FIZYKOTERAPIA - WYKŁAD 5.03.2011r.
Istota medycyny fizykalnej
Medycyna fizykalna - dyscyplina medyczna posługująca się swoistymi metodami leczniczymi opartymi na różnych formach energii fizycznej występującej w środowisku przyrodniczym człowieka
Fizykoterapia- jest to stosowanie energii fizycznej do leczenia, rehabilitacji, odnowy biologicznej
Fizjoterapia - kinezyterapia, fizykoterapia, masaż
Fizjoprofilaktyka- dział medycyny fizykalnej, w której naturalne i wytworzone sztucznie czynniki fizyczne wykorzystuje się do zaspokojenia potrzeb ustroju lub do zwiększenia jego odporności
Fizjatria- nazwa używana w USA, Szwajcarii, Czechach i Słowacji
Leczenie uzdrowiskowe- wykorzystanie leczniczego wpływu czynników fizycznych, klimatu oraz stosowanie naturalnych tworzyw leczniczych takich jak borowina, woda lecznicza do rehabilitacji
Rehabilitacja- zorganizowane postępowanie zmierzające do przywrócenia osobom niepełnosprawnym optymalnej sprawności fizycznej, psychicznej i zawodowej.
Cele medycyny fizykalnej:
- usunięcie procesów chorobowych lub ich następstw
- zapobieganie nawrotom i postępowi choroby
- usuwanie dolegliwości bólowych
- odzyskiwanie zdrowia i jego utrwalenie
Działanie szczegółowe:
- zwalczanie bólu
- zwalczanie stanów zapalnych
- zwiększenie odporności ogólnej i zapobieganie zakażeniom
- usprawnianie mechanizmów regulacyjnych układu krążenia, oddychania, przemiany materii, termoregulacji
- poprawa lub utrzymanie wydolności organizmu
- normalizacja przebiegu wegetatywnych procesów życiowych
- przeciwdziałanie skutkom hipokinezji
- usprawnianie czynności poszczególnych narządów i całego organizmu
- profilaktyka skutków dezaptadacji organizmu do bodźców termicznych
Podział czynników fizycznych:
- naturalne (borowina)
- sztuczne ( wytwarzane przez generatory)
Rodzaje czynników fizycznych:
- czynniki termiczne - bodźcem dla organizmu jest energia cieplna (IR, DKF, UD)
- czynniki fotochemiczne - zależy od reakcji fotochemicznych zachodzących w tkankach pod wpływem UV
- czynniki elektrokinetyczne - prądy impulsowe powodujące pobudzenie w tkance nerwowej i mięśniowej
- czynniki mechaniczne i kinetyczne - ciśnienie hydrostatyczne wody, UD, masaż, ćwiczenia fizyczne
- czynniki elektrochemiczne - istotą tych czynników jest przepływ przez tkanki stałego prądu elektrycznego
Reakcje tkanek na bodźce fizyczne - odczyn
- fizykoterapia - metoda wywoływania reakcji na bodziec
- odczyn w tkankach w wyniku zadziałania określonej postawy energii zależy:
Ilości energii
Czasu działania <= DAWKA
Właściwości tkanki
Czynniki determinujące reakcje na bodziec:
- siła bodźca - „bodziec tym silniejszy, im więcej posiada energii”
- reguła Arndta Szulza - „ słabe bodźce działają podtrzymująco na procesy życiowe, bodźce o średniej sile działają na nie usprawniająco, a silne bodźce działają niekorzystnie-hamują reakcje lub wywołują reakcje paradoksalne”
- Dobór bodźca - ZASADA - „bodziec powinien być tak silny, jak to jest konieczne, a jednocześnie tak słaby jak to jest tylko możliwe”
Czas i częstotliwość bodźca:
- bodziec musi działać na tkanki przez wystarczająco długi czas by wywołać reakcję
- częstotliwość i ilość zabiegów, powtarzalność (1x dziennie, 2,3xdziennie), długość przerwy, seria zabiegów
- powierzchnia - im większa powierzchnia, na którą działa bodziec tym reakcja silniejsza
Ogólne zasady dawkowania:
- fizjologiczne i patologiczne uwarunkowania organizmu
- systematyczne ćwiczenie reakcji pacjenta na bodziec
- określenie dawki należy do lekarza
- znajomość wskazań i przeciwwskazań
- nie zaczynamy zabiegów bez badania lekarskiego, rozpoznanie
Rodzaje odczynów:
Odczyn minimalny(brak odczynu) - natężenie danego czynnika fizycznego małe, czas danego czynnika fizycznego krótki
Odczyn progowy - najmniejszy stwierdzający odczyn (dawka progowa)
Odczyn odwracalny - ustępuje po upływie pewnego czasu (dawki - progowa, nadprożowa, średnia, submaksymalna)
Odczyn nieodwracalny - dochodzi do uszkodzenia tkanek, zniesienie czynności, zniszczenie struktury (dawka szkodliwa - przekroczenie górnej granicy tolerancji)
Odczyn paradoksalny - tkanki zmienione chorobowo lub zaburzenie mechaniczne ustrojowe decydujące o odczynie (skutek odmienny od oczekiwanego np. reakcja naczyń krwionośnych na bodziec cieplny- skurcz naczyń)
Odczyn miejscowy - występuje w miejscu zadziałania bodźca
Odczyn ogólny - stanowi odpowiedź całego ustroju lub niektórych jego układów na dany bodziec fizyczny. Powstaje w wyniku wtórnych zmian zachodzących w ustroju pod wpływem miejscowego działania energii lub na drodze odruchu.
Rola skóry w procesie leczenia fizycznego
- narząd odbiorczy i przetwarzający działającą na nią energię
- „antena” OUN
- narząd termoregulacyjny
Na 1cm2 skóry przypada od 10-25 receptorów dotyku, od 4-12 receptorów zimna, od 0,3 -2 receptorów ciepła, od 50-200 receptorów bólu.
Leczenie ciepłem
Mechanizm wymiany ciepła
- przewodzenie ciepła (ciała stałe) - polega na wyrównaniu energii kinetycznej cząsteczek w wyniku ich bezpośredniego zderzenia
- przenoszenie ciepła (gazy i ciecze) - polega na ruchu części środowiska gazowego lub ciekłego o różnych temperaturach, powstałym w wyniku zmniejszenia gęstości środowiska o wyższej temperaturze, które jako lżejsze wznosi się ku górze.
- promieniowanie ciepła - źródłem promieniowania cieplnego jest ruch molekularny cząsteczek.
Ogrzewanie materii powoduje:
- rozszerzenie materii
- zmianę stanu skupienia
- zwiększa się tempo reakcji chemicznej
- wytwarza się promieniowanie elektromagnetyczne
- zmniejsza się lepkość płynów.
Wpływ ciepła na organizm
Czynniki:
- natężenie bodźca (różnica między temperaturą bodźca, a temperaturą organizmu)
- możliwości termoregulacyjne ustroju
- czas działania bodźca
- zmiana natężenia bodźca w czasie
- powierzchnia ciała, na którą działa bodziec cieplny
Prawo Dastre'a Morata
„ Bodźce termiczne działając na duże powierzchnie skóry powodują przeciwne do naczyń skóry zachowanie się dużych naczyń klatki piersiowej i jamy brzusznej. Naczynia nerek, śledziony i mózgu wykazują odczyn taki sam, jak naczynia skóry”
Odczyn miejscowy
- występuje w miejscu działania ciepła na skórę i tkanki
- powoduje miejscowe podwyższenie temperatury tkanek
- powoduje miejscowe rozszerzenie naczyń krwionośnych i limfatycznych
- miejscowo zastosowane ciepło, na drodze odruchowej może oddziaływać ogólnie (np. układ krążenia, oddechowy, pokarmowy)
Skutki przegrzania miejscowego
Poprawa ukrwienia (przekrwienie miejscowe):
- zwiększenie dyfuzji przez ściany naczyń włosowatych (usuwanie produktów przemiany materii)
- zwiększona dostawa tlenu i substancji energetycznych z krwi do tkanek
- zmniejszenie lepkości płynu tkankowego
- uaktywnienie mechanizmów obronnych ustroju
- zmniejszenie napięcia mięśni i rozciągliwości tkanki łącznej
- zwiększona resorpcja wysięków (nacieki zapalne) pourazowych
- poprawa trofiki tkanek
- zwiększenie fagocytozy
- działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, resorpcyjne
Odczyn ogólny:
Dostarczenie do ustroju dużej ilości ciepła -> podniesienie temperatury ciała -> przegrzanie
Skutki hipertermii:
- uruchomienie mechanizmu termoregulacyjnego (wydzielanie potu - odwodnienie )
- podwyższenie temperatury o 1 stopień C - wzmaga przemianę materii o 3,6%
- czynność serca - wzrost uderzeń o ok. 20/min
- zawartość tlenu we krwi tętniczej malej, w żylnej wzrasta
- oddech ulega przyspieszeniu
- czynności wydalnicze nerek - przy znacznym przegrzaniu maleje
- znaczne zmniejszenie napięcia mięśni
Wskazania do leczniczego stosowania ciepła
- przeciwbólowe i przeciwzapalne działanie ciepła w chorobach przewlekłych narządu ruchu
- choroby zwyrodnieniowe stawów i kręgosłupa
- stany pourazowe tkanek miękkich
- po uszkodzeniach nerwów obwodowych
- w celu zmniejszenia napięcia mięśni (przed kinezyterapią)
Przeciwwskazania do stosowania ciepła
Bezwzględne
- ostre i podostre zapalenia w chorobach przewlekłych
- artrozy
- ostra dyskopatia
- obrzęki
- krwawienia
- nowotwory
- tętnicze i żylne zaburzenia krążenia obwodowego
- zakrzepy i stany po zakrzepowym zapaleniu żył
- świeże urazy
- u niemowląt
- u osób starszych
- choroby wrzodowe dwunastnicy i żołądka
- duże nadciśnienie tętnicze
- zaburzenia czucia
Niepożądane działanie ciepła
- uczynnia utajone infekcje
- wzmacnia działanie istniejących infekcji i zapaleń
- uaktywnia enzymy (np. kolagenozy - takie jakie enzymy destrukcji chrząstki stawowej)
- powoduje zwiększenie przepuszczalności ścian naczyń
- powoduje zakłócenia czynności serca i krążenia
Metody ciepłolecznictwa
- wodolecznictwo
- balneoterapia
- miejscowe i ogólne zaburzenia cieplne
Zabiegi ciepło lecznicze ogólne
Łaźnia sucha szafkowa
- zabieg w specjalnej drewnianej szafce (głowa chorego na zewnątrz)
- temperatura powietrza 60-80 stopni C
Łaźnia sucha rzymska
Sauna
- kąpiel w gorącym powietrzu o nieznacznej wilgotności
- zmiany temperatury w czasie trwania zabiegu : niskie temperatury do chłodzenia ciała (zimna woda i powietrze)
- zmiany wilgotności powietrza
- zmiany natężenia prądu elektrycznego
- obniżone ciśnienie parcjalne tlenu
Temperatura w saunie:
Miejsce |
Temperatura (stopnie Celsjusza) |
Wilgotność (w procentach) |
Podłoga |
40 |
20-60 |
I Ława |
45-50 |
13-37 |
II Ława |
60 |
8-23 |
III Ława |
70-80 |
5-15 |
Sufit |
100 |
2-5 |
Cechy charakterystyczne sauny
Faza nagrzewania (5-12min) - pozycja leżąca, siedząca
Faza ochładzania (5-12min) - wyjście na świeże powietrze, polewanie wodą, kąpiel w basenie, natrysk
Łączny czas sauny - 10-25 min
Na koniec - chłodna kąpiel i 20-30 min odpoczynku
Działanie sauny
Główne działanie - obniżenie mechanizmów termoregulacyjnych i wywołanie następczych zmian odczynowych w całym ustroju
Wpływ temperatury na skórę i błonę śluzową dróg oddechowych
- podwyższenie przemiany materii o 11%
- zwiększenie wydzielania potu i utrata wody ( 400-800ml)
- znaczne przegrzanie organizmu : temperatura wnętrza ciała -39 stopni C, temperatura powierzchni skóry - 42 stopnie C
Wpływ na układ oddechowy
- przyspieszenie oddechu
- zwiększenie pojemności życiowej płuc i minimalnej pojemności oddechu
- hiperwentylacja - obniżenie ciśnienia parcjalnego CO2
- zwiększenie wydzielania gruczołów błon śluzowych dróg oddechowych
Wpływ na układ krążenia
Wpływ na czynność serca
Wskazania do sauny
- pielęgnacja ciała
- odprężenie
- odpoczynek po zmęczeniu
- choroby skóry
- przewlekłe stany zapalne narządów rodnych
- choroby zwyrodnieniowe stawów
- przewlekłe schorzenia goścowe
- nadciśnienie tętnicze okresu I i II wg. WHO
Przeciwwskazania
- choroby zakaźne
- ostre choroby gorączkowe
- skłonność do krwawień
- padaczka i stany psychotyczne
Miejscowe zabiegi ciepło lecznicze
- parafina (teraz szlam)
- metody zabiegowe : okłady parafinowe, kąpiele miejscowe
Wskazania
- podostre i przewlekłe zapalenia stawów
- choroby zwyrodnieniowe stawów
- pseudo reumatyczne zapalenia stawów
- zatrucia : ołowiem, alkoholem
- podostre i przewlekłe choroby narządów wewnętrznych
- choroby płuc i wątroby
- stany po urazach
- otyłość
Przeciwwskazania
- gorączka
- czynna gruźlica płuc
- zapalenia serca
- nadciśnienie
- zaburzenia czucia
- choroby skóry