ANTYBIOTYKI
Są to substancje wytwarzane przez żywy organizm, mające w małych stężeniach właściwości hamowania rozwoju drobnoustrojów.
ANTYBIOTYKI
pochodzenia naturalnego (wytwarzane przez grzyby, promieniowce i bakterie)
półsyntetyczne (rdzeń naturalny + przeróbka chemiczna)
syntetyczne
Podział ze względu na mechanizm działania:
bakteriostatyczne - hamujące rozwój bakterii bez uszkadzania ich czyli uniemożliwienie podziału komórki bakteryjnej
bakteriobójcze
Działanie bakteriobójcze:
zahamowanie biosyntezy, uszkodzenie struktury ściany komórkowej bakterii (bakterioliza)
uszkodzenie błony cytoplazmatycznej
zaburzenia przemiany materii (zahamowanie syntezy kwasów nukleinowych, białek)
zmiana pH środowiska, w którym mogą rosnąć bakterie
Bakteriobójcze
penicyliny
cefalosporyny
monobaktamy
karbapenemy
aminoglikozydy
polimyksyny
wankomycyna
ryfampicyna
Bakteriostatyczne
makrolidy
chloramfenikol
tetracykliny
kwas fusydowy
cykloseryna
nowobiocyna
Zapobieganie powstawania oporności:
stosowanie właściwe, wystarczająco długie i w odpowiednich dawkach
stosowanie TYLKO w razie potrzeby
stosowanie najlepiej po wcześniejszym wykonaniu antybiogramu
ANTYBIOTYKI
Zakres działania:
wąski
wpływające na bakterie Gr+
wpływające na bakterie Gr-
antybiotyki specjalnego przeznaczenia - działające tylko na jeden szczep bakterii (np. p/gruźlicze) lub na inne drobnoustroje (np. p/grzybicze, pierwotniakobójcze)
szeroki - działające na dużą liczbę różnych rodzajów drobnoustrojów
ANTYBIOTYKI
Działania niepożądane 3 grupy:
bezpośrednie działanie toksyczne (ograniczające ich zastosowanie - neomycyna - uszkodzenie nerek i ucha wewnętrznego, streptomycyna - zaburzenia równowagi)
reakcje alergiczne
antybiotyki o szerokim spektrum działania powodują zachwianie równowagi biologicznej przez zniszczenie bakterii rozwijających się w przewodzie pokarmowym - DYSBAKTERIOZY
hipowitaminozy (brak wit. B i K)
nadkażenia grzybicze
ANTYBIOTYKI
β-laktamowe
aminoglikozydowe
tetracykliny
makrolidy
peptydy
chloramfenikol
β-LAKTAMOWE
penicyliny (naturalne, półsyntetyczne)
cefalosporyny I, II i III generacji
monobaktamy
karbapenemy
penicyliny naturalne
wytwarzane przez pleśń Penicillium notatum i Penicillium chrysogenum
odkryte przez Fleminga w 1928 roku
wyodrębnione z przesączu na początku II wojny światowej - zastosowanie lecznicze - benzylopenicylina
Penicyliny (naturalne, półsyntetyczne)
skuteczne głównie wobec bakterii Gr +
bakteriobójcze (przeszkadzają w syntezie ścian komórkowych bakterii)
mało toksyczne
częste uczulenia - u 5-10 % przypadków
(próby tuberkulinowe - gdy w wywiadzie choroby alergiczne lub wcześniejsze uczulenie na jakiś lek)
Testarpen (0.1-0.2 ml r-u penicyliny zawierającego 400-10000 j.m / ml)
β-LAKTAMOWE
Wstrząs anafilaktyczny po penicylinie
adrenalina (0.5-1 mg) podskórnie lub domięśniowo oraz
100-200 mg hydrokortyzonu dożylnie we wlewie kroplowym
ponadto 100-200 mg chlorowodorku antazoliny (Fenazolina) domięśniowo i
10 ml 10 % r-u glukonianu wapnia dożylnie
Penicyliny naturalne:
szybkie wydalanie z ustroju - konieczność podawania co 6 godzin
nietrwałość w kwaśnym środowisku - podawanie pozajelitowe
wąskie spektrum działania
wrażliwość na penicylinazę - enzym wytwarzany przez bakterie - oporność
odczyny alergiczne
Penicyliny naturalne:
- ograniczone zastosowanie - liczne szczepy oporne
Penicyliny półsyntetyczne:
mogą być podawane doustnie
ograniczone zastosowanie - liczne szczepy oporne
Zastosowanie penicylin:
zakażenia gronkowcowe
zakażenia paciorkowcowe
pneumokokowe zapalenie płuc
menigokokowe zapalenie opon mózgowych
rzeżączka
kiła (duże dawki - powyżej 2 mln j.m dziennie przez 10 dni)
zakażenia dróg moczowych
zakażenia chirurgiczne, ginekologiczne i położnicze wywołane przez beztlenowce - mezlocylina
zakażenia wywołane przez pałeczkę ropy błękitnej
Dawkowanie penicylin:
penicylina krystaliczna - 1 200 000 j.m. 4-6 razy dziennie
metycylina (oporna na dz. penicylinaz - dz. na gronkowce - 1.0-1.5 g co 4-6 godz.
ampicylina - 0.25-1.0 g co 4 godz. lub pozajelitowo 0.5-2.0 g
mezlocylina - rozkładana przez penicylinazę
dz. na beztlenowce - 2.0-5.0 g co 8 godz.
Wzmaganie efektywności penicylin i cefalosporyn poprzez inhibitory penicylinazy
Inhibitory penicylinazy:
kwas klawulanowy
sulbaktam
tazobaktam
Wzmaganie efektywności penicylin i cefalosporyn poprzez inhibitory penicylinazy
Unasyn = ampicylina + sulbaktam
Augmentin = amoksycylina + kwas klawulanowy
Sulfaperazon = cefoperazon + sulbaktam
Tazocin = piperacylina + tazobaktam
ANTYBIOTYKI
β-LAKTAMOWE
penicyliny (naturalne, półsyntetyczne)
cefalosporyny I, II i III generacji
monobaktamy
karbapenemy
ANTYBIOTYKI
β-LAKTAMOWE
Cefalosporyny
szeroki zakres działania (Gr+, Gr-, tlenowce, beztlenowce)
burzliwy rozwój w ostatnich czasach
dłuższy okres półtrwania (1-2 razy na dobę)
wchłaniają się z przewodu pokarmowego
4 grupy cefalosporyn (w zależności od budowy):
cefalosporyny
cefamycyny
oksacefemy
karbacefemy
Podział cefalosporyn (ze względu na zakres działania):
CEFALOSPORYNY
I generacji II generacji III generacji IV generacji
cefaleksyna cefaklor cefiksym cefepim
cefadroksyl cefuroksym cefprosil cefpirom
cefradyna lorakarbef cefetamet
Cefalosporyny
I generacji - Gr+, Gr-, Psuedomonas (-), beztlenowce (-)
oporność na niektóre beta-laktamazy
II generacji - jw., niektóre na Pseudomonas, wiele wchłania się z przewodu pokarmowego
III generacji - Pseudomanas (+), beztlenowce (+), oporność na beta-laktamazy, przenikają do płynu m-r
IV generacji - b. duża oporność na beta-laktamazy, nie wchłaniają się z przew. pok. - podawanie dożylne
Działania niepożądane cefalosporyn:
na ogół mało toksyczne
niektóre z I generacji- nefrotoksyczne
po podaniu doustnym lub wydalaniu z żółcią do jelit - wywołanie objawów dyspeptycznych
po podaniu pozajelitowym - nacieki w miejscu podania i.m. lub zapalenie żył po podaniu i.v.
Zastosowanie cefalosporyn
chemioprofilaktyka -zapobieganie zakażeniom pooperacyjnym, przy otwartych złamaniach
zakażenia dróg oddechowych i moczowych
zakażenia chirurgiczne i ginekologiczne
posocznice i inne zakażenia zagrażające życiu
ANTYBIOTYKI
β-LAKTAMOWE
penicyliny (naturalne, półsyntetyczne)
cefalosporyny I, II i III generacji
monobaktamy
karbapenemy
MONOBAKTAMY
odporne na działanie β-laktamaz
działają b/bójczo na bakterie Gr-, bakterie tlenowe włącznie z Pseudomonas i Serratia
stosowane w zakażeniach dróg moczowych i oddechowych i posocznicach wywołanych bakteriami Gr+
AZTREONAM, KARAMONAM, TIGEMONAM
ANTYBIOTYKI
β-LAKTAMOWE
penicyliny (naturalne, półsyntetyczne)
cefalosporyny I, II i III generacji
monobaktamy
karbapenemy
KARBAPENEMY
LEKI:
IMIPENEM, MEROPENEM, PANIPENEM
niewrażliwe na działanie β-laktamaz
silne działanie b/bójcze na bakterie Gr+, Gr-, bakterie tlenowe i beztlenowe
IMIPENEM
Jest unieczynniany przez dehydrogenazę I w kanalikach nerkowych → niewielkie ilości w moczu
Po podaniu cilastyny (inhibitora dehydrogenazy) → ↑ stężenia imipenemu w moczu
Inne karbapenemy nie są wrażliwe na dehydrogenazę → stosujemy bez cilastyny
ANTYBIOTYKI
β-laktamowe
aminoglikozydowe
tetracykliny
makrolidy
peptydy
chloramfenikol
ANTYBIOTYKI AMINOGLIKOZYDOWE
Właściwości:
wytwarzane przez grzyby z grupy promieniowców
budowa: glikozyd + aminocukier = aminoglikozyd
nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego
słabo wiążą się z białkami krwi
nie przenikają do wnętrz komórek
w niewielkich ilościach przenikają do mózgu, łatwo przez łożysko i do mleka
wydalane średnio szybko, głównie w postaci nie zmienionej
w niewydolności nerek kumulują się (należy dostosować dawkę)
Mechanizm działania:
wykazują działanie bakteriobójcze
hamują biosyntezę białek i kwasów nukleinowych przez co zaburzają informację genetyczną w komórkach drobnoustrojów
łatwo dochodzi do wytworzenia oporności
Zakres działania:
skuteczne wobec bakterii Gr - (pałeczki okrężnicy, duru, czerwonki, krztuśca, przecinkowca cholery)
częściowo skuteczne wobec bakterii Gr + (dwoinki zapalenia płuc, paciorkowce, gronkowce, prątki gruźlicy)
Działania niepożądane:
mało toksyczne (czasami uszkodzenie ucha wewnętrznego, nerek lub wątroby) → w trakcie leczenia konieczne kontrolowanie słuchu → wykonanie audiogramu
rzadko powodują wystąpienie uczulenia
Do antybiotyków aminoglikozydowych należą:
streptomycyna NOWOŚCI:
gentamycyna isepamycyna
kanamycyna trospektromycyna
tobramycyna
neomycyna
amikacyna
ANTYBIOTYKI AMINOGLIKOZYDOWE
STREPTOMYCYNA:
wytwarzana przez grzyb promienicy Streptomyces griseus
odkryta w 1944 r.
do niedawna podstawowy lek p/gruźliczy
Zastosowanie:
zapalenie płuc
zapalenie opon mózgowych
zapalenie wsierdzia
zakażenie dróg moczowych
STREPTOMYCYNA:
w gruźlicy - 1 g dziennie przez 5-7 miesięcy
w innych chorobach - do 2 g dziennie 5-7 dni
ANTYBIOTYKI AMINOGLIKOZYDOWE
GENTAMYCYNA:
źle wchłania się z przewodu pokarmowego → podawana i.m.
zastosowanie w zakażeniach dróg moczowych
rzadziej w zapaleniu opon mózgowych
wykazuje silne działanie nefro- i ototoksyczne
Postacie:
ampułki - r-r do wstrzyknięć i.m. i i.v.
0.2 % maść do oczu
0.3 % krople do oczu
ANTYBIOTYKI AMINOGLIKOZYDOWE
TOBRAMYCYNA:
silne działanie na pałeczkę ropy błękitnej
jest mniej toksyczna
nie wchłania się z przewodu pokarmowego
ANTYBIOTYKI
β-laktamowe
aminoglikozydowe
tetracykliny
makrolidy
peptydy
chloramfenikol
TETRACYKLINY
wyizolowane z różnych gatunków promieniowców
łatwo przenikają do tkanek
częściowo metabolizowane w organizmie
wolno wydalane z żółcią i moczem
wykazują działanie b/statyczne → hamują biosyntezę białek bakterii
czasami powodują powstanie oporności
działają na bakterie Gr+, Gr-, pierwotniaki, robaki (owsiki)
Działania niepożądane:
podrażnienie błony śluzowej przewodu pokarmowego ⇒ nudności, wymioty bóle brzucha, zaburzenie wchłaniania
po podaniu i.v. dużych dawek ⇒ uszkodzenie wątroby
dysbakteriozy z hipowitaminozą („czarny język”) ⇒ wtórne zakażenia grzybami lub gronkowcem
w czasie stosowania tetracyklin podajemy witaminę B i K oraz Trilac lub Lakcid (zawiesina pałeczek kwasu mlekowego)
nie należy podawać razem z mlekiem i solami wapnia, glinu, magnezu ⇒ tworzą nie rozpuszczalne kompleksy ⇒ zmniejszenia wchłaniania
Zastosowanie:
riketsjozy (dur plamisty, gorączka Q, gorączka Gór Skalistych)
choroby wywołane przez pałeczki (krztusiec, czerwonka, zapalenie jelit, dróg żółciowych)
choroby wywołane przez laseczki (błonica, wąglik, bruceloza, dżuma)
czerwonka pierwotniakowa ⇒ duże dawki
toksoplazmoza
ANTYBIOTYKI
β-laktamowe
aminoglikozydowe
tetracykliny
makrolidy
peptydy
chloramfenikol
ANTYBIOTYKI MAKROLIDOWE
erytromycyna
spiramycyna
karbamycyna
Około 10 nowych m.in.:
roksytromycyna
klarytromycyna
azytromycyna
ANTYBIOTYKI MAKROLIDOWE
Farmakokinetyka:
łatwo wchłaniają się z przewodu pokarmowego
w znacznym stopniu wydzielane są przez wątrobę z żółcią
trudno przenikają do tkanek
t 0.5 = 2 godziny ⇒ stosowanie 3-4 razy dziennie
nowe - dłuższy t0.5 ⇒ 1-2 razy dziennie
Działanie:
wykazują działanie bakteriostatyczne ⇒ hamują biosyntezę białek
łatwo wytwarza się oporność
Toksyczność:
mało toksyczne
niekiedy wywołują zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty)
rzadko odnotowywano uszkodzenia wątroby
rzadko reakcje uczuleniowe (wysypki skórne)
Zastosowanie:
zakażenia gronkowcami, paciorkowcami peneumokokami
często stosowane w połączeniu z tetracyklinami ⇒ działanie synergiczne
ANTYBIOTYKI MAKROLIDOWE
ROKSYTROMYCYNA:
bardzo skuteczna w leczeniu zakażeń dróg oddechowych, moczowych, w zakażeniach skórnych ⇒ silne działanie na Chlamydie, Legionella pneumoniae, beztlenowce
doskonale przenika do tkanek
kumuluje się w komórkach
nie ulega metabolizmowi
t0.5 - 12 godzin - stosuje się 1-2 razy dziennie
dobrze i szybko wchłania się z przewodu pokarmowego
ANTYBIOTYKI
β-laktamowe
aminoglikozydowe
tetracykliny
makrolidy
peptydy
chloramfenikol
ANTYBIOTYKI GLIKOPEPTYDOWE
Wankomycyna:
hamuje syntezę ściany komórkowej bakterii
działa na gronkowce i paciorkowce oporne na penicylinę
rzadko powoduje powstanie oporności
wąski indeks terapeutyczny ⇒ konieczne monitorowanie stężenia we krwi !!!
Działania niepożądane wankomycyny:
zaburzenia gastryczne
nefro -
oto -
kardiotoksyczne
Zastosowanie wankomycyny:
zakażenia gronkowcowe oporne na inne antybiotyki
lek z wyboru w rzekomobłoniastym zapaleniu jelit (występującym po stosowaniu klindamycyny)
ANTYBIOTYKI
β-laktamowe
aminoglikozydowe
tetracykliny
makrolidy
peptydy
chloramfenikol
CHLORAMFENIKOL
wytwarzany przez Streptomyces venezuelae
łatwo i szybko wchłania się z przewodu pokarmowego (90 %)
łatwo przechodzi do tkanek (w tym do mózgu)
wydala się wolno (przez nerki w postaci nieczynnej)
Działanie:
wykazuje działanie b/stastyczne ⇒ hamuje biosyntezę białek
szerokie spektrum działania (najlepiej na pałeczki duru i paradurów)
nie działa na pałeczki ropy błękitnej, prątki, wirusy i grzyby
Toksyczność:
bardzo toksyczny ⇒ uszkodzenie układu krwiotwórczego (niedokrwistość aplastyczna, agranulocytoza, trombocytopenia)
zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (wymioty, biegunki)
u niemowląt ⇒ „grey baby syndrom” - ciężka zapaść
NIE WOLNO STOSOWAĆ U DZIECI PONIŻEJ 3 MIESIĄCA ŻYCIA !!!
ZASTOSOWANIE:
ze względu na dużą toksyczność ograniczone zastosowanie tylko do leczenia duru brzusznego
zakażenia Klebsiella pneumoniae, Haemophillus influenzae
Preparaty:
Detreomycyna - drażetki, kapsułki, ampułki,
1 % maść do oczu, 2 % maść na skórę
SULFONAMIDY
Działanie:
pochodne kwasu sulfanilowego
(p-aminobenzenosulfonowego)
związki trudno rozpuszczalne w wodzie
z metalami tworzą dobrze rozpuszczalne sole
mało toksyczne
wykazują silne działanie b/stastyczne
Mechanizm działania:
kw.foliowy = PABA + aminopteryna + kw. glutaminowy
antymetabolit = kw. sulfanilowy +aminopteryna + kw.glutaminowy
(upośledzona synteza kw. nukleinowych)
Kwas foliowy niezbędny jest bakteriom do rozmnażania
Działanie sulfonamidów jest antagonizowane przez PABA i jego pochodne np. prokainę
Podanie tych leków spowoduje powstawanie kw. foliowego i rozmnażanie się bakterii.
SULFONAMIDY
Kotrimoksazol (Biseptol):
sulfametoksazol + trimetoprim (lek antymitotyczny) - oba składniki hamują syntezę kw. nukleinowych bakterii ⇒ synergizm działania
stosowany w zakażeniach dróg moczowych + rzeżączka, dróg oddechowych (zapalenie oskrzeli, płuc), zakażeniach przewodu pokarmowego
może uszkadzać wątrobę
zaleta - stosowanie 2 razy dziennie
SULFONAMIDY
Farmakokinetyka
łatwo wchłaniane z jelit ⇒ zastosowanie w zakażeniach ogólnych
słabo wchłaniane ⇒ zakażenia przewodu pokarmowego
wydzielają z moczem, częściowo nie zmienione
działanie zależy od pH tkanek ⇒ alkalizacja ułatwia wydalanie (wykorzystanie przy zatruciach sulfonamidami)
sulfonamidy silnie wiążące się z białkami wypierają z tych połączeń inne leki słabiej związane, nasilając ich działanie (np. leków p/cukrzycowych)
sulfonamidy wypierane są przez leki p/zapalne (np. indometacynę)
SULFONAMIDY
3 grupy sulfonamidów:
krótko działające - sulfafurazol
długo działające - sulfafenazol
nie wchłaniające się z przewodu pokarmowego - sulfaguanidyna, salazosulfapirydyna
Stężenie sulfonamidów w moczu jest znacznie ↑ od stężenia we krwi ⇒ wydalane są w postaci nie zmienionej ⇒silne działanie w zakażeniach dróg moczowych (Urenil, Biseptol)
SULFONAMIDY
Toksyczność sulfonamidów:
mało toksyczne
niekiedy wymioty, nudności, bóle głowy
w dużych dawkach - uszkodzenie wątroby
w przypadku wykrystalizowania w nerkach - krwiomocz
w enzymopatiach - methemoglobinemia i hemoliza z uszkodzeniem nerek
uczulenia - wysypki skórne, zapalenie skóry
niekiedy uszkodzenia szpiku - agranulocytoza
SULFONAMIDY
Przeciwwskazania:
u osób uczulonych
z niedoborem dehydrogenazy glukozo-6- fosforanowej
u chorych z uszkodzeniem wątroby
u wcześniaków i noworodków
u kobiet w ciąży (mieszanki hamujące redukcję kw. foliowego)
nie stosujemy z antybiotykami β-laktamowymi (antagonizm)
Zasady stosowania:
należy utrzymywać odpowiednie stężenie bakteriostatyczne czyli odpowiednio duża dawka i odpowiednio często
zależy to od stopnia i szybkości wydalania
podanie dawek zbyt małych ⇒ powstanie oporności
(informacje te są przekazywane nowym pokoleniom bakterii !!!)
Dawkowanie:
krótko działające - co 4-6 godzin, 0.5-1.5 g
długo działające - co 12-24 godziny
słabo wchłaniające się lub nie wchłaniające się -
1 dnia 6 g w następnym 3-4 g co 6-8 godz.
Dawkowanie:
podajemy po jedzeniu z dużą ilością wody - bo mają działanie drażniące błonę śluzową żołądka
dodajemy zasady (soda oczyszczona, tlenek magnezu lub stosujemy dietę jarzynową) aby nie wykrystalizowały w nerkach
Zastosowanie:
ograniczone ze względu na dużą oporność
leki 2 rzutu
w niepowikłanych zakażeniach dróg moczowych i żółciowych
angina
wrzodziejące zapalenie jelita grubego - salazopiryna
zakażenia pierwotniakami
Podważenie skuteczności stosowania sulfaguanidyny
PROBLEMY ANTYBIOTYKOTERAPII
galopująca oporność
nieracjonalne stosowanie
należy stosować antybiotyki o jak najwęższym spektrum działania
należy stosować w odpowiednich dawkach
racjonalny czas podawania
nie stosować profilaktycznie (jedynie przy przeszczepach lub operacjach)
1