22.04.2009
22 kwietnia 2009
13:24
Nieklasyczne definicje prawdy
Same poszukiwania takich definicji coś zakładają - mianowicie, że one istnieją. Nieklasyczna definicja prawdy dotyczy właśnie owego zdefiniowania. Przedstawia się 3 takie definicje:
Koherencyjną - uznawana jest przez niektórych pozytywistów, a zwłaszcza neopozytywistów (Koło Wiedeńskie). Zasadza się ona na zakwestionowaniu możliwości poznania (prawdziwego poznania) przedmiotów rzeczywistych. Zachowuje ona pojęcie zgodności, ale tę zgodność upatruje nie w jakiejś odpowiedniości rezultatu poznania i przedmiotu poznawanego, ale wskazuje na zgodność myśli między sobą. A zatem ta definicja odbija pewne stanowisko idealistyczne. Mianowicie takie, które twierdzi, że w poznaniu nie jesteśmy w stanie wyjść poza immanencję własnych aktów lub poza wytwory tych aktów. Nie może zajść zatem porównanie rezultatu poznawczego z przedmiotem (porównanie specyficzne, intencjonalne), natomiast stwierdza się, że jesteśmy po prostu zamknięci w treściach naszej świadomości lub wytworach naszej świadomości. Koherencyjną definicję prawdy można zdefiniować następująco: sąd S jest prawdziwy wtedy i tylko wtedy, gdy sąd S jest zgodny lub niesprzeczny z innymi sądami danej teorii. Inaczej mówiąc: myśl M jest prawdziwa wtedy i tylko wtedy, gdy myśl M jest zgodna lub niesprzeczna z innymi myślami określonego zbioru myśli. Ta definicja może przyjmować postać mocniejszą i słabszą ("zgodny" lub "niesprzeczny"). Prawdziwość jest więc tutaj pojęta jako stosunek wewnątrzpoznawczy pojmowany zarówno funkcjonalnie (kiedy mówimy o myśli lub o poznaniu) jak i funkcjonalnie (gdy mówimy o rezultacie - sądzie lub zdaniu). Jak są konsekwencje takiej koherencyjnej (spójność myśli/sądów) definicji? Zauważyć można, że każda wewnętrznie niesprzeczna teoria musiałaby zostać uznana za prawdziwą, nawet jeżeli byłby to teorie ze sobą sprzeczne. Nie mamy takich bogatszych teorii/systemów, w których potrafilibyśmy wykazać prawdziwość lub fałszywość każdego zdania, które tę teorię tworzą. Ponadto mamy tutaj do czynienia z pewnymi teoriami, które można byłoby ograniczyć. Neopozytywiści dodali, że jest niesprzeczne również wobec danych empirycznych. Mając to na uwadze pojawiają się inne zarzuty: że definicja ta dzieli nasze poznanie na sądy i doświadczenie. Po drugie każde konkurujące ze sobą teorie (wewnętrznie niesprzeczne), trzeba byłoby uznać za prawdziwe. Modyfikacja neopozytywistyczna polega na tym, że mamy jeszcze coś takiego, jak fakty. Jeżeli któraś z tych teorii byłaby sprzeczna z faktami, to nie mogłaby być prawdziwa. Jeżeli natomiast teorie te nie byłyby sprzeczne z faktami, byłyby prawdziwe. Bywa tak, że jeżeli odrzucamy pewną tezę prawdziwą i opowiadamy się za tezą fałszywą, to często to fałszywe rozwiązanie zakłada jakieś prawdziwe założenie, lub to prawdziwe założenie wchodzi niejako tylnymi drzwiami. Definicja prawdy koherencyjna zakłada więc i domaga się klasycznej definicji prawdy. Jest ona konieczna do stwierdzenie wewnętrznej spójności systemu. Tak samo w przypadku porównania dwóch systemów. Koherencyjna definicja prawdy jest ważna jako negatywna definicja pomocnicza. Coś może być wewnętrznie niesprzeczne, ale nie wiadomo, czy jest prawdziwe (nauki bardziej zaawansowanie teoretycznie).
Pragmatystyczną - filozofem, któremu przypisuje się sformułowanie tej definicji jest W. James. Mówi ona: zdanie Z/sąd S jest prawdziwy wtedy i tylko wtedy, gdy działanie oparte na tym sądzie jest skuteczne. Innymi słowy: gdy działanie oparte na tym sądzie prowadzi do oczekiwanych rezultatów. Mamy tu zatem pewien sąd, pewne działanie oparte na tym sądzie i pewien rezultat. Istnieje zatem pewna zgodność między sądem a oczekiwanym rezultatem. Co można tej definicji zarzucić? Przede wszystkim to, że pewne działanie oparte na dwóch różnych sądach może być równie skuteczne, prowadzić do tego samego rezultatu. Istotniejszy zarzut, że pragmatystyczna koncepcja prawdy zakłada klasyczną definicję prawdy: po pierwsze muszę stwierdzić faktycznie powiązanie między sądem, działaniem i rezultatem działania - a związku tego nie poznaję jako faktycznie zachodzącego posługując się pragmatystyczną definicją prawdy. Dalej - trzeba stwierdzić, że w ogóle jakikolwiek rezultat sądu zaistniał. A stwierdzenie to dokonuje się zgodnie z klasyczną definicją prawdy.
Ewidencyjną - spotykamy ją u Brentana. Mówi ona: sąd S jest prawdziwy wtedy i tylko wtedy, gdy sąd S jest oczywisty lub oparty jest na sądach oczywistych. Znów definicja ta zakłada klasyczną definicję prawdy, bo sąd S dotyczy jakiego stanu rzeczy, a stwierdzamy, że sąd S jest oczywisty, kiedy nie możemy twierdzić czegoś innego, niż ten sąd twierdzi.
Co łączy te trzy definicje? Przede wszystkim łączy je to, że tak naprawdę nie definiują one prawdziwości a wskazują one na kryterium prawdy. Mamy wskazane, kiedy sąd możemy uznać za prawdziwy. Co się dzieje, jeśli te definicje uznamy za oddające istotę, czy naturę prawdy (czyli uznamy za faktyczne definicje prawdy a nie za wskazówki co do kryterium prawdy)? Prowadzą one do relatywizmu i przynajmniej, jak w przypadku koherencyjnej definicji, do idealizmu. Koherencyjna definicja pokazuje, że jesteśmy zamknięci w kręgu naszych przeświadczeń, świadomości. Nie ma możliwości w poznaniu wyjść poza immanencję własnej świadomości. Nie mam dostępu do przedmiotu, a jedynie do rezultatów mojego poznania. Przy odrzuceniu klasycznej definicji prawdy (czego tak naprawdę zrobić nie można), popada się w relatywizm - stanowisko, które twierdzi, że prawdziwość zdania/sądu zależy od punktu widzenia obranego przez podmiot poznający od zainteresowań tego podmiotu, jego przeświadczeń a także jego oczekiwań. Chodzi przy tym o to, że ta zależność jest istotna. Neopragmatyzm jest silnie obecny np. w filozofii analitycznej. Rorty mówił, że prawdziwe jest to zdanie, które jest uznane. Odmianą pragmatyzmu jest instrumentalizm (Dewey) - zdanie prawdziwe jest traktowane jako narzędzie określonego postępowania, pozwala nam w określony sposób postępować. Inną odmianą jest operacjonizm (Bridgeman) - zdanie prawdziwe opisuje pewne operacje, jakie spełniamy.