RYNEK PIENIĘŻNY
Rynek pieniężny dostarcza kapitału krótkoterminowego na finansowanie działalności bieżącej banków, przedsiębiorstw, innych podmiotów i osób fizycznych. Rynek ten jest mechanizmem zamiany pieniądza bankowego (banków komercyjnych) na pieniądz banku centralnego. Chroni banki przed niewypłacalnością, stanowi rynek rezerw kasowych systemu bankowego i gospodarki finansowej państwa. Jest miejscem spotkania popytu na pieniądz i jego podaży - spotkania podmiotów dysponujących nadmiarem pieniądza i cierpiących na jego niedobór. Pieniądz jest tu towarem posiadającym swoją wewnętrzną wartość.
Szeroka interpretacja rynku pieniężnego definiuje go jako strukturę rynku finansowego o specyficznych cechach:
jest on segmentem rynku finansowego w znacznym stopniu kontrolowanym przez bank centralny
jest rynkiem, na którym występuje znaczna ilość pośredników finansowych
jest źródłem utrzymania płynności finansowej wszystkich podmiotów gospodarczych
jest miejscem kształtowania bazowych stóp procentowych
jest rynkiem wyznaczającym poziom kursów walutowych
jest rynkiem, na którym cena instrumentów finansowych jest funkcją zapotrzebowania budżetu na pieniądz gotówkowy
Charakterystyczne cechy rynku pieniądza wyznaczają mu fundamentalne zadania w systemie gospodarczym. Na rynku pieniężnym ma miejsce:
zaopatrywanie się podmiotów gospodarczych w płynność,
alokacja zasobów finansowych i transformacji ich terminów oraz ryzyka,
zawieranie wszystkich transakcji krótkoterminowych między podmiotami sektora finansowego i pozafinansowego
emisja i obrót instrumentów finansowych sektora bankowego
handel papierami wartościowymi i instrumentami finansowymi nie mającymi tego statusu
Składowymi rynku pieniężnego są:
rynek międzybankowy - na którym operacje prowadzone instrumentami finansowymi są zastrzeżone wyłącznie dla banków komercyjnych i banku centralnego
detaliczny rynek bankowy (lokacyjno-kredytowy) - uczestnikami są różne podmioty gospodarcze: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, sektor publiczny, niebankowe instytucje finansowe, które korzystają z lokat krótkoterminowych i kredytów bankowych
rynek krótkoterminowych bonów lokacyjnych - rynek weksli i innych papierów wartościowych emitowanych przez niebankowe podmioty gospodarcze,
rynek walutowy - na którym dominują banki komercyjne operujące walutą obcą i dewizami
Z punktu widzenia powszechności zawieranych transakcji na rynku pieniężnym wyodrębniamy:
rynek zamknięty, tzw. rynek międzybankowy,
rynek otwarty, rynek emisji i obrotu różnych krótkoterminowych instrumentów dłużnych podmiotów niebankowych.
Bardziej przejrzysty w ocenie zasad funkcjonowania jest podział na:
rynek detaliczny, czyli rynek operacji bankowych z klientem,
rynek hurtowy, czyli rynek lokat międzybankowych i krótkoterminowych dłużnych papierów wartościowych.
Rynek międzybankowy
Jest rynkiem wolnych środków pieniężnych, miejscem, gdzie pod wpływem popytu i podaży pieniądza banku centralnego równoważy się stan aktywów i pasywów banków komercyjnych.
Poprzez transakcje na rynku międzybankowym banki komercyjne mogą planowo regulować własną płynność, a także:
zyskują większy stopień niezależności od kredytu refinansowego banku centralnego,
dostają możliwość spekulacji na instrumentach finansowych rynku i przez to poszerzają źródła własnej dochodowości operacyjnej.
Wolne środki płynne zależą od czynników, które dzielimy na:
bezpośrednie, wynikające z braku pełnej synchronizacji wpłat i wypłat z czynności operacyjnych prowadzonych w bankach komercyjnych, które wpływają na rozmiary rezerw gotówkowych bez względu na politykę płynnościową banków komercyjnych,
pośrednie, determinujące ogólne warunki gromadzenia płynnych rezerw w systemie bankowym.
Czynniki pośrednie to:
polityka kredytowa/lokacyjne banków komercyjnych,
pozycja banków komercyjnych w systemie pośrednictwa finansowego,
polityka rezerwy obowiązkowej, prowadzona przez bank centralny,
system norm ostrożnościowych zewnętrznych i wewnętrznych banków komercyjnych,
stopień umiędzynarodowienia systemu bankowego,
stan koniunktury gospodarczej.
Rynek międzybankowy wobec banków komercyjnych umożliwia zarządzanie płynnością i prowadzenie planowania finansowego.
Banki komercyjne zawierają transakcje o różnym okresie zapadalności, aby ukształtować strukturę zapotrzebowania na płynność. Podstawowe transakcje rynku międzybankowego mają formę depozytu.
Depozyt międzybankowy - transakcja polegająca na przyjęciu lub udzieleniu przez jeden bank drugiemu określonej kwoty środków pieniężnych na określony czas, przy określonej stopie procentowej.
Ze względu na okres trwania depozyty międzybankowe dzielimy na:
krótkoterminowe, o okresie trwania od jednego dnia do jednego miesiąca,
długoterminowe, o okresie trwania od jednego miesiąca do jednego roku.
Ze względu na charakter przeprowadzonych transakcji między bankami komercyjnymi wyróżniamy depozyty międzybankowe:
typu call,
terminowe.
Depozyty typu call nie mają ustalonego ostatecznego terminu zapadalności. Inicjuje je strona inwestująca, która decyduje o terminie wypowiedzenia depozytu. Najczęściej okres ten wynosi 24 do 48 godzin. Celem złożenia takiego depozytu jest utrzymanie środków finansowych o wysokim stopniu płynności, które jednocześni przynoszą dochód kapitałowy.
Depozyty terminowe mają uzgodniony termin wypowiedzenia, dzielą się na:
„overnight” ,
„tomnext”,
„spotnext”,
„week fixed”,
„2 weeks”,
„1 month”,
„2 (3,6,9,12) months”
Na rynku międzybankowym nie ma możliwości negocjacji przerwania przyjętego lub udzielonego depozytu, ponieważ jest on strukturą sformalizowaną, ułatwiającą regulację płynności i planowanie finansowe wszystkim uczestnikom rynku.
Ceną depozytu międzybankowego jest stopa procentowa rynku międzybankowego. Ustalana jest jako średnia stopa procentowa, po której banki kwotujące przyjmują lub udzielają depozytu.
Charakterystyka detalicznego rynku pieniądza.
Osobliwością detalicznego rynku pieniądza jest brak sprecyzowania charakteru lokat i okresu przechowywania w wielu przypadkach, szczególnie indywidualni posiadacze - gospodarstwa domowe nie mają ustalonej z góry decyzji co do przeznaczenia zgromadzonych środków.
Nadwyżki zasobów pieniądza na detalicznym rynku bankowym lokalizują także organizacje sektora publicznego (jednostki budżetowe, finansowane z budżetu państwa lub budżetów samorządowych, zakłady budżetowe pokrywające wydatki w części z własnych dochodów, fundusze pozabudżetowe itp.)przedsiębiorstwa i niebankowe instytucje finansowe.
Instrumenty rynku pieniężnego
Weksle, które dzielą się na handlowe i finansowe.
Weksle handlowe to papiery wartościowe, które opierają się na zasadach prawa wekslowego obowiązującego w danym kraju. Formą pojawiającej się wierzytelności jest kredyt kupiecki. Są one papierami wartościowymi o specyficznych właściwościach, dlatego mają zastosowanie w rozliczaniu transakcji handlowych. Mogą być dyskontowane i redyskontowane w systemie bankowym.
Weksel finansowy to papier wartościowy reprezentujący wierzytelności pieniężne różnych podmiotów gospodarczych. Mogą je emitować: Skarb Państwa, władze lokalne i przedsiębiorstwa. Nie może być on dyskontowany i redyskontowany w systemie bankowym, ponieważ reprezentuje wyłącznie dług podmiotów gospodarczych bez przepływu towarowego
Akcepty bankowe to zobowiązania banków komercyjnych do zapłaty wierzytelności wekslowej. W przypadku, gdy weksel staje się wymagalny, a wystawca weksla nie jest w stanie uregulować stosownej kwoty zobowiązania wekslowego, bank akceptujący weksel musi bezwarunkowo za niego zapłacić.
Bony lokacyjne często są papierami wartościowymi o charakterze dyskonta, tzn. ich wartość nominalna jest wyższa od ceny zakupu.
Krótkoterminowe papiery wartościowe banków komercyjnych są wyodrębnione z bonów lokacyjnych, zaliczają się do nich:
noty depozytowe banków - stanowią imienne świadectwo przyjęcia depozytów dewizowych od inwestorów zagranicznych,
zbywalne certyfikaty depozytowe - dokument bankowy świadczący o złożonej lokacie w banku komercyjnym, są wystawione na okaziciela,
bony pieniężne banków komercyjnych - świadectwo istniejących krótkoterminowych oszczędności osób fizycznych, adresowane są z góry do ograniczonego i określonego kręgu subskrybentów,
bony pieniężne banków centralnych - są papierami wartościowymi systemu bankowego, adresowane do banków komercyjnych, ich emisja i obrót służą celom regulowania płynności stopy procentowej w systemie bankowym.