TEORIA POLITYKI
Źródłosłów słowa polityka.
Sposoby definiowania polityki.
Instytucjonalne, funkcjonalne, behawioralne i konfliktowe koncepcje polityki.
Potoczne pojęcie władzy
Zdolność podejmowania i egzekwowania decyzji, czyli wpływania na ludzi, aby zachowywali się w sposób pożądany niezależnie od ich woli. Władza może opierać się na sile- możliwość stosowania przymusu, przemocy, sankcji karnych lub autorytecie- przekonaniu, że sprawowanie władzy przez jednostkę lub grupę osób jest usprawiedliwione i zasługuje na akceptację. W znaczeniu potocznym władza to całość organów państwa.
Władza jako stosunek społeczny.
Cześć autorów pojmuje stosunek społeczny jako stałe powtarzające się wzajemne oddziaływania ludzi na siebie, jako utrwalony w pewien sposób typ społecznych interakcji, jako sytuację, w której oddziaływanie jednego człowieka wpływa na położenie społeczne drugiego. Inni uważają, że oddziaływanie między partnerami musi być regulowane przez normy społeczne, jeśli tak nie jest to wówczas przybierają charakter indywidualny. Z tego wynika kilka problemów:
z władzą mamy do czynienia już tam, gdzie jest człowiek podporządkowany drugiemu,
lub, gdy podporządkowanie dokonuje się pod kontrolą zbiorowości społecznej.
Władza jako funkcja.
Centralnym zagadnieniem funkcjonalności jest równowaga systemu społecznego, gwarantująca jego trwanie i sprawność. Stąd władzy nadaje się sens funkcji, jaką spełnia ona wobec danej całości w jej ramach z punktu widzenia tej równowagi. Według jednego z najstarszych objaśnień jest ona „właśnie funkcją, polegającą na przymusowym uzgodnieniu działalności jednostek wchodzących w skład państwa, wspólnoty lub rodziny”. Zamiast określenia, że władza jest funkcją, stosuje się na ogół zwrot, iż spełnia ona funkcję np. integracyjną, dystrybucyjną, ochronną.
Władza jako cecha osobowościowa.
Pojęcie autorytetu występuje zwykle w następujących zwrotach „ktoś ma autorytet” oraz „ktoś jest autorytetem”. Analogicznie wyróżnia się autorytet moralny, kościelny, polityczny itp. W tym znaczeniu termin ten oznacza
Pewne cechy osobiste człowieka, wynikające z jego wiedzy, doświadczenia- dzięki którym może on wpływać na postępowanie innych celowo lub niezależnie od swojej woli.
Jednocześnie pojęcie to używamy w znaczeniu, kiedy mówimy o autorytecie kogoś: matki, ojca, prezydenta itp. Podporządkowanie takiemu autorytetowi przypisujemy nie tylko czyimś predyspozycjom, ile przyznanym mu uprawnieniom.
WŁADZA AUTORYTETU- ktoś może oddziaływać na kogoś, bo ma autorytet
AUTORYTET WŁADZY- ktoś ma autorytet, bo może na kogoś oddziaływać.
Spotykamy się też z sytuacjami, że ktoś jest autorytetem, ale nie posiada władzy i odwrotnie- ma władzę ale nie ma autorytetu.
Wola jako przedmiot władzy.
Wola jako przedmiot władzy rozumie się poprzez nią „zdolność do świadomego, zamierzonego i pozbawionego zewnętrznego przymusu wykonywania pewnych czynności oraz powstrzymywania się od innych”. Według Webera władza jest „dowolną możliwością wykonywania własnej woli w ramach danych stosunków społecznych bezwzględu na sprzeciw i na to, na czym ta możliwość się opiera ”.
Władza a wpływ.
Włada to rodzaj wpływu, przy czym rozgraniczenie tych dwóch zjawisk wynika z różnicy w natężeniu zdolności do oddziaływania u jednej ze stron występujących tu zależności. Według Bachrach i Baratza „Jednostka ma wpływ w określonej dziedzinie na inną jednostkę o tyle, o ile bez uciekania się do milczącej lub otwartej groźby deprawacji powoduje zmianę postępowania tej drugiej. Tak więc władza i wpływ są podobne do siebie. Różnią się jednak tym, że władza w przeciwieństwie do wpływu zależy od potencjalnej sankcji. ”.
RÓŻNICE:
władza dysponuje sankcjami,
atrybutami władzy jest nagradzanie i karanie,
wpływ nie jest instytucjonalny,
wpływ nie wymaga legitymizacji.
Rodzaje władzy.
całkowita- zachodzi gdy podejmowanie decyzji i inicjatywa działania jest scentralizowana i zmonopolizowana przez jedną stronę;
obustronna- istnieje gdzie władze obu stron się równoważą, gdy w grę wchodzą cele obu stron, stosowane są formy przetargu (wg Arrowa mamy tutaj do czynienia z przeciwieństwem władzy- konsensem);
potencjalna i sprawowana;
możliwa i urojona;
wyznaczona osobą i zakresowo- część władczych poleceń adresowana jest do konkretnych podmiotów i są takie, które wiązać mają każdego jedynie w danych warunkach;
zadaniowa i konfliktowa- może ona zachodzić między podmiotami zgadzającymi się w sprawie celów, lub mamy przypadek rozbieżności;
Według WEBERA
tradycyjna- uświęcona wielowiekowym przestrzeganiem zwyczajów;
charyzmatyczna- opiera się na „osobistej zdolności jednostki podporządkowania sobie ludzi.”. Jest to władza, którą może sprawować tylko osoba obdarzona charyzmą;
legalna- do jej sprawowania uprawniony jest „każdorazowo, ten, kto działa w ramach przyznanych mu kompetencji określonych przez obowiązujący porządek normatywny”
Władza polityczna.
Ma miejsce, gdy przynajmniej jeden z podmiotów stosunku władzy ma realną możliwość podejmowania społecznie ważnych decyzji regulujących zachowanie wielkich grup ludzi. Wewnątrz władzy politycznej można wyszczególnić kryteria:
władza polityczna- należąca do partii, która zwyciężyła w wyborach,
władza państwowa- przysługuje wskazanemu konstytucyjnie podmiotowi, którego zakres społeczny określają normy prawne,
władza publiczna- należy do administracji, wykazuje więź formalną z władzą państwową i nie formalną z władzą polityczną.
Władza polityczna to system stosunków społecznych zachodzących pomiędzy określonymi podmiotami, polegającymi na możliwości stosowania trwałego i instytucjonalnego przymusu w celu zmuszenia drugiej strony do określonego postępowania.
Pojęcie systemu politycznego.
Układ wzajemnych powiązań między partiami politycznymi oraz zachodzące miedzy nimi relacjami, zasady i normy regulujące stosunki międzypartyjne oparte na mechanizmie współdziałania bądź rywalizacji w walce o władzę państwową.
Model systemu politycznego wg Easton'a.
Przykład systemu politycznego wg dowolnie. Wybranego modelu.
Źródłosłów pojęcia państwo.
Pojęcie państwa.
Teoria pochodzenia państwa.
Rodzaje definicji państwa.
Typy i formy państwa.
Funkcje państwa.
Pojęcie partii politycznej.
Dowolna organizacja, reprezentująca interesy określonej grupy społecznej, zmierza do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej w celu realizacji swojego programu politycznego.
Wyróżniamy 9 kryteriów ,na podstawie których tworzone są definicje partii politycznej:
wspólnota poglądów- autorzy Constant i Bluntschila- stanowi domenę liberałów.
reprezentacja poglądów,
walka o władzę państwową,
walka o różne cele,
rywalizacja polityczna o poparcie narodu,
funkcje społeczne,
klasowość,
udział w wyborach- najważniejsza, bez niej nie istnieje partia,
kryterium formalno- prawne.
Geneza i rozwój partii politycznej.
Geneza sięga dawnych zgromadzeń stanowych, których członkowie łączyli się w koterie arystokratyczne. Pierwsze tego typu partie powstały w XVIIw. W parlamencie angielskim, torysi dali początek konserwatystom, a wigowie liberałom. W okresie rewolucji francuskiej (1789-1795) pojawiły się kluby polityczne, które miały zalążek struktury organizacyjnej. Ich rozwój nastąpił podczas Wiosny Ludów (1848). Pod wpływem upowszechnienia się prawa wyborczego w XIXw. Zaczęły powstawać nowoczesn4e partie masowe
Klasyfikacja partii politycznej.
Ze względu na genezę i program można podzielić partie na:
chadeckie- niezależna od hierarchii kościoła, samodzielnie reprezentująca swój świecki charakter oraz eksponuje zasadę oddzielenia polityki od religii,
liberalne- wśród nich wyróżnia się dwa nurty: liberalizmu gospodarczego- opowiadają się za pozarynkową koncepcją rozwoju gospodarczego i partie liberalizmu socjalnego- niezbędnym warunkiem korzystania z wolności przez wszystkich obywateli jest równość szans dostępu do kultury, edukacji, lecznictwa;
komunistyczna- odwołuje się do marksizmu i leninizmu;
konserwatywna- głosi szacunek dla religii, tradycji i przeszłości, opowiadają się za wolnym rynkiem;
socjaldemokratyczne- opowiadają się za ideą państwa dobrobytu, postulują zapewnienie każdemu prawa do pracy;
ultraprawicowe- głoszą idee rasizmu, nacjonalizmu i antysemityzmu, są przeciwne parlamentaryzmowi.
Jeszcze można je podzielić na:
1.
reprezentacyjna- podstawową funkcją ich jest maksymalizacja zysków wyborczych. Nie próbują kształtować opinii publicznej, lecz są jej odbiciem;
integracyjne- celem ich jest chęć mobilizacji, edukacji i inspiracji politycznej rzesz społeczeństwa. Neuman określił je jako całkowicie zdyscyplinowane ideologicznie partie kadrowe
2.
konstytucyjne- z zasady uznają prawa i uprawnienia innych partii politycznych operujących w ramach ustalonych reguł demokratycznego porządku. Akceptują i przestrzegają reguł rywalizacji wyborczej,
rewolucyjne- antysystemowe, antykonstytucyjne, celem ich jest przechwycenie władzy i zburzenie istniejących struktur konstytucyjnych, stosując taktykę przyjętą całkowicie z praktyki insurekcji i rewolucji.
3.
lewicowe- progresywne, socjalistyczne, komunistyczne, są charakteryzowane jako zaangazowane w proces reform społecznych czy też w proces ekonomicznej transformacji panstwa;
prawicowe- konserwatywne, chadeckie i liberalne. Dążą do utrzymania istniejącego porządku społecznego i formują zasady ciągłości polityki
Funkcje partii politycznej.
Współcześnie w państwach demokratycznych partie polityczne pełnią kilka funkcji:
kształtują opinię społeczną, propagując programy polityczne;
wyborczą, budując program polityczny, selekcjonują kandydatów i organizując wybory;
rządząca, realizowana jest przez partię, która wygrała wybory. Obsadza ona samodzielnie lub w koalicji z innymi partiami główne stanowisko w państwie. Natomiast partie, które wybory przegrały i nie weszły w skład koalicji, przechodzą do tzw. Opozycji politycznej
Pojęcie i rodzaje systemów politycznych.
jednopartyjny- opiera się na zakazie działania innych partii, oprócz rządzącej,
dwupartyjny- tylko dwie partie spośród wielu legalnie działających mają realne szanse zdobycia władzy,
wielopartyjny- trzy lub więcej partii ma możliwość wygrania wyborów i utworzenia rządów.
Występują też:
system partii dominującej- przy istnieniu wielu partii, tylko jedna z nich zdolna jest do samodzielnego wygrania wyborów i utworzenia rządu mającego absolutne poparcie większości w parlamencie,
system kooperacji partii- wszystkie lub większość partii podejmuje współpracę,
system dwublokowy- walkę o władzę prowadzą dwa bloki partii politycznych, ale tylko jeden z nich ma szansę odniesienia zwycięstwa w wyborach,
system rozbicia wielopartyjnego- nie ma w nim partii większościowej
Pojęcie i rodzaje potrzeb politycznych.
Pojęcie i rodzaje interesów politycznych. ????
Świadome dążenie jednostek lub grup społecznych do osiągnięcia tego, co pożądane i co ma przynieść wymierne zadowolenie czy korzyści, chęć osiągnięcia tego inspiruje aktywność polityczna. Mogą to być pragnienia zarówno o charakterze ekonomicznym czy finansowym, jak i związane z takimi wartościami, jak np.. wolność, równość społeczna, sprawiedliwość itp. Dążenia te przybierają postać zinstytucjonalizowa. Są przedstawiane np. na forum Sejmu przez wyspecjalizowane w tym zakresie partie polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia czy organizacje społeczne, ich celem bowiem jest wyrażenie i reprezentowanie interesów politycznych poszczególnych grup społecznych. Najskuteczniej interesy polityczne mogą artykułować partie polityczne, których działalność znajduje bezpośrednie przełożenie na różnych etapach procesu rządzenia, np. w przedstawieniu projektów ustaw i ich akceptacji czy też kierowaniu pracą komisji sejmowych lub poszczególnych resortów administracji.
Pojęcie i rodzaje grup interesu.
Grupa interesu- grupa celowa o formalnej strukturze i wspólnych celach, dążąca do zabezpieczenia interesów swoich członków przez wywieranie wpływu na politykę państwa oraz decyzje organów władzy wykonawczej i ustawodawczej. Celem grupy interesu nie jest więc zdobycie władzy, lecz reprezentowanie potrzeb poszczególnych grup społecznych. Charakter grupy interesu miały np. w średniowieczu gildie handlowe czy cechy rzemieślnicze. Ze względu na sposób zorganizowania można wyodrębnić dwa typy grup interesu:
instytucjonalne, np. kościół, administracja państwowa, armia;
stowarzyszenia, np. organizacje nauczycieli, prawników, architektów.
Działalność ich polega m.in. na:
upowszechnianiu informacji o potrzebach danego środowiska,
przygotowaniu projektów ustaw, nakłanianiu parlamentarzystów do podejmowania określonych decyzji,
czasami też na organizowaniu manifestacji.
Pojęcie i rodzaje zachowań politycznych.
Każda dająca się zaobserwować reakcja ludzi na bodźce płynące z otoczenia związane z różnymi przejawami życia politycznego. Wśród najbardziej typowych z.p. można wyróżnić:
czynne, polegające na aktywnym udziale jednostki w podejmowaniu działań o charakterze politycznym;
bierne, gdy świadomie lub nieświadomie rezygnuje ona z udziału w tych działaniach, może też w nich uczestniczyć indywidualnie bądź wespół z innymi ludźmi
konsensualne- zachowania skierowane na osiągnięcie celu poprzez współpracę;
konfliktowe- zmierzające do osiągnięcia zwycięstwa w drodze walki,
konformistyczne- czyli zgodne z wartościami i normami obowiązującymi w grupie społecznej;
nonkonformistyczne- polegają na czynnym lub biernym odrzuceniu wartości i norm akceptowanych przez grupę.
Z.p. uwarunkowane są psychiką, osobowością jednostki i oddziaływaniami środowiska, jak się jednak sądzi, największy wpływ na z.p. mają edukacja i kultura polityczna uczestników tej sfery życia społ.
Pojęcie procesu społecznego, procesu politycznego.
Proces a zmiana polityczna.
Rozwój i regres.
Pojęcie decyzji i decyzji politycznej.
DECYZJA- oparty na dostępnej informacji ostateczny wybór sposobu działania w celu rozwiązywania określonego problemu. Jeśli informacja jest niedokładna lub niepełna, decyzja może być błędna. Skuteczną decyzję musi charakteryzować wysoki stopień racjonalności oraz możliwości jej zastosowania. Na decyzję składa się:
cel- wynik decyzji,
możliwość- to, co można wybrać,
ryzyko- czy poprzez wybraną możliwość osiągnie się cel.
DECYZJA POLITYCZNA- świadomy akt wyboru jednego działania politycznego spośród wielu możliwości. D.p. podejmowane są przez organizacje i gremia międzynarodowe (np. zjazdy polityków), władze państwowe (np. rząd, parlament), lokalne (samorząd) oraz partyjne. O wartości d.p. przesądza ostateczny rezultat. Stąd też d.p. powinna określać:
cele, które należy osiągnąć,
metody wskazujące sposoby ich realizacji,
środki pozostające w dyspozycji decydenta.
Każda decyzja polityczna musi być poprzedzona analizą sytuacji zewn., która warunkuje realizację przedsięwzięcia, zasięgu jej poparcia ze strony wykonawców oraz posiadanych środków materialnych i organizacyjnych.
Klasyfikacja decyzji politycznej.
Kryteria określające decyzje polityczne:
rangi i charakteru czasowego decyzji:
decyzje strategiczne- polegające na wyznaczeniu celów ogólnospołecznych, o dość dużej perspektywie czasowej (np. dążenie do minimalizacji bezrobocia)
decyzje taktyczne(bieżące)- zmierzające do realizacji celów ogólnych, w sytuacjach względnie powtarzalnych (np. ustalenie taryfy celnej),
operatywne (dorażne)- dotyczące bieżącej regulacji spraw drobnych, o względnie niewielkim ciężarze gatunkowym (np. znalezienia lokalizacji dla garaży);
wiedzy dostępnej podmiotowi decyzyjnemu:
decyzje podejmowane w warunkach pewności, ośrodek dysponuje informacjami wystarczającymi;
decyzje podejmowane w warunkach niepewności, ośrodek dysponuje niepełnymi informacjami co do ewentualnych skutków swoich decyzji;
decyzje podejmowane w warunkach ryzyka, gdy informacje dostępne ośrodkowi decyzyjnemu są szczątkowe, ryzyko decyzyjne jest wtedy bardzo duże;
adresata
decyzje ogólnospołeczne- odnoszące się do społeczeństwa jako całości(np. ustanowienie dnia wolnego od pracy),
decyzje partykularne, skierowane jedynie do niektórych grup zawodowych czy społecznych(np. wydłużenie okresu pobierania zasiłku dla bezrobotnych),
decyzje indywidualne, odnoszące się do jednego człowieka (np. desygnowanie na stanowisko państwowe);
szczebla, na jakim jest wydawana decyzja:
decyzje międzynarodowe, podejmowane przez poszczególne państwa lub organizacje ponadnarodowe,
decyzje narodowe, podejmowane przez organy centralne, nadrzędne wobec organów lokalnych i skierowane teoretycznie do adresatów na całym obszarze danego państwa,
decyzje lokalne, podejmowane przez organy lokalne, podporządkowane organom centralnym, skierowane jedynie do adresatów podległych danej władzy lokalnej;
stopnia doskonałości:
decyzje całościowo optymalizowane, najlepsze ze wszystkich możliwych punktów widzenia,
decyzje częściowo optymalizowane, najlepsze jedynie z niektórych punktów widzenia,
decyzje zadowalające
decyzje niezadowalające, utrzymujące się jednak w kulturowo określonym przedziale tolerancji,
decyzje nietrafne, znajdujące się tak dalece poza przedziałem tolerancji, że należy traktować je jako błędy polityczne;
związku między potrzebami społeczeństwa a możliwościami decydenta:
decyzje przyczynowe, których główną przesłanką jest konieczność uwzględnienia manifestowanych potrzeb społecznych,
decyzje celowościowe, których bezpośrednio zamierzonym celem jest oddziaływanie na świadomość społeczną lub na inne dziedziny życia społecznego;
stopnia wiedzy dostępnej decydentom oraz zamiaru realizacji decyzji:
decyzje realne- oparte na dostępnej wiedzy dotyczącej warunków koniecznych do ich urzeczywistnienia, podjęte z zamiarem ich realizacji,
decyzje symboliczne- oparte na dostępnej wiedzy, podjęte jednak bez zamiaru ich realizacji,
decyzje pozorne- nie oparte na dostępnej wiedzy, podjęte z zamiarem ich realizacji,
decyzje nonsensowne- nie oparte na dostępnej wiedzy, podejmowane bez zamiaru ich realizacji.
Pojęcie procesu decyzyjnego i jego etapy.
PROCES DECYZYJNY-to zespół powiązań przyczynowo- skutkowych występujących wewnątrz ośrodka decyzyjnego w związku ze stanem wejścia (sytuacją decyzyjną), strukturą ośrodka i celami decydentów.
Problem racjonalności decyzji i procesów decyzyjnych.
Pojęcie konfliktu, konfliktu politycznego.
Przyczyny konfliktu.
Przedmiotowy i podmiotowy podział konfliktów.
Funkcje konfliktów.
Metody rozstrzygania konfliktów.
Pojęcie podmiotowości politycznej.
Partycypacja polityczna.
Socjalizacja polityczna.
Pojęcie kultury politycznej.
Rodzaje kultury politycznej.
Świadomość polityczna.
Demokracja- pojęcie, kryteria, rodzaje.
Totalitaryzm a autorytaryzm.
Pojęcia i rodzaje rewolucji społecznej.
Rewolucja, zamach stanu, pucz, bunt, rebelia.
REWOLUCJA-całkowita, funkcjonalna i szybka zmiana w określonej dziedzinie życia społ., intelektualnego czy kulturalnego; gwałtowne obalenie istniejącego ustroju politycznego i zastąpienie go innym, przy na ogół masowym poparciu społ., któremu towarzyszy użycie przemocy. Uzasadnieniem rewolucji jest konieczność przyspieszenia postępu ludzkości, rozumianego jako wielki akt wyzwolenia otwierający nową erę.
ZAMACH STANU- sprzeczna z prawem akcja, na ogół z użyciem wojska przez osobę lub grupę, mającą na celu obalenia legalnie wyłonionych władz i przejęcia rządów w państwie. Często organizatorzy z.s. wywodzą się z kręgu elity władzy; zmierzają oni wyłącznie do usunięcia sprawujących rządy, często przy zachowaniu dotychczasowego status quo; z reguły przygotowane są przez wyższych rangą oficerów bądź osoby mające silne poparcie armii. Z.s. są najczęstsze w krajach Ameryki Łacińskiej.
PUCZ-przewrót polityczny, zamach stanu przygotowany przez spiskowców, którzy dąż do przejęcia zwierzchnictwa nad państwem, najczęściej określając ten stan jako przejściowy. Pucz to metoda obalenia władzy np. w Ameryce Łacińskiej, Afryce, gdzie najczęściej grupa wojskowa dokonywała przewrotu. Pucz pojawia się w systemach dyktatorskich, przy braku wykształconych i utrwalonych mechanizmów demokratycznych, w sytuacji osłabienia lub niewydolności władz państwowych.
BUNT-
REBELIA-zbrojny spisek, bunt, powstanie
Pojęcie i rodzaje reformy społecznej.