Ludowcy
PSL “Wyzwolenie” [początek] - tu znacznie mniej zwolenników Piłsudskiego niż w PPS. Już od 1 XI 1918 opowiedzieli się za federacją na wsch. problem galicyjski zaś oba narody powinny rozw w oparciu o zasady “bezwzględnej sprawiedliwości”. Zwolennicy rozbijania Rosji (i odpychania) przeciwni współpr z “białą” Rosją. Dążyli do ustanow niepodl Ukrainy (w V 1919 M. Rataj uważał, że Pol winna odstąpić Ukr część Gal Wsch bez Lwowa). Stronnictwo prowojenne (wobec stos pol-radz0, bardzo antyczeskie (Śl. Ciesz), chcieli Mazur i Gór Śląska. Z pocz 1920 stanowisko pokojowe, w zw. ze zmęczeniem wsi - ale ma to być dobry pokój (St. Thugutt). Bardzo krytyczni wobec trakt wersal - nie uważali by Koalicja przyczyniała się do niepodl Polski. Poparli wyprawę kijowską (bo misja wyzwoleńcza), potem w ROP, odrzucenie warunków ze Spa (byli nawet za kontynuow wojny). Ubolewali nad traktatem ryskim -ratyfikowali ale zaznaczyli, że to tylko tymczas rozwiąz.
Program PSL “Wyzwolenie (Eustachy Rudziński) 4-6 III 1921: ogólnikowo o polit zagr - gł. przyjaźń z państw na wsch (ale nie z Rosją), za konsolid Europ Wsch; akceptowali okupację franc Ruhry - pozwalało to Pol skupić się na wschod.
Zw. Jedność Ludowa - secesjoniści z PSL - “Piast”, zbliżający się ku “Wyzwoleniu” (Jan Dąbski) à wkrótce formal połączenie - PSL “Wyzwolenie - Jedn. Lud.”. w pocz 1924 zainteresowanie zbliżeniem z Anglią - miała współdziałać z nami w polit wschod. Optowano za antyros systemem sojuszy: Anglia, Japonia, Turcja, Włochy. Z zadowoleniem przyjęto Protokół Genewski. Ostra krytyka Locarno - twierdzili, że pol-niem traktat arbitrażowy nie ma nic wspólnego z paktem o nieagresji.
PSL “Piast” [początek] - korzystając z wojny dom w Ros wydrapać ile się da dla Polski - przyłączenie więc Gal Wsch, Wołyń, Polesie, Ziemię Wileń i zach Białoruś (Mińsk). Na zachodzie - szeroki dostęp do morza (przyznanie bez plebiscytu Warmii i Mazur). Wrogi stos do Czech, popieranie Słowaków, chęć wspólnej granicy z Węgrami. Krytycznie wobec traktatu paryskiego i mniejszościowego. W pocz 1920 za pokojem z Ros Radz (ale na pol warunkach) - granica z 1772. Powoli federalistyczne stanowisko, odzyskanie ziemi wsch miało służyć gł. rozparcelowaniu i daniu ziemi chłopom z przeludn obszarów Polski. Poparcie ofensywy kijowskiej; krytyk. interwencję zachod w okresie kontrofensywy - gabinet Witosa. Przy pokoju ryskim porzucenie federalizmu. Niekonsekwencja wobec wschod mniejsz narod: głosili konieczność autonomii itp., ale z druhiej strony kolonizacja polskim chłopem. Generalnie “koncepcja 2 wrogów”, zgoda na sojusz z Fr i Rum. Zwrot ku prawicy - porozumienie z ZSRR (1923). Odtąd duży wpływ endecji na polit zagr “Piasta”. Jednoznacznie negatywnie ocenili Locarno.
Stronnictwo Ludowe: [początek] od 1931 r. - PSL “Wyzwolenie (lewica), Stronnictwo Chłopskie (centrum), PSL “Piast” (prawica). Tylko montowanie bloku państw Europ Wsch i odpowiedzialna polit w LN może po Locarno gwarantować bezpiecz Polsce. Za trudne położenie międzynarodowe winili sanację (bo straciliśmy sympatię demokrat świata). Dostrzeżono potrzebę uregulowania stos z Czechosł. Dopiero w 1932 akceptacja porozum z ZSRR. Faszyzacja Niemiec - zwrot w polityce SL ku Fran i Czech. Przeciw jakimkolwiek rozmowom z N - b. krytycznie wobec paktu o nieagresji (pol-niem). Popierano jednak Becka w wypowiedzeniu Pakty Wschod i traktatu mniejsz. Chcieli wyłączyć spod kompetencji Becka WM Gdańsk - bo wg nich nie wystarczająco bronił tam interesu narod. w okresie przedmonachijskim najbardziej proczeskie stanowisko.
Konstytucja - zgoda co do systemu demorat - parlamentar u obu ruchów. Także zgodność w podst sprawach konstytucyjnych - stąd wspólpraca przy jej opracowyw oraz tworzeniu instytucji państwowych.
PSL “Piast” 1 - izbowy parlament, 5 przym praw wyb, prezydent powsz wybierany, luźna struktura prawno-polit, oparta na szeroko rozbudow samorz terytor, państwo miałoby prawo ingerować w stos społ (np. gwarantować prywatną formę chłopskiej własności ziemi); do obow państwa: ref. rolnictwa, nacjonal lasów, opieka prawna i socjalna pracowników, zabezp praw i wolności polit, bezpłat nauka w szkoł elementar (dla uzdol młodz chłop - bezpł i wyżej).
PSL “Wyzwolenie”: decentralizacja, obieralność wł. ustawod, wykonaw, sądown, upowszechnienie własności (zwł. ziemi).
PPS: 1 - izb parlament (5 przym praw wyb), władz. wykonaw - prezydent i rząd, Sejm na 3 lata, postulowali równowagę między legislatywą i egzekutywą.
W 31 osob komisji opracowującej konstytucję marc było 3 socjal i 10 ludow. Gdy w końcu 1919 r większ ludowców zgodziła się na 2 izb parlament z przewagą Sejmu, część posł “Wyzwol” reaktywowało klub i broniło 1 izbowego - Witos i Rataj określili ich “wtyczkami socjalistycznymi” w ruchu ludowym.
Reforma rolna: 4 IV 1919 utworzono komisję reform społ (PPS + ludowcy + NZR). Komisja rolna (przew. Witos) obradowała od III 1919. Oprac projekt (gł. oparty na postulatach “Piasta”) 3IV stał się przedmiotem debaty parlament. 15 VII 1920 uchwalono reformę rolną: gospod rolne w okręg przemysł - miejsk - max 60 ha; w zab pruskim - 400 ha; reszta kraju 180 ha; 80% rozparcelowane wśród bez i małorolnych, reszta do wykupu przez zamożnych; nowe gospod - max 15 ha. Opór ziemiaństwa przeciw realizacji, onstyt marcowa zagwarant im prawo własności. X 1925 - nowa reforma rolna weszła w życie 28 XII 1925: coroczny kontyngent ziemi do parcelacji (200 tys ha); pełny ekwiwalent pieniężny za wywłaszczenie; wlk nowego gospodarstwa 20 - 35 ha [do 1938 rozparc 2654000 ha].