OPRACOWANIE PRAWA

ROZDZIAŁ 1 I 5

„ELEMENTY PRAWA DLA EKONOMISTÓW” W. SIUDA

PRACA ZBIOROWA : GRUPA NR 7 WYDZIAŁ EKONOMII

Rozdział 1

Zdarzenie prawne

Przez zdarzenie prawne należy rozumieć każde zdarzenie pociągające za sobą powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego.

Podział zdarzeń prawnych

Zdarzenia prawne

Działania Zdarzenia sensu stricte

Czyny:

1. dozwolone

2. niedozwolone

akty prawne

Czynności prawne:

1)jednostronne akty administracyjne

2) dwustronne

Orzeczenia sądowe konstytutywne

Zdarzenia sensu stricte - niezależne od woli człowieka

Działania - zależne od woli człowieka

Czyny - zdarzenia dokonane bez zamiaru wykonywania skutków prawnych

Akty prawne - zdarzenia wywołane w zamiarze spowodowania skutków prawnych

Czyn niedozwolony - każdy czyn zabroniony przez prawo

Czyn dozwolony - czyn , którego prawo nie zabrania

Stosowanie prawa

Przestrzeganie prawa - takie postępowanie obywateli i organów państwowych, które jest zgodne z obowiązującym prawem.

Stosowanie prawa - polega na posługiwaniu się przez organy publiczne przepisami prawnymi jak instrumentami, służącymi do podejmowania decyzji.

Stosowaniem prawa zajmują się tylko organy państwowe.

Stosowanie prawa odbywa się w jednej z następujących form:

1. ustalenie istnienia (lub braku) między stronami stosunku prawnego i sprecyzowanie jego treści

2. stworzenie (zniesienie, zmiana) między stronami nowego stosunku prawnego

Proces stosowania prawa:

1. ustalenie stanu faktycznego

2. wyszukanie normy prawnej odnoszącej się do danego stanu

3. wnioskowanie i wydanie decyzji

Wykładnia prawa

Wykładnia - zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych, zawartych w przepisach.

Podział wykładni ze względu na podmiot:

1) wykładnia autentyczna - dokonywana przez ten sam organ, który wydał interpretowany przepis

2) wykładnia legalna - dokonywana prze organ państwowy, któremu to zadanie zostało specjalnie powierzone, z reguły w konstytucji

3) wykładnia praktyczna - dokonywana przez organ państwowy w toku stosowania prawa, przy rozstrzyganiu konkretnych spraw

4) wykładnia doktrynalna - zawarta w literaturze prawniczej. Nie ma charakteru obowiązującego.

Rodzaje wykładni ze względu na metodę:

1. wykładnia słowna - uwaga interpretatora skupia się wyłącznie na stronie językowej badanego przepisu

2. wykładnia celowościowa - polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych poprzez określenie celu, dla którego zostały wydane

3. wykładnia systematyczna - określenie miejsca, jakie dana norma zajmuje w ramach aktu normatywnego czy w ramach całego ustawodawstwa

4. wykładnia historyczna - poddaje się analizie przepisy obowiązujące poprzednio w danym zakresie, wyciąga wnioski z okoliczności towarzyszących powstaniu aktu normatywnego

Rodzaje wykładni ze względu na wynik:

1. wykładnia rozszerzająca - nakazuje interpretowaną normę rozumieć i stosować szerzej niżby to wynikało z wykładni słownej

2. wykładnia ścieśniająca - odwrotność rozszerzającej

3. wykładnia stwierdzająca - nakazuje rozumieć normę dokładnie tak samo, jak wykładnia słowna

Źródła prawa

Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierający przepisy prawne

Źródła powszechnie obowiązującego prawa:

1. konstytucja

2. ustawy

3. ratyfikowane umowy międzynarodowe

4. rozporządzenia

5. akty prawa miejscowego

akty prawa wewnętrznego - obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi, który wydał akt.

Przypadki w których wymagane jest wydanie ustawy:

• w przypadku ustanowienia obowiązków prawnych obywateli

• regulowanie najważniejszych zagadnień organizacyjno-ustrojowych organów ustawodawczych i administracji państwowej, sądownictwa, prokuratury, kontroli państwowej

• sejm powinien wydać ustawy we wszystkich sprawach już które poprzednio były regulowane w drodze ustawowej

Inicjatywę ustawodawczą posiadają:

1. posłowie

2. senat

3. prezydent

4. rada ministrów

5. grupa 100 000 obywateli mających prawo wybierać do sejmu

Prawo miejscowe - obowiązuje na obszarze działania organów, które je ustanowiły, a jego stanowienie należy do organów samorządu terytorialnego i terenowych organów administracji rządowej.

Akt prawny

Akt prawny - ujęty w odpowiedniej formie wyraz woli państwa - zarówno o charakterze ogólnym (np. ustawa) jak i dotyczący indywidualnej sprawy

Akty prawne dzielą się na 2 grupy:

1. akty normatywne - każdy akt zawierający normy prawne

2. akt nienormatywny - decyzja organu państwowego w konkretnej sprawie, dotycząca konkretnych osób lub instytucji

Publikowanie aktów normatywnych

Akty normatywne zawierające prawo powszechnie obowiązujące ogłaszane są w Dzienniku Ustaw.

Akty wewnętrzne administracji ogłaszane są w Monitorze Polskim.

Kodeks i kodyfikacja

Kodeks - to obszerny akt normatywny, oparty na jednolitych zasadach, zazwyczaj w formie ustawy, regulujący w sposób ampeksowy pewną dziedzinę stosunków.

Unifikacja prawa - ujednolicenie prawa na terenie państwa.

Inkorporacja prawa - zebranie rozproszonych dotąd przepisów w jeden zbiór, w ramach którego zostają one uszeregowane według określonych zasad.

Kodyfikacja - najwyższa forma doskonalenia prawa. Polega na zebraniu poszczególnych przepisów w jeden nowy akt prawny - kodeks.

Luki w prawie

• Luka prawna to brak norm dla takiego stosunku społecznego, który powinien być uregulowany. Nie każdy brak przepisów oznacza lukę prawną. Niektóre dziedziny życia celowo nie zostały uregulowane.

• Przyczyny występowania luk: przemiany społeczne, rozwój techniki, zmiana obyczajów (prawo pozostaje w tyle), ustawodawca nie jest w stanie przewidzieć wszelkich ewentualności. Czasami w przypadku wprowadzania zupełnie nowych przepisów państwo specjalnie pozostawia lukę prawną, ustrzegając się w ten sposób przed wprowadzeniem złych przepisów (skutki byłyby o wiele gorsze).

• Sąd ma obowiązek rozstrzygania spraw niezależnie od okoliczności (luka prawna go od tego nie zwalnia!).

• Luki w prawie wypełnia się doraźnie za pomocą analogii:

• Analogia ustawy- wtedy gdy do jakiegoś stanu faktycznego stosowane są normy prawne odnoszące się do innego, podobnego stanu

• Analogia prawa- wtedy, gdy luki dotyczą spraw, które nie są podobne do innych, już unormowanych w ustawie. Zastosowanie analogii ustawy nie jest wtedy możliwe. W takim przypadku sąd rozstrzyga sprawę na stworzonej przez siebie normie, która jest wyprowadzona z ogólnych zasad ustawodawstwa, zasad określonej gałęzi lub ocen uznawanych w obowiązującym prawie. Stworzona w ten sposób norma nie ma charakteru trwałego, czyli jest wykorzystywana tylko do rozstrzygnięcia danej sprawy. Nie staje się częścią obowiązującego prawa.

• Obowiązujące przepisy mogą zakazywać lub ograniczać posługiwanie się analogią.

• W prawie karnym stosowanie analogii jest niedopuszczalne

Kolizje przepisów prawnych

• Kolizja przepisów prawnych- stosunek prawny uregulowany jest więcej, niż jednym przepisem (zespołem przepisów), które wzajemnie się wykluczają.

• Kolizja może zachodzić na dwóch płaszczyznach:

• W czasie- sprawa (stosunek prawny) uregulowana jest odmiennie przez dwa lub więcej przepisów wydanych w różnym czasie.
  Do rozstrzygania tego typu kolizji służą przede wszystkim przepisy przejściowe lub wprowadzające

• Przepisy przejściowe ustalają, jak należy rozstrzygać kolizje powstające wskutek wejścia w życie danego aktu. Nie zawsze akt normatywny zawiera przepisy przejściowe lub nie są one wyczerpujące. Dochodzi wtedy do kolizji.

• Kolizje między starymi i nowymi przepisami rozstrzyga się wg zasady, która mówi, że ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą.
  Gdy ustawa późniejsza ma charakter ogólny, a wcześniejsza miała charakter specjalny, ustawa późniejsza nie uchyla wcześniejszej.

• Ustawa nie działa wstecz (lex retro non agit)- akt normatywny ustawa odnosi się jedynie do tych stosunków, które powstały już po jego wejściu w życie. Tej zasady nie stosuje się, gdy ustawa postanawia, że jej przepisy działają wstecz.

• Szczególne znaczenie ma określenie momentu wejścia w życie nowych przepisów prawa karnego. Ustawa nie może naruszać zasady, która mówi, że przestępstwem jest tylko taki czyn, który był zabroniony pod groźbą kary jeszcze przed popełnieniem.
  Kodeks karny stanowi, że dla oceny przestępstwa popełnionego pod rzędami starej ustawy, a sądzonego po wejściu w życie nowej stosuje się jednak nową ustawę, jeśli nie pogarsza ona sytuacji sprawcy lub jest dla niego względniejsza.

• W przestrzeni- kolizja, do której dochodzi miedzy przepisami obowiązującymi w różnych miejscach. Do kolizji może dojść między:

• przepisami obowiązującymi obowiązującymi w różnych dzielnicach kraju- dochodzi do niej tylko wtedy, gdy całe prawo, bądź poszczególne jego dziedziny nie są w państwie zunifikowane.

• między przepisami różnych państw- są zjawiskiem naturalnym. Każde państwo ustanawia własne przepisy kolizyjne, które wskazują czy do danego stosunku prawnego stosować prawo rodzime, czy obce. W stosunkach międzynarodowych wykształciły się zasady respektowane przy tworzeniu przepisów kolizyjnych:

• w zakresie prawa osobowego stosowane są przepisy państwa, którego obywatelem jest dana osoba

• w zakresie prawa rzeczowego stosuje się przepisy państwa, na terenie którego rzecz się znajduje

• w zakresie oceny umów i innych aktów prawnych oraz oceny ich formy prawnej właściwe są przepisy tego państwa, na terytorium którego miało miejsce zawarcie umowy.

Systematyka prawa

• System prawa- całokształt obowiązujących w państwie przepisów, z uwzględnieniem ich podziału na gałęzie, oraz zespół zasadniczych idei przewodnich, na których opiera się ustrój państwa.

• Prawo dzieli się na gałęzie. W ramach poszczególnych gałęzi prawa wyróżnia się instytucje prawne, czyli węższe zespoły norm odnoszących się do pewnego zagadnienia.

• Prawo publiczne, a prawo prywatne

• Prawo publiczne to normy prawne regulujące stosunki między państwem i obywatelami oraz między organami państwowymi.

• Prawo prywatne tworzą normy dotyczące stosunków między obywatelami.

• Prawo materialne a prawo formalne

• Prawo materialne- normy, które ustanawiają merytoryczne obowiązki i prawa, regulują zachowanie się ludzi i różnych instytucji w społeczeństwie. Mają charakter pierwotny.

• Prawo formalne- normy odnoszące się do organizacji aparatu dbającego o przestrzeganie prawa materialnego oraz do trybu dochodzenia praw i egzekwowania obowiązków wyznaczonych przez prawo materialne. Normy prawa formalnego mają charakter wtórny.

• Prawo międzynarodowe a prawo wewnętrzne

• Prawo międzynarodowe- zespół norm regulujących stosunki wzajemne między państwami, a ponadto organizacjami międzynarodowymi i niektórymi podmiotami. Wypływają z dwóch źródeł- umów międzynarodowych i zwyczajów międzynarodowych.

• Podział prawa na gałęzie

• Gałęzie prawa to podstawowe kryterium, na podstawie którego następuje wyodrębnienie norm

• Prawo konstytucyjne- zespół norm regulujących podstawowe urządzenia ustroju państwa

• Prawo administracyjne- zespół norm regulujących strukturę organów administracyjnych oraz stosunki prawne powstające w toku władczej działalności tych organów

• Prawo finansowe- zespół norm regulujących gromadzenie środków pieniężnych przez państwo oraz ich rozdział i wydatkowanie, a także określających strukturę oraz tryb działania organów i instytucji finansowych.

• Prawo cywilne- zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi- w danej sprawie- podmiotami prawa.

• Prawo rodzinne- zespół norm regulujących osobiste i majątkowe stosunki między małżonkami, krewnymi oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli.

• Prawo pracy- zespół norm regulujących stosunki między pracodawcą i pracownikiem na tle świadczonej pracy.

• Prawo karne- zespół norm mówiących jakie czyny są przestępstwami, ustalających kary za te przestępstwa oraz określających ogólne zasady odpowiedzialności karnej.

• Prawo procesowe reguluje sposób postępowania organów wymiaru sprawiedliwości i osób występujących przed tymi organami. Wyróżnia się:

• Prawo cywilne procesowe- zespół norm regulujących tryb rozstrzygania spraw cywilnych przez sądy i niektóre inne organy oraz właściwość tych organów

• Prawo karne procesowe- zespół norm regulujących tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych przez organy wymiaru sprawiedliwości.

Prawo europejskie

• Prawo europejskie (w szerokim znaczeniu)- system prawny wszystkich europejskich (zachodnioeuropejskich) organizacji międzynarodowych

• Prawo europejskie (sensu stricte)- prawo UE

• Prawo europejskie dzieli się na:

• Prawo pierwotne- umowne prawo międzynarodowe Wspólnot Europejskich, w tym traktaty założycielskie

• Prawo wtórne- prawo tworzone przez organy Wspólnoty

• Organy Wspólnot Europejskich

• Parlament Europejski

• Rada Unii Europejskiej

• Komisja Europejska

• Trybunał Sprawiedliwości

• Trybunał Obrachunkowy
  

Rozdział 5

PRAWO CYWILNE

1. CZĘŚĆ OGÓLNA

Pojęcie prawa cywilnego

Prawo cywilne to zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi podmiotami. Charakteryzuje się dwiema podstawowymi cechami, które wyróżniają je spośród innych gałęzi prawa:

1. Przepisy prawa cywilnego regulują stosunki o charakterze majątkowym, czyli stosunki, w których ciążące na stronach obowiązki i przysługująca im wzajemne prawa dotyczą pieniędzy lub innych wartości ekonomicznych. Nieliczne przepisy cywilnoprawne odnoszą się do stosunków osobistych.

2. Stosunki regulowane przez prawo cywilne odznaczają się prawną równorzędnością stron.

Prawo cywilne składa się w przeważającym stopniu z przepisów dyspozytywnych(wzgęlnie obowiązujących).

PODZIAŁ PRAWA CYWILNEGO

1. część ogólna - zawiera te normy, które regulują zagadnienia wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego( podmioty, mienie, czynności prawne, przedawnienie). Przepisy części ogólnej zawarte są w księdze I kodeksu cywilnego.

2. prawo rzeczowe - reguluje prawne formy korzystania z rzeczy, ukształtowane w postaci praw podmiotowych bezwzględnych, tzn. skutecznych względem każdej trzeciej osoby. Przepisy prawa rzeczowego obejmuje księga II kodeksu cywilnego.

3. prawo zobowiązaniowe - normuje stosunki zobowiązaniowe(zobowiązania), które powstają między wierzycielem i dłużnikiem, dając temu pierwszemu prawa podmiotowe względne, skuteczne względem dłużnika. To prawo obejmuje III księga kodeksu cywilnego.

4. prawo spadkowe - reguluje przejście praw i obowiązków zmarłego na inny podmiot prawa. Przepisy dotyczące tego prawa znajdują się w księdze IV kodeksu cywilnego.

Źródła prawa cywilnego w polsce

Podstawowym źródłem prawa cywilnego w Polsce jest kodeks cywilny z 23.04.1964r. obowiązujący od 1.01.1965r.

Kodeks cywilny dzieli się na cztery księgi, poświęcone kolejno: zagadnieniom ogólnym, własności i innym prawom rzeczowym, zobowiązaniom oraz spadkom.

Klauzule generalne prwa cywilnego

Wśród przepisów najwyższej rangi szczególne miejsce zajmują w prawie cywilnym tzw. Klauzule generalne. Ich cechą szczególną jest to, że przenikają całe prawo cywilne i przez to nadają treści norm prawnych swoiste zabarwienie.

KLAUZULA GENERALNA to przepis prawnym który przez użycie ogólnych pojęć, podlegających ocenie organu stosującego prawo, ma na celu osiągnięcie elastyczności w stosowaniu prawa.

Taką klauzulą był dawniej przepis wymagający od kupca postępowania zgodnego z „zasadami uczciwego obrotu”, przy czyn owe zasady nie były nigdzie ściśle wyliczone, a zatem w razie sporu ocenie sądu podlegała kwestia czy strony w swoich poczynaniach naruszyły je czy nie. Zasady te ulegały zmianom wraz z upływem czasu. Wśród klauzul generalnych oprawa cywilnego istotną rolę odgrywają tzw. Zasady współżycia społecznego, które należy rozumieć jako zasady uczciwego i lojalnego postępowania.

Stosunek cywilnoprawny

Stosunki cywilnoprawne to zachodzące między równorzędnymi prawnie stronami stosunki społeczne na tle majątkowym oraz nieliczne stosunki osobiste, regulowane przez normy prawa cywilnego.

W każdym stosunku cywilnoprawnym można wyodrębnić następujące elementy:

1) podmioty stosunku

2) przedmiot stosunku

3) uprawnienia wynikające ze stosunku

4) obowiązki wynikające ze stosunku

W prawie cywilnym podmiotami (stronami) stosunków cywilnoprawnych mogą być osoby fizyczne i osoby prawne. W każdym stosunku występują przynajmniej 2 podmioty. Może ich być nawet więcej, a w niektórych przypadkach (np. w stosunkach regulowanych przez prawo rzeczowe) nawet nieograniczona liczba. O tym czy człowiek lub organizacja może być podmiotem stosunków cywilnoprawnych, nie decydują ich przyrodzone właściwości, lecz norma prawna. Zdolność do występowania w roli podmiotu stosunków cywilnoprawnych to zdolność prawna.

W istniejącym stosunku prawnym podmioty mogą się zmieniać, chyba że ustawa lub umowa tego zakazuje. Wierzyciel może np. odstąpić swoją wierzytelność innej osobie, która zajmuje jego miejsce w stosunku prawnym. Niekiedy jednak ustawa wiąże prawa wynikajże ze stosunku prawnego z konkretnym podmiotem i tylko on może z nich korzystać. Mamy wtedy do czynienia z tzw. PRAWAMI NIEZBYWALNYMI (prawo dożywocia, służebność osobista, prawo pierwokupu, użytkowanie).

Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest zarówno zachowanie ludzi i innych podmiotów wobec drugiej strony stosunku prawnego, jaki i obiekty materialne lub niematerialne, których to zachowanie dotyczy. Zgodnie z tym poglądem przedmiotem stosunku między sprzedawcą i kupującym jest takie zachowanie sprzedawcy, do jakiego zobowiązuje go umowa, a więc przeniesienie własności, wydanie rzeczy.

Prawo podmiotowe

Prawo podmiotowe to przyznana i zabezpieczona przez przepisy prawa i treść stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób. Źródłem prawa podmiotowego są normy prawne, które ustanawiają sferę możności postępowania i zakreślają jej granice. Nie ma praw podmiotowych poza tymi, które wynikają z norm prawnych.

Podział prawa podmiotowego:

1. prawo podmiotowe bezwzględne- to prawo podmiotowe skuteczne przeciwko każdej osobie. Korelatem tych praw są obowiązki obciążające wszystkich, a nie oznaczony podmiot prawa. Treścią obowiązków jest nienaruszanie prawa podmiotowego, a więc niepodejmowanie żadnych czynności, które by prawo mogły naruszyć. Do praw bezwzględnych zalicza się tzw. Prawa osobiste, prawa rzeczowe, prawo do spadku, niektóre prawa na dobrach niematerialnych.

2. prawo podmiotowe względne- to prawo podmiotowe przysługujące tylko względem oznaczonej osoby. Do praw względnych należą wierzytelności, bowiem wierzyciel może domagać się świadczenia tylko od dłużnika, a nie od innej osoby,np. sprzedawca może żądać zapłaty za towar jedynie od kupującego. Korelatem praw podmiotowych względnych jest obowiązek określonego zachowania się, które polega bądź na działaniu, bądź na zaniechaniu działania.

Prawa podmiotowe dzielą się także na: 1) majątkowe i niemajątkowe 2) przenoszalne i nieprzenoszalne .

Osoby fizyczne

Podmiotami prawa cywilnego są:

1. osoby fizyczne- osobą fizyczną jest człowiek. Osoba fizyczna rozpoczyna swój byt prawny w chwili urodzenia, a kończy go w chwili śmierci.

2. osoby prawne

ZDOLNOŚĆ PRAWNA OSOBY FIZYCZNEJ

Przez zdolność prawną należy rozumieć zdolność do występowania w charakterze podmiotu (strony) w stosunkach cywilnoprawnych. Każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci ma zdolność prawną. Posiadanie zdolności prawnej oznacza, że człowiek może być właścicielem rzeczy, może zawierać umowy, ponosić odpowiedzialność materialną.

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSOBY FIZYCZNEJ

Zdolność do czynności prawnych to zdolność do nabywania praw i zaciągania za pomocą czynności prawnych. To możność zawierania umów (dwustronne czynności prawne), np. sprzedaży, najmu, zlecenia i innych, a także dokonywania jednostronnych czynności prawnych, np. sporządzania testamentu, wypowiedzenia umowy. Osoba fizyczna działa tu za pomocą własnych oświadczeń woli. Pełną zdolność do czynności prawnych osiąga człowiek z chwilą ukończenia 18 lat. Wcześniej może uzyskać pełnoletniość, a zatem pełną zdolność do czynności prawnych dziewczyna, która na postawie zezwolenia sądu wyjdzie za mąż. Sąd może udzielić takiego zezwolenia w ważnych przypadkach(np.ciąza), o ile dziewczyna ukończyła już 16 lat. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 13lat oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione. Nie mają w ogóle zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły jeszcze 13lat oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione. Nie mogę one w sposób ważny i prawie skuteczny zawierać żadnych umów ani dokonywać jednostronnych czynności prawnych. Robią to za nich przedstawiciele ustawowi, najczęściej rodzice. Czynność prawna osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnych jest nieważna.

UBEZWŁASNOWOLNIENIE

Ubezwłasnowolnienie to całkowite lub częściowe pozbawienie zdolności do czynności prawnych na mocy orzeczenia sądu. Ubezwłasnowolnienie:

1. całkowite : sąd może zastosować całkowite ubezwłasnowolnienie, jeżeli człowiek wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie są ustanawia opiekuna, chyba że są rodzice dysponujący władzą rodzicielską.

2. Częściowe: częściowe ubezwłasnowolnienie są może orzec, gdy przyczyny te występują z mniejszym nasileniem, tak że orzeczenie ubezwłasnowolnienia całkowitego nie jest potrzebne ani celowe, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia spraw tej osoby. Może być orzeczone tylko w stosunku do osoby pełnoletniej. Dla częściowo ubezwłasnowolnionego sąd ustanawia kuratora. Opiekun i kurator są w zakresie ustalonym przepisami prawa cywilnego przedstawicielami ustawowymi osoby ubezwłasnowolnionej.

UZNANIE ZA ZMARŁEGO

Uznać za zmarłego można jedynie osobę zaginioną, tzn. taką osobę, o której nie wiadomo czy żyje. Podstawowa zasada stanowi, że zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym wg istniejących wiadomości jeszcze żył. Jednakże gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył 70lat, wystarczy upływ 5lat. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby 23lata.

SKARB PAŃSTWA

Skarb państwa jest szczególną osobą prawną. Jest właścicielem tej części majątku państwowego, która nie należy do innych państwowych osób prawnych. Jest to majątek olbrzymi i Skarb Państwa jako właściciel nie może być porównywalny z żadną inna osobą prawną. Należy do niego całe mienie administracji państwowej., wojska, policji, szkolnictwa, służby zdrowia itd. Nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorstw państwowych i innych państwowych osób prawnych, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Przedsiębiorstwa i inne państwowe osoby prawne nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa.

ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSÓB PRAWNYCH

Osoba prawna nie może być ubezwłasnowolniona ani uznana za zmarłą, nie może sporządzić testamentu, ani w ogóle być spadkodawcą, nie może zawrzeć związku małżeńskiego, sprawować władzy rodzicielskiej, mieć obowiązków alimentacyjnych itd.

ORGANY OSÓB PRAWNYCH

Organ to osoba fizyczna lub kilka osób, które zgodnie z przepisami określającymi ustrój danej osoby prawnej, tworzą, urzeczywistniają i wyjawiają jej wolę. W znaczeniu fizycznym wola organu jest tylko wolą człowieka lub ludzi tworzących organ, jednak w znaczeniu prawnym wola a jest bezpośrednio wolą samej osoby prawnej.

Czynności prawne

Czynność prawna to taka czynność osoby fizycznej lub prawne, która zmierza do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego przez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli.

B. PRAWO RZECZOWE

Ograniczone prawa rzeczowe

Ograniczone prawa rzeczowe to prawa przysługujące osobie fizycznej lub

prawnej względem rzeczy będących własnością innej osoby.

Kodeks cywilny odróżnia 7 rodzajów ograniczonych praw rzeczowych:

1. użytkowe

2. zastaw

3. służebność

4. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego

5. spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego

6. prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej

7. hipoteka

1. UŻYTKOWANIE:

• dotyczy rzeczy ruchomych, nieruchomych lub praw

• osoba fizyczna. lub prawna, której przysługuje użytkowanie może: używać rzeczy, pobierać pożytki jakie rzecz przynosi

• może być ustanowione darmowo lub odpłatnie

• jest niezbywalnym prawem (wygasa ze śmiercią użytkownika lub gdy przez okres 10 lat użytkownik nie wykonuje swojego prawa)

2. ZASTAW:

• celem jest zabezpieczenie wierzytelności (istniejącej, przyszłej, lub warunkowej - to taka, co do której nie ma pewności, czy powstanie)

• ma on zabezpieczać interesy wierzyciela, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że dłużnik nie spełni świadczenia

• gdy: dłużnik nie zwraca pożyczki → wierzyciel kieruje sprawę do sądu → komornik sprzedaję rzecz w drodze licytacji → komornik otrzymuje swoją należność, resztę (po pokryciu kosztów sądowych itp.) zwraca dłużnikowi

• w zaspokojeniu swoich roszczeń z przedmiotu zastawu wierzyciel korzysta z pierwszeństwem

1. zastaw umowny - następuje zawarcie odpowiedniej umowy i wydanie rzeczy wierzycielowi.

zastaw rejestrowy - (szczególny rodzaj z. umownego) zawarcie umowy na piśmie i rzecz nie musi być wydana (w praktyce wykorzystywana przez banki i inne instytucje kredytowe)

2. zastaw ustawowy - powstaje z mocy samego prawa; przysługuje oznaczonym osobom
   (np. właścicielowi hotelu) i mówi o możliwości zastawu na rzeczach znajdujących się w ich dzierżeniu lub wniesionych do ich lokalu, w celu zabezpieczenia przysługujących im od kontrahenta świadczeń.

3. SŁUŻEBNOŚĆ:

Ograniczone prawo rzeczowe ustanowione na nieruchomościach.

Polega na: a) osoba uprawniona może korzystać z cudzej nieruchomości w określony sposób, b) osobowa uprawniona może żądać by właściciel obciążonej nieruchomości nie wykonywał swojego prawa własności w pewien oznaczony sposób.

Wyróżniamy służebność gruntową i osobistą.

4. SPÓŁDZIELCZE PRAWA DO LOKALI I DOMÓW:

Prawo cywilne zna 3 ograniczone prawa rzeczowe związane z budownictwem spółdzielczym:

1. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkaniowego

2. spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego

3. prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej

Treść tych praw uregulowana jest w prawie spółdzielczym.

5. HIPOTEKA:

Ograniczone prawo rzeczowe podobne do zastawu.

• oba są formami zabezpieczenia wierzytelności

• może być ustanowiona jedynie na nieruchomości (zastaw tylko na ruchomości)

• istnieje tak długo, jak długo istnieje wierzytelność (podobnie jak zastaw)

• obciążenia hipoteką dokonuje się: w formie aktu notarialnego oraz przez wpis do księgi wieczystej

• przy zaspakajaniu wierzyciel korzysta z nieruchomości z pierwszeństwem

• istnieje też coś takiego, jak hipoteka kaucyjna

• przepisy regulujące hipotekę znajdują się w ustawie o księgach wieczystych i hipotece

Księgi wieczyste

Stanowią one rodzaj urzędowego dokumentu, w którym ujawnia się wszystko to, co składa się na prawny obraz danej nieruchomości, jej stan prawny.

• każda nieruchomość (z wyjątkiem przewidzianym w ustawie) ma odrębną księgę wieczystą

• podział nieruchomości między kilka osób (sprzedaż, dziedziczenie) → założenie nowych ksiąg dla nowo powstałych nieruchomości

• niektóre z praw rzeczowych związanych z nieruchomością mogą powstać tylko przez wpis do księgi wieczystej (np. hipoteka ustanawiana w drodze umowy, użytkowanie wieczyste, odrębna własność lokalu)

K. wieczyste mogą mieć charakter:

1. deklaratywny - prawo rzeczowe powstaje i istnieje bez względu na to, czy zostało wpisane do k. wieczystej.

2. konstytutywny - dokonanie wpisu w k. wieczystej jest niezbędne

• k. wieczyste są jawne

• istnieje coś takiego jak: rękojmia wiary publicznej k. wieczystych - przykład: jeśli nabywca kupił parcelę od osoby wpisanej jako właściciel w k. wieczystej, to chociażby okazało się, że parcela należy do kogoś innego, o czym kupujący nie wiedział, umowa jest ważna i powoduje przeniesienie na niego własności nieruchomości.

Księgi wieczyste stanowią istotny instrument służący utrzymaniu porządku prawnego w dziedzinie własności nieruchomości.

Posiadanie i dzierżenie

Posiadanie polega na sprawowaniu rzeczywistego władztwa nad rzeczą.

• posiadanie a własność to dwa różne terminy; często jednak właściciel rzeczy jest również jego posiadaczem

• posiadanie nie jest prawem, lecz stanem faktycznym; jest to moc wykonywania określonego prawa, którą należy odróżnić od samego prawa

• posiadanie jest władaniem rzeczą dla siebie samego - tym różni się od dzierżenia, które polega na władaniu rzeczą za inną osobę

1. Rodzaje posiadania:

1. p. samoistne - posiadacz rzeczy włada nią jak właściciel; nie traci on posiadania, gdy oddaje rzecz innej osobie w p. zależne

2. p. zależne - ktoś sprawuje faktyczne władztwo nad rzeczą jako m.in. najemca, dzierżawca, użytkownik, zastawnik; ma to miejsce np. przy wynajęciu lub wydzierżawieniu rzeczy (np. lokalu)

3. p. służebności - ktoś faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości; rozmiary władztwa nad cudzą rzeczą są minimalne

2. Skutki posiadania:

• posiadacz nie musi udowadniać swego prawa własności; udowodnienie to spoczywa na oponencie

• posiadanie umożliwia nabycie wykonywanego prawa w drodze zasiedzenia

3. Ochrona posiadania:

Posiadania nie wolno naruszać, nawet jeśli posiadacz jest w złej wierze i nie ma tytułu prawnego do sprawowania władztwa nad rzeczą

Prawo cywile przyznaje 2 rodzaje środków: a) posiadacz może własnym działaniem chronić swoje posiadanie (obrona konieczna i samopomoc), b) posiadacz może zwrócić się do sądy z żądaniem ochrony jego posiadania (powództwo posesoryjne)

4. Przeniesienie posiadania: następuje przez wydanie rzeczy i przejęcie jej przez nowego posiadacza.

5. Dzierżenie: gdy ktoś faktycznie włada rzeczą za kogo innego (np. przewoźnik, przechowawca). Nie jest władaniem we własnym zakresie - w odróżnieniu od posiadania. Dzierżenie i posiadanie pozostają w ścisłym związku, przy czym dzierżenie jest podporządkowane posiadaniu.

C. ZOBOWIĄZANIA

Zobowiązanie i prawo zobowiązaniowe

Zobowiązaniem nazywamy stosunek prawny, w którym jedna ze stron (wierzyciel) może domagać się od drugiej strony (dłużnika) określonego zachowania, czyli świadczenia.

Świadczenie może polegać na pewnym działaniu lub na wstrzymaniu się od czynności, do których dłużnik w innych warunkach byłby uprawniony. Wierzycielowi przysługuje prawo domagania się od drugiej strony przysługującego mu świadczenia, a w razie potrzeby doprowadzenia do przymusowego wyegzekwowania tego świadczenia. Mówimy tu o wierzytelności i długu.

Szczególnym rodzajem są zobowiązania solidarne (występuje kilku dzierżawców lub kilku wierzycieli), które dzielą się na: a) solidarność dłużników: zaspokojenie wierzyciela przez jednego z dłużników solidarnych powoduje wygaśnięcie zobowiązania i zwalnia z długu wszystkich dłużników, b) solidarność dłużników: spełnienie świadczenia zwalnia dłużnika z zobowiązania względem wszystkich wierzycieli.

Wszystkie przepisy prawne, ogólne i szczegółowe, odnoszące się do stosunków zobowiązaniowych, tworzą prawo zobowiązaniowe, które dzieli się na część ogólną i część szczegółową.

Źródła zobowiązań

Źródłami zobowiązań są następujące zdarzenia prawne:

1. czynności prawne - przede wszystkim czynności prawne dwustronne (umowy)

2. czynności niedozwolone - gdy powstaje szkoda i naruszenie prawa podmiotowego; treścią zobowiązania jest obowiązek naprawienia szkody

3. akty administracyjne - jednostronne, indywidualne decyzje administracji państwowej

4. Inne zdarzenia - np. a) prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia, b) bezpodstawne wzbogacenie

Odpowiedzialność cywilna

Wyróżniamy odpowiedzialność karną (przybiera np. postać kary pozbawienia wolności), dyscyplinarną (np. forma nagany) i cywilną (ma postać wyłącznie majątkową)

Odpowiedzialność cywilna:

1. o. deliktowa - następstwo wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym, deliktem

2. o. kontraktowa - gdy szkoda została wyrządzona niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem przez jedną ze stron łączącego ją z partnerem zobowiązania

Odpowiedzialność cywilna jest z reguły osobistą (można dochodzić swej należności na całym majątku dłużnika), ale czasami przybiera również postać o. rzeczowej (można dochodzić należności na określonej rzeczy).

O. cywilna może być oparta na: a) zasadzie winy. b)z. ryzyka, c) z. słuszności, d) z. współżycia społecznego

Siła wyższa

Siłą wyższą jest każde zdarzenie zewnętrzne, występujące z takim natężeniem, że jego szkodliwym skutkom nie da się zapobiec zwyczajnie używanymi środkami.

Przykłady: gwałtowne działanie siły przyrody o charakterze katastrofy, wojna, zamieszki wewnętrzne itp.

Siła wyższa charakteryzuje się 3 cechami:

1. zdarzenia nie można było przewidzieć

2. zdarzeniu nie można było zapobiec

3. zdarzenie musi pochodzić z zewnątrz

W ramach zwyczajnej odpowiedzialności cywilnej siła wyższa wyłącza winę, a więc także prowadzi do wyłączenia odpowiedzialności.

Pojęcie szkody i sposoby jej naprawienia

Przez szkodę należy rozumieć uszczerbek w obecnym i przyszłym majątku, jakiego poszkodowany doznaje wbrew swojej woli. Szkodę stanowi więc różnica między dwoma stanami majątkowymi: tym po wyrządzeniu szkody i tym, który by istniał, gdyby szkody nie wyrządzono.

Wyróżniamy szkodę w znaczeniu ekonomicznym (każdy uszczerbek majątkowy) i w znaczeniu prawnym (gdy ktoś ponosi odpowiedzialność za szkodę).

Szkoda majątkowa obejmuje:

1. stratę - uszczerbek pomniejszający majątek

2. utracony zysk - korzyści, jakie by osiągnął poszkodowany, gdyby mu szkody nie wyrządzono

Wśród szkód majątkowych wyróżnia się:

1. szkody na mieniu - wyrządzone na majątku

2. szkody na osobie - są następstwem uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, a więc mają związek z osobą

Odpowiedzialność za szkodę:

Podstawą odpowiedzialności za szkodę może być umowa, w której jedna ze stron przyjmuje na siebie obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej drugiej stronie przez określone zdarzenia (np. umowa ubezpieczenia). Najczęściej jednak podstawę tę stanowi ustawa.

Naprawienie szkody może nastąpić (wybór należy do osoby poszkodowanej):

1. przez przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego (restytucja naturalna)

2. przez zapłatę odszkodowania (restytucja pieniężna)

Odrębnym zagadnieniem jest pieniężne zadośćuczynienie za krzywdę - odpowiedzialność za tzw. szkodę niemajątkową. Celem zadośćuczynienia za krzywdę jest złagodzenie cierpień pokrzywdzonego przez stworzenie mu lepszej sytuacji życiowej.

Powstanie zobowiązań z umów

Pojęcie umowy

Umową nazywamy zgodne oświadczenie woli stron, zmierzające do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego. Umowy stanowią najczęstsze i najważniejsze źródło stosunków zobowiązaniowych. Umowa jest czynnością prawną, w której biorą udział dwie strony, co nie jest równoznaczne z dwiema osobami, ponieważ w charakterze strony może występować więcej niż jedna osoba.

Zasada wolności umów głosi, że w granicach wyznaczonych przepisami i zasadami współżycia społecznego strony dysponują swobodą, szczególnie w kwestii tego, czy a) w ogóle zawierać umowę, b) z kim ją zawrzeć, c) jaką treść nadać umowie. Zasada ta nigdzie nie jest realizowana w sposób nieograniczony. Każdy system prawny przewiduje granice, których w umowie przekroczyć nie wolno, np.: nigdzie nie można zawierać umów, w których jedna ze stron zobowiązuje się do popełnienia przestępstwa.

Rodzaje umów

1. Podział na umowy nazwane, nienazwane i mieszane:

1. Umowa nazwana (contractus nominatus) to każda umowa regulowana w kodeksie cywilnym. Chodzi tu o takie, często się powtarzające, typy umów, jak np.: sprzedaż, najem, zlecenie, umowa o dzieło itp. Ułatwienie polega na tym, iż strony mogą w umowie określić tylko podstawowe i najistotniejsze dla nich części umowy, zdając się co do reszty na przepisy.

2. Umowa nienazwana (contractus innominatus) to taki typ umowy, który nie odpowiada żadnej z umów nazwanych ani nie zawiera elementów różnych umów nazwanych. Zdarza się, że jeśli jakaś umowa nienazwana jest w praktyce często stosowana, to ustawodawca może ją unormować i awansuje ona wtedy do kategorii umów nazwanych.

3. Umowa mieszana to taka, która składa się z elementów różnych umów nazwanych, np.: umowa hotelowa, w której da się zauważyć elementy umowy najmu, umowy zlecenia czy umowy sprzedaży.

2. Podział na umowy jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące:

1. Umowa jednostronnie zobowiązująca to taka, z której dla jednej strony wynikają tylko prawa, a dla drugiej tylko obowiązki, np.: umowa darowizny.

2. Umowa dwustronnie zobowiązująca to taka, z której dla każdej strony wynikają i prawa i obowiązki, inaczej mówiąc każda strona jest zarazem wierzycielem i dłużnikiem. Taki charakter ma znaczna większość umów.

• rodzajem umów dwustronnie zobowiązujących są umowy wzajemne, które kształtują prawa i obowiązki stron w taki sposób, iż każda zobowiązuje się do świadczenia, które jest ekwiwalentem świadczenia drugiej strony. Świadczenia te są równowartościowe w opinii stron, a więc nie ich obiektywna wartość, ale właśnie zdanie stron decyduje o zaliczeniu danej umowy do umów wzajemnych. Charakter umów wzajemnych mają wszystkie najważniejsze i najczęściej występujące umowy stanowiące podstawę wymiany dóbr, tj. sprzedaż, najem, dzierżawa, przewóz, komis itd.

3. Podział na umowy odpłatne i nieodpłatne

1. Umowa jest odpłatna, gdy obie strony odnoszą z niej korzyści i ponoszą ciężary (niekoniecznie w formie pieniężnej!), np.: sprzedaż, najem, pożyczka itd.

2. Umowa jest nieodpłatna (darma), gdy tylko jedna strona odnosi z niej korzyść, np.: darowizna.

4. Podział na umowy realne i konsensualne

1. Umowa konsensualna dochodzi do skutku przez samo złożenie odpowiednich oświadczeń woli. Do tej kategorii należy większość umów.

2. Umowa realna wymaga do zawarcia złożenia oświadczeń woli i wydania rzeczy, np.: umowa przechowania nie może dojść do skutku, jeżeli rzecz składna na przechowanie nie zostanie oddana do rąk przechowawcy. Umowy realne są w naszym ustawodawstwie niezwykle rzadkie.

Umowa przedwstępna

Umowa przedwstępna ( jak sama nazwa wskazuje ) stanowi wstęp do zawarcia przyszłej umowy. Jest to umowa, w której strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości umowy o oznaczonej treści. Obowiązek zawarcia umowy przyrzeczonej może być nałożony na jedną albo na obie strony. Umowa przedwstępna powinna określać istotne postanowienia przyszłej umowy oraz termin, w którym ma być zawarta.

Dodatkowe zastrzeżenia umowne

Dodatkowe zastrzeżenia umowne to postanowienia zawarte w umowie, mające na celu zabezpieczenie interesu wierzyciela i ułatwienie mu realizacji jego roszczeń. Zaliczamy do nich zadatek, umowne prawo odstąpienia, odstępne i kary umowne.

• Zadatek to kwota pieniężna, lub niekiedy inna rzecz, jaką strona daje kontrahentowi przy zawarciu umowy. W razie braku odmiennego postanowienia przepisy każą traktować zadatek jako zabezpieczenie wykonania umowy i jednocześnie odszkodowanie na wypadek jej niewykonania. W razie wykonania zadatek podlega zaliczeniu na poczet wynagrodzenia.

• Umowne prawo odstąpienia to zawarowane w umowie prawo jednej lub obu stron do odstąpienia od umowy w przyszłości. Polega na tym, iż strona uprawniona może w drodze jednostronnego oświadczenia woli skierowanego do partnera spowodować, że umowa będzie traktowana jak niezawarta. Umowa musi zawierać termin, w ciągu którego można skorzystać z prawa odstąpienia.

• Odstępne polega na tym, iż strona zastrzega sobie prawo odstąpienia od umowy za zapłatą określonej kwoty pieniężnej. Prawo to może być zastrzeżone na rzecz jednej lub obu stron. Odstąpienie od umowy następuje w drodze oświadczenia skierowanego do kontrahenta i zapłaty odstępnego.

Czyny niedozwolone

Odpowiedzialność deliktowa (odpowiedzialność ex delicto, delictus- czyn niedozwolony) jest następstwem wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym, zabronionym przez prawo. Odpowiedzialność deliktową charakteryzuje to, że przed powstaniem szkody poszkodowanego nie łączył z osobą odpowiedzialną za szkodę żaden stosunek prawny, bądź też stosunek taki istniał, lecz szkoda nie pozostaje z nim w żadnym związku.

Odpowiedzialność za własne czyny

Odpowiedzialność za własne czyny jest podstawową odmianą odpowiedzialności deliktowej. Art. 415 k.c. stanowi, że kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę, zobowiązany jest do jej naprawienia. Wina polega na wadliwym stosunku psychicznym osoby do podjętego przez nią działania, tj. sytuacji, gdy nie powstrzymuje się od działania, mimo iż wie lub powinna wiedzieć, że z tego mogą wyniknąć szkodliwe skutki. Wina występuje w postaci winy umyślnej, gdy sprawca chce doprowadzić do owych szkodliwych skutków lub przynajmniej się na nie godzi, lub w postaci winy nieumyślnej, gdy sprawca przewiduje, że jego działanie może pociągnąć za sobą szkodliwe i zabronione przez prawo skutki, ale z zaniedbaniem wskazanej ostrożności spodziewa się ich uniknąć, lub gdy sprawca nie przewiduje szkodliwych skutków swego działania wskutek braku uwagi i wymaganej staranności.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym ponosi nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz również każdy, kto inną osobę nakłaniał do wyrządzenia szkody (podżegacz) lub udzielał sprawcy pomocy (pomocnik :D ), oraz osoby, które świadomie skorzystały z wyrządzonej drugiemu szkody.

Mimo wyrządzenia szkody sprawca nie ponosi odpowiedzialności deliktowej, gdy:

1. nie ukończył lat trzynastu;

2. w chwili dokonania czynu był niepoczytalny, tj. nie miał należytego rozeznania z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego, choćby przejściowego zakłócenia czynności psychicznych (np.: działanie leków, wysoka gorączka); wyłączenie odpowiedzialności nie zachodzi, gdy zakłócenie świadomości jest następstwem zażycia alkoholu lub podobnych środków;

3. działał w obronie koniecznej, w stanie wyższej konieczności, albo stosując dozwoloną prawem samoobronę;

4. osoba pokrzywdzona wyraziła na czyn niedozwolony zgodę ( zgoda taka nie wyłącza odpowiedzialność w sposób generalny, ponieważ nie wszystkimi dobrami człowiek może rozporządzać w sposób nieograniczony, np.: zdrowiem czy życiem; jeśli jednak zgoda dotyczy dobra znajdującego się w pełnej dyspozycji poszkodowanego, odpowiedzialność sprawcy jest wyłączona).

Ciężar udowodnienia okoliczności, od których zależy odpowiedzialność, spoczywa na osobie dochodzącej naprawienia szkody. Musi udowodnić szkodę i jej wysokość, związek przyczynowy między szkodą a zdarzeniem, które ją wywołało oraz winę sprawcy szkody.

Odpowiedzialność za cudze czyny

Odpowiedzialność za cudze czyny obejmuje szereg różnych sytuacji, w szczególności:

1. odpowiedzialność za czyny osób niepoczytalnych; obciąża tych, na których spoczywa obowiązek sprawowania nad nimi nadzoru. Odpowiedzialność ta opiera się na zasadzie domniemanej winy , tj. podejrzeniu, że wyrządzenie szkody przez niepoczytalnego jest następstwem zaniedbań w nadzorze;

2. odpowiedzialność za czyny osób, którym powierzono dokonanie czynności; ponosi ją ten, kto czynność powierzył; ten rodzaj odpowiedzialności również opiera się na zasadzie domniemanej winy, ponieważ przepisy każą domniemywać, że wina tkwi w wyborze niewłaściwej osoby.

3. odpowiedzialność za czyny podwładnych; podwładnym jest osoba, która przy wykonywaniu czynności na polecenie drugiej osoby i na jej rachunek podlega kierownictwu tej osoby i jest obowiązana stosować się do jej wskazówek; ten rodzaj odpowiedzialności opiera się na zasadzie ryzyka, pracodawca nie może bowiem uwolnić się przez wykazanie, że nie ponosi winy w nadzorze nad pracownikiem, albo w wyborze podwładnego.

Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych

Według przepisów k.c. państwo odpowiada za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych, ogólnie rzecz biorąc na takich samych zasadach jak inne podmioty prawa, a przede wszystkim osoby prawne. Funkcjonariuszami państwowymi, za których państwo ponosi odpowiedzialność, są pracownicy organów władzy, administracji, a także osoby działające na zlecenie tych organów, osoby powołane do pełnienia swoich funkcji w drodze wyboru, sędziowie, prokuratorzy oraz żołnierze sił zbrojnych. Skarb Państwa odpowiada za winy funkcjonariuszy w zasadzie tylko wtedy, gdy powstała ona przy wykonywaniu czynności służbowych. Również samowola funkcjonariuszy oraz popełnienie przez niego na służbie przestępstwa nie wykluczają odpowiedzialności Skarbu Państwa. Państwo ( l'Etat c'est moi!! :D) może być również obowiązane do naprawienia szkody wyrządzonej przez funkcjonariusza poza służbą, jeżeli jego organy przez zaniedbanie nadzoru umożliwiły wyrządzenie szkody.

Istnieją dwa przypadki, w których odpowiedzialność Skarbu Państwa odbiega w istotny sposób od powszechnych reguł odpowiedzialności cywilnej.

• Z poważnym ograniczeniem odpowiedzialności mamy do czynienia gdy szkoda została wyrządzona wskutek wydania orzeczenia lub zarządzenia(np. wyroku sądu). W takim przypadku S.P. ponosi odpowiedzialność tylko wtedy, gdy przy wydaniu orzeczenia popełniono przestępstwo lub wykroczenie dyscyplinarne.

• Z rozszerzeniem odpowiedzialności S.P. mamy do czynienia w przypadku osób, które w skutek działania funkcjonariusza państwowego doznały szkody na osobie w postaci uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia oraz osób, które utraciły żywiciela.

W szczególny sposób uregulowana jest odpowiedzialność państwa za niewinne skazanie oraz oczywiście niesłusznie tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie. Państwo odpowiada w tych przypadkach za skutek, bez względu na to czy funkcjonariuszowi można przypisać winę, czy nie.

Odpowiedzialność przedsiębiorstw stosujących siły przyrody

Przedsiębiorstwo lub zakład wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, wody itp.) ponoszą odpowiedzialność za wszelką szkodę wyrządzoną osobą trzecim w związku z ruchem przedsiębiorstwa lub zakładu. Odpowiedzialność ta oparta jest na zasadzie ryzyka, które ponosi właściciel przedsiębiorstwa. Odpowiedzialność ta jest bardzo rygorystyczna, gdyż osoba poszkodowana ma prawo dochodzić naprawienia szkody bez względu na to, czy można wykazać jakąkolwiek winę. Przedsiębiorstwo odpowiada także za wypadki niezawinione.

Przedsiębiorstwo poruszane siłami przyrody może się uwolnić od odpowiedzialności przez wykazanie jednej z następujących okoliczności:

1. szkoda powstała wskutek działania siły wyższej;

2. szkoda powstała wyłącznie z winy poszkodowanego;

3. szkoda powstała z wyłącznej winy osoby, za którą przedsiębiorstwo nie odpowiada (np. innego klienta fabryki).

Omówione zasady odpowiedzialności odnoszą się także do przedsiębiorstw produkujących środki wybuchowe lub posługujących się takimi środkami.

Odpowiedzialność posiadaczy mechanicznych środków komunikacji

Posiadacze mechanicznych środków komunikacji, takich jak samochody, motocykle, ciągniki, motorówki itp., odpowiadają na zasadzie ryzyka za wszelkie szkody wyrządzone wskutek ruchu ich pojazdów. Ponoszą oni odpowiedzialność bez względu na winę. Posiadacze mechanicznych środków komunikacji odpowiadają za szkody spowodowane ruchem pojazdu, nawet wtedy gdy w chwili powstania szkody nie korzystano z silnika (np. samochód stoczył się z pochyłości). Nie ponoszą oni odpowiedzialności tylko wówczas, gdy zdołają dowieść, że szkoda powstała wskutek działania siły wyższej, wyłącznie z winy poszkodowanego albo wyłącznie z winy osoby trzeciej, za którą posiadacz mechanicznego środka komunikacji nie odpowiada.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny

Odpowiedzialność tą ponosi przede wszystkim wytwórca produktu. Jest to odpowiedzialność oparta na zasadzie ryzyka. Przez produkt rozumie się rzecz ruchomą, również wtedy, gdy została połączona z inną rzeczą, a także zwierzęta i energię elektryczną. Produkt uważany jest za niebezpieczny, kiedy nie zapewnia takiego bezpieczeństwa, jakiego można oczekiwać przy jego normalnym używaniu. Producent nie odpowiada za szkodę, gdy nie wprowadził produktu do obrotu, albo gdy wprowadzenia do obrotu nastąpiło poza zakresem jego działalności gospodarczej. Nie odpowiada też, gdy niebezpieczne właściwości produktu ujawniły się dopiero po jego wprowadzeniu do obrotu oraz gdy, zważywszy na stan nauki i techniki, nie można było przewidzieć tych właściwości.

Inne przypadki odpowiedzialności za czyny niedozwolone

Odrębnie uregulowanymi przypadkami odpowiedzialności deliktowej są :

1. odpowiedzialność za zwierzęta(bydło, psa, drób itp.) ponosi ten, kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, niezależnie od tego, czy zwierzę znajdowało się pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło. Może się on uwolnić od odpowiedzialności tylko przez wykazanie, że ani sam, ani żadna osoba, za którą odpowiada, nie ponoszą winy.

2. odpowiedzialność za szkody wyrządzone wyrzuceniem rzeczy lub wylaniem płynu z pomieszczenia; ponosi ją ten, kto pomieszczenie zajmuje. Może się on uwolnić od odpowiedzialności tylko przez wykazanie, że szkoda nastąpiła w skutek siły wyższej, albo wyłącznie z winy osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec.

3. odpowiedzialność za szkody wyrządzone zawaleniem się budowli lub oderwanie jej części; ponosi ją samoistny posiadacz budowli, najczęściej właściciel. Uwolnienie się od odpowiedzialności jest możliwe, po wykazaniu, że budowla była należycie konserwowana i że nie była dotknięta wadą.

Wykonanie zobowiązań

Przez wykonanie zobowiązania należy rozumieć spełnienie świadczenia lub świadczeń, jakie na strony nakłada treść stosunku zobowiązaniowego. Wykonanie zobowiązania powoduje jego wygaśnięcie.

O miejscu wykonania zobowiązania decyduje przede wszystkim umowa stron. Strony dysponują w tym zakresie pełną swobodą.

Termin wykonania zobowiązania jest zazwyczaj przez strony ustalony w umowie, może też wynikać z właściwości świadczenia. Jeśli jednak te kryteria nie są spełnione w grę wchodzą przepisy, które nakazują dłużnikowi spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu go do tego przez wierzyciela.

Świadczenia wynikające z umów wzajemnych powinny być spełnione jednocześnie.

Przepisy nakładają na wierzyciela obowiązek wydania pokwitowania. Dłużnik, który spełnił świadczenie, ma prawo żądać od wierzyciela pisemnego poświadczenia, że otrzymał należne świadczenie. Jeśli wierzyciel odmówi wydania pokwitowania, dłużnik z wyjątkiem pewnych przypadków może się powstrzymać ze spełnieniem świadczenia i nie popada przez to w zwłokę.

Umowa dzierżawy

1. Definicja

-wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania z niej pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca płaci umówiony czynsz.

2. Cechy:

• przedmioty:

• rzeczy indywidualnie oznaczone;

• prawa;

• dzierżawca rzecz użytkuje: używa i pobiera korzyści;

• czynsz płatny z dołu w terminie zwyczajowo przyjętym lub półrocznie z dołu;

• przedmiotem dzierżawy są głównie grunty i zabudowania;

Umowa pożyczki

1. Definicja

- dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy gatunkowo oznaczonych, a biorący zobowiązuje się zwrócić taką samą ilość pieniędzy albo rzeczy tego samego gatunku i jakości.

2. Cechy:

• pożyczone rzeczy przechodzą na własność - można z nimi zrobić, co się chce - sprzedać, zniszczyć, zużyć…

• przedmioty: pieniądze lub inne rzeczy gatunkowo oznaczone;

• czas: oznaczony lub nieoznaczony (6 tyg. od czasu wypowiedzenia);

• bezpłatna lub odpłatna - zależy od umowy, bez określenia w umowie- darmowa;

Umowa użyczenia

1. Definicja

- użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy;

2. Cechy:

• biorący zwraca tę samą rzecz w niepogorszonym stanie;

• przedmiot: wszelkie rzeczy;

• najczęściej dotyczy stosunków sąsiedzkich i przyjacielskich;

• biorący posługuje się rzeczą w sposób zgodny z umową i naturą, gdy tego nie przestrzega dający może odstąpić od umowy;

• biorący nie może powierzyć danej mu rzeczy osobie trzeciej;

• własność nie przechodzi;

Umowa zlecenia

1. Definicja

- przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie;

2. Cechy:

• dot. wszystkich umów, które nie są uregulowane innymi przepisami;

• przyjmujący świadczy usługę z starannością, ale bez gwarancji efektu;

• przyjmujący nie odpowiada za szkody wynikłe z nieosiągnięcia rezultatu;

• przyjmujący powinien się zająć osobiście zleceniem;

• oparta na zaufaniu do osobistych cech przyjmującego;

• odpłatna (określona taryfa, umowa), nieodpłatna (strony wyraźnie się umówiły);

Umowa przechowania

1. Definicja

- przechowawca zobowiązuje się zachować w stanie niepogorszonym rzecz ruchomą i oddaną mu na przechowanie.

2. Cechy:

• umowa realne;

• odpłatna lub nieodpłatna (gdy strony wyraźnie tak postanowiły);

• nie wymaga szczególnej formy;

• obowiązek przechowawcy:

• czuwanie nad rzeczą,

• dbanie by jej stan się nie pogorszył,

• nie może zmienić miejsca przechowywania ani dać na przechowanie innej osobie,

• ponosi odpowiedzialność na zasadzie winy;

• sposób sprawowania pieczy zależy od umowy;

• składający ma obowiązek zapłacić wynagrodzenie;

• depozyt nieprawidłowy:

• szczególny typ umowy przechowania;

• rzeczy złożone przechodzą na własność depozytariusza, który zwraca nie te same rzeczy, ale takie same;

• przedmiot: pieniądze, papiery wartościowe, inne rzeczy zamienne;

Umowa hotelowa

1. Definicja

- hotel zobowiązuje się dać gościowi używanie pokoju, apartamentu lub miejsca w hotelu oraz spełnić ewentualne dodatkowe usługi i świadczenia, a także czuwać nad wniesionymi przez gościa rzeczami, w zamian za umówioną zapłatę;

2. Cechy:

• gość hotelowy ↔ przedsiębiorca hotelowy

• umowa mieszana = najem +przechowanie +sprzedaż +umowa o dzieło +umowa zlecenia;

• rygorystyczna odpowiedzialność hotelu za bagaże i przedmioty wniesione do hotelu; niezależna od winy hotelu; wyj.: siła wyższa, właściwość rzeczy, wina poszkodowanego; nie dot. pojazdów mechanicznych i zwierząt;

• obowiązek naprawy szkody gościa - do 100krotnej należności za pokój za dobę;

• pełne odszkodowanie- gdy z winy hotelu;

• dot. hoteli, pensjonatów, domów wczasowych, moteli, sanatoriów…

• poszkodowany niezwłocznie powiadamia o szkodzie, inaczej roszczenie wygasa.

Poręczenie

1. Definicja

- poręczyciel zobowiązuje się wobec wierzyciela do wykonania zobowiązania dłużnika, w przypadku gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał.

2. Cechy:

• np. kredyt, spłata na raty;

• zabezpieczenie cudzej wierzytelności;

• umowa wtórna do stosunku zobowiązaniowego;

• gaśnie z wygaśnięciem zobowiązania głównego

• poręczyciel ↔ wierzyciel

• gdy dług istnieje to poręcza dług;

• gdy dług przyszły - określa się jego górną granicę;

• poręczyciel odpowiada solidarnie z dłużnikiem, o ile umowa nie postanawia inaczej;

• nie wymaga określonej formy, ale samo oświadczenie poręczyciela na piśmie;

• wierzyciel powiadamia poręczyciela, gdy dłużnik nie płaci;

• poręczyciel, gdy spłacił dług, ma przeciw dłużnikowi roszczenie regresowe;

Umowa darowizny

1. Definicja

-darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.

2. Cechy:

• dot. osób fizycznych;

• bezpłatne przysporzenie majątkowe;

• jednostronnie zobowiązująca;

• darczyńca nie dostaje ekwiwalentu;

• darczyńca odpowiada z tytułu rękojmi, gdy da wadliwą rzecz;

• darowiznę niedokonaną można odwołać;

• można odwołać przez niewdzięczność - nawet po wykonaniu;

Papiery wartościowe

1. Definicja

- dokumenty stwierdzające istnienie pewnych praw i wyposażone w taki przywilej, że realizacja praw w nich wymienionych możliwa jest wyłącznie na podstawie przedłożenia luz zwrotu takich dokumentów.

2. Cechy:

• osoba posiadająca korzysta z domniemania, że przysługuje jej prawo stwierdzone w dokumencie;

• podział wg przenoszenia praw:

• imienne

• na zlecenie

• na okaziciela

• akcje, obligacje, bankowe bony depozytowe;

• głownie to podmioty prawa gospodarczego;

2. Weksel - sporządzony w przewidzianej w prawie formie dokument, zobowiązujący wystawcę lub wskazaną osobę do bezwarunkowego zapłacenia w oznaczonym czasie i do rąk określonej osoby wymienionej w tym dokumencie kwoty pieniężnej;

3. Czek - papier wartościowy zawierający skierowane do banku polecenie wypłacenia okazicielowi lub określonej imiennie osobie podanej w nim kwoty pieniężnej z rachunku wystawcy;

D. PRAWO SPADKOWE

Istota prawa spadkowego

• zespół przepisów regulujący losy majątku pozostawione przez zmarłą osobę fizyczną;

• wiąże majątkowo członków rodziny i osoby bliskie;

• istotna rola w stosunkach między ludzkich;

• stanowi jeden z działów prawa cywilnego;

22

---