Gnilka Pierwsi chrześcijanie. Źródła i początki Kościoła. (s. 124 - 167)
ESSEŃCZYCY I QUMRAN:
Gnilka utożsamia mieszkańców Qumran ( osiedle nad M. Martwym, gdzie w 1947 r. znaleziono rękopisy) z esseńczykami (esseńczycy byli znani już wcześniej, dzięki relacjom Józefa Flawiusza, Filona z Aleksandri, Pliniusza Starszego. Podają oni nazwę „esseńczycy” której nie ma w rękopisach.)
Przed odkryciem Qumran znany był już dokument dt. esseńczyków, tzw. Dokument Damasceński. Jego rękopisy znaleziono w 1986 r. w genezie synagogi Ezdrasza w Starym Kairze. Ponadto w 1947 r. znaleziono fragmenty tego pisma w 3 grotach Qumran, które potwierdzają jego przynależność do tej gminy (odnaleziono tam 600 rękopisów, w tym ponad 30 nieznanych wcześniej dokumentów).
NAUCZYCIEL SPRAWIEDLIWOŚCI:
b. ważna rola we wspólnocie; nie znamy jego imienia, jednak to postać historyczna; w tekstach z Qumran oznacza zawsze te samą osobę.
jego postać pojawia się w Dokumencie Damasceńskim i w peszarim (peszery), czyli w komentarzach do Pisma, które powstały w tej wspólnocie; odnoszą one prorockie teksty Pisma do czasów teraźniejszych i do własnej wspólnoty;
hebr. moreh (ha) sedeq = Nauczyciel Sprawiedliwości (nie zaś Nauczyciel Sprawiedliwy); uczy sprawiedliwości dając słuszne polecenia.
kapłańskie pochodzenie - syn Sadoka i Dawida (2 Sm 8, 17); protoplasta sadokitów.
prawdopodobnie ok. 160/59 a 153/52 sprawował urząd najwyższego kapłana - świadczą o tym tytuły: Niezwykły Nauczyciel, Nauczyciel Sprawiedliwości. Został usunięty ze swego urzędu przez Jonatana (przeciw temu twierdz. Flawiusz).
znaleziony w 4 grocie list (4 QMMT) uznany za pismo Nauczyciela Sprawiedliwości do najwyższego kapłana Jonatana; zawiera on postulat do Jonatana, aby zrezygnował z funkcji kapłańskich, tak jak te 2 funkcje rozłączali Dawid i Salomon; jest to jednak mało zrozumiałe, bo Nauczycie został zdjęty przez Jonatana z urzędu najwyższego kapłana.
prwadop. uczył prawa jako członek Wysokiej Rady (w znaczeniu zinstytucjalizowanego profetyzmu - Pwt. 18, 18).
może być uznawany za założyciela wspólnoty esseńskiej (poświadcza to Dokument Damasceński).
Bóg ustanowił Nauczyciela, aby zbudował Mu zgromadzenie (4 Q 171, 3, 15). Boskie pouczenia czerpie on ze studiowania pism św., których sens odnosi się do czasów ostatecznych (w których żyje Nauczyciel). Jego słowa pochodzą z ust Boga, jego przepowiadanie dokonuje się w imię Boga.
prawdop. niektóre z hymnów z Księgi Hymnów (1 QH) przypisywane są Nauczycielowi.
w rękopisach są zaszyfrowane imiona: Niegodziwy Kapłan, Mąż Kłamstwa, które odnoszą się do przeciwnika Nauczyciela Sprawiedliwości. Był on najwyższym kapłanem sprawującym urząd; został zabity przez swych pogańskich wrogów; być może chodzi tu o Jonatana Machabeusza, który był arcykapłanem ok. 153/52 a 142.
wg Dokumentu Damasceńskiego w Nauczycielu zaczęto z czasem dostrzegać postać eschatolog. zbawcy i możliwość jego powtórnego przyjścia; być może jego śmierć przyśpieszyła rozwój doktryny dwu Mesjaszy: kapłańskiego z domu Arona i Mesjasza królewskiego Izraela.
MESJANOLOGIA I ESCHATOLOGIA:
we wczesnym judaizmie oczekiwanie Mesjasza - obecne, ale nie stanowiło wątku konstytutywnego. W apokaliptyce (mowy symboliczne, Henoch etiopski i 4 Ezd) dominująca postać czasów ostatecznych, to Syn Człowieczy.
Natomiast w pismach z Qumran nie oczekuje się Syna Człowieczego. Możliwe jest przyjście 2 Mesjaszy lub jakiejś kolektywnej postaci łączącej w sobie 3 postaci eschatolog: „Będą sądzeni wg pierwszych swoich praw, przez które rozpoczęli poprawę ludzie zrzeszenia, aż do przyjścia proroka i mesjaszy Arona i Izraela” (1 QS 9, 10n).
Aron reprezentuje kapłaństwo, Izrael - urząd królewski. Prymat kapłańskiego nad królewskim (Książe będzie sądził zgodnie z poleceniami wydanymi przez kapłanów).
Przewodnia rola Mesjasza kapłańskiego: („dowódca całego zgromadzenia”, naczelny kapłan); jako pierwszy bierze chleb; sprawuje porządek i odczytuje modlitwę na czas wojny; dokonuje czynności kultowych w eschatologicznej wojnie Synów Światłości z Synami Ciemności (w której upatrywano nie sprawy prywatnej lecz aktu religijno - sakralnego); umacnia w walce i błogosławi Boga za zwycięstwo.
pomazańcy są postaciami ziemskimi. Epoka mesjańska nastaje na ziemi.
Swoistym wątkiem eschatologii esseńskiej jest wojna Synów Światłości z Synami Ciemności - opisana w uważanej za przedesseńską Regule Wojny. Jest to trwająca 35 lat wojna przeciw pogańskim narodom, która kończy się zwycięstwem Synów Światłości. Sens: ludzie będą uczestniczyli w sądzie Bożym i usunięciu zła.
Sąd ostateczny: oddzielenie sprawiedliwych od złoczyńców; Złoczyńcy zostaną wykorzenieni, dt. to również tych, którzy weszli do Przymierza, ale się mu sprzeniewierzyli. Sprawiedliwi będą na wieki przebywali z Bogiem, będą tam zażywać wiecznej radości i cieszyć się nieprzemijającym życiem ( 1 QS 4, 7). Również wybrani potrzebują oczyszczenia - Bóg oczyści ich w Duchu Św. Definitywne zbawienie i potępienie rozciąga się już na życie teraźniejsze = sąd jako długotrwały proces. Ostatecznego losu oczekuje się dopiero w przyszłości.
Zmartwychwstanie: o tym, że Bóg przywraca życie zmarłym mówi Apokalipsa Mesjańska: „ Uzdrowi bowiem konających, wskrzesi zmarłych” ( 4 Q 521 fragm. 1 kol. 2,12); za oczekiwaniem zmartwychwstania przemawia również sposób grzebania umarłych - składano ich w pojedynczych grobach (nie w rodzinnych, jak dawniej), aby zachować ich w nienaruszonym stanie na dzień zmartwychwstania; obietnica eschatologiczna spełnia się na Ziemi Świętej (Jerozolima z sanktuarium).
Esseńczycy żyją w oczekiwaniu na czas zbawienia. Teraźniejszość, to czas niegodziwości. (Próba ustalenia daty końca: ok. 40 lat wędrówki ludu Izraela po pustyni odnoszono do czasów ostatecznych, które obejmują okres od śmierci Nauczyciela, aż do końca. Ten czas minął, a koniec nie nadszedł, jednak należy go oczekiwać).
DOKTRYNA WSPÓLNOTY:
Skrajny dualizm (przykłady):
ludzie dzielą się na 2 grupy:
a) na „Synów Sprawiedliwych, podążających drogami światłości”
b) na „ Synów bezprawia, podążających drogami ciemności”
- do tego pary przeciwieństw: światłość - ciemność; prawo - bezprawie; prawda - kłamstwo itd.
na początku obszarów światłości i ciemności stoją Anioł Światłości i Anioł Ciemności., sprawują oni władzę nad powierzonymi im grupami ludzi i kierują nimi. Jednak to Bóg stworzył Ducha Światłości i Ducha Ciemności - wszystko pochodzi od niego.
Synowie Światłości przygotowują się do wojny z Synami Ciemności (cel: unicestwić Synów Ciemności i umocnić Światłości).
Surowa doktryna przeznaczenia: poj. „działu” (dział termin predystynacjański, nieznany ST) - dział Boga,( 1 QS 2,2 ) Jego odkupienia przeciwstawia się działowi Synów Ciemności, działowi Beliala (1 QS 2,5). Dział Boga należy do wiecznego odkupienia.
Bóg przejawia swą wolność - wyznacza wszystkie losy, wszystko jest jemu poddane (to odróżnia Qumran od Iranu, gdzie każdy sam wybiera str., za którą chce się opowiedzieć). Człowiek zawdzięcza swe zbawienie wyłącznie łasce Bożej, jego dobroci i miłosierdziu.
Ciało w tekstach, z Qumran (podobnie jak w ST) ozn. niezniszczalność, śmiertelność i ograniczoność człowieka, ale jest jeszcze novum!, ozn. podległość grzechowi. Człowiek istnieje w ciele i dlatego jest grzeszny. Może być sprawiedliwy i grzesznym zarazem. Ludzie pozostają w służbie grzechu.
Sprawiedliwość należy do Boga. Człowiek staje się sprawiedliwy tzn. oczyszczony z grzechu i skierowany na drogę, tylko dzięki jego dobroci. Liczba sprawiedliwych jest ograniczona do predestynowanych poprzez Boga, nie obejmuje wszystkich.
Chrystologia Qumran różni się od Pawła. Osoba Nauczyciela nie jest rozumiana jako „osoba Zbawiciela”, który dokonał odkupienia.
Wyzwolenia od grzechu dokonuje przede wszystkim Duch Boga (jest on darem Boga). W Qumran panuje już teraz radość z posiadania Ducha, mimo, ze definitywnego oczyszczenia przez Ducha oczekuje się dopiero przy końcu ( w ST i judaizmie- dar Ducha zapowiedziany na czas zbawienia). Dar ducha otrzymuje się przez wejście do wspólnoty i przyjęcie do niej.
ŻYCIE WSPÓLNOTY:
Wspólnota jest miejscem, w którym mieszka Duch Boży. Wspólnota rozumie siebie jako świątynię Bożą.
Wspólnota nadaje sobie nazwy: lud Boży, qahal (=gmina, zgromadzenie),esdah ( w ST jako powszechne zebranie wszystkich wolnych mężczyzn, odnoszone w 1 Qsa 1,9; 2,8.21); esah (= Rada, zebranie Rady); termin jahad trafnie określa wspólnotę jako całość, z odniesieniem do jej niepowtarzalności.
Nadawano tez takie określenia jak: doskonali (1 QS 3,3), nieskazitelni (1 QS 4,22), dom doskonałości, wybrani przez Boga, nawróceni z Izraela, ubodzy duchem., lud świętych.
Na uwagę zasługuje kategoria duchowej świątyni, za którą uważa się wspólnota Qumran. Po odłączeniu się od kultowych ofiar światynnych, które uważali za niezgodne z prawem i niegodziwe, rozwijali idee świątyni duchowej, którą są oni sami.
Zrywali z kultem świątynnym i udawali się na pustynię ( do Qumran)- miało to znaczenie symboliczne: przygotowanie drogi dla Pana i odseparowanie się od ludzi niegodziwych.
Esseńczycy żyją w przymierzu z Bogiem ( 1 QS 5,8; 10.10; 5,22). Jest to przymierze łaski (1 QS 1,8), przymierze wieczne, do którego wybrał ich Bóg, przymierze nawrócenia. Są oni ludem świętych przymierza i niezłomnie trwają w przymierzu (1 QS 5,3). To przymierze zawarł kiedyś Bóg z ludem, ale okazał się on niewierny. W Qumran jednak dotrzymywano wierności temu przymierzu z Izraelem.
Podział wspólnoty:
na grupy liczące po 1000, 100, 50 i 10 osób (1 QS 2,21n; 1 Qsa 1,29) harmonizuje z Wj 18,21.25 i 1 Mch 3,55 (chodzi tu o podział wojska).
Na stopnie: kapłani, starsi i lud (6,8n).
W Radzie Zrzeszenia było gremium nadzorcze: 12 mężczyzn i 3 kapłanów ( liczba 12 zw. z 12 pokoleniami Izraela).
- Duchowe kierownictwo w rękach kapłanów (1QS 9,7 n). W dziesiątce nie mogło zabraknąć kapłana
- Hierarchia ustalana podczas dorocznego zgromadzenia, zwn. Świętem Odnowy Przymierza na nowo.
- Każdy powinien znać swe miejsce w bożym zrzeszeniu (1 QS 2, 19 - 23).
- Rozmaite „porządki”: sędziowie, dowódcy, urzędnicy (1QS 1, 24.29), urzędnicy, urząd nauczyciela (maskila) lub katechety.
Przyjęcie do wspólnoty( 1 QS 6,13- 23) :
Stopniowo, nowicjat: 2 - 3 lata ; dopiero po wszystkich egzaminach i nowicjacie przyjmowano jako pełnoprawnego członka (analogie z praktykami monastycznymi).
Reguła Całego Zgromadzenia (1Q28a) ustala wiek, funkcje i urzędy.
Dokument Damasceński: zabrania mężczyźnie brania 2 żon; zakazana jest poligamia, nie wolno zawierać drugiego małżeństwa po rozwodzie; wg niego do wspólnoty przyjmowano również nie-Żydów(prozelitów); rygorystyczny styl życia w Prawie szabatu.
Postawa wzajemnego otwarcia członków wspólnoty - w upominaniu braterskim.
Zebrania liturgiczne
Obmycie rytualne: zobowiązany do nich wszyscy członkowie przed wspólnym posiłkiem. Kąpiel nie powoduje jednak odpuszczenia grzechów- jest tylko widzialnym znakiem przynależności do wspólnoty.
Sprawy majątku:
-wg Dokumentu damasceńskiego jednostka posiada majątek; (szczególnie we wspólnotach rodzinnych)
wg 1QS 6,19nn - wspólny majątek (monastyczne odgałęzienie esseńczyków)
Wspólne posiłki: wymagana obecność kapłana i jego błogosławieństwo chleba i wina; miał charakter liturgiczny;
w 1 Q28a 2,11-22 - obraz uczty wspólnoty: obecni są 2 mesjasze, mesjasz Aron wypowiada błogosławieństwo, a po nim powtarza je całe zgromadzenie - jest to novum!; dopuszczanie są tylko mężczyźni w stanie czystości rytualnej, wyłączone są kobiety. Uczty wspólnotowe należy urządzać aż do początku wojny eschatologicznej. Prawdopodobnie celebrowane z okazji święta odnowy przymierza.
Należy także zbierać się na ucztach w małych grupach, gdzie może zgromadzić 10 mężczyzn z rady zrzeszenia (1Q S 7,19n)
Esseńczyków charakteryzowały wspólne: modlitwy, narady (1 QS 6,3), studiowanie prawa i strzec jako wiedzy tajemnej.
Treści rękopisów odkryte w Qumran mówią o ewolucji (zawierają one bowiem treści przedesseńskie, współczesne esseńczykom, które jednak przejęli). Dają one jednak szeroki wgląd w judaizm palestyński (przedchrześcijański i towarzyszący początkom chrześcijaństwa)
1
1