PAŃSTWO

Jest suwerenną organizacją polityczno - społeczną, posiadającą:

- własne, określone granicami terytorium,

- własny system władz i obywateli (stałą ludność)

- powinno być zdolne do wchodzenia w stosunki z innymi państwami

(zawieranie traktatów, utrzymywanie stosunków dyplomatycznych i

konsularnych oraz zrzeszanie się w organizacjach międzynarodowych)

 

WARUNKI PAŃSTWOWOŚCI W ŚWIETLE PRAWA MIĘDZYNAROFOWEGO

Prawne kryteria państwowości, przyjęte na mocy konwencji w Montevideo (1933), określane są następująco (artykuł 1):

• stałą ludność,

• struktury karne,

• suwerenną władzę,

• określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość)

• oddzielone od innych granicą,

• zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe,

• określone zasady prawne

Konsekwencje uznania państwa:

• teoria konstytutywna mówi, że państwo istnieje tylko wtedy, gdy jest uznane przez inne państwa

• teoria deklaratoryjna twierdzi, że istnienie państwa jest niezależne od uznania go przez inne państwa

FORMA PAŃSTWA

Całokształt sposobów i metod sprawowania władzy przez rządzących. Składają się na nią cztery elementy:

• forma rządów

• suweren (zwierzchnik mający naiwyższą władzę - panujący, władca, monarcha

• ustrój terytorialny

• reżim polityczny

CECHY PAŃSTWA

Zdaniem politologów państwo cechuje:

• suwerenność - państwo jest niezależne od innych organizacji państwowych w zakresie realizacji funkcji wewnętrznych i zewnętrznych państwa

• powszechność - cecha ta dotyczy powszechności zasad prawnych w państwie, które obejmują wszystkich obywateli w równym stopniu

• terytorium - to obszar lądowy i w głąb ziemi, jak i wody przybrzeżne, strefa powietrzna nad państwem, statki wodne, a także placówki dyplomatyczne

SUWERENNOŚĆ NARODU

Każdy naród ma prawo do niezależnego państwa. Suwerenność narodu przejawia się prawem do sprawowania władzy za pośrednictwem swoich przedstawicieli, których obywatele wybierają w wyborach powszechnych

NARÓD

Trwała wspólnota ludzi, ukształtowana na gruncie wspólnych losów dziejowych, kultury, języka, terytorium na podłożu ekonomicznym /gospodarczym/, społecznym, politycznym, przejawiająca się w świadomości jej członków

FUNKCJE PAŃSTWA

1. wewnętrzne (tradycyjne; konserwatywne; liberalne)

prawodawcza - państwo za pośrednictwem swojego aparatu tworzy prawo, które obowiązuje na jego terytorium

porządkowa - państwo jest zobowiązane do zachowania porządku i bezpieczeństwa na całym terytorium jego jurysdykcji

administracyjna - państwo jest zobowiązane zarządzać krajem za pomocą aparatu administracyjnego

2. wewnętrzne (socjalistyczne; interwencjonistyczne; etatystyczne)

gospodarczo-organizacyjna - państwo jest zobowiązane zarządzać gospodarką i finansami kraju

socjalna - państwo jest zobowiązane zapewnić swoim obywatelom minimum środków do życia

kulturalno-oświatowa - państwo jest zobowiązane zorganizować system edukacji i instytucji kulturalnych, szerzących rozwój intelektualny obywateli

3. zewnętrzne

obrona granic - zapewnienie obywatelom poczucia bezpieczeństwa przez

niwelowanie zagrożenia agresją ze strony innych państw

kontakt z innymi państwami - państwo powinno organizować współpracę z

innymi państwami

TYPY PAŃSTW

„Typ państwa wyznaczają podobne stosunki społeczno-ekonomiczne oraz podobny status ludzi” (E. Zieliński).
Na podstawie tej definicji wyróżniamy 4 podstawowe typy państw:

państwo niewolnicze - cechuje je występowanie właścicieli niewolników oraz niewolników będących ich własnością. Kształtują się między nimi stosunki zwierzchnictwa i podporządkowania. Właściciele niewolników są warstwą panującą i posiadającą prawa obywatelskie, niewolnicy natomiast pozbawieni są praw i swobody.

państwo feudalne - występuje tu feudalna własność ziemi należącej do stosunkowo małej części ludności (np. rycerstwa, duchowieństwa). Stosunki zwierzchnik-podporządkowany kształtują się na zasadzie poddaństwa chłopów feudałom. W tym systemie warstwy podporządkowane (chłopi) podlegają pewnej ochronie prawnej.

państwo kapitalistyczne - charakteryzuje się występowaniem prywatnej własności środków produkcji oraz wytwórców sprzedających swoją siłę roboczą. Główną siłą społeczną są właściciele środków produkcji, lecz grupy społeczne korzystają z formalnie równych praw. Ten typ dzielimy na:

• państwo wczesnokapitalistyczne

• państwo liberalno-demokratyczne

• państwo faszystowskie

• państwa trzeciego świata

państwo socjalistyczne - charakteryzuje się ono daleko posuniętą uniformizacją stosunków społeczno-ekonomicznych i politycznych. Istnieje tu społeczna własność środków produkcji pozostających w rękach państwa i swobodni wytwórcy zatrudnieni w państwowych zakładach.

• ze względu na strukturę terytorialno-prawną państwa:

państwo unitarne - Jest jednolite wewnętrznie. Podzielone na nieautonomiczne jednostki administracyjno - terytorialne, które podlegają władzy organów centralnych (Polska, Węgry, Szwecja, Dania, Holandia)

państwo złożone - Inaczej zwane federalnym. Podzielone jest na niezależne od organów centralnych jednostki administracyjno - terytorialne, o zagwarantowanych w konstytucji prawach (Kanada, Niemcy, USA)

OKRES KOLONIALNY

Kolonia (z łac. (colonia) = „osada rolnicza” - posiadłość państwa, nazywanego krajem macierzystym bądź metropolią, znajdująca się poza jego granicami i podlegająca bezpośredniej zależności politycznej i gospodarczej.

Kolonializm - polityka promująca zajmowanie terytoriów zamorskich przez państwa wysoko rozwinięte

Pierwsze kolonie już w starożytności w rejonie morza Śródziemnego - kolonizacja grecka

Najwięcej kolonii powstało w efekcie wielkich odkryć geograficznych. Do XIX wieku obie Ameryki, Azja, Afryka i Australia zostały spenetrowane przez europejskich osadników.

OKRES DEKOLONIZACJI

Proces likwidacji kolonii zapoczątkowany przez przekształcenie trzynastu brytyjskich kolonii w Ameryce Północnej w niepodległe Stany Zjednoczone

Ameryka Południowa uwolniona spod zależności kolonialnej w okresie wojen napoleońskich

Azji i Afryka - dekolonizacja dopiero w latach 60-tych XX wieku

Dekolonizacja terytoriów należących do Wielkiej Brytanii

1947 - niepodległość Indii, w której szczególną rolę odegrała taktyka biernego

oporu propagowana przez Mahatmę Gandhiego - przewaga hindusów

1947 - niepodległość Pakistanu - dominacja muzułmanów.

1947 - pełna niezależność Nepalu

1948 - niepodległość Birmy i Cejlonu

1948 - utworzenie kolonii na Malajach - Singapuru (od 1965 r. niepodległe

państwo)

1948 - reszta półwyspu zorganizowana w Federację Malajską, która w 1957 r.

uzyskała niepodległość (od 1963 roku jako Malezja)

Dekolonizacja terytoriów należących do Francji

1945 - powrót wojsk francuskich do Indochin

1945 - ogłoszenie przez Wietnam niepodległości (jeszcze pod rządami

japońskimi)

1945 /wrzesień/ - proklamowanie przez komunistyczny rząd Ho Chi Minha

w Hanoi powstanie Demokratycznej Republiki Wietnamu i rozbrojenie

oddziałów francuskich /Francuzi utrzymali się jedynie na południu

Wietnamu/

1946 - powołanie Unii Francuskiej, obejmującej terytoria zależne od Francji,

której członkowie mieli zachować dużą niezależność

Duża przewaga Francji w Zgromadzeniu UF; zachowanie przez

Francuzów przywilejów wyborczych

Afryka /Algieria, Tunezja, Maroko, Madagaskar/ - walki z administracją

kolonialną

Departament zamorski (fr. département d'outre mer, DOM) - nazwa francuskiego terytorium zależnego na prawach departamentu, wprowadzona w 1946 roku. Działają one na tych samych zasadach, co departamenty Francji metropolitalnej. Każdy z nich tworzy jednocześnie region administracyjny, składający się z jednego departamentu.

Obecnie - 4 departamenty o łącznej powierzchni blisko 89 tys. km² i ludności 1.784 tys. mieszk.

Terytorium zależne - ogólne określenie obszarów znajdujących się pod różnymi formami zależności politycznej od jakiegoś państwa.

Terytoriami zależnymi są lub były: kolonie, departamenty zamorskie i terytoria zamorskie, kondominia, protektoraty, terytoria mandatowe i powiernicze, kraje stowarzyszone, terytoria zewnętrzne, dependencje, terytoria nieinkorporowane i inne

1. 1960 r. - 17 państw afrykańskich uzyskało niepodległość (Rok Czarnej Afryki)

2. Od 1990 r. w wielonarodowych państwach typu federacyjnego: ZSRR, Jugosławia, Czechosłowacja - tworzenie odrębnych, suwerennych jednostek politycznych

3. Próby integracji państw

• 1958 - Zjednoczona Republika Arabska /Egipt + Syria/ do 1961 r.

• 1964 - Tanzania /Tanzania + Zanzibar/

• 1990 - Jemen /Jemeńska Republika Arabska /Jemen N/ + Jemeńska Republika Ludowo-Demokratyczna /Jemen S/

• 1990 - Republika Federalna Niemiec /Niemcy z RFN+NRD+Berlin Zachodni/

4. Największe obszarowo państwo świata - Rosja = 17,1 mln km2 = 11

mln x większe od Monako /1,57 km2/ i 40 mln x od Watykanu

/0,44 km2/

5. Polska = 312,7 tys. km2 = 55 x mniejsza od Rosji, 2 x mniejsza od

Ukrainy, o 1/3 większa od Białorusi, 4 x większa od Czech,

5 x większa od Litwy i 6 x większa od Słowacji.

Pod względem powierzchni Polska = 9 miejsce w Europie i

68 w świecie. Pod względem liczby ludności = odpowiednio

8 i 31 miejsce (2006)

7. Minipaństwa: pon. 1 tys. km2, relikty okresu feudalnego:

Europa:

Monako, San Marino, Lichtenstein, Malta, Andora i Watykan

{od 1870r., 44 ha}

Azja:

Malediwy, Singapur, Bahrajn

Afryka:

Seszele

Ameryka N i Śr.:

Saint Christopher i Nevis, Grenada, Saint Vincent i Grenadyny, Antigua i

Barbuda, Barbados, Saint Lucia

Oceania:

Nauru, Niue, Tuvalu, Wyspy Marshalla, Wyspy Cooka, Palau, Federalne

Stany Mikronezji, Tonga, Kiribati

8. Miasta-państwa

Watykan, Monako, Singapur, Hongkong, Berlin Zachodni {do 1990}

9. Potencjał gospodarczy i strategiczno - polityczny:

1 - powierzchnia

2 - liczba ludności

3 - położenie geograficzne

4 - środowisko geograficzne, w tym klimat i bogactwa naturalne

5 - odsetek użytków rolnych

6 - dostępność komunikacyjna /drożność kraju

7 - stopień wykorzystania zasobów środowiska przyrodniczego
/np. Egipt - 3% z 1mln km2 pow./

10. Syntetyczne miary poziomu rozwoju gospodarczego:

1. PKB /Gross Domestic Product/ = D.N. bez kosztów materialnych i

kosztu zakupu obcych usług

2. PNB /Gross National Product/ = D.N. brutto = PKB+dochody z

własności zagranicznych

3. PKN /Net Material Product/ = D.N. netto = produkt czystej sfery

materialnej /bez usług niematerialnych/

4. Per capita/ w $ USA

11. Miary rozwoju:

1 - dochód narodowy na 1 mk.

2 - zużycie energii na 1 mk.

3 - spożycie kalorii I protein /2700 kcal, 50-80g/

4 - odsetek analfabetów

5 - wskaźnik śmiertelności niemowląt

6 - konsumpcja

7 - ubezpieczenia

8 - czas wolny

9 - jakość środowiska: miejsce zamieszkania, pracy, wypoczynku

Human Development Index (HDI) - Wskaźnik Rozwoju Społecznego

to wskaźnik używany przez ONZ, który określa poziom życia na podstawie takich mierników jak poziom ubóstwa, stopień analfabetyzmu czy opieka zdrowotna. Wskaźnik został opracowany w 1990 r. przez pakistańskiego ekonomistę Mahbuba ul Haqa. Od 1993 r. wykorzystuje go w swoich corocznych raportach ONZ Agenda ds. Rozwoju (UNDP)

Składowe wskaźnika

1/ oczekiwana długość życia przy narodzeniu

2/ średnia ważona odsetka dorosłych umiejących czytać i pisać oraz odsetka skolaryzacji na wszystkich poziomach edukacji

3/ produkt krajowy brutto per capita

Państwa wysoko rozwinięte HDI powyżej 0,800

57 państw - lider: Norwegia (HDI: 0,963); Polska - miejsce 36

Państwa średnio rozwinięte (HDI między 0,500 a 0,800)

88 państw

Państwa słabo rozwinięte (HDI poniżej 0,500)

pozostałe

Liderzy rankingu w poprzednich latach

2006 - Norwegia

2005 - Norwegia

2004 - Norwegia

2003 - Norwegia

2002 - Norwegia

2001 - Norwegia

2000 - Norwegia

1999 - Kanada

1998 - Kanada

1997 - Kanada

1996 - Kanada

1995 - Norwegia

1994 - Kanada

1993 - Japonia

1992 - Kanada

1991 - Japonia

1990 - Kanada

1985 - Kanada

1980 - Szwajcaria

12. TYPOLOGIA POLITYCZNO-EKONOMICZNA PAŃSTW ŚWIATA

a. WYSOKOROZWINIĘTE KRAJE KAPITALISTYCZNE {WRKK}

b. KRAJE POSTKOMUNISTYCZNE {KPK} 

c. KRAJE SOCJALISTYCZNE {KS} 

d. KRAJE ROZWIJAJĄCE SIĘ {KR}

Tab. PKB na 1 mieszkańca - ceny bieżące w $ USD (2005)

Źródło: Świat w liczbach 2007/2008, WSiP, Warszawa 2007

PODZIAŁ MÓRZ POD WZGLĘDEM PRAWNO-POLITYCZNYM

• Morza otwarte

• Wody terytorialne - wchodzą w skład terytorium państwowego:

• morskie wody wewnętrzne - wody znajdujące się między lądem, a

wewnętrzną granicą morza terytorialnego

• morze terytorialne - zwykle 12-milowy pas wzdłuż wybrzeża danego

państwa

Morska strefa ekonomiczna - prawo do eksploatacji i ochrony zasobów

państwa nabrzeżnego /obejmuje zasoby wód - połowy oraz zasoby

naturalne dna morskiego/ - do 200 mil (370 km)

Strefa rybołówstwa - 200-milowa

---