągnięty

• w sensie subiektywnym: wyobrażenie wyniku jaki ma być osiągnięty i któremu przypisana jest określona wartość

• Każde zadanie ma swoją strukturę i wyróżniony stan końcowy, może mieć też wiele konsekwencji ubocznych

• Zadania mogą być pochodzenia:

• wewnętrznego- zadania własne („zasięgnę teraz informacji na temat połączeń mpk”); silniej motywują i bardziej angażują

• od innych ludzi, zewnętrznego- zadania narzucone („proszę o bilet do kontroli”); mogą podlegać internalizacji

Czterodzielna klasyfikacja zadań (Karniol i Ross):

• zadania wymyślone przez siebie samego

• zadania wypracowane wspólnie z innymi

• zadania zapożyczone od innych drogą naśladownictwa

• zadania narzucone przez innych

• Zadania mogą mieć charakter:

• indywidualny- wykonuje je tylko podmiot

• zbiorowy- realizowane są wspólnie

• jednorodny- wszyscy robią to samo

• zróżnicowany- każdy robi coś innego

• Z perspektywy kontroli nad wynikiem dzielimy zadania na:

• losowe- znany jest rodzaj czynności ale nie znany jest wynik działania

• sprawnościowe- lepiej znany jest założony wynik niż czynności

• Podział Carola Dwecka:

• zadania ukierunkowane na mistrzostwo- zadania o charakterze rozwojowym (np. zdobyć wiedzę, podróżować)

• zadania ukierunkowane na przewagę nad innymi - cechy wyniku sa określone, zaś sam wynik podlega ocenie zewnętrznej




Konsekwencje, jakie pociągają za sobą te orientacje:

• sposób definiowania sukcesu

• różnica sposobu rozumienia sensu celu

• miernik zadowolenia z siebie

• interpretacja błędów

• Zadania Proste: (kupić gazetę w kiosku);

• może mieć charakter jednorazowy lub sporadyczny (gotowanie wody na herbatę)

• charakter powtarzalny- (praca na taśmie)

• Zadania złożone- (przeszczepić serce)

• wymagają dłuższej perspektywy czasowej, niezbędna jest samokontrola, samodyscyplina i wytrwałość w działaniu

• Zadania różnią się także zawartością informacji o wyniku:

• zadania z pełną informacją o wyniku (jutro muszę mieć 1500zł)

• zadania nie zawierające pełnej informacji o wyniku (oszczędzaj, bo niedługo pieniądze nam się przydadzą)

• Z punktu widzenia charakterystyki i jakości wyników:

• konstruktywne- wynikiem jest powstanie nowej jakości (powstanie mostu na rzece)

• destruktywne- wynikiem jest zniszczenie istniejącego stanu rzeczy (wysadzenie mostu)

• Zadania o różnym stopniu ogólności:

• charakter ogólny- uniknięcie konfliktów z ludźmi

• charakter konkretny- oczyszczenie ogródka z chawastów

• Wg Baumeistera:

• zadania zaprojektowane- stanowią konsekwencję namysłu, wnioskowania z poprzednich działań

• zadania napotkane- gdy z jednej strony czeka nas pokusa, z drugiej przeszkoda

• Perspektywa czasu, niezbędnego do osiągnięcia wyniku;

• zadania bliskie- motywują silniej, są źródłem bezpośrednich wzmocnień

• zadania dalekie

• Wg Schanka i Abelsona:

• zadania związane z satysfakcją i zaspokojeniem- głód, seks, sen

• dostarczające przyjemność- zabawa, rozrywka, uprawianie sportu

• związane z osiągnięciami- dobra praca, wysokie dochody

• związane z ochroną i zabezpieczeniem- dbanie o zdrowie, chronienie swojej własności, radzenie sobie ze stresem

• o charakterze instrumentalnym- zdobycie wiadomości, zabezpieczenie narzędzi, przywołanie taksówki

◘ zadanie może być oparte na silnej emocji (strachu, gniewie, żalu)- przesądza to nie tylko o kierunku i intensywności działania, ale też o organizacji zachowania

◘ zadanie może być szczególną formą wpływu społecznego, czy to z zastosowaniem nacisku, czy tez bez nacisku

Plany działania:

• biologiczne uwarunkowane programy sterujące odruchami bezwarunkowymi i tropizami

• programy wrodzone, modyfikowane przez uczenie się

• programy ukształtowane przez uczenie się i socjalizację

• utworzone przez ludzi plany postępowania

Planem nazywamy wrodzony odruch bezwarunkowy, dobrze utrwalony nawyk, jak i świadomie opracowana reprezentacja psychiczna pewnego zachowania.

• Mają one ułatwiać realizację działania

• są sposobem psychicznego wyprzedzania zdarzeń, formą przewidywania własnych działań, ich skutków

• są narzędziem sterowania zachowaniem

• narzędziem koordynacji działania, sposobem zapewnienia samokontroli i dyscypliny działania

• stanowią przesłankę efektywności działania pomiędzy celem, działaniem a wynikiem

Plany są wyobrażeniem kolejnych kroków działania, zapewniającego osiągnięcie wyniku. Jest to sposób odpowiedzi na pytanie „JAK to zrobić i KIEDY to zrobić”.

1. Plany Kompletne vs plany niekompletne:

• kompletne to poszczególne etapy, podcele, są wyodrębnione i zaopatrzone w co najmniej z grubsza opisane strategie realizacji

• niekompletne to „najpierw zróbmy to, a potem zobaczymy co dalej”

• Plany Złożone vs plany proste:

• złożone- charakter hierarchiczny i warunkowy

• proste- charakter linearny

• Plany niespecyficzne vs plany specyficzne:

• niespecyficzne- charakteryzują się uniwersalnością (np. wywiad lekarski)

• specyficzne- jest ściśle podporządkowany jednemu tylko celowi

• Plany elastyczne vs plany sztywne:

• elastyczne- dopuszczają możliwe odstępstwa czy warianty

• sztywne- wykluczają powyższą możliwość

• Plany otwarte vs plany zamknięte:

• otwarte- gdy cel nie ma charakteru finalnego i jest przesuwalny

• zamknięte- cele finalne (dojechać do Warszawy)

• Plany sprawcze vs plany samospełniające się

• Plany na wypadek niepowodzenia

Perspektywa czasowa w realizacji zadań:

Problem lokalizacji celów w czasie dotyczy tylko PRZYSZŁOŚCI.

• H. Markus i Nurius:

• przyszłość ma zawsze wymiar personalny, ludzie konstruują przyszłość poprzez tworzenie różnych wersji Ja- jacy będą, kim będą, jak będą się czuć

• przyszłość staje się tym dłuższa, im bardziej odległe są zadania i cele, lub też i bardziej odległe w czasie są wyobrażenia Ja

• Cztery aspekty czasu psychologicznego:

• zdolność do chronologicznego lokalizowania w czasie siebie i zdarzeń zewnętrznych

• zdolność do orientacji w czasie bez stosowania instrumentów, np. zegarów

• zdolność do oceny upływu czasu a także zdolność do określania wielkości interwałów czasowych

• zdolność do umiejscowienia siebie w perspektywie czasowej, lokalizacja na linii przeszłość- teraźniejszość- przeszłość

• Czas psychologiczny z perspektywy motywacyjnej (Zimbardo)

• zaangażowanie, wytrwałość w realizacji działań

• planowanie i przewidywanie przyszłości

• hedonistyczna koncentracja na teraźniejszości

• fatalistyczna koncepcja teraźniejszości

• presja czasowa

Motywacje symultaniczne:

Symultaniczne działanie motywacji może oznaczać realizowanie jednocześnie w danym momencie różnych celów, zadań czy motywów. Oznacza to, że jeden proces motywacyjny steruje osiąganiem innego wyniku.

Motywacje hierarchiczne:

1. Motywy ludzkiego działania mają powszechnie hierarchiczny charakter, tzn, że bez zaspokojenia potrzeb niższego rzędu nie mogą zostać zaspokojone potrzeby wyższego rzędu (Maslow)

2. Człowiek ukierunkowany na realizację wielu zadań, podlegający rozlicznym wymaganiom zewnętrznym, musi ustalać, co jest ważniejsze, co powinno być zrobione w pierwszej kolejności.

CELE

• poznawcza reprezentacja (np. wyobrażenie) stanu, jaki ma być osiągnięty, której przypisane są;

• zamiar (intencja, przymus) osiągnięcia

• osobisty wpływ na jego realizację (na przebieg i wynik)

• pozytywne emocja związane z działaniem i z wynikiem działania

• reprezentacja celu może być w różnym stopniu wyrazista i psychicznie dostępna (wiem jasno vs nie wiem czego chcę)

• zamiar, intencja może być silniejszy lub słabszy

• wpływ osobisty może być zróżnicowany, może zmieniać się w trakcie działania, ale musi być pozytywny

GENEZA CELÓW:

• działające potrzeby

• uczenie się (modelowanie), np. nawykowe uzależnianie

• doświadczenie rozbieżności ze standardami stanów pożądanych

• normy społeczne- co należy robić

• pełnione role społeczne, dziedziczenie społeczne

Pytania o cele (Winell)

• Jak ważny jest ten cel w obrębie danej kategorii twoich życiowych celów?

• Jak dużo przyjemności sprawi ci osiągnięcie danego celu?

• Jak oceniasz szanse osiągnięcia celu?

• Jaka role odgrywać będą okoliczności zewnętrzne- sprzyjające czy nie?

• Jak trudny do osiągnięcia jest cel?

Projekty osobiste B. Little'a

• ile dla ciebie znaczy

• jak jest trudny

• jak bardzo zauważalny jest dla bliskich ci osób (czy wiedzą o tym)

• do jakiego stopnia projekt pozostaje pod twoją kontrolą

• jak wielka jest twoja odpowiedzialność za realizację projektu

• czy masz wystarczająco dużo czasu aby go wykonać

• jak prawdopodobne jest osiągnięcie wyniku

• czy aktywność jest twoim znakiem firmowym- w jakim stopniu wyraża ciebie samego

• czy ważny jest także dla innych

• jak bardzo zaangażowany jesteś w realizację projektu

• jakie emocje przeżywasz w związku z tym projektem (smutek, lęk, miłość, złość, nadzieja, niepewność)

FUNKCJE SPEŁNIANE PRZEZ CELE

1. Behawioralna- nadawanie zachowaniom określonego kierunku

2. Emocjonalna- wartościowanie osiągnięć, poczucie dumy, rozczarowanie, radość, smutek

3. Orientacyjna- dostarczanie informacji określającej zaawansowanie

4. Kulturowa- dostarczanie okazji do uczestnictwa we wspólnym działaniu, doświadczenie, świadomość poprzedników

5. Egotystyczna- przesłanki do budowania obrazu własnej osoby, kształtowanie poczucia wartości

6. Porządkująca i sensotwórcza- sprzyjanie porządkowi działań, nadawanie sensu

wykład 6


„ Obciążenie i przeciążenie systemu regulacji'

Sytuacja Normalna vs Sytuacja Trudna

↓

• zadania, wymagania

• warunki, możliwości

• czynności

Sytuacja Normalna- zrównoważenie

TYPY SYTUACJI TRUDNYCH (wg Tomaszewskiego)

• zagrożenie- naruszenie (lub zapowiedź) cenionej wartości- szkoda lub strata- ofiary kataklizmów

• przeciążenie- kolekcjoner ciszy (H. Boll)

• zakłócenia, przeszkody- teoria frustracji (Dollard i Miller)

• deprywacja- długotrwała niemożność zaspokojenia potrzeb (bezrobocie)

• konflikt „unikanie- unikanie”

STRES- wymaganie od organizmu, by się do czegoś przystosował, zaradził, poradził sobie.

Niektóre stresy są zdrowe i konieczne dla utrzymania nas w stanie czujności i aktywności. H. Seyle nazywa takie zdrowe stresy EUSTRESAMI.

ŹRÓDŁA STRESU (Lazarus)

Wg Lazarusa, stresy to codzienne uciążliwości, czyli regularnie powtarzające się warunki i doświadczenia zagrażające naszemu dobrostanowi psychicznemu, które autor koncepcji podzielił na:

• uciążliwości domowe (zakupy, sprzątanie)

• uciążliwości zdrowotne ( choroby, skutki uboczne leków)

• uciążliwości czasowe (nadmiar zadań i zobowiązań)

• uciążliwości własnego życia psychicznego (samotność, nieśmiałość)

• uciążliwości środowiskowe ( przestępczość, hałas, ruch)

• uciążliwości finansowe ( kredyty, raty, długi)

• uciążliwości związane z pracą

• uciążliwości związane z perspektywami na przyszłość

• efekty kumulacyjne

Ich źródłem są zmiany życiowe, które różnią się od codziennych uciążliwości pod dwoma względami;

• wiele zmian na pożądany i dodatni charakter, uciążliwości zaś są z definicji negatywne

• uciążliwości pojawiają się regularnie, podczas gdy zmiany życiowe są nieregularne

Te uciążliwości wiążą się z różnymi zmiennymi psychicznymi, jak nerwowość, skłonność do martwienia się, niemożność rozpoczęcia działania, smutek, samotność.

Rahe- zmiany życiowe

• śmierć

• rozwód

• więzienie

• małżeństwo im więcej zmian w ciągu 1 roku, tym więcej

• ciąża zapadał na choroby somatyczne

• awans

• osiągnięcia

• wyjazd na wakacje

Lista wydarzeń do oszacowana na skali - zawarcie małżeństwa w połowie skali - 50 %

Śmierć współmałżonka	100
rozwód	73
więzienie	63
Śmierć bliskiej osoby	63
małżeństwo	50
ciąża	40
Awans w pracy	36
Wybitne osiągnięcia	28
Wyjazd na wakacje	13

Pytano badanych (marynarzy, którzy wypływali na półroczny rejs) które z tych wydarzeń wystąpiło przez ostatni rok. Im więcej tych zdarzeń miał ktoś w żcyiu, tym częściej zapadał na choroby somatyczne podczas rejsu.

Koncepcja J. Reykowskiego:

Wyrosła ona na bazie badań empirycznych nad stresem w warunkach naturalnych. Studenci szkoły milicyjnej w Szczytnie zdawali egzamin praktyczny. Mieli pełnić role komendanta na posterunku. Dzwoniono do nich i dawano im zbyt wiele poleceń, których wykonanie naraz było niemożliwe.

UCIĄŻLIWOŚCI A ZMIANY ŻYCIOWE, OCENA DANYCH;

1. Korelacyjna natura danych;

Związki między uciążliwościami a zmianami mają charakter korelacyjny. Nierozpoznane choroby mogą prowadzić do dużej liczby problemów seksualnych, konfliktów z partnerami i rodziną, zmian w warunkach życia, nawykach osobistych. Ludzie mogą wprowadzać do swojego życia pewne zmiany prowadzące do zaburzeń fizycznych i psychicznych.

2. Pozytywne a negatywne zmiany życiowe:

Zmiany życiowe na lepsze mogą być mniej zaburzające od zmian na gorsze.

3. Różnice osobowościowe:

Ludzie o odmiennych osobowościach inaczej reagują na stresy życia (np. ludzie beztroscy bądź cechujący się twardością psychiczną rzadziej chorują)

4. Poznawcza ocena sytuacji:

Stresujący charakter zdarzenia wynika ze znaczenia nadawanego mu przez człowieka. To samo zdarzenie będzie mniej stresujące dla kogoś, kto wie, jak sobie z nim poradzić, niż dla kogoś, kto nie ma takich zdolności czy jest pozbawiony wsparcia innych.

KONFLIKT- to uczucie, ze jesteśmy popychani w dwóch lub więcej kierunkach przez sprzeczne motywy; jest on stresujący i frustrujący.

Rodzaje konfliktów:

• Konflikt dążenie- dążenie- najmniej stresujący;

Jest to sytuacja, w której dwa cele są pożądane i osiągalne, choć nie można ich realizować równocześnie. Zwykle ulegają rozwiązaniu przez podjęcie decyzji.

• Konflikt unikanie- unikanie- bardziej stresujący;

Wynika z pragnienia uniknięcia dwóch niepożądanych stanów rzeczy, gdy możemy uniknąć tylko jednego z nich. Każdy z celów w tym wyborze jest negatywny. Kiedy więc rozwiązania nie widać, ludzie próbują niczego nie wybrać, tylko wycofać się i koncentrować na czymś innym.

• Konflikt dążenie- unikanie

Powstaje, gdy cel budzi zarówno pozytywne i negatywne uczucia. Najbardziej złożoną postać ma piętrowy konflikt dążenie- unikanie, gdy każde z możliwych działań ma swoje dobre i złe strony (np. sytuacja przedegzaminacyjna: uczyć się czy iść do kina)

Wszystkie konflikty zawierają motywy popychające człowieka w różnych kierunkach. Jeżeli jeden z tych motywów jest znacznie silniejszy od pozostałych, działanie w zgodzie z tym motywem nie jest specjalnie stresujące. Jeżeli jednak każdy ze sprzecznych motywów jest silny, przeżywamy duży stres. Trzeba podjąć decyzję, ale konieczność ta jest dla podmiotu bardzo stresująca, gdyż żaden z wyborów nie jest do końca zadowalający.

STRES A ZDROWIE




Choroba	Przyczyny fizyczne	Przyczyny Psychiczne	Leczenie
- Bóle głowy - Migrenowe bóle głowy - Wieńcowa choroba serca - Rak	- napięcie mięśni karku, ramion i czoła - związane z krążeniem, zaburzenia widzenia, nadwrażliwość na światło, utrata apetytu, mdłości, wymioty - otyłość, wysoki poziom cholesterolu, alkohol, palenie, nieaktywny tryb życia - palenie, alkohol, jedzenie tłuszczy zwierzęcych, opalanie się	- stres prowadzi do podwyższonego napięcia mięśni, pogarsza ból - wzorzec zachowania typu A - wzorzec zachowania A, wrogość i zaleganie uczucia gniewu, napięcie zawodowe, zmęczenie i napięcie emocjonalne, nagłe stresory - przedłużające się stany depresji i stresu (obniżają działanie ukł. odpornościowego)	- aspiryna, ibuprofen, relaksacja - - ║ - - zabiegi hirurgiczne, leki,zrzucenie wagi, palenia, obniżenie cholesterolu, modyfikowanie zachowań typu A, ćwiczenia fizyczne - po chemioterapii stosowanie treningu relaksacyjnego, wsparcie społeczne, modyfikacja diety, walka z chorobą

POCIESZANIE SIĘ

• słodycze, alkohol, tytoń

• stosunek talii do bioder (ujemny)- kanon 0,7

• 300 lat temu cukier był nieznany- dziś 20 kg na głowę

Zmiany niespecyficzne

• mobilizacja- wzrost intensywności reakcji

• rozstrojenie- pogorszenie sprawności, napięcie

• destrukcja- apatia, niezdolność planowania

Czynności ekspresywne

• kontrolowane- żarty, autoironia, werbalizacja trudności

• częściowo kontrolowana- złość, strach, bezradność

• niekontrolowana- wybuchy złości, gniewu, ucieczka z sytuacji

Dynamika procesu od zadań prostych do trudnych:

Powyżej progu stresu
Działanie zorientowane na wykonanie zadań, modyfikowane stresem		Zaniechanie działań, obrona przed stresem
Zmiany specyficzne (stosowne do zadania, warunków)
Usuwanie przeszkód, przełamywanie przeszkód, ponawianie próśb, modyfikacja działań		Realne (ucieczka, niszczenie, wyjaśnianie) Symboliczne (zaprzeczanie, fantazjowanie) Regresywne (szukanie ratunku)

Zmiany niespecyficzne
mobilizacja	rozstrojenie	destrukcja
Wzrost intensywności reakcji Polepszenie orientacji Polepszenie struktury działania	Naruszenie struktury czynności Pogorszenie sprawności napięcie	Rozpad struktury czynności Zaburzenie orientacji Niezdolność planowania Apatia

Czynności ekspresyjne
kontrolowane	Częściowo kontrolowane	niekontrolowane
Werbalizacja trudności Akcenty emocjonalne Żarty, autoironia	Złość, strach, bezradność w formie impulsywnej, nieakceptowalnej	Gwałtowne wybuchy emocjonalne (złość, panika) Brak kontroli emocji Ucieczka z sytuacji

IRRACJONALNE PRZEKONANIA JAKO ŹRÓDŁA STRESU (Ellis)

Wszyscy ważni dla mnie ludzie powinni mnie w każdym momencie szczerze kochać i aprobować.

Powinienem być do końca kompetentny w tym, co robię, i dążyć do osiągnięcia czegoś ważnego.

Sprawy musza toczyć się tak, jak chcę. Życie staje się okropne, gdy nie mam możliwości wyboru.

Inni ludzie powinni wszystkich traktować w sposób sprawiedliwy i przyzwoity. Inaczej życie traci sens.

Jeżeli pojawia się jakieś niebezpieczeństwo, trzeba się nim martwić i zajmować. Ludzie i sprawy powinny zmienić się na lepsze. To okropne i nie do zniesienia, jeżeli nie można nic poradzić na uciążliwości życia.

Mój żałosny stan psychiczny wynika z zewnętrznych okoliczności, na które nie mam żadnego wpływu.

Łatwiej unikać odpowiedzialności i problemów niż stawiać im czoła i odwołać się do pewnej dyscypliny.

Moja przeszłość wywarła na mnie ogromny wpływ wobec tego musi nadal oddziaływać na moje odczucia i postępowanie.

Szczęście można osiągnąć nie robiąc nic i żyjąc z dnia na dzień.

1. Ellis zauważył, że stresujące mogą być nie tylko wydarzenia ale i nasze przekonania na ich temat. Analiza Ellisa:

zdarzenie → przekonania → konsekwencje

A → B → C

Przykład:

Osoba, która straciła pracę przeżywa lęk i depresję.

Utrata pracy to zdarzenie aktywizujące (A). Ostateczną konsekwencją jest zdarzenie C (consequence), czyli smutek i lęk. Pomiędzy A i C znajduje się przekonania B (beliefs), bez których zdarzenie mogłoby do takich konsekwencji nie prowadzić.

KATASTROFIZM- przesadne postrzeganie wielkości straty i jej nieodwracalność; nasila negatywne emocje, poczucie bezradności i utrudnia lub uniemożliwia planowanie przyszłości, wiarę we własne siły i poradzenie sobie z porażką

Zachowanie typu A:

Osoby o takim typie zachowania, żyją w przyspieszonym tempie, są niecierpliwe oraz skłonne do rywalizacji i wrogości. Bez przerwy żyją pod presją czasową, stale spoglądając na zegarek. Żywią przekonanie, że muszą być najlepsze we wszystkim, co robią.

Zachowanie typu B:

Łatwiej się relaksują i bardziej się koncentrują na jakości życia. Są mniej ambitne i niecierpliwe, uspokajają same siebie.

PSYCHOLOGICZNE MODYFIKATORY STRESU

1. Oczekiwania dotyczące własnej skuteczności:

• osoby o wyższym poziomie oczekiwań co do własnej skuteczności mają zarówno biologiczne, jak i psychologiczne podstawy do zachowania większego spokoju, mnie dezorganizują się w obliczu przeciwności losu, odnoszą większe sukcesy przy zrzucaniu wagi i papierosów

2. Twardość psychiczna

• wysoki poziom zaangażowania, ludzie mają tendencję do silnego angażowania się w to, co robią i czego się podejmują

• skłonność do interpretowania zmian jako wyzwania; ludzie wierzą, że normalnym stanem życia są zmiany a nie stabilność, uważają pojawiające się zmiany nie za zagrożenie, lecz za interesujące wyzwanie dla własnego rozwoju

• silne przekonanie o sprawowaniu kontroli nad własnym życiem; ludzie wierzą, że panują nad tym, co się w ich życiu wydarza i działają stosownie do tego zachowania, cechują się tzn wewnętrznym umiejscowieniem kontroli

Osoby twarde psychicznie są bardziej odporne na stres, ponieważ same wybierają stresujące sytuacje. Skłonni są tez interpretować stres jako coś, co czyni życie bardziej interesującym.

3. Poczucie Humoru

4. Przewidywalność

• możliwość przewidywania zdarzeń pozwala przygotować się na to, co nie uniknione, a w wielu wypadkach zaplanować działania zaradcze

5. Wsparcie społeczne

• zainteresowanie społeczne- bycie wysłuchanym przez innych, spotkanie się w wyrazami zrozumienia, troski, sympatii

• pomoc instrumentalna- pomoc materialna, konkretna pomoc w zrobieniu czegoś (np. organizacje pomocnicze)

• informacja- porady i dane, które dopomagają ludziom w radzeniu sobie z trudną sytuacją

• ocena- informacje zwrotne od innych na temat tego, jak człowiek sobie radzi z sytuacją

• kontakt społeczny- zwyczajna rozmowa, wspólny wypoczynek

Wsparcie społeczne pomaga ludziom radzić sobie ze stresem wywołanym chorobą raka i innymi problemami zdrowotnymi, chroni przed depresją i pomaga z niej wyjść.

• (Fran Norris i Krys Kaniasty) - rola wsparcia społecznego w sytuacjach stresu społeczności:

• mobilizacja wsparcia - automatyzm altruistycznej społeczności

• reguła względnego uprzywilejowania (więcej pomocy otrzymują młodzi niż starszy, wykształceni niż niewyedukowani)

• umiejętność proszenia o pomoc

• wyczerpywanie możliwości - rozpad struktur wsparcia społecznego

• dobre intencje vs kompetencje

• echo doświadczeń stresowych w następstwie rozpadu wsparcia (ludzie nie pamiętają pierwszej pomocy tylko sam koniec)

PTSD- ZESPÓŁ STRESU URAZOWEGO

• doświadczenie zagrożenia życia

• odtwarzanie traumy (sny, emocje w obliczu zdarzeń przypominających traumę)

• unikanie aktywności, myśli skojarzonych z traumą, brak zainteresowania codziennością, obojętność, chłód

• objawy pobudzenia: bezsenność, drażliwość, brak koncentracji, czujność, gotowość do lęku

Koncepcje Zasobowe (Hobfoll)

Stres- reakcje wobec otoczenia, w którym istnieje

• zagrożenie, ze posiadane zasoby zostaną naruszone

• utrata zasobów pomimo ich uzyskiwania

• brak odnawiania zasobów mimo poniesionych kosztów i zysków

OGÓLNY ZESPÓŁ PRZYSTOSOWANIA- „GAS” (Seyle)

3 Fazy;

I. Reakcja Alarmowa

Podwzgórze wydziela CRH (kortykolibertyna)




który powoduje, że

Przysadka uwalnia ACTH (hormon kortykotropowy)




Kora nadnerczy wydziela kortykol i kortykosteroidy

(pomagają chronić organizm)




Współczulna część autonomicznego układu nerwowego aktywizuje rdzeń nadnerczy, który wyzwala adrenalinę i noradrenalinę.




Wzrost pobudzenia organizmu, przyspieszona akcja serca, uwalnianie glukozy z wątroby, co dostarcza energii niezbędnej do reakcji walki/ ucieczki.




Gdy pobudzenie znika, organizm wraca do niższego poziomu pobudzenia.

II. Faza oporu

Jeżeli organizm się zmobilizuje, a stresor nie zanika, ogólny zespół przystosowania wkracza w fazę oporu. Poziom aktywności układu hormonalnego i współczulnego jest niższy niż w fazie alarmowej, ale wyższy niż normalnie. W fazie tej organizm próbuje odbudować utracone zasoby energii i naprawić doznane szkody.

III. Faza wyczerpania

Jeżeli stresor nadala oddziałuje na organizm, ozp wkracza w fazę wyczerpania. Indywidualne możliwości radzenia sobie ze stresem nie są jednakowe, ale każdy w końcu ulega wyczerpaniu. Mięśnie ulegają zmęczeniu, energia organizmu- wyczerpaniu. Wraz z wyczerpaniem pojawić się może dominacja przywspółczulnej części autonomicznego układu nerwowego. W konsekwencji tempo akcji serca i oddychania spada, a wiele objawów działania układu współczulnego ulega odwróceniu.

Przedłużający się stres w fazie wyczerpania może prowadzić do tego, co Selye nazywa „chorobami przystosowania”. Wiążą się one ze zwężeniem naczyń krwionośnych i zmianami rytmu serca, a mogą nimi być takie schorzenia, jak alergia i pokrzywka, wrzody i wieńcowa choroba serca.

Wykład 7

RÓŻNICE INDYWIDUALNE: GENETYKA ZACHOWANIA

Po wielu sporach, psychologowie doszli do dośc zgodnego poglądu, według którego wszelkie zachowanie (rozumiane jako ogólna charakterystyka typowa dla danego gatunku) jest wynikiem współdziałania obu czynników - dziedziczności i środowiska.

Najdobitniej wyraził ten poglad D. Hebb - stwierdził, że suma udziału obu czynników stanowi 100% dziedziczności i 100% środowiska, chciał przez to podkreślić, że oba czynniki są nierozłączne.

Jakiekolwiek zachowanie nie może wystapić, jeżeli jeden z czynników - wyposażenie genetyczne bądź środowisko - ma wartośc zerową tzn. gdy go nie ma. Np. na pozór mogłoby wydawać się, że postawy to charakterystyki psychologiczne kształtujące się wyłącznie pod wpływem środowiska, tymczasem okazuje się, że warunkiem rozwoju postaw jest wyposażenie genetyczne typowe wyłącznie dla gatunku ludzkiego.

Różnice, w zależności od tego, czego dotyczą, mogą w większym lub mniejszym stopniu zależeć od czynnika genetycznego lub od środowiska.

WKŁAD DZIEDZICZNOŚCI I ŚRODOWISKA DO RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH

- bliźnięta jednojajowe mają 100% wspólnych genów

- rodzice- dzieci, rodzeństwo, bliźnięta dwujajowe - 50% wspólnych genów

Genetycy zachowania, badajac wkład dziedziczności i środowiska, wyodrebniają w ramach genetycznego składnika wariancję genetyczną addytywną i wariancję genetyczną nieaddytywną:

- czynnik genetyczny addytywny - odnosi sie do genów przekazywanych z pokolenia, to znaczy obejmuje tę część programu genetycznego, która powoduje, że potomstwo jest podobne do rodziców

- czynnik genetyczny nieaddytywny - obejmuje dominację (interakcja różnych alleli zajmujacych w chromosomie jednakowe położenie) i epistazę (interakcja miedzy allelami zajmującymi różne położenie w chromosomach)

Chcąc uzyskać lepszy wgląd w rolę środowiska jako czynnika determinujacego zachowanie, genetycy wyodrębnili dwa jego składniki:

- środowisko wspólne - te czynniki środowiskowe, które upodabniają poszczególnych członków rodziny do siebie

- środowisko specyficzne - te czynniki, które przyczyniają się do powstania różnic między członkami tej samej rodziny

INTELIGENCJA

• Analiza dokonana przez T. Boucharda i M. McGue

Najwyzszy wspólczynnik korelacji w zakresie ilorazu inteligencji występuje w wypadku bliźniat jednojajowych wychowywanych razem (0,86), obniża sie dla par bliźniat jednojajowych wychowywanych oddzielnie (0,72) - różnice te wyjaśnić mozna wpływem czynnika środowiskowego

Jeżeli uwzględnić pary, które mają 50% wspólnych genów (bliźnięta dwujajowe, zwykłe rodzeństwo, rodzice-dzieci), to współczynniki korelacji dla bliźniat dwujajowych wychowywanych razem (0,60), dla rodzeństwa również wychowywanego razem (0,47) i dla diady rodzic-dziecko (0,42) różnią się istotnie na korzyść bliźniąt. - różnicę mozna wytłumaczyć jedynie tym, że dla bliźniąt środowisko jest najbardziej jednorodne

Najniższe korelacje (0,15) uzyskano w odniesieniu do par o najmniejszym stopniu pokrewieństwa genetycznego (kuzyni) oraz dla diady rodzic przybrany-dziecko (0,19) - wynik mozna wytłumaczyć jedynie wpływem czynnika środowiskowego

W wyniku analizy danych Boucharda i McGue ujawniła sie prawidłowość

wkład środowiska wspólnego jest proporcjonalny do stopnia pokrewieństwa genetycznego - jest on największy u bliźniąt jednojajowych (35%) i najmniejszy u pary porównywanych kuzynów (11%)

podobny wynik uzyskał Loehlin, który stwierdził, że w wypadku bliźniąt jednojajowych wklad tego czynnika wynosi 39%, dla bliźniąt i rodzeństwa 27%, dla diady rodzic-dziecko 22%

• Bouchard, Lykken, McGue, Segal, Tellegen - badanie na 48 parach bliźniąt jednojajowych wychowywanych oddzielnie

Dokonano pomiaru testemi inteligencji i szregiem testów mierzących zdolności specjalne -

współczynniki korelacji w zakresie testów inteligencji wahały się od 0,69 do 0,78 - wyniki te w sposób dobitny ilustrują wkład czynnika genetycznego do wariancji inteligencji mierzonej testami

• Pedersen, Plomin, Nesselroade, McClearn - badanie na 46 parach bliźniąt jednojajowych i 100 parach bliźniat dwujajowych wychowywanych oddzielnie, 67 parach bliźniat jednojajowych i 89 parach b. dwujajowych wychowywanych razem

wykazano, że wariancja w zakresie czynnika ogólnego (odpowiednik czuynnika g inteligencji ogólnej) w najwiekszym stopniu uwarunkowana jest czynnikiem genetycznym (około 80%)

wkład czynnika genetycznego zmniejsza się proporcjonalnie do stopnia nasycenia mierzonej charakterystyki poznawczej czynnikiem ogólnym - np. wariancja w zakresie zdolności werbalnych i szybkości percepcyjnej zależała w granicach od 51% do 64% od czynnika genetycznego, a zdolności pamieciowych od 32% do 44% (gdzie najmniejsze nasycenie czynnikiem ogólnym)

• Plomin i inni - metaanaliza danych dotyczących wkładu czynników genetycznych i środowiskowych w wariancję inteligencji

Ogólna konkluzja:

- czynnik genetyczny (addytywny i nieaddytywny) odpowiada w 50% za wariancje zdolności ogólnej (inteligencji)

- środowisko to kolejnych 50%, przy czym na tę część wkładu do zmienności inteligencji składa się środowisko wspólne (25%), środowisko specyficzne (15%) oraz błąd pomiaru (10%), który jest funkcją rzetelności stosowanych metod pomiarowych

CECHY OSOBOWOŚCI

• Loehlin - badania nad ekstrawersją i neurotycznością (metoda bliźniąt jednojajowych i dwujajowych, metoda adopcji i studia rodzinne)

czynnik genetyczny odpowiada za 35%-39% różnic indywidualnych w zakresie ekstrawersji i za około 42% w zakresie neurotyczności

znikomy jest wpływ środowiska wspólnego, znaczący natomiast środowiska specyficznego (w wypadku ekstrawersji - 60%)

• badania nad determinantami różnic indywidualnych w cechach temperamentu (metoda bliźniąt jednojajowych i dwujajowych wychowywanych razem) - Strelau, Oniszczenko, ...

w odniesieniu do cech temperamentu mierzonych na podstawie samoopisu czynnik genetyczny (obejmujący wariancję addytywną i nieaddytywną) odpowiada średnio za 34% wariancji, środowisko specyficzne za 64% wariancji, a tylko 2% przypada na wariancję środowiska wspólnego

wkład czynnika genetycznego w wariancję tych samych cech temperamentu mierzonych metodą szacowania obniża się do 28%, natomiast wzrasta udział środowiska specyficznego (70%), niezmienny pozostaje wpływ środowiska wspólnego (2%)

• Waller, Kojetin, Bouchard, ... - badania nad determinantami różnic indywidualnych w zakresie różnych aspektów religijności (metoda bliźniąt jednojajowych i dwujajowych wychowywanych razem i oddzielnie)

czynnik genetyczny odpowiada za ponad 40% wariancji, a środowisko specyficzne za około 50% wariancji mierzonych charakterystyk, podczas gdy udział środowiska wspólnego jest minimalny

• Zestawienie pięciu niezależnych badań

w zakresie trzech cech - otwartości, ugodowości i sumienności - uzyskano największy wkład środowiska specyficznego (wartości wahaja się od 51% do 62%), wkład czynnika genetycznego waha sie w granicach od 30% do 49%

ogólny wniosek średnio wkład czynnika genetycznego do wariancji otwartości, sumienności i ugodowości wynosi 38%, środowisko specyficzne wyjaśnia 56% wariancji, środowisko wspólne tylko 6%

WNIOSKI

wyniki badań jednoznacznie podkreślają obecnośc obu czynników - genetycznego i środowiskowego - jako determinant różnic indywidualnych w cechach poznawczych i osobowościowych, choć ich udział w wariancji tych charakterystyk zależy od specyficzności badanych cech

wkład czynnika genetycznego w wariancję inteligencji jest największy i wynosi około 50%, natomiast w wypadku osobowości, obejmujacej charakterystyki temperamentalne, udział tego czynnika obniza się do około 35%

jeżeli chodzi o inteligencje najwiekszy wkład ma środowisko wspólne (około 25%), mniejszy zaś środowisko specyficzne (około 15%)

w odniesieniu do szeroko rozumianiej osobowości szczególnie ewidentny udział ma środowisko specyficzne (około 40%), obecność środowiska wspólnego jest śladowa (około 5%)

Wykład 8

RÓŻNICE INDYWIDUALNE: TEMPERAMENT

• warunkowane kulturowo: reanaliza wyników Norris i Kaniastego- czarne kobiety są bardziej odporne na działanie stresu po kataklizmach, one same przeważnie wychowują dzieci- słaba więź rodzinna.

• różnice środowiskowe - grenlandzcy Eskimosi mają bardzo dobrą orientację w terenie oraz pamięć, bo żyją w skrajnie trudnych warunkach.

• warunkowane biologicznie - kanon totalnej różnicy.

Różnice indywidualne nie mają takiego znaczenia w normalnych warunkach, dopiero, gdy sytuacja wymaga czegoś więcej niż norma nabierają znaczenia.

Stałość zachowania na przykładzie agresji.

UJĘCIE KLASYCZNE

• Koncepcja Hipokratesa (IV p.n.e.)

- 4 żywioły: ogień, powietrze, ziemia, woda człowiek jest częścią przyrody.

- 4 jakości: ciepło, suchość, zimno, wilgoć

- 4 soki: krew, flegma, żółć żółta i czarna - w odpowiednim stosunku.

Udział soków: - zimą dominuje flegma

- wiosną krew

- latem żółć

- jesienią czarna żółć

-krew z serca

-flegma z głowy

-żółć z wątroby

-czarna żółć ze śledziony

• Koncepcja Galena

- Temperament jako efekt dominacji soków

Sangwinik (krew) - żywy, zmienny

Choleryk (żółć) - wybuchowy, szybko się uspokaja

Melancholik (czarna żółć) - łagodny, smutny

Flegmatyk (flegma) - powolny, brak ekspresji

• Wundt

- Temperament jako efekt siły i zmienności emocji

emocje silne

szybkie choleryk melancholik wolne

zmiany zmiany

emocji sangwinik flegmatyk emocji

emocje słabe

• Koncepcja Pawłowa

3 kryteria (właściwości osrodkowego ukł. nerwowego):

- siła pobudzenia (odpornośc na działanie bodźców silnych i długotrwałych)

- równowaga procesów pobudzenia i hamowania

- ruchliwość procesów nerwowych - plastyczna reakcja na zmienne warunki

Odpowiednie konfiguracje cech układu nerwowego tworza typ układu nerwowego; ich kombinacje pozwalaja na wyodrebnienie typów układu nerwowego i odpowiadajacych im typów temperamentu:


słaby (melancholik)







typ układu nerwowego niezrównoważony (choleryk)



silny ruchliwy

(sangwinik)

zrównoważony




powolny

(flegmatyk)

KONSTYTUCJONALNE TEORIE TEMPERAMENTU (zwiazek temperamentu z budowa ciała)

• Koncepcja Kretschmera - wysunął twierdzenie, że istnieje zależność miedzy budową ciała a psychiką. W ten sposób Kretschmer wyodrębnił 3 typy temperamentów: schizotymiczny, cyklotomiczny, iksotomiczny.

-epileptycy - atleci (iksotomicy)

-schizofrenicy - szczupli -o budowie ciała leptosomatycznej

-maniakalno-depresyjni - pyknicy - więcej tkanki tłuszcz (cyklotomicy)

Związek między budową ciała a temperamentem tłumaczył tym, że mają one wspólną przyczynę - chemizm krwi- a więc są uwarunkowane pewnymi właściwosciami układu hormonalnego.

• Koncepcja Sheldona: stwierdził, że budowy ciała nie mozna poklasyfikować na odrębne wykluczające się typy. Przyjął więc koncepcję wymiarów, które charakteryzują każdą budowę ciała, lecz w różnym nasileniu. W wypadku budowy ciała wymiary te nazwał ENDOMORFIĄ, MEZOMORFIĄ I EKTOMORFIĄ. Z tymi wymiarami korelują odpowiednie wymiary temperamentu, które śheldon nazwał: WISCEROTONINĄ, SOMATOTONINĄ, CEREBROTONINĄ. Typy temperamentu, podobnie jak typy budowy ciała, powstaja w wyniku odpowiednich konfiguracji tych wymiarów (składników) i w zależności od tego, który z nich jest dominujacy, przyjmują odpowiednia nazwę, zgodnie z nazwą wyodrebnionych wymiarów.

• Krytyka teorii kostytucjonalnych:

- założenie, że biologiczne zdeterminowana budowa ciała, a także temperament zmieniają się w ontogenezie, jest błędne i nie znajduje podstaw empirycznych

-kostytucjonizm ignoruje bądź nie docenia roli środowiska (fizycznego i społecznego)

RTT - REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU

• Regulacyjna teoria temperamentu - J. Strelau (temperament modyfikuje zachowanie w sytuacji ekstremalnej <stresu>)

Biorąc za punkt wyjścia postulat mówiacy o tym, że formalna charakterystyka zachowania sprowadza się do cech energetycznych i czasowych, dokonano operacjonalizacji dwunastu cech mieszczących sie w tych dwóch obszarach i na podstawie skal reprezentujących owe cechy dokonano ich pomiaru, wyodrębniając w wyniku analizy czynnikowej sześć następujacych cech temperamentu

6 CECH:

- żwawość - tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany jednego zachowania na inne, odpowiednio do zmian w otoczeniu.

- perseweratywność- tendencja do kontynuacji i powtarzania działania po zaniku bodźca, który to działanie wywołał

- wrażliwość sensoryczna - zdolność do reagowania na bodźce słabe (o małej wartości stymulacyjnej)

- reaktywność emocjonalna - duża wrażliwość,niska odporność emocjonalna (tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujace emocje)

- wytrzymałość - zdolność adekwatnego reagowania na długotrwałą, silną stymulację

- aktywność - tendencja do podejmowania aktywności o dużym ładunku stymulującym lub do zachowań dostarczajacych stymulacji zewnętrznej

W ramach regulacyjnej teorii temperamentu nie postuluje się żadnych specyficznych dla poszczególnych cech mechanizmów neutofizjologicznych lub biochemicznych. Przyjmuje się założenie, że każde zachowanie, w którym przejawiąją się parametry energetyczne i czasowe, jest wynikiem interakcji wszystkich mechanizmów fizjologicznych i biochemicznych uczestniczacych w regulacji aspektów czasowych i poziomu aktywacji.

Eliasz zaproponował modyfikację tej teorii w postaci transakcyjnego modelu temperamentu. jego atrakcyjnośc polega na tym, że uwzględnia on w większym stopniu niż RTT zmienność cech temperamentalnych i wzajemne oddziaływanie miedzy nimi a środowiskiem, zwłaszcza społecznym. Problem jednak polega na tym, że zjawisko transakcji trudno (jesli w ogóle) poddaje się wryfikacji empirycznej, dlatego nie opracowano adekwatnych do tej koncepcji narzedzi pomiarowych temperamentu.

• Koncepcja H. Eysencka

- cechy uniwersalne

- biologiczne podłoże

- trójczynnikowa koncepcja (PEN)- biologiczne cechy temperamentu uniwersalne dla wszystkich

PSYCHOTYCZNOŚĆ





brak empatii aspołeczność








agresja chłód emocjonalny egocentryzm impulsywność

EKSTRAWERSJA





towarzyski aktywny








śmiały beztroski asertywny wybuchowy

NEUROTYCZNOŚĆ





lęk depresyjność








poczucie winy napięcie niska samoocena irracjonalność

- słabo przewiduje rzeczywiste zachowania

• WIELKA PIĄTKA R. McCrae i O. John


WIELKA PIĄTKA


ekstrawersja zgodność







sumienność neurotyzm otwartość

- ekstrawersja - asertywność, szczodrość, aktywność, poszukiwanie doznań, poczucie humoru

- zgodność - ustępliwość, współczucie, ciepło emocji, ufność, altruizm, skromność, prostolinijność

- sumienność - produktywność, zorganizowanie, przezorność, samodyscyplina

- neurotyzm - wrażliwość, bezbronność, lęk

- otwartość - wrażliwość estetyczna, fantazja, zdolność do introspekcji

• Krytyka:

- jedna metoda gromadzenia danych

- jedna metoda analizy danych

- szereg odmiennych ukł. pięcioczynnikowych

- niskie korelacje z zachowaniami

- istnieje wiele koncepcji nie dających się sprowadzić do siebie nawzajem

- nie ma jasności co do związku między temperamentem a zachowaniem

Wykład 9

RÓŻNICE INDYWIDUALNE: INTELIGENCJA I ZDOLNOŚCI

INTELIGENCJA

- jako wartość (duma)

- brak inteligencji jako ukrywany defekt umysłu (do czego łatwiej sie przyznać?)

- inteligencja jako przedmiot podkreslajacy wartość ludzi i rzeczy

- jako element zasobów (socjobiologowie)

- tautologie (opis vs. wyjaśnienie)

• Inteligencja jako potencjał (gdyby warunki rozwoju człowieka były optymalne - brak ograniczeń)

• Inteligencja jako możliwości rzeczywiście przejawiane (do czego czlowiek jest zdolny gdy optymalne są warunki jego funkcjonowania)

• Inteligencja jako miara sprawności zadaniowej (rzeczywisty poziom wykonania zadań czyli to co jest mierzalne i obserwowalne w konkretnej sytuacji)

D. Hebb

Każdy człowiek rozwija tylko część swoich potencjalnych mozliwości, takie ujecie odpowiada wprowadzonemu przez Hebba podziałowi na inteligencję A (wrodzone możliwości) i inteligencję B (mozliwości rzeczywiście rozwiniete). Kontynuatorzy tej myśli (Eysenck, Vernon) dodaja jeszcze inteligencję C, czyli to co ujawnia się w testach.

Zależności miedzy inteligencją A, B, C:

Inteligencja B pokrywa się z inteligencją A w stopniu, w jakim jednostce zapewniono optymalne warunki rozwoju jej wrodzonych uzdolnień.

Natomiast inteligencja C pokrywa się z inteligencją B w zależności od warunków pomiaru i aktualnego stanu psychofizycznego organizmu.










CZYNNIKOWE KONCEPCJE INTELIGENCJI

Powstały jako odpowiedź na pytanie o wewnetrzną strukturę inteligencji. Koncepcje strukturalne dziela się na takie, które uznaja istnienie hierarchii zdolności, i takie które uznają wzajemną niezależność poszczególnych uzdolnień. Modele strukturalne tworzono przy użyciu analizy czynnikowej, dlatego nazywa się je często czynnikowymi.

Modele hierarchiczne

R. Cattel

Wcześniej Ch. Spearman doszedł do wniosku, że istnieje naczelna zdolność intelektualna, którą nazwał czynnikiem g (general) i pewna liczba zdolności specjalnych, zwanych czynnikami. Cattell uznał istnienie czynnika g, ale rozbił go na 2 obszerne czynniki grupowe:

- inteligencję płynną - zdolność dostrzegania złożonych relacji miedzy symbolami i wykonywania manipulacji na symbolach (wrodzona, wymaga wysiłku)

- inteligencję skrystalizowaną - dysponowanie wiedzą i umiejetnościami (nie wymaga wiekszego wysilku, nabyta)

Gustaffson

- inteligencja płynna powinna być traktowana jako tozsama z inteligencją ogólną

- ogólna sprawność umożliwiająca zmaganie się z problemami nowymi lub złożonymi

Gardner - inteligencje wielorakie - 7 rodzajów inteligencji:

- logiczno-matematyczna (uczeni)

- językowa (lingwiści, poligloci)

- przestrzenno-relacyjna (rzeźbiarze)

- motoryczna (sportowcy, tancerze)

- interpersonalna (oszuści matrymonialni, terapeuci)

- intrapersonalna (aktorzy)

- muzyczna (muzycy, kompozytorzy)

Linda Gottfredson - inteligencja

Ogólna zdolność:

- planowania

- rozwiazywania problemów

- szybkie uczenie się

- rozumienie złożonych kwestii

POZNAWCZA KONCEPCJA INTELIGENCJI

Sternberg

Celem Sternberga była próba dekompozycji `inteligentnego' procesu poznawczego. Wykorzystał twierdzenie Cattela:

inteligencja płynna jest dobrze mierzona przy pomocy zadań wymagajacych rozumowania indukcyjnego, np. dostrzeżenie i wykorzystanie związków analogicznych w zadaniu:

przykład: `Pojazd do samochodu ma się tak, jak owoc do....'

prawidlowa odp.: jabłko

Relacja ` pojazd-samochód' jest analogiczna do relacji `owoc-jabłko'.

MODEL TEORETYCZNY MYŚLENIA PRZEZ ANALOGIĘ (Sternberg)

W ETAPACH:

1. Kodowanie pojedynczych składników analogii

2. Wnioskowanie miedzy dwoma pierwszymi składnikami (pojazd-samochód)

3. Umiejscowienie trzeciego terminu analogii (owoc) w logicznej strukturze analogii

4. Zastosowanie wykrytej wiedzy na temat logicznej struktury analogii w celu wybrania poprawnej odpowiedzi (jabłko)

5. Udzielenie odpowiedzi na pytanie

Dzięki temu modelowi Sternberg przystapił do badań pod nazwą

ANALIZY KOMPONENTOWEJ

Istotą:

- pomiar czasu potrzebnego na wykonanie różnych wersji i wariantów zadania

Sternberga interesowało jednak nie to, jak długo trwa każdy etap rozwiazywania zadania, ale:

- czy w ogóle występuje

- z jakich operacji składa sie proces rozwiazywania zadania

- jaka jest relatywna ważność każdego etapu

WYNIKI ANALIZ STERNBERGA:

osoby psychometrycznie inteligentne choć reagują ogólnie szybciej, to nie dotyczy to wstępnych etapów analizy zadania, które trwają dłużej u osób uzdolnionych

osoby bardziej sprawne intelektualnie (inteligentniejsze) nie różnią się od innych szybkością przetwarzania informacji, bo choć na jednych etapach sa szybsze, to na innych wolniejsze

6 ŹRÓDEŁ RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH (Sternberg)

1. liczba i rodzaj składników

2. reguła zestawiania ich w proces poznawczy

3. kolejność składników

4. reguła kończenia aktywności składników

5. czas i poprawnośc działania składników

6. rodzaj reprezentacji poznawczej , na której działaja składniki

10 NAJWAŻNIEJSZYCH CZYNNIKÓW INTELEKTUALNYCH WG. CAROLLA

1) monitorowanie przebiegu innych procesów poznawczych

2) selektywny odbiór informacji

3) rejestrowanie wrazeń zmyslowych w buforze pamieci sensorycznej

4) rozpoznawanie wzorców percepcyjnych

5) kodowanie czyli tworzenie umyslowej reprezentacji bodźca

6) porównywanie bodźców

7) integrowanie nowej informacji z wczesniej utworzona reprezentacja poznawczą

8) przywoływanie z pamieci informacji zgodnej z wcześniej utworzona reprezentacją poznawczą

9) transformowanie elementów reprezentacji poznawczej

10) nadzór nad wykonywaniem reakcji

UCZENIE SIĘ A INTELIGENCJA


• hipoteza inteligencji powiżzanej z szybkim automatyzowaniem (Sternberg)

osoby inteligentne szybciej automatyzują procesy poznawcze (wykonują wiele czynności płynnie, szybko, bez konieczności sprawowania świadomej kontroli)

na początku wszyscy działaja równie wolno i niepoprawnie, ale osoby inteligentne cechuja sie większą skutecznością radzenia sobie w sytuacjach nowych.

• hipoteza Ackermana i Schneidera

faza poznawcza: opanowanie podstawowych umiejętności potrzebnych do wykonania działania

faza asocjacyjna: tworzenie i utrwalanie skojarzeń typu S R

faza autonomiczna: całkowita automatyzacja czynności i uwalnianie jej spod kontroli świadomości

UWAGA A INTELIGENCJA

• Koncepcja Nęcki:

Osoby inteligentne charakteryzują się zwiekszoną pulą zasobów uwagi

• Hipoteza `przełączania' zasobów uwagi (Nęcka)

Rozwiazywanie zadań intelektualnych wymaga chwilowego zignorowania pewnej

czynności poznawczej w celu skoncentrowania sie na innej czynności chwilowo ważniejszej.

Czynność chwilowo zignorowana traci pierwszeństwo, ale nie jest całkowicie pozbawiona zasobów.

- osoba X (mniej zasobna) jest w stanie obsługiwać czynność chwilowo zignorowaną nsa poziomie 25%

- osoba Y (bardziej zasobna) jest w stanie obsługiwać czynność chwilowo zignorowaną na poziomie 50%

STRATEGIE POZNAWCZE

swoisty, jakościowo odrebny sposób wykonywania zadania lub grupy zadań poznawczych;

są mniej trwałe od nawyków poznawczych, dostosowane do specyficznych wymagań zadania

• strategia werbalna

• strategia analityczna - szeregowe przetwarzanie kolejnych fragmentów zadania

badania Kossowskiej wykazały, że:

- niski lub średni poziom inteligencji psychometrycznej kompensowany jest przez wybór odpowiednich strategii, co uwarunkowane jest z kolei czynnikami osobowościowymi.

Wielu badaczy twierdzi, że upośledzenie umysłowe polega na niedoborze myślenia strategicznego, tj. posługiwaniu się nieadekwatną strategią.

• Koncepcja Barona:

- składniki przetwarzania informacji

- strategie zmagania się z zadaniem

- style poznawcze

Jego zdaniem strategie mogą być:

- lokalne - wykorzystywanie wąskich klas zadań

- centralne - dzięki nim zachodzą procesy poznawcze:

1) poszukiwanie związków miedzy informacjami przechowywanymi w pamięci a tymi, które docieraja do nas na bieżąco

2) analiza wspólnych cech bodźców należących do różnych kategorii pojęciowych

3) sprawdzanie przebiegu i wyniku czynności poznawczych

KONTROLA POZNAWCZA

• Procesy poznawcze - biora bezpośredni udział w wykonywaniu czynności ważnych dla zadania

• Czynniki metapoznawcze - odpowiadaja za planowanie czynności, nadzór i kontrolę nad wykonywaniem oraz analizę informacji zwrotnych, hamują tez procesy niepożądane lub mało funkcjonalne

METAKOMPONENTY wg. Sternberga (nadrzędne składniki kontrolne)

Funkcje metakomponentów:

1. dostrzeżenie problemu

2. zdefiniowanie problemu

3. wybór właściwego zestawu składników wykonawczych

4. wybór strategii decydującej o kolejności i układzie składników poznawczych

5. wybór poznawczej reprezentacji problemu (np. wyobrażeniowa czy werbalna)

6. właściwe ulokowanie zasobów uwagi

7. monitorowanie przebiegu procesu poznawczego

8. odbiór wewnetrznych i zewnętrznych informacji zwrotnych na temat tego, jak zadanie jest wykonywane

9. decydowanie, czy i w jaki sposób informacja zwrotna ma zostać wykorzystana

10. praktyczne wykorzystanie wniosków płynących z analizy informacji zwrotnych

Inteligencja jako: (Sternberg)

• Zdolność przystosowania się do okoliczności

- dostrzeganie abstrakcyjnych relacji miedzy obiektami, stanami rzeczy

- korzystanie z uprzednich doswiadczeń

- skuteczna kontrola nad własnymi procesami poznawczymi

INTELIGENCJA

składniki doświadczenie kontekst

-podst. procesy (umiejętność radzenia (zaradność życiowa,

(kodowanie inf., sobie w nowych inteligencja praktyczna)

porównywanie, sytuacjach)

automatyzacja)

• Przejawy zdolności rozwiazywania problemów

- myśli sprawnie i logicznie

- rozpoznaje zwiazki miedzy ideami

- otwart umysł

- ze zrozumieniem reaguje na idee innych ludzi

• Przejawy zdolności werbalnych

- duzo czyta

- szybko się uczy

- wypowiada sie płynnie

- wyraza się jasno i zrozumiale

Badania nad procesami poznawczymi

- inteligencja to szybkość przetwarzania (Jensen)

- szybkość dostępu (Hunt)

- łatwość przełączania uwagi (Nęcka)

- pojemność pamięci roboczej

John Caroll

- monitorowanie przebiegu własnych procesów poznawczych

- nadzór nad wykonaniem reakcji

- przekształcenie reprezentacji poznawczej

- porównywanie bodźców

Zmiany inteligencji z wiekiem:

- starsi są gorzej wykształceni, odzywiani

- presja czasu

- bardziej inteligentni tracą z czasem relatywnie mniej

- intelektualisci i uczeni tracą z czasem relatywnie mniej

wykład 10 i 11

„Osobowość”




Efekt rozproszenia odpowiedzialności:

• Czy ludzie zachowują się w sposób stały i typowy dla siebie?

• Czy osobowość to coś więcej, niż tylko nasze doświadczenie?

• Czy osobowość to coś więcej, niż nasze zachowanie?

• Czy osobowość to unikalne?

• Czy osobowość to powtarzalne?


Podejście czynnikowe- osobowość jako zbiór cech

podejście strukturalistyczne (jak zbudowana jest osobowość, jej składniki, ich relacje) - tu leżą teorie: Eysencka, Strelau'a, Costy i Macrea

Podejście poznawcze

• odpowiada na pytanie pod jakimi względami ludzie są podobni

• koncentracja na doświadczeniu i jego organizacji

• funkcjonalne ujęcie doświadczenia- po co?

• odtwarzanie i konstruowanie jako 2 ukierunkowania osobowości

• 
  
  reprezentacja - ewolucja- generowanie celów

kontrola programowanie

i samokontrola działania

• H. Witkin: zależność i niezależność od pola

• złudzenie ruchu występuje u jednych, ale nie u drugich (ramka i pręt, ukryte figury)

• globalny (zależni) albo analityczny (niezależni) sposób analizy rzeczywistości

• G. Kelly: teoria konstruktów osobistych

• koncepcja „uczonego z ulicy”- hipotezy, eksperymenty z naturą (każdy z nas jest badaczem)

• podporządkowanie świata- tworzenie konstruktów osobistych

• konstrukty bipolarne (dawać- brać; dawać- dostawać)

• konstrukty centralne (dobry- zły)

• konstrukty peryferyczne (smutny- wesoły)

• bez konstruktu- lęk, zmiana z systemie konstruktów- poczucie zagrożenia

• Koncepcja J. Reykowskiego

Założenia:

• zachowania nie są izolowane od siebie

• wykonanie każdej czynności wymaga koordynacji na wysokim poziomie integracji

• działania mają charakter powtarzalny

• utrwalone wzorce zachowań podlegają modyfikacji pod wpływem wymagań sytuacji ( by były spełnione potrzebny jest centralny regulator zachowania)

Regulacja jest wynikiem współdziałania mechanizmów:

• popędowo- emocjonalnych

• sieci poznawczej (reprezentacji świata i swojej osoby)

• sieci wartości (reguł i wymiarów wartościowania)

• sieci operacyjnej: programów działania

Każdy obiekt może być odniesiony do:

• mechanizmów popędowych (czy można go zjeść, czy nie zagraża)

• struktury Ja (rywal, ideał)

• do sieci operacyjnej (co można z nim zrobić)

• do sieci wartości (wartość autonomiczna czy instrumentalna)

CO TWORZY OSOBOWOŚĆ? (wg Reykowskiego)

• wymagania wewnętrzne, np. potrzeby

• wymagania zewnętrzne, reguły i przepisy zachowania (jak wykonuje się czynności, przejawia się emocje)

• powtarzanie czynności i informacji

• nagrody i kary (emocje)

• utożsamianie się z wzorami

• aktywna obróbka danych

PODEJŚCIE SPOŁECZNO- POZNAWCZE

• koncepcja behawiorystów

• rola kontekstu społecznego w kształtowaniu się osobowości

• szczególna odmiana koncepcji poznawczych

• doświadczenia zastępcze

• duże role samoregulacji

• orientacja na procesy poznawcze i uczenie się przez obserwację cudzych zachowań

• Społeczno- uczeniowa teoria Bandury:

• funkcjonowanie człowieka- interakcja sytuacji: czynniki poznawcze z zachowaniem

• ludzie wpływają na sytuacją, a ta na myśli i zachowanie

• ludzie wywołują zmiany, a zmiany zmieniają ludzi

• Struktura Osobowości:

• oczekiwania (związek między zachowaniem i konsekwencjami)

• standardy wewnętrzne (stany pożądane)

• oceny i wartości

• preferencje dotyczące grup odniesienia

• przekonania dotyczące Ja (szczególnie na temat własnej skuteczności)

PODEJŚCIE MOTYWACYJNE

• mechanizmy napędowe osią osobowości

• teoria potrzeb (Murray i Maslow)

• teorie rozbieżności (Festinger, Higgins)

• teorie zadań i symulacji (Little, Taylor, Emous, Wagner, Vellacher)

• S. Taylor: mentalne symulacje

• człowiek najpierw myśli o swoich działaniach a potem działa

• badania Cialdiniego (z kablówką)

• badania Weigl nad oszukiwaniem, nad stereotypami

• badania Taylor nad rozwiązywaniem zadań

• badania Jarczewskiej nad wytrwałością

• wyobrażenie własnych działań (celu i przebiegu) powodują wzrost efektywności

PODEJŚCIE EWOLUCYJNE

• osobowość ukształtowana w walce o propagowanie genów

• różnice płciowe

• 
  stabilność mechanizmów



strategie nawiązywania i podtrzymywania związku

preferencje preferencje

dotyczące dotyczące

altruizmu partnerów

PODEJŚCIE SKONCENTROWANE NA „JA”

• „Ja” jako centralny składnik osobowości

• 3 poczucia: tożsamości (społ. i indywidualnej), podmiotowości, kontroli

• rola samoświadomości i samokontroli (lustro)

• rola rozbieżności wewnątrz „ja” (Łukaszewski, Higgins)

(jaki jestem- jaki chciałbym być- jaki powinienem być)



Ja realne



smutek lęk

ja idealne ja powinnościowe

■ autoweryfikacje (Swan)- szukanie prawdy o sobie

■ autowaloryzacje (Jones, Greenberg)- wolimy adoracje o sobie niż prawdę o sobie

■ totalitarne „Ja” (Greenwald)

Koncepcja wielu możliwych „ja” (Markus)

◘ mniej (ja jako konsultantka) vs bardziej prawdopodobne (ja jako matka) wyobrażenia własnej osoby

4 właściwości;

• mają charakter symboliczny

• dotyczą przyszłości

• są elastyczne i modyfikacyjne

• są pożądane albo niepożądane

◘ ja jako podmiot- przedmiot

◘ ja - późne odkrycie- średniowieczna spowiedź

◘ I autoportret - Cararaggio (1573- 1609)

# Rola samoobserwacji (Snyder)- zdolność do trafnego przewidywania cudzych i własnych zachowań i trafnego rozpoznawania

• Rola informacji zwrotnej:

• szczególnie ważna w zadaniach o niepełnej informacji na temat wyniku

• orientacyjna i sterująca (Kaufer, Łukaszewski)

• motywacyjna (Locke, Reykowski)

Motywacyjna informacja zwrotna





duża różnica in plus lub in minus mała różnica





utrata motywacji wzrost motywacji





przerwanie działania kontynuacja działania

Sterująca Informacja Zwrotna









pozytywna negatywna

wysoka niska wysoka niska







zaniechanie drobna korekta duża korekta korekta

działania (eliminujemy błędy)

PODEJŚCIE HUMANISTYCZNO- EGZYSTENCJONALNE

• Teoria Maslowa

• ludźmi kieruje potrzeba samourzeczywistnienia (samoaktualizacji)



















• Teoria Ja (Rogers)

• ludzie kształtują siebie przez własne wybory i działania- duża rola samoświadomości i wolnego wyboru

• ja= centrum ludzkiego doświadczenia (poczucie tożsamości, jak reagujemy na otoczenie)

• swoje wybory opieramy na wartościach, które stanowią część naszego „ja”

• ludzie są motywowani do zmniejszania rozbieżności między ja realnym a rzeczywistym

• wszyscy jesteśmy niepowtarzalni

POTENCJAŁ REGULACYJNY OSOBOWOŚC

PSYCHOLOGIA ROZWOJU

1. Pytania psychologii rozwoju;

• co się rozwija? (człowiek czy jego funkcje, struktury?)

• Teorie holistyczne- ujmują rozwój człowieka całościowo, we wszystkich jego wymiarach bio- psycho- społecznych w powiązaniu z kontekstem jego rozwoju

• Teorie parcjalne- badają rozwój człowieka w jakimś wyróżnionym obszarze (np. teorie rozwoju inteligencji)

• po co się rozwija?

• Teorie zmiany ukierunkowanej (koncepcje Freuda, Eriksona, Piageta)

• Teorie zmiany nieukierunkowanej (teoria uczenia się)

• jak się rozwija?

Jaki jest przebieg procesów rozwoju- liniowy, ciągły czy też można w nim wyróżnić stadia, etapy, fazy oraz to, jaki jest mechanizm zmiany.

• Kumulacja doświadczenia

• Transformacje doświadczenia




• dlaczego się rozwija? (co powoduje, że człowiek się zmiania?)

2. Najważniejsze cechy zmiany rozwojowej:

• nie może być to zmiana nagła i jednorazowa, krótkotrwała ale zmiana względnie długotrwała

• nie zmiana pojedyncza ale ciągła

• nie jest to ciąg typu stale powtarzającego się cyklu, ale ciąg charakterystycznie jednokierunkowy

• zmiana dotyczy obiektu nie jako całości, ale jego wewnętrznych struktur, a więc jakościowych przeobrażeń poszczególnych elementów, niektórych relacji między nimi lub całego układu

• zmiany układu są względnie nieodwracalne

• przyczyny zmian tkwią w samym układzie

3. Badania prenatalne:

• około 12-14 tyg. płód rozpoznaje smaki

• 16 tyg- wyróżnia reakcję na światło

• 2,5 miesiąca- płód reaguje szybciej na dźwięk niż matka

4. Niemowlęctwo (0-2)

• uczenie się chodzenia

• uczenie się mówienia

• uczenie się pobierania pokarmów stałych

• uczenie się kontroli nad własnym ciałem

5. Wczesne dzieciństwo (2-4)

• uczenie się różnic związanych z płcią

• uczenie się wstydu

• uczenie się rozróżniania dobra od zła

• uczenie się języka do opisu społecznej i fizycznej rzeczywistości

• uczenie się gotowości do opanowywania mowy pisanej

6. Średnie dzieciństwo (wczesny wiek szkolny)

• uczenie się zabawy grupowej

• uczenie się bycia z rówieśnikami bez dorosłych

• nabywanie sprawności fizycznych, niezbędnych w codziennym życiu

• kształtowanie się fundamentalnych sprawności jak pisanie, czytanie, liczenie

7. II średnie dzieciństwo (8-12)

• uczenie się społecznych roli związanych z płcią

• rozwijanie się postaw społecznych wobec szkoły

• rozwijanie postaw społecznych wobec innych

• kształtowanie postaw wobec samego siebie- własna tożsamość

• rozwijanie się pojęć sumienia, pojęć moralnych i skali wartości

• osiąganie niezależności osobistej wobec innych

8. Wczesna adolescencja (13-17)

• kształtowanie się myślenia abstrakcyjnego

• nawiązywanie nowych, bardziej dojrzałych relacji z rówieśnikami o tej samej i przeciwnej płci

• zaakceptowanie zmian zachodzących we własnym ciele i organizmie

• kształtowanie się systemu wartości i systemu etycznego jako przewodnika dla zachowania

• dążenie do wpływu społecznego

• podejmowanie decyzji dotyczących przyszłego zawodu i typu kształcenia

9. Późna adolescencja (18-22)

• dążenie do emocjonalnej i życiowej niezależności od rodziców i innych dorosłych

• wybór partnera

• podjęcie studiów lub pracy i rozpoczęcie kariery zawodowej

• poszukiwanie stosownych dla siebie grup towarzyskich

• ugruntowanie tożsamości dotyczącej roli seksualnej

• osiągnięcie zinternalizowanej własnej moralności

10. Wczesna dorosłość (23-34)

• uczenie się przystosowania do harmonijnego życia z partnerem

• rozpoczęcie życia rodzinnego i uczenie się roli- rodzica

• uczenie się odpowiedzialności za dzieci i rodzinę

• realizowanie drogi zawodowej

• kształtowanie się tożsamości obywatelskiej

• ukształtowanie indywidualnego stylu życia

11. Średnia dorosłość (35-60)

• traktowanie siebie jako osoby w relacji z partnerem

• dążenie do i podtrzymywanie satysfakcjonującego zajęcia

• uzyskiwanie stabilności ekonomicznej

• towarzyszenie dorastającym dzieciom w stawaniu się szczęśliwymi

• rozwijanie różnych form spędzania wolnego czasu

• przystosowanie się i zaakceptowanie fizycznych zmian organizmu

12. Późna dorosłość (pow. 61 r.ż.)

• przystosowanie się do wycofania z pracy zawodowej i zredukowania dochodów

• ustalenie własnej przynależności do swej grupy wiekowej

• przystosowanie się do nowych grup społecznych

• przystosowanie się do słabnących sił fizycznych i pogarszającego się zdrowia

• kształtowanie poglądu na temat śmierci

• ustalenie „bilansu życiowego”

13. Cztery stadia rozwoju myślenia + stadium postformalne: osiągnięcia

1. Inteligencja sensoryczno- motoryczna (0-2)

Przekonanie, że przedmioty istnieją stale, niezależnie od naszego kontaktu percepcyjnego z nimi. Początki rozumienia przyczynowości i czasu.

2. Stadium przedoperacyjne (2-6)

Uzewnętrznienie mowy, tj stosowanie słowa czy obrazu umysłowego jako symbolu reprezentującego coś innego. Możliwość wymiany poznawczej między jednostkami.

3. Stadium operacji konkretnych (6/7-12)

Rozumienie pojęcia stałości, ilości, liczby. Zdolność do przyjmowania perspektyw innych ludzi.

4. Stadium operacji formalnych (pow.12)

Myślenie i wnioskowanie z użyciem symboli, pojęć i konstrukcji abstrakcyjnych. Rozumowanie hipotetyczno-dedukcyjne. Generowanie i logiczne sprawdzanie hipotez.

5. Myślenie posformalne (dorosłość)

Rozumienie, że wiedza nie jest absolutne a sprzecznością ważnym aspektem rzeczywistym fizycznych i społecznych.

14. Stadia rozwoju moralnego- Kohlberg:

a) poziom przedkonwencjonalny:

• stadium 1- orientacja posłuszeństwa i kary

• stadium 2- orientacja naiwnie egoistyczna

b) poziom konwencjonalny;

• stadium 3- orientacja dobrego dziecka

• stadium 4- orientacja prawa i porządku

c) poziom postkonwencjonalny;

• stadium 5- orientacja mowy społecznej i legalizmu

• stadium 6- orientacja uniwersalnych zasad sumienia




mało kto posiada poziom postkonwencjonalny!!!

wykład 12

„Zaburzenia zachowania”




ZABURZENIA ODŻYWIANIA

1. Anoreksja- niezdolność do utrzymania wystarczającej wagi ciała (poniżej 85% wagi właściwej do wzrostu)

• strach przed nadwagą

• zniekształcony obraz własnego ciała

• perfekcjonizm, ambicja, upór, kłamstwa

2. Bulimia- cykliczne objadanie się na przemian z powodowaniem gwałtownych wymiotów

Rozpowszechnianie zaburzeń:

• Badania Nimha

Klasy zaburzeń w ciągu życia:
















• na 17 tyś. badanych, aż 19% (co 5 osoba) powyżej 18 roku życia to co najmniej 1 zaburzenie!!!

Uwarunkowania zaburzeń:

• wielkie miasta (w NY co 4 dziewczyna), rzadziej wsie

• depresje

• 20- 30% nigdy nie było leczonych

• tylko 20% chorych jest leczonych przez specjalistów

Zachowania wskazujące na potencjalne lub rzeczywiste zaburzenie:

• autodestrukcja (np. głodzenie się)

• sporadyczne, nieadekwatne wybuchy agresji

• niezdolność do nawiązania relacji interpersonalnych

• porażki w działalności zawodowej

• lęki i/lub depresje

Różne typy samobójstw:

• realistyczne0 zapobieganie w cierpieniu (związane z eutanazją)

• altruistyczne (ideologiczne)- piloci kamikadze

• przypadkowe- nieoczekiwane zakończenie szantażu emocjonalnego

• złośliwe- dla wywołania w kimś poczucia winy

• dziwaczne- w wyniku urojeń i halucynacji

• anomiczne- rozpad dotychczasowej struktury społecznej

• depresyjne- w wyniku chronicznej depresji

Zaburzenia Urojeniowe

• erotomaniakalne- przekonanie, ze ktoś go kocha nad życie

• wielkościowe- jest kimś ważnym

• zazdrość

• prześladowcze- obiekt spisku i dyskryminacji

• somatyczne- urojenia chorób i bliskiej śmierci

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI

1. Osobowość paranoiczna- jest bardzo nieufna w stosunku do ludzi, podejrzliwa (cierpią na tym relacje społeczne)

2. Osobowość schizotypowa- skłonne są do popadania w fantazję i podejrzliwość, uczucie nierealności, specyficzny sposób używania jakiś słów, brak halucynacji i urojeń (!),- są obojętni w kontaktach społecznych i mają słabe reakcje emocjonalne (są samotnikami)

3. Osobowość antyspołeczna- łamią prawa innych i mają konflikty z prawem, nie maja wyrzutów sumienia czy lęku w wyniku swoich postępowania, mają przeciętną inteligencję i urok osobisty- częściej u mężczyzn

4. Osobowość antyspołeczna- boja się krytyki i odrzucenia, nie chętnie wchodzą w bliskie relacje, ale przejawiają pewien stopień zainteresowania ludźmi

5. Dwubiegunowe zaburzenie afektywne- psychoza maniakalno-depresyjna

• silne zmiany nastroju: w fazie podwyższonego nastroju- manii- pojawia się bardzo duże pobudzenie i wesołość

• osoba taka może być bardzo kłótliwa, nie umieć realistycznie ocenić sytuacji, irytująca

• wypowiedzi takiej osoby są szybkie, przeskakuje z tematu na temat- ujawnia się gonitwa myśli

• Skłonność do depresji często współwystępuje z neurotycznością- cechą osobowości, która jest w pewnym stopniu dziedziczna

PSYCHOZY

• Schizofrenia

• zaburzenie: myślenia i mowy, spostrzegania i uwagi, aktywności i nastroju

• wycofanie się z realnego świata i wkroczenie w świat fantazji i snów (urojenia, halucynacje) „Katatonia”- dezorganizacja zachowania, aktywność chorego jest zbyt intensywna lub spowolniała

Typy:

• paradoidalna- systematyczne urojenia i związane z nimi halucynacje

• zdezorganizowana- cechuje ją brak spójności, osłabienie skojarzeń

• katatoniczna- cechują ją zaburzenia ruchowe- chorzy utrzymują ciało w takiej pozycji, która została ustawiona przez inne osoby, występują mutozy

ZABURZENIA NASTROJU

1. Depresja endogenna (wielka)- u 10% dorosłej populacji

Objawy:

• poczucie beznadziejności, smutku

• zanik energii

• spadek samooceny

• trudności z koncentracją

• pesymizm

• płacz bez przyczyny

• zaburzenia snu

• myśli samobójcze

• zanik apatytu lub obżarstwo

• spadek wagi

• trudności w podejmowaniu decyzji

• mogą pojawić się urojenia i halucynacje

• są to zaburzenia mózgu (za mało serotoniny i noradrenaliny)- lekami można je zlikwidować w ciągu 2 tygodni

Triada Depresyjna A. Becka:

• negatywny obraz własnej osoby

• negatywny obraz świata

• pesymistyczne przewidywania przyszłości

2. Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości- jednostka może przechodzić od jednej tożsamości do drugiej w okresie od kilku minut do kilku lat; każda tożsamość wyposażona jest w sobie tylko właściwe cechy i wspomnienia

3. Zaburzenie depersonalizacyjne- stałe nawracające uczucie oddzielenia od własnego ciała, jakby obserwowało się własną psychiką z zewnątrz (jak we śnie)

ZABURZENIA SOMATOFORMICZNE

Osoby dotknięte tymi zaburzeniami skarżą się na problemy somatyczne (bóle, paraliż), choć nie można u nich znaleźć żadnej przyczyny medycznej tych dolegliwości.

• Zaburzenia konwersyjne- cierpiąca na nie osoba przekształca przeżywany stres w jakąś dolegliwość fizyczną

• Hipochondria- ludzie biegają po różnych lekarzach w przekonaniu, ze znajdą oni przyczynę ich dolegliwości- pomimo, że są zapewniani o swoim zdrowiu

KLASYFIKACJA ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH

1. Zaburzenia lękowe

2. Zaburzenia dysocjacyjne

3. Zaburzenia somatoformiczne

4. Zaburzenia nastroju

5. Zaburzenia osobowości

6. Zaburzenia odżywiania

• Typy zaburzeń lękowych:

1. Fobie:

• specyficzne- przesadne, irracjonalne lęki przed pewnymi obiektami (klaustrofobia, akrofobia, agorafobia)

• społeczne- trwały lęk przez oceną innych ludzi lub obawa, że popełni się coś żenującego lub upokarzającego; lęk przed publicznym zabieraniem głosu

2. Zespół paniki- ostry lęk nie wywołany żadnym przedmiotem czy sytuacją (brak oddechu, pocenie się, drżenia)- często ludzie ci podejrzewają, że przechodzą zawał serca, obawiają się uduszenia, mają mdłości, mrowienia

3. Zespół Uogólnionego lęku- stałe odczuwanie lęku, przesadna czułość, wrażliwość, bezsenność- napięcie mięśniowe, pocenie się, zawroty głowy, szybkie bicie serca, częste oddawanie moczu, rozwolnienia

4. Zaburzenia obsesyjno- kompulsacyjne

• obsesje- nawracające myśli lub wyobrażenia, które budzą irracjonalny lęk i są poza świadomą kontrolą człowieka (np. czy zamknęło się drzwi)

• kompulsje- przymusowe myśli lub zachowania redukujące lęk wywołany obsesjami; nawracające impulsy do wykonywania jakiś konkretnych zachowań

5. Zespół stresu pourazowego

Objawy:

• szybkie bicie serca, uczucie lęku i bezradności wywołane doświadczeniem urazu (napaści, wypadku, bycie świadkiem śmierci)

Zdarzenie urazowe powraca w postaci natrętnych wspomnień, snów i uczucia, że ponownie nadchodzi.

Ludzie tacy mają kłopoty ze spaniem, koncentracją uwagi, cierpią na nadmierną czujność, nadwrażliwość i wybuchowość.

• Zaburzenia dysocjacyjne- dochodzi do rozdzielenia procesów umysłowych- jak myśli, uczucia, pamięć, tożsamość, świadomość (przez doznanie przemocy fizycznej i seksualnej w dzieciństwie)

Amnezja dysocjacyjna- człowiek nagle przestaje być zdolny do przypomnienia sobie ważnych informacji na własny temat po jakimś urazie; może to trwać kilka godzin lub lat; zdarzają się także symulacje

Fuga dysocjacyjna- człowiek nagle porzuca swój dom, prace i podróżuje do innego miejsca, zapominając o swoim dotychczasowym życiu; po ustąpieniu choroby nie pamięta się zdarzeń z czasu choroby

• Zaburzenia psychiczne- zakłócenia procesów psychicznych i zachowań związanych z różnymi rodzajami stresu i ograniczeniami określonych funkcji

• są niezwykłe

• wskazują na niewłaściwe postrzeganie lub interpretacje rzeczywistości (halucynacje, myśli prześladowcze)

• sugerują przeżywanie przesadnego stresu

• źródłem cierpienia dla ujawniającej je jednostki

• niebezpieczne dla jednostki i jej otoczenia

• odrzucane przez społeczeństwo

Schemat klasyfikacji zaburzeń psychicznych (DSM) opiera się na wieloosiowy, systemie oceny zaburzeń

Klasy zaburzeń:

• dewiacyjne- odbiegają od standardów danej populacji, oceniane są negatywnie

• odmienne- odbiegają od standardów, ale nie oceniane są negatywnie

• zaburzone- brak integracji w zachowaniu, utrata zdolności radzenia sobie (silne pobudzenie, gonitwa myśli)

• dziwaczne- w skrajny sposób odbiegające od norm, dezintegracja zachowania, utrata zdolności radzenia sobie

wykład 13 i 14

„Pomiar w psychologii: badania jednostek i populacji;

problemy etyczne psychologii”




DEKALOG APA (American Psychological Association)

1. Badacz przed przystąpieniem do przeprowadzenia badania musi dokonać jego oceny z etycznego punktu widzenia (jakie konsekwencje przyniesie)

2. Badacz ponosi odpowiedzialność za etyczność badania, też za współpracowników.

3. Badacz zobowiązany jest do udzielania pełnych informacji osobie badanej o wszystkich aspektach badania, odpowiada na pytania, by osoba ta mogła zgodzić się lub nie na badanie.

4. badacz powinien unikać utajania przed osoba badaną prawdziwego celu badania i posługiwać się utajnieniem tylko w szczególnych przypadkach, badacz powinien zadbać o wyjaśnienie dlaczego osoba badana została wprowadzona w błąd.

5. Badacz powinien respektować prawo osoby badanej do odmowy udziału w badaniach albo wycofania się w trakcie (szczególnie gdy osoba badana pozostaje w jakiejś zależności od badacza)

6. Udział osoby badanej w badaniu musi być oparty na jasno określonym porozumieniu zawartym między badaczem a osoba badaną. Niedopuszczalne są formy nacisku. Należy w jakiś sposób honorować udział osoby badanej w badaniu.

7. Badacz musi chronić osobę badaną przed formami psychicznego i fizycznego dyskomfortu, nie można jej narażać na doznanie lęku, wstydu, bólu.

8. Po zakończeniu badania i opracowaniu wyników badacz musi wyjaśnić osobie badanej ich naturę, odpowiedzieć na pytania. Szczególnie jest to ważne, gdy osoba badana została wprowadzona w błąd w wyniku maskowania prawdziwego celu badania.

9. Jeżeli udział w badaniu może pociągnąć za sobą wystąpienie niepożądanych skutków to badacz jest zobowiązany do zrobienia wszystkiego, by tego uniknąć.

10. Informacje o osobie badanej, które badacz uzyskał nie mogą być udostępniane innym.

Kiedy wolno kłamać (APA):

• gdy ważność problemu jest uzasadniona

• gdy badanie nie może być bez tego prowadzone

• gdy nie wpłynie to na zaufanie do badacza

• gdy istnieje możliwość do odmowy badania

Realizm etyczny: poszanowanie u badanych:

• autonomii

• podmiotowości

• intymności

• godności

• dokonywanie wolnych wyborów

BADANIA NAD JEDNOSTKĄ I POPULACJĄ

Metody badań:

1. obserwacyjne

2. samoobserwacja (dzienniczki, samoopisy, autobiografie)

• można tu zarzucić stronniczość, kłamstwa pamięci, totalitarne ja

• wywiad psychologiczny

• studium przypadku (zachowanie jednostki jako przypadek- uczeń z siekierą, Lepper, oszust matrymonialny)

• techniki „papier- ołówek”

• badania korelacyne

• badania eksperymentalne

• badanie sondażowe

1

strach

Brak

aktywności

Obszar

aktywności

Obszar

braku

aktywności

Obszar

aktywności

Brak

aktywności

A

B

C

przynależność i miłość

bezpieczeństwo

fizjologia

samo-realizacja

szacunek i dowartościowanie

15%

8%

13%

6%

6%

---