1. Obóz koncentracyjny

a) opowiadania Borowskiego

Wnioski: pisarz potwierdza płynność granicy pomiędzy katem, a ofiarą. Dowodzi tego poprzez kreacje człowieka zlagrowanego oraz behawiorystyczną koncepcję pisarską. (behawioryzm - jest to koncepcja psychologiczna XX wieku, zakłada, że o człowieku najpełniej świadczą jego zachowania zewnętrzne będące reakcją na działanie określonych bodźców.

Bodźcami stały się tu: praca, głód, tortury fizyczne i psychiczne - w ich wyniku powstał człowiek zlagrowany a więc taki, który akceptuje prawa obozu i rezygnuje z człowieczeństwa w imię przetrwania. Relatywizacji uległ system ofiary, także pojęcia kata i ofiary.

Bohaterowie:

Żyd Becker, Żyd Abramek (racjonalista, palenie dzieci w piecu krematoryjnym), Żyd Mojsze (zaprowadził ojca do gazu), kanadyjczycy („Proszę państwa do gazu”), Iwan Borowski nie demonizuje Niemców, ale pokazuje jak w toku przebywania w obozie, więzień staje się katem dla innych współwięźniów. Borowski pozostaje obciążony tzw. winą tragiczną, której źródłami jest bierność sankcjonowana nadzieją na przetrwanie.

b) „Medaliony”

Wnioski: pisarka stwierdza, że opowiedzenie doświadczeń wojny w języku pojęć tradycyjnych jest niemożliwe. Konsekwencje fizyczne i psychiczne wojny są przerażające i nie ma nikogo, kto wyszedł z tego doświadczeniami bez skaz.

„Wisza”, „Dmo”, „Dwojra Zielona” (ciekawość zadawania śmierci)- podkreślenie bezradności ofiar i sadystycznej brutalności oprawców.

Profesor Spaner - młody gdańszczanin jednocześnie ofiara i oprawca , pozbawione umiejętności odróżniania dobra od zła.

„Przy torze kolejowym”

Wyrok na młodej kobiecie jest próbą zaspokojenia ciekawości śmierci.

„Kobieta cmentarna”

Perspektywa kata jest tu równoznaczna z akceptacją dla holokaustu.

„Dorośli i dzieci w Oświęcimiu.

Pokazanie, że bycie katem to przedmiot dziecinnych zabaw, a sadyzm nie zwalnia od odpowiedzialności karnej.

2. Łagry.

Wniosek: człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach. Manichejska koncepcja rzeczywistości zakłada, że można się uchronić przed relatywnością kata i ofiary.

Manicheizm - jest to pogląd ontologiczny zakładający, że we wszechświecie toczy się nieustanna walka pomiędzy żywiołami światła i ciemności.

Łagry to świat mroku, a bohaterowie reprezentujący dobro to tzw. iskierki w mroku, które pozostawiają nadzieję, że ocalenie człowieczeństwa jest możliwe. (Kostylew, Natalia Lwowna, Rusto Kalinem, Grudziński).

W wymiarze ogólnym człowiek złagrowany godzi się na perspektywę kata (nocne łowy), żyd, który wydaje trzech Niemców, Gorcew, kurzoślepcy, trupiarnia,

b) o relatywności pojęć kata i ofiary, tchórza bohatera świadczy jeden dzień Iwana Dnisowicza. Wypracowana przez Szuchowa filozofia łagrowca umożliwia osiągnięcie bezpieczeństwa bez przekroczenia wyznaczników człowieczeństwa.

„Tak się żyje z mordą przy ziemi, że nawet nie wiadomo za co człowieka posadzili, ani kiedy stąd wyjdzie”.

3. Getto

a) „Zdążyć przed Panem Bogiem”.

Wnioski: getto jest dnem egzystencji, pojęcia ulegają więc relatywizacji np. zbrodniarz i bohater, kat i ofiara.

• podawanie dzieciom cyjanku

• łamanie kończyn

• zbiorowe samobójstwa

• duszenie noworodków

są to działania naznaczone wówczas dużą dozą humanitaryzmu.

b) „Początek”

Profesor Winiar. Jego reakcje na getto i swobodną zabawę Polaków na karuzeli. Świadczy o tym, że katami są ci wszyscy, którzy biernie zgadzają się na holokaust.

Strucker. Jednocześnie oprawca i ofiara - wierzy ideologii faszystowskiej, narzędzie w jej ręku staje się ofiarą ideową kończąc żywot w syberyjskim łagrze.

c) „Campo di Fiori”

4. Poezja

a) „Pokolenie” Baczyńskiego. dekalog

Wniosek: żeby przetrwać trzeba zmieniać serce w twardy głaz (przyjąć perspektywę: „kata, zabijać bez sumienia i bez litości)

„Elegia o chłopcu polskim”

Wojenna edukacja chłopca jako dorastanie do zbrodni czyli bycia katem.

„Wczorajszemu” Gajcy.

To poetycka zgoda na wszystkie deterministyczne czynniki historii, także konieczność śmierci i zabijania.

„A jak królem, a jak katem będziesz” Tadeusz Nowak.

---