DEFINICJE GŁÓWNYCH POJĘĆ FARMAKOKINETYCZNYCH

Absorpcja p. wchłanianie

Biodostępność p. dostępność biologiczna

Biologiczny okres półtrwania (t_0.5) - czas po zakończeniu faz wchłaniania i dystrybucji leku, po upływie którego stężenie leku we krwi (surowicy) maleje o połowę. Jest miarą szybkości eliminacji leku.

Biotransformacja p. metabolizm wątrobowy

Czas stężenia maksymalnego (t_maks) - czas, mierzony od chwili pozanaczyniowego podania leku, po którym jego stężenie we krwi osiąga wartość maksymalną.

Dostępność biologiczna (biodostępność, F) - ułamek (procent) dawki leku, jaki przechodzi do krążenia ogólnego po jego pozanaczyniowym podaniu oraz szybkość z jaką ten proces zachodzi.. Przyjmuje się, że po dożylnym podaniu leku wartość tego ułamka wynosi jeden (100%), natomiast po pozanaczyniowym podaniu jest mniejsza od jedności. Jest to spowodowane m.in. niecałkowitym uwalnianiem leku z danej postaci, niecałkowitym wchłanianiem z miejsca podania lub efektem pierwszego przejścia przez wątrobę.

Dystrybucja - proces przechodzenia leku z przestrzeni naczyniowej do pozanaczyniowej oraz jego rozmieszczania w płynach i tkankach organizmu.

Efekt pierwszego przejścia przez wątrobę - metabolizm, jakiemu ulegają leki w wątrobie przed osiągnięciem krążenia ogólnego. Występuje po doustnym oraz głębokim doodbytniczym podaniu leków intensywnie metabolizowanych w wątrobie i jest jedną z głównych przyczyn ich małej dostępności biologicznej.

Eliminacja - łączna nazwa procesów usuwania leku z organizmu w wyniku jego biotransformacji (metabolizmu) i wydalania.

Farmakokinetyka - nauka o procesach wchłaniania, dystrybucji oraz eliminacji leków z organizmu, która na podstawie zmian ich stężeń oznaczonych we krwi określa matematyczne zależności pomiędzy podaną dawką a tymi stężeniami.

Fenotyp metaboliczny - cecha uwarunkowana dziedzicznie, dzieląca populację ludzką na dwie fenotypowo odmienne grupy, t.zn. na szybko i wolno metabolizujących. Jest jedną z głównych przyczyn osobniczych różnic w stężeniach leków metabolizowanych głównie drogą utleniania, hydrolizy i acetylacji.

Klirens całkowity leku (Cl_T) - objętość osocza jaka w jednostce czasu została oczyszczona z leku wszystkimi możliwymi sposobami jego eliminacji. Jest miarą wydajności procesu eliminacji leku i stanowi sumę klirensów narządowych (głównie wątrobowego i nerkowego).

Klirens wątrobowy (C_H) - objętość krwi przepływającej przez wątrobę, jaka zastaje oczyszczona z leku w jednostce czasu. Zależy od szybkości przepływu krwi przez wątrobę, aktywności enzymów mikrosomalnych wątroby oraz wiązania leku z białkami krwi.

Klirens nerkowy (Cl_R) - objętość osocza przepływającego przez nerki, jaka zostaje oczyszczona z leku w jednostce czasu. Zależy od szybkości procesu przesączania kłebkowego leku, jego aktywnego wydzielania kanalikowego oraz wchłaniania zwrotnego.

Kompartment - hipotetyczna przestrzeń organizmu obejmująca zespół tkanek i narządów (na ogół nie określonych pod względem anatomicznym), w których lek z kinetycznego punktu widzenia zachowuje się podobnie. Np. szybkość zmian stężenia leku w czasie jest taka sama. Pojęcie kompartmentu wynika z przyjęcia modelu matematycznego do opisu procesu dystrybucji leku w organizmie.

Liniowa farmakokinetyka - opisuje procesy farmakokinetyczne, których szybkości są liniową funkcją stężenia, a wielkości parametrów farmakokinetycznych nie zależą od wielkości podanej dawki leku.

Metabolizm wątrobowy (biotransformacja) - procesy przemiany cząsteczek leków zachodzące z udziałem enzymów frakcji mikrosomalnej wątroby i obejmujące reakcje pierwszej fazy (utlenianie, redukcja, hydroliza) oraz reakcje drugiej fazy (acetylacja, metylacja, sprzęganie z glicyną, kwasem glukuronowym lub siarkowym). Produkty biotransformacji leku (metabolity) z reguły dobrze rozpuszczają się w wodzie, a przez to łatwiej wydalane są z moczem.

Model jednokompartmentowy - opisuje kinetykę takich leków, które po podaniu ulegają prawie natychmiastowej dystrybucji w organizmie (równowaga stężeń krew - tkanki ustala się bardzo szybko). Organizm z kinetycznego punktu widzenia stanowi wówczas jeden kompartment, a przebieg zmian stężenia leku obserwowany we krwi po dożylnym podaniu odpowiada wyłącznie procesowi eliminacji leku, natomiast po podaniu pozanaczyniowym - procesowi wchłaniania i eliminacji.

Objętość dystrybucji (V_d) - parametr charakteryzujący pozorną (hipotetyczną) objętość płynów organizmu, w których lek w stanie stacjonarnym miałby takie samo stężenie jak we krwi.

Pole pod krzywą stężeń (AUC) - miara ilości leku, jaka dociera do krążenia ogólnego obliczana metodą trapezów w przedziale czasu od zera do nieskończoności.

Populacyjna farmakokinetyka - dział farmakokinetyki zajmujący się określaniem parametrów farmakokinetycznych, przewidywaniem stężeń oraz ustalaniem schematu dawkowania u indywidualnego chorego na podstawie jednego pomiaru stężenia leku we krwi i w oparciu o populacyjne wartości parametrów farmakokinetycznych, ich odchylenia standardowe oraz dane fizjologiczne takie jak wiek, płeć, wzrost, masa ciała, klirens kreatyniny itp. Metoda wymaga korzystania z programu komputerowego.

Przedział dawkowania (τ) - przedział czasu pomiędzy podaniem kolejnych dawek leku.

Przedział stężeń terapeutycznych - zakres stężeń leku we krwi zapewniający największe prawdopodobieństwo jego działania terapeutycznego oraz najmniejsze ryzyko wystąpienia objawów toksycznych u większości osób w populacji.

Stała szybkości eliminacji (K) - stała szybkości pierwszego rzędu dla prosesu eliminacji leku z organizmu na drodze wydalania i biotransformacji. Określa ułamek dawki leku eliminowany z organizmu w jednostce czasu.

Stała Michaelisa-Menten (K_m) - stężenie substratu (leku), przy którym szybkość reakcji enzymatycznej osiąga połowę szybkości maksymalnej. Enzymy o dużym powinowactwie charakteryzują się niskimi wartościami K_m.

Stan stacjonarny - stan, w którym szybkość wprowadzania leku do organizmu jest równa szybkości jego eliminacji. Osiągany jest podczas wlewu dożylnego prowadzonego przez czas równy co najmniej 4 - 5 biologicznym okresom półtrwania leku lub w wyniku wielokrotnego podawania leku dożylnie lub pozanaczyniowo przez ten sam okres.

Stężenie maksymalne (C_maks) - największe stężenie leku obserwowane we krwi natychmiast po dożylnym jego podaniu lub po pewnym czasie, po podaniu pozanaczyniowym.

Stężenie minimalne (C_min) - wartość stężenia leku obserwowana w trakcie jego wielokrotnego podawania tuż przed podaniem kolejnej dawki.

Stężenie potencjalnie toksyczne - stężenia leżące powyżej górnej granicy zakresu stężeń terapeutycznych, przy którym mogą wystąpić objawy toksyczne.

Stężenie stacjonarne ( C^ss) - stężenie leku lub metabolitu występujące we krwi i tkankach po osiągnięciu stanu stacjonarnego. W przedziale dawkowania oscyluje ono między wartością maksymalną (C_maks) oraz minimalną (C_min).

Szybkość maksymalna (V_maks) - szybkość reakcji enzymatycznej osiągana przy wysokim stężeniu substratu (leku) - znacznie przewyższającym wartość K_m , przy którym cały enzym ulega wysyceniu.

Wchłanianie - proces przechodzenia leku do krążenia ogólnego po pozanaczyniowym (np.doustnym, domięśniowym, doodbytniczym itp.) jego podaniu.

Wiązanie leku z białkami - odwracalny proces powstawania kompleksu lek-białko, zależny od powinowactwa leku do białka, liczby miejsc wiążących oraz stężenia białka i leku. Kliniczne znaczenia ma wówczas, gdy stopień wiązania z białkami jest większy od 80%.

Wolna frakcja leku - lek wolny, nie związany z białkami krwi lub tkanek, aktywny farmakologicznie.

Wydalanie - usuwanie leków oraz ich metabolitów z kałem, moczem, potem, śliną itp.

---