INFLAJA
INFLACYJNE I NIEINFLACYJNE FINANSOWANIE DEFICYTÓW BUDŻETOWYCH NA PRZYKŁADZIE POLSKI
Deficyt budżetowy, niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami). Przekroczenie jego "bezpiecznej" granicy (5% produktu narodowego brutto) może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce (inflacja). Inflacjogenne są duże deficyty. Deficyty umiarkowane niekoniecznie. Często towarzyszy im obniżająca się co roku stopa inflacji. Dlatego też nasuwa się wniosek, że ani samo wystąpienie umiarkowanego def. budż. ani jego wielkość nie stanowią podstawy do uruchomienia procesów inflacyjnych. Zależy to od sposobu ich finansowania.
Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być:
1. Nie powodujące zaburzenia równowagi makro- ekonomicznej wykorzystanie rezerw budżetowych, którymi mogą być niewydatkowane sumy z lat ubiegłych. Rezerwy mają charakter bezzwrotny i wykorzystanie nie powoduje powstania zobowiązań. Prywatyzacja nie tylko pozwala pokryć deficyt, ale również przyczynia się do rozwiązywania problemów strukturalnych gospodarki, ponieważ wiąże się najczęściej z podwyższaniem jej efektywności.
2. Mogące spowodować naruszenie równowagi makro
a) nieinflacyjne
- zaciągnięcie kredytu w bankach komercyjnych, bądź emitowanie papierów wartościowych nabywanych przez te banki -> banki przeznaczają na zakup papierów skarbowych pieniądze ze zgromadzonych przez ludność oszczędności, które mogłyby przeznaczyć na inwestycje dla przedsiębiorstw. Jest to tzw. efekt wypychania
- emitowanie skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez podmioty niebankowe ->zmniejszają się w znacznym stopniu zdolności inwestycyjne naszych firm, ponieważ teoszczędności krajowe, które mogłyby pójść na finansowanie rozwoju gospodarczego, nowych inwestycji, zostaną pochłonięte przez budżet
- zaciągnięcie kredytu w zagranicznych instytucjach finansowych wychodzenie na rynki międzynarodowe pozwala zachować neutralność budżetu dla oszczędności i inwestycji krajowych , jednak jest to rozwiązanie ryzykowne, ponieważ w przypadku załamania się kursu walutowego gwałtownie wzrośnie zadłużenie naszego kraju i poziom długu publicznego
b) inflacyjne
- kredyty bankowe udzielane przez Bank Centralny, -gdy kreacja pieniądza w tempie szybszym niż wzrost popytu na pieniądz -> inflacja, chyba że mamy odpowiedni wzrost realnego PKB. w Polsce, wprowadzono ustawowy zakaz finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny
w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza. -> stymulowanie procesów inflacyjnych
POLSKA: do 1989 dominującą formą finansowania deficytu był kredyt w Banku Centralnym-> hiperinflacja. Z początkiem lat 90 zmniejszenie roli BC w finansowaniu def, , wzrost udziałukredytów w bankach komercyjnych. Dziś znacząca rola pożyczek publicznych, które mogą być zaciągane w formie kredytu oraz rządowych papierów wart. (obligacje skarbowe , bony )
KSZTAŁTOWANIE SIĘ INFLACJI PO ROKU 2000
rok |
2000 |
2001 |
2002 |
2003 |
2004 |
2005 |
|||||||
Inf. |
10,1% |
5,5% |
1,9% |
0,8% |
3,5% |
2,1% |
|||||||
2006 |
2007 |
2008 |
2009 |
2010 |
2011 |
2012 |
|||||||
1,0% |
2,5% |
4,2% |
3,5% |
2,6% |
5% |
08.03 - 2,4% |
|||||||
Rok 2001 zapoczątkował nowy etap w polityce pieniężnej NBP. W tym czasie w gospodarce polskiej i światowej miało miejsce kilka znaczących zjawisk, które doprowadziły do zmian w dotychczas prowadzonej polityce pieniężnej. Były to m.in. spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego, rosnący deficyt budżetowy, stopniowa obniżka stóp procentowych przez RPP poczynając od 2001 roku.
Restrykcyjna polityka monetarna wpłynęła na obniżenie stopy inflacji do niecałego 1% pod koniec 2002 roku. Pomimo to polityka pieniężna była krytykowana, pojawiła się nawet groźba zmiany Ustawy o NBP i składu personalnego Rady. W latach 2001-2002 RPP ustaliła cel inflacyjny znów na zbyt wysokim poziomie w porównaniu z faktycznym stanem.
Strategia polityki pieniężnej na lata 1999-2003, przyjęta przez RPP w 1998r., zakładała iż na koniec 2003r. stopa inflacji nie przekroczy poziomu 4%. W okresie tym celem o znaczeniu strategicznym była integracja gospodarki polskiej ze strukturami UE poprzez wypełnianie tzw. kryteriów konwergencji mających charakter makroekonomiczny. Od 2004 roku, RPP tak steruje polityką pieniężną, aby poziom inflacji kształtował się jak najbliżej progu 2,5%, z przedziałem odchyleń +/- 1 punkt procentowy. Bezpośredni cel inflacyjny stał się celem ciągłym, co oznaczało, że poziom inflacji nie będzie, tak jak w latach 1999 - 2003, wyznaczany na koniec danego roku kalendarzowego, lecz został raz określony i jest ciągle realizowany.
W trzecim kwartale 2004 poziom inflacji istotnie przekroczył górną granicę odchyleń od zamierzonego celu inflacyjnego. Powodem tych zmian były:
silny wzrost popytu związany z akcesją do UE i wzrost cen na rynku krajowym, wywołany m.in. przez zmiany legislacyjne (w polityce celnej i rolnej oraz stawek podatków pośrednich), a także zwiększenie popytu zagranicy na wybrane produkty (np. żywność)
skoki cenowe surowców na rynkach światowych
Wysokiej inflacji towarzyszył dynamiczny wzrost wynagrodzeń i zwiększone oczekiwania inflacyjne. „Aby zapobiec utrwaleniu się inflacji na podwyższonym poziomie oraz utrzymać antyinflacyjną wiarygodność banku centralnego, zwiększono poziom stóp procentowych w sumie o 1,25%.Taki tor działań doprowadził do stabilizacji sytuacji. Rok 2005 i 2006, nazywany „great moderation”, cechował się już jej niskim poziomem - spadek do poziomu 2,1% w 2005 r. i 1,0% rok później.
To okres (1) wygaśnięcia wstrząsów cenowych związanych z przystąpieniem Polski do UE, (2) osłabienia wzrostu gospodarczego (na co wpływ miało spowolnienie wzrostu gospodarczego u głównych odbiorców polskiego eksportu), (3) silnej aprecjacji złotego, częściowo spowodowanej efektem przystąpienia do Wspólnoty (spadek premii za ryzyko) oraz (4) napływu towarów z krajów o niskich kosztach produkcji, co przy umiarkowanym wzroście cen surowców miało dezinflacyjny charakter. RPP zdecydowała się na poluzowanie polityki pieniężnej i obniżyła stopy procentowe łącznie o 2,5 pkt. proc, co w rezultacie doprowadziło do pobudzenia aktywności gospodarczej podmiotów krajowych i zagranicznych.
Lata 2007 - I. połowa 2008 przyniosły szereg zawirowań na krajowym rynku finansowym, m. in.:
- Stopniowo rosnąca inflacja (wstrząsy na światowych rynkach surowców i podwyżki cen administrowanych) hamowana jednak aprecjacją złotego (spekulacje na walucie).
- Wzrost presji inflacyjnej (szybki wzrost gospodarczy, napięcia na rynku pracy)
Ponieważ inflacja przekroczyła górną granicę wahań, RPP rozpoczęła cykl zacieśniania polityki pieniężnej, czego skutkiem był wzrost stawki referencyjnej do poziomu 5,75%. W listopadzie 2007 roku NBP po raz pierwszy od 2004 roku przeprowadził operacje dostrajające w celu zasilenia w płynność sektora bankowego. Pogłębiający się w 2008 r. kryzys światowej gospodarki (w tym głównych partnerów handlowych Polski), globalna recesja, zawirowania na rynku pracy oraz ograniczony dostęp do kredytu doprowadził do spadku popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego. W 2008 roku NBP 6 -krotnie podważył poziom stóp, by potem dwukrotnie je obniżać - w grudniu stopa referencyjna osiągnęła najniższy poziom w historii, spadając z 6% do 3,5%.
Mimo silnego spowolnienia wzrostu gospodarczego, inflacja w 2009 r. utrzymała się na podwyższonym poziomie, do czego przyczyniły się:
•deprecjacja złotego
•silne podwyżki cen administrowanych w 2009 r.
•wzrost cen Żywności na przełomie 2008 i 2009 r.
MIARY INFLACJI STOSOWANE W POLSCE
Delator PKB - wskaźnik ekonomiczny wyrażający procentowy stosunek dochodu narodowego w ujęciu nominalnym (ceny bieżące) do dochodu narodowego w ujęciu realnym (ceny stałe). Deflator jest wskaźnikiem inflacji, rozumianej jako procentowa zmiana cen wszystkich dóbr, wchodzących w skład PKB, pomiędzy rokiem bazowym, a bieżącym. Deflator uwzględnia zatem zmiany cen dóbr zarówno konsumpcyjnych i inwestycyjnych, jak i stanowiących eksport netto.
Inflacja cen konsumentów (Consumer Price Index CPI) - indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych. Najpopularniejsza na świecie miara inflacji. Jest średnią ważoną cen towarów i usług nabywanych przez przeciętne gospodarstwo domowe. Przy obliczaniu indeksu bierze się pod uwagę tzw. statystyczny koszyk zakupów. W Polsce, GUS tworzy koszyk na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych.
Indeks cen dóbr produkcyjnych, (ang. Producer Price Index, PPI) - W odróżnieniu od CPI wskaźnik ten nie bierze pod uwagę zmian cen usług oraz dotyczy wyłącznie cen towarów w obrocie hurtowym, które zostały wyprodukowane i sprzedane przez zakłady przetwórstwa przemysłowego, górnictwo oraz przedsiębiorstwa dostarczające i wytwarzające energię elektryczną, gaz i wodę. PPI mierzy ceny netto, a więc z wyłączeniem podatku VAT i akcyzy. Uwzględnia natomiast różnego rodzaju dotacji przedmiotowe przyznawane dla poszczególnych wyrobów.
Inflacja bazowa - obrazuje długookresowy trend w kształtowaniu się procesów inflacyjnych, który powstaje dzięki wyeliminowaniu wahań o charakterze sezonowym, przypadkowym oraz szoków podażowych. Najważniejsza z punktu widzenia rynków finansowych wydaje się inflacja bazowa netto, która powstaje dzięki wyeliminowaniu cen paliw oraz cen żywności z ogólnego wskaźnika CPI (te pozycje w sumie stanowią około 33% komponentów koszyka konsumpcyjnego).
Zharmonizowane wskaźniki cen konsumpcyjnych (HICP) obliczane są według ujednoliconej metodologii Unii Europejskiej przez kraje członkowskie. Podstawę do opracowania HICP dla Polski stanowi: obserwacja reprezentantów towarów i usług konsumpcyjnych; system wag oparty na strukturze spożycia indywidualnego w sektorze gospodarstw domowych ze statystyki rachunków narodowych sprzed dwóch lat.
REALIZACJA BEZPOŚREDNIEGO CELU INFLACYJNEGO NBP W LATACH 2004-2009.
Prowadzenie polityki monetarnej w latach 2004-2009 można podzielić na 4 etapy związane, zarówno z zawirowaniami na światowych rynkach finansowych, a także na rynku krajowym:
1) Pierwszym z nich był okres od 1 maja 2004 do początków 2005. Panujące wtedy warunki były bardzo dużym wyzwaniem dla nowo powołaną RPP i wystawiły na próbę BCI. W trzecim kwartale 2004 poziom inflacji istotnie przekroczył górną granicę odchyleń od zamierzonego celu inflacyjnego. Powodem tych zmian były:
- wzrost popytu na rynku krajowym związany z akcesją do UE, a co za tym idzie wzrost ogólnego poziomu cen,
- skoki cenowe surowców na rynkach światowych
W tym czasie kolejnym czynnikiem inflacjogennym był duży wzrost wynagrodzeń. „Aby zapobiec utrwaleniu się inflacji na podwyższonym poziomie oraz utrzymać antyinflacyjną wiarygodność banku centralnego, zwiększono poziom stóp procentowych w sumie o 1,25%. Podwyższenie stopy lombardowej do 8,0%, a depozytową do 5,0% określiło nowy korytarz wahań dla stopy referencyjnej (6,5%) i pozwoliło na ściągnięcie nadwyżki pieniężnej z rynku.
2). Taki tor działań doprowadził do stabilizacji sytuacji. Rok 2005 i 2006, nazywany „great moderation”, cechował się już jej niskim poziomem - spadek do poziomu 2,1% w 2005 r. i 1,0% rok później.
Główne czynniki wpływające na taki stan rzeczy to :
- wygaśnięcia wstrząsów cenowych,
- osłabienia wzrostu gospodarczego (na co wpływ miało spowolnienie wzrostu gospodarczego u głównych odbiorców polskiego eksportu),
- silnej aprecjacji złotego,
- napływu towarów z krajów o niskich kosztach produkcji.
RPP zdecydowała się na poluzowanie polityki pieniężnej i obniżyła stopy procentowe łącznie o 2,5 pkt. proc. (stopę referencyjną z 6,5% do 4%).
3). Lata 2007 - I. połowa 2008 przyniosły szereg zawirowań na krajowym rynku finansowym:
- Stopniowo rosnąca inflacja, a także początek spekulacji na złotówce.
- Wzrost presji inflacyjnej (szybki wzrost gospodarczy, napięcia na rynku pracy)
- Zwiększenie skali udzielania kredytów, w tym walutowych.
- Stopy procentowe miały ograniczony wpływ na dynamikę udzielania kredytów właśnie z powodu substytucji złotego walutami obcymi
- Spadek zaufania do sektora bankowego (upadek Lehman Brothers i problemy płynnościowe kolejnych światowych instytucji finansowych).
Ponieważ inflacja przekroczyła górną granicę wahań, RPP rozpoczęła cykl zacieśniania polityki pieniężnej, czego skutkiem był wzrost stawki referencyjnej do poziomu 5,75%.
W listopadzie 2007 roku NBP po raz pierwszy od 2004 roku przeprowadził operacje dostrajające w celu zasilenia w płynność sektora bankowego.
4). W 2008 roku NBP 6 -krotnie podważył poziom stóp, by potem dwukrotnie je obniżać - w grudniu stopa referencyjna osiągnęła najniższy poziom w historii, spadając z 6% do 3,5%.
Kolejnym krokiem podjętym w celu ratowania sytuacji gospodarczej było wprowadzenie na jesieni 2008r. tzw. „pakietu zaufania”, który miał na celu:
- Zasilić banki w płynność w walucie krajowej, poprzez podstawowe operacje otwartego rynku REPO oraz operacje dostrajające (4x w 2008).
- Zmodyfikowano także system przyznawania kredytu lombardowego (zmniejszenie wartości zabezpieczeń i rozszerzenie listy aktywów mogących stanowić jego zabezpieczenie).
W 2009 roku RPP po sześciu latach obniżyła stopę rezerwy obowiązkowej z 3,5% do 3,0%. W portfelach banków pozostało dzięki temu 3,5 mld zł. Był to kolejny krok mający na celu rozruszanie akcji kredytowej.
Inflacja (mierzona CPI) w latach 2004-2009 wyniosła średnio 2,8%, a więc była zbliżona do celu inflacyjnego NBP (2,5%). Ponadto, sposób prowadzenia polityki pieniężnej przez NBP doprowadził do wzmocnienia jego wiarygodności, czego odzwierciedleniem są niskie oczekiwania inflacyjne - średnia oczekiwań inflacyjnych analityków bankowych w badanym okresie wyniosła 2,5%.
Na tle innych krajów inflacja oraz luka popytowa w polskiej gospodarce cechowały się relatywnie niską zmiennością.
CO WPŁYWA NA INFLACJĘ?
Kurs walutowy -Mocna waluta danego kraju powoduje, że inflacja jest niska a nawet może być ujemna (deflacja), gdyż coraz tańszy import przeciwdziała presji inflacyjnej. Kwestia kursu walutowego dotyczy zarówno produktów dla konsumentów jak również kosztów produkcji przedsiębiorstw czy też dóbr inwestycyjnych sprowadzanych z zagranicy. Firmy mają w ten sposób niższe koszty funkcjonowania i nie mają impulsu do podnoszenia cen produktów.
Jest jeszcze inny, mniej “namacalny” aspekt mocnej złotówki. Nawet, jeżeli produkty nie są importowane z zagranicy, ale produkowane w kraju, to i tak Polscy, lokalni producenci nie mogą podnosić cen, bo pojawia się „efekt substytucyjny”, Efektem „mocnej złotówki” można tłumaczyć niską inflację w ciągu ostatnich paru lat w Polsce, szczególnie, że Polska jest małym krajem i ma dużą wymianę produktów i usług z zagranicą.
Czynniki popytowe, czyli takie, które występują po stronie kupujących, wywoływane są przez zwiększenie wydatków rządowych (na opiekę społeczną, na renty, pensje sfery budżetowej). Na czynnik popytowy wzrostu inflacji wpływa także łagodna polityka monetarna banku centralnego, czyli za niskie stopy procentowe. Za duża ilość pieniędzy w obiegu sprawia że ceny rosną. Warto dodać, że na wzrost pieniędzy w obiegu ma także wzrost płac, dlatego nie można jednocześnie skutecznie walczyć z bezrobociem i inflacją - ponieważ te dwa pojęcia działają jak mechanizm przeciwstawny. Zmniejszając bezrobocie, zwiększamy ilość pieniędzy w obiegu, a tym samym zwiększamy inflację. Analizując poziom inflacji danego kraju, powinniśmy to robić razem z analizą wielkości produkcji. Jeżeli produkcja rośnie szybciej niż ilość pieniędzy w obiegu, to inflacja nie powinna się pojawić. Jeżeli bank centralny zwiększy ilość pieniędzy w obiegu, jednocześnie poziom produkcji zwiększy się bardziej, to nie musimy obawiać się inflacji.
Czynniki podażowe, to najogólniej mówiąc wzrost kosztów produkcji danego dobra lub zmniejszenie ilości wyprodukowanego dobra, co wpływa na wzrost jego ceny. Jeżeli ceny półproduktów, materiałów do produkcji, paliw i energii wzrosną, to producenci będą musieli podnieść ceny swoich wyrobów. Tym sposobem zwiększa się inflacja.
METODY OBIEKTYWIZACJI POMIARU INFLACJI W POLSCE
Inflacja jest procesem polegającym na wzroście ilości pieniądza w obiegu, który prowadzi do podwyższonego poziomu cen.
Metody obiektywizacji pomiaru inflacji w Polsce to metody jak najwyższego sformalizowania metodologii obliczania miar inflacji w celu całkowitego wyeliminowania subiektywizmu w dokonywaniu pomiarów. W Polsce zasadniczo stosuje się cztery mierniki inflacji:
1. Inflacji cen konsumentów,
2. Inflacji cen producentów,
3. deflatora PKB,
4. mierników inflacji bazowej.
Miernik inflacji cen producentów, czyli PPI (Producer Price Index) określa zmiany cen producentów w czasie i podawany jest co miesiąc do publicznej wiadomości, łącznie z danymi o produkcji sprzedanej przemysłu. W odróżnieniu od inflacji cen konsumentów, wskaźnik ten nie bierze pod uwagę zmian cen usług oraz dotyczy wyłącznie cen towarów w obrocie hurtowym, które zostały wyprodukowane i sprzedane przez zakłady przetwórstwa przemysłowego, sektor górnictwa oraz przedsiębiorstwa dostarczające i wytwarzające energię elektryczną, gaz i wodę. PPI mierzy ceny netto, a więc z wyłączeniem podatków pośrednich, tj. VAT i akcyzy. Uwzględnia natomiast różnego rodzaju dotacje przedmiotowe przyznawane dla poszczególnych wyrobów.
Deflator PKB informuje, jaka część przyrostu strumienia dóbr i usług w gospodarce wynika wyłącznie z efektów cenowych. Jest on wyrażony jako stosunek nominalnego i realnego PKB. Deflator jest wielkością dodatnią w sytuacji, gdy nominalny PKB przekracza wielkość realną, co oznacza że występuje w gospodarce inflacja. Natomiast, gdy miernik ten przyjmuje wartości ujemne, występuje w gospodarce zjawisko deflacji, czyli obniżanie się ogólnego poziomu cen w gospodarce. Jako miara inflacji, deflator jest najbardziej kompleksowym wskaźnikiem zmian cen, ponieważ bierze pod uwagę ceny wszystkich dóbr i usług, które wliczane są w strumień produktu narodowego brutto zgodnie z powszechnie przyjętą metodologią jego szacunków.
Inflacja bazowa, w przeciwieństwie do trzech omówionych powyżej mierników, które są regularnie opracowywane i publikowane przez Główny Urząd Statystyczny, jest obliczana przez NBP na podstawie danych o inflacji konsumentów. Stąd częstotliwość publikacji mierników bazowych odpowiada częstotliwości publikacji CPI. Miary inflacji bazowej charakteryzują się bardziej gładkim przebiegiem od inflacji konsumentów, przez co przyjmuje się, że ilustrują długookresowy trend w kształtowaniu się procesów inflacyjnych, który powstaje dzięki wyeliminowaniu wahań o charakterze sezonowym, przypadkowym oraz szoków podażowych. Najważniejsza z punktu widzenia rynków finansowych wydaje się inflacja bazowa netto, która powstaje dzięki wyeliminowaniu cen paliw oraz cen żywności z ogólnego wskaźnika CPI (te pozycje w sumie stanowią około 33% komponentów koszyka konsumpcyjnego). Wśród innych mierników bazowych znajdują się ponadto: inflacja bazowa po wyłączeniu cen kontrolowanych (wyłączenie cen podlegających różnego rodzaju regulacjom państwa; pomija około 25% komponentów koszyka inflacji cen konsumentów), inflacja bazowa po wyłączeniu cen o największej zmienności (stanowią one około 15% procent ogólnego wskaźnika cen), inflacja bazowa po wyłączeniu cen o największej zmienności i cen paliw (wyłączenie około 18% towarów i usług wchodzących w skład wskaźnika CPI) oraz 15% średnia obcięta, która eliminuje wpływ 15% cen o najmniejszej i największej dynamice. Obserwacja wskaźników bazowych pozwala odpowiedzieć na pytanie, które z głównych czynników przyczyniły się do wzrostu cen konsumentów w danym okresie czasu.
INFLACJA KONSUMENCKA PO 2000 R.
Do 1999 r. inflacja w Polsce spadała. W 2000 roku inflacja wynosiła 8,5% Gwałtowny jej spadek nastąpił w roku 2002 (do 0,8%). Jest to pozytywny efekt reform rządu premiera Jerzego Buzka, ale także spowolnienia gospodarczego na całym świecie. Wtedy w Polsce gwałtownie wzrosło bezrobocie połączone z wielką skalą prywatyzacji i z reformą ZUS-u. W roku 2004 obserwujemy niewielki wzrost inflacji po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej (do poziomu 4,4%). W latach 2004, 2007 i 2008 inflacja rosła ponieważ:
• Rosły ceny surowców (ropa naftowa)
• Była ograniczona podaż płodów rolnych
• W 2004 r. mieliśmy doczynienia w deprecjacją złotego
• W latach 2006-2008 rosły płace
Obecnie inflacja (maj 2010) jest na poziomie 2,2%, jednak w związku z ostatnią klęską powodziową przewiduję się jej wzrost.