ONKOLOGIA - metody leczenia
Podział ze względu na planowany efekt leczenia.
1).Leczenie radykalne - ma na celu wyleczenie chorego z choroby nowotworowej. Może być skuteczne jedynie we wczesnej fazie choroby. W wyniku leczenia dochodzi do usunięcia całej masy guza i ewentualnych mikroprzerzutów. Najczęściej jest skojarzeniem leczenia operacyjnego z radio - lub chemioterapią. Stosowane leczenie często jest bardzo obciążające dla pacjenta
2).Leczenie paliatywne - nie ma celu wyleczenia chorego, ponieważ wyjściowo jest on już w stadium zaawansowanym lub we wczesnej fazie rozsiewu nowotworowego. Jednak ze względu na ogólny dobry stan chorego stosowane leczenie może mu przedłużyć życie. Leczenie nie może by bardzo obciążające dla pacjenta.
3).Leczenie objawowe - stosowane przy rozsianej chorobie nowotworowej lub u osoby w złym stanie ogólnym. Nie ma na celu wyleczenia chorego ani przedłużenia życia, ale jedynie doraźnie zmniejszy dolegliwości związane z chorobą nowotworową.
Aby móc zakwalifikować chorego do odpowiedniego sposobu leczenia należy określi stadium choroby nowotworowej.
Służy do tego skala TNM.
T - tumor, czyli wielkość guza, 1 - 4
N - nodulus -węzły chłonne , N0-N3
N0-brak przerzutów do węzłów chłonnych.
N1-obecne przerzuty w najbliższych węzłach chłonnych
N2-przerzuty w najbliższych węzłach chłonnych, ale zbyt duże by można było je usunąć
N3-zajęte przerzutem dalsze niż regionalne węzły chłonne
M - metastases, czyli przerzuty odległe
M0 - brak przerzutów.
M1 - przerzuty obecne
W zależności od poszczególnych parametrów chory jest kwalifikowany do odpowiedniego stadium choroby.
I Stadium - choroba niezaawansowana - mała wielkość guza, wolne lub nieznacznie zajęte regionalne węzły chłonne, brak przerzutów odległych. Chory w tym stadium kwalifikuje się do leczenia radykalnego.
II Stadium - choroba nadal niezaawansowana, jednak zmiana nowotworowa jest większa, są obecne przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych. Nie ma odległych meta. Chory w tym stadium nadal kwalifikuje się do leczenia radykalnego, jednak mają gorsze rokowanie co do przeżycia.
III Stadium - wysokie wyjściowe stadium zaawansowania, duży guz, obecne przerzuty do drugiej pozaregionalnej stacji węzłowej, nadal nie ma odległych przerzutów. Chory nie kwalifikuje się do leczenia radykalnego, wymaga stosowania metod zmniejszających wyjściowe stadium zaawansowania, np. radio - czy chemioterapii. Po zmniejszeniu stadium zaawansowania można podjąć leczenie radykalne , ale rokowanie jest bardzo niepewne.
IV Stadium - obecne przerzuty odległe. Jeśli pacjent jest w dobrym stanie kwalifikuje się chorego do leczenia paliatywnego. W ciężkim stanie stosuje się jedynie leczenie objawowe.
Metody leczenia :
Monoterapia - wykorzystanie jednej metody leczenia.
Leczenie skojarzone - połączenie co najmniej dwóch sposobów leczenia. Ok.70-80% pacjentów wymaga tej formy leczenia.
Metody leczenia:
Chirurgia.
Chemioterapia
Hormonoterapia.
Immunoterapia
Terapia celowana
Terapia genowa.
Rodzaje zabiegów operacyjnych:
zabieg radykalny - tzn.,że chirurg usuwa całą masę nowotworu z marginesem tkanki zdrowej, najczęściej cały narząd zajęty nowotworem oraz regionalne węzły chłonne.
Zabieg nieradykalny - chirurg ze względu na warunki w polu operacyjnym nie może usunąć guza w całości lub nie może resekować regionalnych węzłów chłonnych i w polu operacyjnym zostaje makroskopowe lub mikroskopowe ognisko nowotworu złośliwego.
Zabieg oszczędzający - stosowany we wczesnych stadiach choroby, gdy nie ma konieczności usuwania całego narządu, jedynie zmianę nowotworową z marginesem zdrowej tkanki.(T1NoM0)
Zabieg cytoredukcyjny - zmniejszenie rozmiarów guza w celu poprawy komfortu życia pacjenta lub przygotowania do innej metody leczenia.
Zabieg paliatywny - doraźnie zmniejszenie dolegliwości pacjenta ( gastrostomia, podwiązanie dużych naczyń)
Chemioterapia
Metoda leczenia systemowego polegająca na podawaniu najczęściej dożylnym leków zwanych cytostatykami.
Można je podawać również dotętniczo, doustnie , do jam ciała.
W przypadku nowotworów systemowych są praktycznie jedyną metodą leczenia (białaczki, szpiczaki, chłoniaki).
Wnikają do jądra komórki nowotworowej i zaburzają cykl rozwojowy uniemożliwiając jej dalsze podziały prowadząc do śmierci komórki.
Rodzaje chemioterapii ;
Chemioterapia uzupełniająca ( adjuwantna) - stosowana po leczeniu radykalnym operacyjnym, w celu zniszczenia mikroprzerzutów i zmniejszenia ryzyka nawrotu.
Chemioterapia wstępna ( neoadiuwantna) - dotyczy chorych z miejscowo zaawansowanym nowotworem w celu zmniejszenia masy guza i umożliwienia leczenia operacyjnego.
Powikłania po chemioterapii:
1.Natychmiastowe - występują w trakcie wlewu lub zaraz po jego zakończeniu(wstrząs, obrzęk, wysypka)
2.Wczesne - występują kilka - kilkanaście godzin po wlewie( nudności, wymioty, biegunki, utrata apetytu)
3.Odroczone - kilka- kilkanaście dni po wlewie. Mogą by groźne dla chorego. Często wymagają dodatkowego leczenia. (wypadanie włosów, zapalenie i owrzodzenia przewodu pokarmowego, uszkodzenie szpiku kostnego, krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego)
Powikłania - cd.
4. Powikłania narządowe:
nefrotoksyczność,
kardiotoksyczność,
neurotoksyczność,
pulmotoksyczność
powikłania naczyniowe - w przypadku, gdy cytostatyk dostanie się poza żyłę może dojść do martwicy tkanek
Radioterapia
Metoda ta wykorzystuje promieniowanie jonizujące oraz jego niekorzystny wpływ na materię żywą.
Z chwilą absorpcji promieniowania dochodzi do przekazania energii na materię ( w tym przypadku na tkankę npl). Jeśli energia jest wystarczająco duża dochodzi do oderwania elektronów z orbity atomu co prowadzi do jonizacji. Proces jonizacji jak również oderwane elektrony prowadzą do uszkodzeń molekularnych ,co wywołuje tzw. efekt biologiczny napromieniania , czyli uszkodzenia komórek na poziomie molekularnym.
Radioterapia - cd.
Źródłem promieniowania jonizującego mogą być izotopy promieniotwórcze produkujące promieniowanie o odpowiedniej energii wiązki np. izotop kobaltu C060 lub urządzenie nazywane akceleratorem.
Podział radioterapii w zależności od źródła promieniowania.
-teleradioterapia - źródło znajduje się w pewnej odległości od ciała pacjenta(npl sutka, płuco, jelita)
-brachyterapia - źródło promieniowania jest wewnątrz ciała pacjenta ( rak szyjki macicy, rak oskrzela, przełyku)
-radioterapia śródtkankowa - izotop jest aplikowany bezpośrednio do guza ( duże guzy twarzoczaszki, guzy trzustki).
-radioterapia dożylna - leczenie przerzutów do kości izotopem strontu, raka tarczycy izotopem jodu.
Powikłania po radioterapii:
Wczesne -występują w trakcie i do 3 miesięcy po zakończeniu leczenia. Są odwracalne.
Uszkodzenia skóry (rumień, złuszczanie, świąd, ból, owrzodzenia i martwica)
Uszkodzenie śluzówki jamy ustnej i gardła, trudności w połykaniu ,stan zapalny, owrzodzenia
Popromienne zapalenie przełyku ( do perforacji włącznie)
Popromienne zapalenie płuc
Uszkodzenie jelita grubego (stan zapalny, biegunki, perforacje)
Uszkodzenie pęcherza moczowego ( stan zapalny, krwiomocz)
Senność, splątanie, objawy neurologiczne po napromienianiu mózgu
Powikłania późne radioterapii:
Występują kilkanaście miesięcy do kilku lat po napromienianiu. Są nieodwracalne.
a. Zwłóknienie płuc.
b. Zwłóknienie mięśnia sercowego
c. Martwica mózgu.
d. Bliznowacenie mózgu
e. Uszkodzenie rdzenia kręgowego z ubytkami neurologicznymi.
f. Zwężenie przełyki, zwłóknienie ślinianek
g. Nowotwory wtórne.
Metody radioterapii:
1. Radioterapia przedoperacyjna - w celu:
-zmniejszenia rozmiarów guza,
-zmniejszenie obszaru resekcji.
-zmniejszenie ryzyka wszczepienie komórek nowotworowych w pole operacyjne.
2. Radioterapia pooperacyjna - w celu zniszczenia ewentualnych komórek nowotworowych w linii cięcia.
3. Radioterapia radykalna - całkowite usunięcie masy guza
(w leczeniu raka szyjki macicy, płuca, przełyku, pęcherza moczowego)
4.Radioterapia paliatywna (np. npl kości)
Hormonoterapia
Wykorzystuje obecność w błonie komórkowej niektórych nowotworów tzw. receptorów hormonalnych.
Podanie odpowiednio dobranego leku może zablokować receptor hormonalny i spowodować jego niewrażliwość na czynniki stymulujące.
Do nowotworów hormonowrażliwych zaliczamy:
1.Rak piersi
2.Rak prostaty
3.Rak trzonu macicy
Immunoterapia
Polega na stymulowaniu sił odpornościowych do rozpoznawania i niszczenia nowotworu.
1.Immunoterapia nieswoista - nie rozpoznaje precyzyjnie nowotworu, ale silnie pobudza mechanizmy odpornościowe ( interferon podawany w raku nerki czy czerniaku złośliwym)
2.Immunoterapia swoista - leki ściśle działające na określony klon komórek npl w oparciu o określony antygen obecny na ich błonie komórkowej (przeciwciała monoklonalne , np. herceptyna stosowana w raku sutka)
Terapia genowa
Stosowana w nowotworach, w których udało się zidentyfikować uszkodzenie genetyczne zapoczątkowujące proces npl(np. gen BRCA1 i BRCA2 w raku sutka). Trwają próby mające na celu taką modyfikację genu , aby wyeliminować ryzyko zachorowania.