6.12.l999r

E M O G J E

Jak pamiętacie Państwo z poprzedniego wykładu, zwróciłem uwagę na fakt, że koncepcje teorii emocji rozmieszczane są w różnych książkach i trudno znaleźć integralną koncepcję.

Zapoznając się z lekturowymi teoriami emocji, należy przede wszystkim zrozumieć pewne schematy myślenia, które tłumaczą powstawanie zjawisk emocjonalnych. Najbardziej znanym, klasycznym schematem tłumaczącym te zjawiska jest schemat Jamesa i langego. Uważają oni, że najpierw pojawiają się tzw zmiany peryferalne, zmiany świadomości, a dopiero prawienie się tych zmian powoduje pojawienie się emocji. Wg naszej potocznej logiki schemat ten wydaje się alogiczny. Odwraca nasz sposób myślenia mówiąc że najpierw jest percepcja zdarzenia i dopiero w wyniku tej percepcji zdarzenia występuje jego ocena prowadząca do pojawienia się stanu emocjonalnego. Stan emocjonalny pojawia się głównie w postaci pewnej formy gotowości do działania i tak naprawdę stan emocjonalny jest stanem prowadzącym do motywacji. Ujęcie mówiące o tym, że emocje - stan emocjonalny prowadzi do motywacji jest ujęciem Arnolda i na. ono kluczowe znaczenie do zrozumienia pewnych zjawisk. Przedstawię jeszcze kilka propozycji, które tworzą podstawowe modele . przebiegu procesów emocjonalnych. Tworzą one układ teorii klasycznych, na których bazują teorie obecne.

Kolejną teoria jest teoria percepcyjno motywacyjna Roberta Leepera, Aby ją zrozumieć, należy zwrócić uwagę n? dwie sprawy akcentowane przez Leepera: są to -proces poznania i proces motywacji. W swoich rozważaniach zadaje pytanie czym . emocje różnią się od siebie* W odpowiedzi podaje, że tak naprawdę nie daje się odróżnić emocji na podstawie odmiennych świadomości i doświadczeń. Nie da się również ich odróżnić na podstawie reakcji cielesnych. Dlatego też, wg Leepera', należy znaleźć takie kryterium, taką funkcje psychiczną, która byłaby kluczowym procesem pozwalającym na odróżnienie emocji od siebie. - 2 Uważa, że takim kryterium jest motywacja. Tak więc, aby odróżnić emocje od siebie, należy odpowiedzieć na pytanie jakie zachowania są wzbudzane poprzez pewne stany psychiczne - stany emocjonalne. Emocje zatem stają się motykami uruchamiającymi pewne działanie, jak również powodują utrzymywanie się pewnych form cielesnych. Ponadto, należy zwrócić uwagę, że procesy emocjonalne trwają tak długo, jak długo istnieje skłonność do pewnego działania. Również, poza kryteriami zachowania, ważnymi;, 'ważnymi w odróżnianiu procesów emocjonalnych, odgrywa proces poznania, tzn nie ma możliwości działania - motywacji, jeśli nie będzie percepcji. Zatem można stwierdzić za Leeperem, że tak naprawdę muszą zaistnieć procesy percepcyjne, które aa ją szansę rozpoznania skutków działania lub rozpoznania rzeczywistości i dopiero wtedy Istnieje możliwość pojawienia się pewnych aktów działania. proces percepcyjny jest również kluczowym procesem dla powstawania emocji. Teoria Leepera można zatem określić mianem teorii Motywacyjnej. Kolejna teoria, to teoria Jamesa nazywana teorią PERYERALNA -emocji. Zakłada ona że emocje powstają w wyniku zmian cielesnych na peryferiach. Następna teoria,, sformułowana przez Arnolda, ma charakter poznawczy. Zakłada że emocje powstają w wyniku poznania zdarzenia. całościowy obraz podstawowych modeli przebiegu procesów emocjonalnych

ilustruje tabela nr 4.

Omówienie tabeli:

1.Teoria James`a -najpierw następuje percepcja zdarzenia potem pojawia­ją się zmiany cielesne i świadomość tych zmian jest rejestrowana zmiany emocji, ale wcześniej pojawiają się zmiany cielesne.

2.Teoria Buliła - zniżona jest do teorii James`a. Wprowadza pojęcie tzw postawy motorycznej, Pojawienie się zmiany postawy motorycznej ukierunkowuje świadomość na zastałe zmiany w naszym ciele głównie w sferze motorycznej, co powoduje doświadczanie emocji.

3.Teoria Arnolda - to teoria o charakterze poznawczym. Jak wszędzie

Model	Autor	1	2	3	4	5
Peryferalny (teoria psycholo - giczna)	w. James	Sytuacja - zdarzenie	Percepcja sytuacji	Zmiany cielesne	Świadomość zmian - doświadczenie emocji
Peryferalny ( teoria psychologiczn)	N. Bull	Sytuacja - zdarzenie	Percepcja sytuacji	Zmiany cielesne - postawa motoryczna	Ukierunkowanie świadomości przez postawę motoryczną - doświadczenie emocji	Działanie
Poznawczy model korowy( teoria psychologiczna i fizjologiczna)	M.Arnolda	Sytuacja - zdarzenie	Ocena, oszacowanie sytuacji.	Doświadczanie emocji	Zmiany cielesne	Pragnienie działania
Motywacyjny ( poznawczy) ( teoria psychologiczna)	R.Lepper	Sytuacja - zdarzenie	Percepcja sytuacji motywacyjnie znaczącej	Jeśli uruchamia Działanie czyli jest motywem, wówczas	Przejawia się jako emocja, łącznie ze zmianami cielesnymi
Adaptacyjny ( motywacyjny)	K.Darwin	Sytuacja - zdarzenie	Percepcja sytuacji	Ekspresja twarzy i z nią związane odczucia	Stan emocjonalny wraz z sobie właściwymi zmianami cielesnymi	Ekspresja stanowi formę działania
Trzewiowy ( teoria fizjologiczna)	K.Lange	Sytuacja - zdarzenie	Naczyniowo -ruchowe zdarzenia	Wtórne zakłócenia typu wrażeń ( wewnętrzne doznania) oraz innych zakłóceń cielesnych
Trzewiowy ( teoria fizjologiczna)	M.A.Wegner	Sytuacja - zdarzenie	Zmiany cielesne- trzewiowe	Emocja jest aktywnością i reaktywnością tkanek i organów pobudzanych przez AUN	Te zmiany mogą, lecz nie muszą prowadzić do innych zmian cielesnych i umysłowych
Wzgórzowy ( teoria fizjologiczna)	W.Cannon	Sytuacja - zdarzenie	Percepcja sytuacji zakłócającej homeostazę	Rozhamowanie kory - uaktywnianie wzgórza	Emocja jako wzorzec pobudzenia wzgórza uwalnia reakcje cielesne

występuje sytuacja zdarzeniowa i oszacowanie je;]. a wyniku oszacowania pojawia się doświadczanie emocji. W efekcie doznania emocji pojawiają się zmiany cielesne, dalej - pragnienie działania.

4-. R.Leeper - wcześniej omówiony.

5. K.Darwin - Kodel adaptacyjny ("bliski modelowi motywacyjnemu). Zwraca uwagę na fakt, że we wszystkich kulturach różne emocje związane są z pewnymi wzorcami zmian mięśniowych - co oznacza ze różne emocje wyzwalają różną ekspresję. Każdy pokazuje zatem pewien 8tyl ekspresji pozwalający wnioskowa;, o przeżyciach emocjonalnych, .Wzorce te (zmiany) są widoczne przede wszystkim na twarzy i są zbieżne zarówno u zwierząt jaki ludzi, Emocje przyjemne i nieprzyjemne u zwierząt jak i u ludzi wyrażają się w przeciwstawnych wzorcach zmian somatycznych i wzorcach ekspresji zatem na podstawie zmian somatycznych można domniemywać jakie zmiany psychiczne są przeżywane wzorce somatyczne zawsze są ze sobą związane i maja^ znaczenie funkcjonalne. A wzorce zachowań związane z danym stanem emocjonalnym, dają szansę adaptacji, do otoczenia.

Wyprowadzenie tęgo typu myślenia ma "bezpośredni wpływ na powstawanie tzw teorii ekspresywnych. t Darnina, można powiedzieć, kluczem do zrozumienia emocji jest ekspresja - jest to znacznie uproszczony schemat myślenia.- ekspresja stanowi pewną formę działania. Propozycje te są teoriami klasycznymi. Lange, Wegner i Cannon wychodzili natomiast z pozycji analizy fizjologicznej, zajmowali się głównie strukturą fizjologiczną człowieka, a nie analizą psycholo­giczną. U Langego i Wegnera główne uzasadnienie znajduje feeria James'a. Cannon zaczynał przede wszystkim od analizy struktur neurofizjologicznych, które odpowiadają za powstawanie stano. emocjonalnych. W efekcie klasyczne teorie emocji 'nośna podzieli na dwie grupy:

I. to grupa teorii psychologicznych, które starają się pokazać z perspektywy psychologicznej, jakie procesy są najpierw uaktywniane, aby następnie móc doprowadzić do zmian we wietrznych. Wyróżnia 3 procesy kluczowe: proces percepcji, proces motywacji i proces ekspresji

II. to pozostałe modele - modele fizjologiczne w których wyróżniamy dwie teorie - trzewiowa Lanego i Wepnera wzgórzowa W.Cannona. Teoria wzgórzowa Cannona zakłada, że w przypadku powstawania emocji kolejność jest następująca: najpierw następuje rejestracja sytuacji, percepcja sytuacji zakłóca homeostazę (pojęcie homeostazy na to wskazuje, że wchodzimy w układ interpretacji biologicznej) w wyniku percepcji następuje rozhamowanie kory i uaktywnienie wzgórza - co powoduje pojawienie się emocji. Emocja pojawia się jako wzorzec pobudzenia wzgórza i uwalnia różne reakcje cielesne teoria trzewiowa mówi iż najpierw jest sytuacja a z nią związane zmiany naczyniowo -ruchowe i zakłócenia wtórne* np u Langego powstają typowe wrażenia. U Wagnera najpierw następuje percepcja sytuacji, następnie zmiany wrażenia - zawsze zakłócane są emocją "Klasyczne teorie emocji" podjęły się rozwiązania problemu następstw wydarzeń, które prowadzą do pojawienia się emocji. Jednakże nadal we współczesnych teoriach emocji pojawia się pytanie co jest pierwsze: koncepcja, poznanie czy zmiany cielesne. Istotną sprawą jest również, zapoczątkowane przez Canonna, podłoże neurofizjologiczne emocji, które znalazło odbicie w koncepcjach Ledouz "a i Pappez''a. Główny akcent kładą na strukturę neuronalną i podkreślają podstawowe znaczenie wzgórza w powstawaniu emocji, również K.T.E, wskazały na związek emocji i motywacji, który to związek został udowodniony w sposób teoretyczny i empiryczny. I wreszcie nurt Darwina skazujący na fakt pojawienia się form ekspresyjnych prowadzących do powstania emocji - udział w teorii Topinsa. Jak wiadomo, każda emocja składa się z 3 komponentów : podmiotowego, doświadczeniowego i ekspresyjnego. Wychodząc z te.) perspektywy można by rozpocząć analizę wychodząc z najbardziej trwałego elementu - elementu neurofizjologicznego (bioloricznego). Dochodzimy zatem do koncepcji neurofazjolopicznych, które wskazują na pewien układ struktur neuronalnych jako podstawę emocji. Pierwszą teorią, którą omówimy to teoria Jamesa Papneza. Pappez odszedł od teorii wzgórzowej Cannona w sposób bardzo wyrazisty. Przedstawił szczegółowy opis emocji, u podłoża których jest obwód składający się z kilku struktur, odpowiadających razem za stany emocjonalne. Zawiera się w jednym układzie lembicznym (rys) Główna pętla to 1 -2-5-4.

Pappez uważa, że zasadniczą rolę w powstaniu emocji w pętli odgrywa Hippokamp, chociaż w zasadzie pomiędzy wszystkimi strukturami neuronalnym występuje pewna wzajemna zależność, wzajemna- układ wzbudzania, Sensorycznym wejściem z otoczenia jest chwytanie impulsów przez układ wzgórzowy, w którym następuje rejestracja impulsów i następne impulsy przechodzą dalej. Istotnym jest fakt, że czasem strumień impulsów może biec różnymi układami (np najpierw pobudza podwzgórze lub ciała siateczkowate).W zasadzie, w układzie tym główną rolę odgrywa Hippokamp i cały obwód dział jako całość, ale ilekroć pobudzany jest jeden element całości, to pobudzana jest całość. Poppez uważa, że tak na praż-de was tępa j ą 5 ścieżki doprowadzając impulsy do kory mózgowej, która odczytuje je jako stany emocjonalne (rys),

I. pierwsza ścieżka to tzw(ścieżka) strumień myśli - przewodzenie impulsu następuje wtedy bezpośrednio od wzgórza do kory mózgowej do kory sensorycznej. Jak pamiętamy, w Pętli występuje kora asocjacyjna - kojarzeniowa, która zostaje pobudzona dzięki wcześniejszemu pobudzeniu kory sensorycznej. Gdy zatem pobudzona jest kora asocjacyjna, pobudzony jest zarówno hipokamp, podwzgórze itd. Dlatego tłumaczymy, że czasem musi być tak: aby powstała emocja musi być percepcja.

II. ścieżka - tzw (ścieżka) strumień ruchu- pobudzenie przebiega poprzez wzgórze, wewnętrzną torebka do ciała prążkowanego i do móżdżku, gdzie znajdują się układy pobudzające motorykę w efekcie dochodzi do sytuacji automatycznego wyrażania emocji, które uderzają w sferę motoryki. Pamiętać należy, że sfera motoryki na zasadzie pętli pobudza inne układy i w wyniku tego pobudzane są inne układy i zaczynają F wy stepowa ć uczucia.

III . Ścieżką - tzw strumień uczuć - przebiega ona poprzez dolną część wzgórza, do podwzgórza i ciała siateczkowatego, następnie przednie jądro zakrętu obręczy w środkowej ścianie półkuli mózgowej. Również gdy tym kanałem płynie impuls też pobudzana jest cała pętla. Zatem w efekcie odczuć pojawia się ruch i świadomość. Koncepcja ta mówi o jedności psychologicznych doznań i jedności odczuć cielesnych.

Kolejna koncepcja, to nieco poprawiona teoria Paula Maclima, który zaproponował koncepcje tzw wisceralnego mózgu. Uważa się, że jest to jedna z najbardziej fascynujących teorii neurologicznych. Maclim rozszerza pętlę Pappeza o ciało migdałowate i śródmózgowe. Uważa, że w trakcie ewolucji ludzie rozwinęli przodomózgowie, które posiada tradycyjna strukturę. Oznacza to, że mózg składa się niejako z 5 typów mózgu, które różnią się strukturą anatomiczną i procesami chemicznymi.

I typ - to typ podstawowy u gadów

II typ - ssaków

III typ pojawia się u wyższych ssaków.

I typ- zabezpiecza ochronę siebie i gatunku, struktura jest taka, aby mogły przebiegać, procesy umożliwiające utrzymanie ciągłości gatunku. Występuje on również u ssaków

II typ - umożliwił nowe sposoby zachowania a także ułatwienie relacji dziecko - matka. Pojawiły się takie formy zachowania jak lęk, gniew, agresja, ekscytacja. Typ ten nazwał systemem limbicznym. Dostarcza on informacji o charakterze czysto emocjonalnym.

III typ mózgu rozwinął się gdy nastąpiła konieczność posługiwania się informacjami o charakterze werbalnym, symbolicznym. Można powiedzieć, że emocje są wynikiem pobudzenia czy uaktywnienia tych struktur werbalnych, w wyniku czego powstają słowa. Wg Maclima zrozumienie mechanizmu emocji wymaga uchwycenia zasad działania drugiego typu mózgu czyli systemu limbicznego.

II typ mózgu składa się z płata limbicznego i 8 podkopowych. Znajduje się w miejscu centralnym i dlatego kontroluje impulsy płynące z "najwcześniejszych i "najpóźniejszych" układów. Ten układ nazwał mózgiem wisceralnym. w latach 70 - 80, nieco zmodyfikował koncepcję i jednocześnie określił dokładniej struktury siadające się na mózg wisceralny. Wyróżnił 3 elementy kluczowe do zrozumienia emocji: ciało migdałowate, hippokamp i przegrodę mózg tym samym zawiera różne obwody w zależność-i od tego, który transmituje impulsy. Kolejna, obecnie najbardziej modna teoria Josefa Ledoux zakłada, że główną rolę w tworzeniu emocji ma, ciało migdałowate-podstawowa struktura układu limbicznego. Jednakże aby zrozumieć emocje, trzeba najpierw zrozumieć schematy utworzone przez ewolucje w strukturach neuronalnych. Szczególną Uwagę należy przypisać wartościowaniu bodźca - ewaluacji informacji dopływającej do człowieka. Ewaluacja polepa na porównywaniu dopływającej informacji do informacji wcześniej nagromadzonych. Porównywanie może nastąpić ponieważ pewne informacje zostały wcześniej zakodowane w pewnych strukturach. Zakodowanie może być wynikiem przekazu wiedzy poprzez pamięć gatunkową lub wynikiem do świadcz er; indywidualnych bądź grupowych. U zwierząt porównywanie ma charakter instynktowny u ludzi instynkt nie odgrywa takiej roli. -Jednakże Ledoux uważa, że aby zrozumieć emocje należy zrozumieć pewne dodatkowe elementy. Wg niego docierająca informacje do ciała migdałowatego dochodzą poprzez obszary monomodalne, polimodalne i supermodalne. Ciało migdałowate ma charakter ciała integrującego,i ma bezpośrednie połączenie ze wzgórzem. Toteż Ledoux uważa bramę do emocji za wzgórze. Ponieważ występują różne obszary może dojść do sytuacji, że wzgórze może być pobudzane z różnych układów równolegle. Stąd może dojść do sytuacji, że reakcja na "bodźce może wystąpić wcześniej niż uświadomienie.

Obszary monomodalne - miejsca skojarzeniowe specyficzne dla danego zmysłu - danego receptora (jednostkowe informacje wzrokowe, słuchowe itp). 2 tych obszarów informacje są przesyłane do obszarów polimodalnych - które integrują pojedyncze informacje w pewne całości. Obszary supermodalne - mają najwyższą formę i zbierają informacje z wielu obszarów polimodalnych. Odpowiadają one za informacje. O charakterze abstrakcyjnym. Teoria ta jest zbliżona do teorii prof Buchowskiego w której istnieje podział układów informacyjnych na monokonkretne, poh'konkretne i hierarchiczne Należy pamiętać, że podstawą powstania emocji jest ewaluacja, która ma charakter automatyczny lub świadomy. te dwie -ciężki zostały nazwane przez Ledoux reakcjami pierwszego i drugiego typu. Reakcje typu I mają charakter mimowolny i natychmiastowy Reakcje typu II mają charakter reakcji kontrolowanych, dowolnych. Również ostatnio stała się modna teoria neuroendokrynologiczna sformułowana przez Henry'ego. Mówi ona, że stany emocjonalne aktywizuje układ limbiczny, ale również układ przysadka - nadnercze powodując wydzielanie odpowiednich hormonów (adrenalina, noradrenalina itp). można zatem ustalić wzorce reakcji hormonalnych dla reakcji emocjonalnych. Propozycja Tomkinsa. Wprowadził on pojęcie gęstości pobudzenia nerwowego w określonej jednostce czasu. Wg niego są 5 klasy aktywatorów emocji:

I klasa to wzrost stymulacji

II klasa to utrzymywanie się stymulacji

III klasa to obniżanie się stymulacji

W zależności od tego jak szybko następuje obniżenie lub podwyższenie stymulacji takich stanów doświadczamy* Przy stymulacji bardzo szybkie j i podwyższonej gęstości pobudzeń doświadczamy stanu zaskoczenia. Przy nie tak szybkiej, ale podwyższo­nej stymulacji następuje stan lęku. przy wolnej czasowo, ale podwyższonej stymulacji następuje zainteresowanie. Przy utrzymującej się stymulacji mamy do czynienia ze złością lub sytuacją dystresu. "Przy gwałtownym spadku stymulacji następuje przy szybkim śmiech, przy wolniejszym radość. W teorii tej kluczem do zrozumienia emocji są nie struktury neuronalne ale stan pobudzenia. Stąd wchodzimy w teorię pobudzenia, gdzie za pobudzenie odpowiedzialny jest układ siatkowaty. Propozycja Lindsley'a - Układ ten wzmacnia impulsy, potem istotną rolę odgrywają wzgórze i podwzgórze oraz kora. Wzmacniając bodźce, wzmacnia struktury układu limbicznego. Im wyższy stan napięcia emocjonalnego tym wyższa aktywność. '.Teoria ta leży u podłoża współ­czesnych teorii temperamentów. Wymiar aktywności, wyostrzenie uwagi prowadzi do zmiany świadomości, ta zaś do zmiany jakości emocjonalnych, Dalej poszedł Tribrandt. Wprowadził jednostkę TOTE tj jednostkę poznania, działania, aktywności poznawczej. ^odstawą zrozumienia emocji jest stan równowagi stabilizacji, z którego następuje przejście do innej jednostki.( próbuje -dziada, próbuje --działa itd), teoria ta podkreśla rolę pamięci i uczenia się. Sama emocja wynika z porównywania mojego planu programu z aktualną sytuacją:. Układ wzmaga stan pobudzenia. 3ą to procesy które generują afekty, natomiast wyzwolenie afektu jest związane z wyzwoleniem działania. Emocja jest motywem przygotowującym do pewnego stanu. Kluczową rzeczą będzie również działanie układu siatkowatego także wdrukowanie pewnego programu czy pewnych doświadczen.

Wykład IV 30.01.2ooo EMOCJE

Gdybyśmy uprościli całość zagadnienia o emocjach, można by powiedzieć o 5 komponentach składających się na emocje. Ją to: komponent neurofizjologiczny, ekspresywny i trzeci- komponent doświadczeniowy. Upraszczając rzeczywistość dalej, można rzec, że komponent neurofizjologiczny wskazuje na człowieka, jako istotę cielesną, komponent Ekspresywny, czyli to co człowieka wyraża, wskazuje na człowieka jako istotę społeczną, a co za tym idzie, wskazuje na sposób komunikacji z innymi ludźmi* Poprzez ekspresję człowiek ujawnia siebie, ma możliwość pokazania nie tylko swojego zachowania, ale '.'/pływa również na zachowania innych osób,

Komponent podmiotowy, przeżyciowy, wskazuje natomiast na świat Intym­ny człowieka. Są. to oczywiście pewne uproszczenia. Na poprzednim wykładzie przedstawiliśmy teorie, które 'skazują ja¹'i e są podstawy biologiczne życia emocjonalnego. Dzisiaj powiemy drugim, tzw komponencie ekspresywnym. Na początek kilka refleksji. Otóż komponent ekspresywny jest czymś kluczowym dla wyrażania emocji, dla zachowania ludzi, wydaje się, że wskazuje on na autentyczność zachowań ludzkich i jest on takim zewnętrznym przejawem tego, co dzieje wewnątrz człowieka. Ekspresja jest zatem sposobnością do wyrażenia własnych postaw i własnych zachowań moralnych. Zwróćmy uwagę jak ważna jest ekspresja jak nadaje koloryt życiu. Ile w ekspresji znajduje się filozofii życia, można powiedzieć, że czasem staje się stylem życia. Zatem ekspresja jest czymś co określa wewnętrzny stan człowieka. jest też podstawą do doznawania doświadczeń emocjonalnych. Dzięki ekspresji można łatwo odczytać drugiego człowieka - jego manieryzmy, wrażliwość moralną. Z uwagi na to, że komponent ekspresywny aa takie znaczenie w wyrażaniu emocji w kontaktach interpersonalnych, często staje się instrumentem manipulacji zachowaniami innych ludzi, ale może też stać się instrumentem manipulacji zachowaniami własnymi. Jest: bardzo wiele funkcji jakie można przypisać ekspresji. Np włożeń; maski- to również wyrażenie siebie poprzez ekspresję tzn bądź

stajemy się kimś (zgodnie z maską) w danej grupie, bada identyfi­kujemy się z zachowaniami prezentowanymi przeć maskę. Maska może zwalniać z odpowiedzialności, ale pod maską chowamy własną indywidu­alność, a jednocześnie bramy swojego świata. Ważną rzeczą jest również kontaktowanie i uczenie się ekspresji (np dziecko-matka, po twarzy matki dziecko rozpoznaje własne stany emocjonalne i korygu­je własny sposób zachowania).

Również kultura modyfikuje ekspresję, modyfikuje sposób wyrażania emocji. Świadczy o tym szereg badań kulturowych nad ekspresją. kultura bowiem, narzuca sposób zachowania.

Jednocześnie ekspresja uświadamia wagę społeczności dla tworzenia pewnych stanów emocjonalnych. Oznacza to, że przy wyrażaniu i uwalnianiu własnych emocji mamy przyzwolenie społeczne na takie zachowanie. Wzmacniamy stan wewnętrzny. &dy społeczność hamuje uwalnianie moich zachowań, ja również hamuję swój wewnętrzny stan emocjonalny,

W dzisiejszym wykładzie chodzi o pytanie: czy ekspresja rzeczywiście jest czymś uniwersalnym. Prowadzono wiele badań, (głównie na poziomie twarzy) i analiz w różnych kulturach nad odczytem stanu emocjonalnego twarzy, -badano wyraz twarzy przy doznawaniu szczęścia, wstrętu, smutku, być może, rozbieżność wynika z tego, że w pewnych kulturach nie wypada okazywać pewnych stanów. Np w kulturze azjatyckiej nie wypada okazywać smutku wobec przełożonych. Są to pewne generalia, ale wskazują one, że pewne stany emocjonalne są odczytywane podobnie. Przeprowadzano także badania wśród ludów Nowej Gwinei i okazało się, że te narody odczytują emocje podobnie jak Amerykanie lub Europejczycy.

Badania Paula Eckmana- autorytetu w zakresie ekspresji twarzy, wskazują że tak naprawdę pewne emocje, szczególnie takie jak gniew, zaskoczenie, szczęście, pojawiają się w każdej kulturze i są takie same teraz można by sądzić, po pewnych analizach i eksperymentach, jaki jest wpływ ekspresji na stany wewnętrzne przeżyć i na ile ekspresję można uczynić podstawowym kryterialnym punktem nad całością rozważań życia emocjonalnego, przedstawię kilka eksperymentów:

Na początku XXw prowadzono dość- dziwne badania, głównie ze względu na brak możliwości technicznych. -V tych badaniach chodziło o to by zobaczyć czy ludzie tak samo reagują, czy poprzez ekspresję tak samo wyrażają stany emocjonalne. Np jeden z badaczy prowadził dość drastyczne eksperymenty podglądając ludzi przez dziurkę. W grupce badanych był tzv; prowokator pewnych stanów emocjonalnych który np pokazywał obrazki porno lub zabijał szczura itp. Były to dziwne i przykre prowokacje w trakcie których podglądane wyraz twarzy. Okazało się, że różni ludzie tak samo przeżywają stany emocjonalne, ale ekspresja była zupełnie różna. Badania te właściwie nie potwierdziły teorii o zachowaniu ekspresyjnym, ale uświadomiły, że tak naprawdę ekspresja ciała, szeroko rozumiana, jest elementem, który mimo przeżywania takich samych stanów wewnętrznych inaczej przejawia się u każdego człowieka. Wskazały zatem na ogromne różnice indywidualne w wyrażaniu ekspresji.

Inny eksperyment, bardziej współczesny, prowadzony był przez Eckmana. Proszono o uruchomienie mięsni twarzy np ściągnięcie brwi, podnoszenie powiek itp. Dla każdej z sześciu wyrażanych emocji podawano specjalna instrukcje, okazało się że tak naprawdę istnieje ogromne podobieństwo w przeżywaniu stanów emocjonalnych. Osoby, którym wydawano instrukcję zaciśnięcia warg, przeżywały podobne stany emocjonalne. Pokazano że stan depresji może wywołać pewien stan wewnętrzny, i są one podobne u różnych ludzi. Eksperymenty Jaraesa Lairt`a. -Uważa, że nasze obiektywne doświad­czenie emocji, mają wpływ wyjaśnienia, jakie ludzie podają przy pojawieniu się danych form zachowań. Bardzo istotne są zatem atrybucje - czyli interpretacje jakie je podają. W trakcie trwania eksperymentów nie mówił badanym że są to badania nad emocjami, tylko nad mięśniem! twarzy. Prosił by osoby angażowały pewne mięśnie twarzy zgodnie ż instrukcją. Pokazał, że osoba nieświadoma, że badane są również emocje, równocześnie angażowała mięśnie twarzy i przeżywała pewne stany emocjonalne. Wniosek jest taki, że człowiek poprzez uruchomienie pewnych mięśni twarzy, powoduje pewne stany, które odbierane są jako pewne stany emocjonalne. Kolejny przykład, to badania nad wpływem zachowań notorycznych -na stan emocjonalny i pamięć. Starano się podkreślić, że komponent ekspresyjny, o którym mówi się czasami, że jest komponentem motorycznym jest tym co reprezentuje emocje i może być elementem służącym do kodowania doświadczenia w pamięci.

Jeden z autorów prowadził badania nad rzekomą oceną jakości słu­chania. Osoba była zaopatrzona w słuchawki, przez które emitowano utworu muzyczne, fragmenty tekstów. Różne osoby proszono aby podczas słuchania wykonywały ruchy głową na "tak" lub na "nie". Następnie pytano badanych co zapamiętali. Okazało się, że więcej zapamiętały osoby kiwające głowa na "tak". Uznano, że komponent motoryczny powoduje lepsze utrwalenie uczonej informacji, ale tylko wtedy gdy wnosi on akceptację tego co się robi. Wskazał również zależność pomiędzy tym jakie partie mięśni pracują a stanami wewnętrznymi,

Najbardziej znaczącą teorią ekspresyjną, która wskazuje na podstawową rolę mięśni twarzy, jest teoria Tonkinsa, Uważne że tak naprawdę afekty są bardziej naglące niż popędy. Afekty zawsze działają wzmacniająco na stany emocjonalne. d tany emocjonalne tym samym stają się podstawowym systemem motywa­cyjnym. ponieważ brak wzmocnienia ze strony emocji powoduje wyga­szenie popędu. kluczową kwestią jest jednak znaczenie ekspresji zwraca uwagę na bardzo silny związek emocji z ekspresją twarzy. Tomkins uważa, że afekty, emocje są x±łiayis głównie reakcjami twarzy a potem dodaje - głosu i skóry. Gdy pewne stany zostają uświadomione, wtedy fakt uświadomienia wyzwala pewien stan psychiczny. Świadomość tego stanu powoduje powstanie innego stanu. Innymi słowy, następuje sprzężenie zwrotne między twarzą a stanem wewnętrznym, który doświadczamy. Uświadomione zmiany , które zachodzą -.• twarzy, tworzą doświadczenie emocji. Przebieg sprzężenia zwrotnego z reakcją na twarzy jest bardzo indywidualny. Sama organizacja reakcji twarzy jest wynikiem działania ośrodków podkorowych. Teoria ta nazywana jest teorią mimicznego sprzężenia zwrotnego. Ma może paradoksalne momenty interpretacji, ale mają one swoje uzasadnienie nie tylko na poziomie obserwacji a także na poziomie badanych neurofizjologicznych. Ustawiając tę teorię na poziomie neurofizjologicznym można powiedzieć że układ siatkowaty stanowi ogólny wzmacniacz szybkich impulsów, odpowiada za utrzymywanie się stanu czujności i tym samym w każdej » 6 -

chwili może podnieść temperaturę do takiego poziomu, że wystąpi stan emocjonalny, ale poza układem siatkowatym. Istotnym czynnikiem wzmacniającym afekt jest twarz czyli mięśnie twarzy, skóra i głos. To tworzy pewną całość. Na poprzednim wykładzie mówiliśmy o tzw gęstości neuralnego pobudzenia i od tej gęstości zależy stan emocjonalny. Dzięki twarzy- napięciu jej mięśni na mocy sprzężenia zwrotnego z układem siatkowatym następuje jeden uaktywniający się stan w ośrodkach podkorowych jako jeden program odpowiadający za daną emocję Skóra także wzmacnia stany emocjonalne. ważną rolę należy przypisać głosowi ~ przede wszystkim chodzi o oddychanie i wokalizację. każda emocja ma inną jakość wokalną. Podsumowując:

1 Każda emocja ma sobie właściwe wskaźniki bez względu na strukturę

W sposób jednoznaczny można stwierdzić, że istnieją odrębne wskaźniki w zakresie ekspresji twarzy takich emocji jak lęk, zdziwienie, gniew, stres, smutek, szczęście. 2. Wydaje się, że tak naprawdę emocjonalne formy ekspresji są

wieloskładnikowymi sygnałami, tzn że emocjonalne forsy ekspresji tworzą pewien zespół sygnałów. Obejmują przede wszystkim twarz, głos i skórę. Na ten związek wskazuje tomkins. Można rozszerzyć, że na tę złożoność składa się cała ekspresja ciała. "$. Emocje mają ograniczony czas trwania- a właściwie ekspresja

emocji, Z analiz eckmana wynika, że zdecydowane większość ekspresji trwa od 0,5sek do 4sek, Krótszy lub dłuższy czas trwania ekspresji emocji świadczy raczej o udawaniu emocji. Gdyby ekspresja wyrażana poprzez mięśnie twarzy trwała zbyt długo, mogłaby dojść do paraliżu mięśni twarzy. Czas trwania jest wskaźnikiem symulacji. 4. Ekspresja emocjonalna może być symulowana. Symulację można odczytać sprawdzając

• czas trwania emocji

koordynację ruchów mięśni twarzy

- symetryczność ekspresji - przy symulacji ujawnia się asymetria,

5. Za wywoływanie każdej emocji odpowiadają jednakowo u wszystkich ludzi właściwości zdarzeń - tzn cechy formalne zdarzeń np:

• dla wywołania strachu ważne jest zagrożenie szkodą

• dla wywołania smutku ważna jest utrata troski opieki

6. Dla każdej emocji występują wspólne wszystkim ludziom i dające

się odróżnić zmiany w układzie nerwowym. Istnieją zatem pewne wzorce pobudzenia twarzy, wokalizacji.

7. Wydaje się, że w ostateczności kształt ekspresji, którą człowiek ujawnia, jest rezultatem trzech elementów

- wrodzonych wzorców, schematów mimicznych biologicznie uwarunko­wanych

• nabytych społecznie ustalonych sposobów ujawniania emocji nabytych kulturowo

• mimika, wyraz emocji, jest wynikiem indywidualnych właściwości ekspresyjnych, które nadają pewnego kolorytu i modyfikują przejaw emocji*

Jest to uchwycenie emocji z pozycji wąskiej teorii ekspresyjnej, a najbardziej istotną teorią jest teoria Tomkinsa. można spotkać jeszcze jedną teorię ekspresywną, która nie sprowadza się jedynie do ekspresji twarzy, głosu i skóry. Jest to teoria Plutchika Ekspresja jest tu bardzo szeroko traktowana. Wg niego emocje

pełnią pewne funkcje i dzięki temu dają szansę przystosowania się do środowiska. Ekspresja traktowana jest jako forma zewnętrznego zachowania, tworzy pewną funkcję i ułatwia adaptację do środowiska, zaspokajanie pewnych potrzeb i motywów. Następny układ to podmiotowy układ emocji -najbardziej trudny zestaw teorii emocji. Zatem patrząc na stany emocjonalne szukamy mechanizmów neurofizjologicznych - są to teorie trzewiowe, wzgórzowe itd. jesli patrzymy z pozycji obserwatora na emocje to widzimy ekspresję - teorie ekspresywne Jeśli natomiast patrzymy z pozycji podmiotu, to wchodzimy w gąszcz teorii poznawczych i teorii fenomenologicznycho

---