singularis - liczba pojedyncza indicativus - tryb oznajmujący
pluralis - liczba mnoga coniunctivus - tryb przypuszczający
imperativus - tryb rozkazujący
activum - strona czynna
passivum - strona bierna infinitivus - bezokolicznik
praesens - czas teraźniejszy masculinum, m - rodzaj męski
futurum - czas przyszły femininum, f - rodzaj żeński
futurum II (exactum) - czas przyszły uprzedni neutrum, n - rodzaj nijaki
imperfectum - czas przeszły niedokonany
perfectum - czas przeszły dokonany
plusquamperfectum - czas zaprzeszły
Rzeczownik
I-deklinacja II-deklinacja*
feminina masculina neutra
sing. pl. sing. pl. sing. pl.
N -a -ae -us (-er) -i -um -a
G -ae -arum -i -orum -i -orum
D -ae -is -o -is -o -is
Acc -am -as -um -os -um -a
Abl -a -is -o -is -o -is
V -a -ae -e (-er) -i -um -a
IV-deklinacja V-deklinacja
masculina neutra feminina
sing. pl. sing. pl. sing. pl.
N -us -us -u -ua -es -es
G -us -uum -us -uum -ei -erum
D -ui -ibus (-ubus) -u -ibus (-ubus) -ei -ebus
Acc -um -us -u -ua -em -es
Abl -u -ibus (-ubus) -u -ibus (-ubus) -e -ebus
V -us -us -u -ua -es -es
*rzeczowniki, które zachowują w odmianie końcówkę -er:
puer - chłopiec asper - surowy, cierpki
vesper - wieczór liber - wolny
socer - teść miser - ubogi
gener - zięć tener - miły, delikatny
III-deklinacja
singularis
N -or, -os, -es...
G -is
D -i
Acc -em (dla m i f) =N (dla n)
Abl -e (typ spółg. i miesz.) -i (typ sam.)
V =N
pluralis
N -es (dla m i f) -ia (dla n typ sam.) -a (dla n typ spółg.)
G -um (typ spółg.) -ium (typ sam. i miesz.)
D -ibus (-ubus)
Acc =N
Abl -ibus (-ubus)
V =N
typ spółgłoskowy:
- rzeczowniki nierównozgłoskowe z jedną spółgłoską między
końcówką G a pierwszą od końca tematu samogłoską;
typ samogłoskowy:
- rzeczowniki rodzaju niejakiego, które mają końcówki w N: -e, -al, ar;
typ mieszany:
- rzeczowniki nierównozgłoskowe z więcej niż jedną spółgłoską
między końcówką G a pierwszą od końca tematu samogłoską
rzeczowniki równozgłoskowe zakończone w N sing. na: -es, -is
Czasownik
koniugacje czasowników
I. -a, -āre: laudo laudāre, laudavi, laudātum (chwalę)
II. -e, -ēre: moneo, monēre, monui, monitum (upominam)
III. -spółg., -u: lego, legĕre, legi, lectum (czytam)
IV. -i, -ire: audio, audire, audivi, audtitum (słyszę)
1 os. ind. infinitivus 1 os. ind. supinium
praes. act. praes. act. perf. act.
laudo laudāre laudavi laudatum
czasy
końcówki activi: końcówki passivi:
1 - o, - m 1 - mus 1 - or 1 - mur
2 - s 2 - tis 2 - ris 2 - mini
3 - t 3 - nt 3 - tur 3 - ntur
indicativus praesentis
activi passivi*
temat + końc. activi temat + końc. passivi
indicativus imperfecti
activi* passivi*
temat + cecha „ba” + końcówki activi temat + cecha „ba” +
+ końc. passivi
indicativus futuri I
activi passivi
dla I i II dla III i IV dla I i II dla III i IV
koniugacji* koniugacji koniugacji* koniugacji
temat + cecha „b” + temat + cecha „a” (dla 1 os. sing.) temat + cecha „b” + temat + cecha
+ temat końc. activi lub „e” (dla poz. osób) + + końc. passivi + „a” (dla 1 os. sing.)
+ końc. activi lub „e” (dla pozost. os.)
+końc. passivi
indicativus perfecti
activi passivi
końcówki:
1 - i 1 - imus participium perfecti passivi + esse (praesentis)
2 - isti 2 - istis
3 - it 3 - erunt
temat perfecti + końcówki
indicativus plusquamperfecti
activi passivi
temat perfecti + esse (imperfectum) part. perf. passivi + esse (imperfectum)
indicativus futuri II (exactum)
activi passivi
temat perfecti + esse (futurum) part. perf. passivi + esse (futurum)
[wyjątek dla 3 os. l. mn. - erint]
następstwo czasów:
plusquamperfecti perfecti praesentis futuri II futuri I
Zebrane razem z powyższej tabeli:
indicativus praesenti activi temat + końcówki activi
indicativus praesenti passive* temat + końcówki passivi
indicativus imperfecti activi* temat + cecha „ba” + końcówki activi
indicativus imperfecti passive* temat + cecha „ba” + końcówki passivi
indicativus futuri I activi dla I i II koniugacji*: temat + cecha „b” + końcówki activi
dla III i IV koniugacji: temat + cecha „a” (dla 1 osoby sing)
lub „e” (dla pozostałych osób) + koncówki activi
indicativus futuri I passivi dla I i II koniugacji*: temat + cecha „b” + końcówki passivi
dla III i IV koniugacji: temat + cecha „a” (dla 1 osoby sing)
lub „e” (dla pozostałych osób) + końcówki passivi
indicativus perfecti activi temat perfecti + końcówki activi
indicativus perfecti passivi participium perfecti passivi + esse (praesentis)
indicativus plusquamperfecti activi temat perfecti + esse (imperfectum)
indicativus plusquamperfecti passivi participium perfecti passivi + esse (imperfectum)
indicativus future II (exactum) activi temat perfecti + esse (futurum) [wyjątek dla 3 os. l. mn. - erint]
indicativus future II (exactum) activi participium perfecti passivi + esse (futurum)
*Spójki:
indicativus praesenti passivi:
dla III koniugacji
1 - 1 temat + spójka „i” + końcówka
2 temat +spójka „e” + końcówka 2 temat + spójka „i” + końcówka
3 temat + spójka „i” + końcówka 3 temat + spójka „u” + końcówka
dla IV koniugacji
1 - 1 -
2 - 2 -
3 - 3 temat + spójka „u” + końcówka
indicativus imperfecti activi i passivi:
dla III i IV koniugacji
temat + spójka „e” + cecha „ba” + końcówki act. lub pass.
indicativus futuri I activi
dla I i II koniugacji
1 - 1 temat + cecha „b” + spójka „i” + końcówka
2 temat + cecha „b” + spójka „i” + końcówka 2 temat + cecha „b” + spójka „i” + końcówka
3 temat + cecha „b” + spójka „i” + końcówka 3 temat + cecha „b” + spójka „u” + końcówka
indicativus futuri I passivi
dla I i II koniugacji
1 - 1 temat + cecha „b” + spójka „i” + końcówka
2 temat + cecha „b” + spójka „e” + końcówka 2 temat + cecha „b” + spójka „i” + końcówka
3 temat + cecha „b” + spójka „i” + końcówka 3 temat + cecha „b” + spójka „u” + końcówka
imperativus praesentis
activi passivi
I, II i IV koniugacja I, II i III koniugacja
dla 2 osoby singularis: temat dla 2 osoby singularis: temat + „re”
dla 2 osoby pluralis: temat + końcówka „te” dla 2 osoby pluralis: temat + „mini”
III koniugacja III koniugacja
dla 2 osoby singularis: temat + końcówka „e” dla 2 osoby singularis: temat +
dla 2 osoby pluralis: temat + spójka „i” + końcówka „te” spójka „e” +„re”
dla 2 osoby pluralis: temat +
spójka „i” + „mini”
infinitivus praesentis
activi passivi
temat + „re” I, II i IV koniugacja: temat + końcówka „ri”
III koniugacja: temat + końcówka „i”
infinitivus perfecti
ACTIVI PASSIVI
temat perfecti + -isse participium perfecti passivi + esse (inf. praesentis)
I - para-v-isse (że przygotowałem, -łeś, itp.) I - parat-us, -a, -um esse (że zostałem przygotowany)
II - dele-v-isse (że zniszczyłem, -łeś, itp.) II - deletus, -a, -um esse (że zostałem zniszczony)
III - vic-isse (że zwyciężyłem, -łeś, itp.) III - victus, -a, -um esse (że zostałem zwyciężony)
IV - audi-v-isse (że usłyszałem, -łeś, itp.) IV - auditus, -a, -um esse (że zostałem usłyszany)
participium praesentis activi (PPA)
temat czasownika + -ns
przykłady tworzenia part. praes. act.:
I dekl.: do, dare da + ns = dans (dając lub dający, a, e)
II dekl.: habeo, habere hab + spójka „e” + ns = habens (mając lub mający, a, e)
III dekl.: facio, facere faci + „e” + ns = faciens (czyniąc lub czyniący, a, e)
IV dekl.: audio, audire audi + „e” + ns = audiens (słuchając lub słuchający, a, e)
odmienia się wg III deklinacji typu mieszanego:
singularis pluralis
N -ns -ntes (dla m i f) -ntia (dla n)
G -ntis -ntium
D -nti -ntibus
Acc -ntem (dla m i f) -ns (dla n) =N
Abl -nte -ntibus
V -nt =N
Participium perfecti passivi (PPP)
temat supini + końcówki przymiotnika I i II deklinacji: -us, -a, -um,
odmienia się według I i II deklinacji w zależności od końcówki
Przykłady:
koniugacja czasownik
I vocat-us, -a, -um (wezwany, -a, -e)
II delet-us, -a, -um (zniszony, -a, -e)
III script-us, -a, -um (napisany, -a, -e)
IV audit-us, -a, -um (usłyszany, -a, -e)
przymiotnik
Gradus positivus (przymiotniki w stopniu równym):
odmieniają się według deklinacji I, II i III (wg typu samogłoskowego)
Gradus comperativus (przymiotniki w stopniu wyższym):
temat przymiotnika + -ior (dla m i f)
-ius (dla n)
odmieniają się według III deklinacji (wg typu spółgłoskowego)
Gradus superlativus (przymiotniki w stopniu najwyższym):
temat przymiotnika + -issimus (dla m - odm, wg II dekl.)
+ -issima (dla f - odm. wg I dekl.)
+ -issimum (dla n - odm. wg II dekl.)
[wyjatki:
- te przymiotniki, które kończą się na -er (np. celeber)
do tematu dodajemy -rimus, a, um (celeber-rimus)
- te, które kończą się w stopniu równym w N na -lis,
w stopniu najwyższym dodajemy końcówkę -limus, a, um
(np. faci-lis facil-limus)*]
*jest 6 podstawowych czasowników zakończonych na -lis
facilis, is, e - łatwy
dificilis, is, e - trudny
similis, is, e - podobny
dissimilis, is, e - niepodobny
gracilis, is, e - zgrabny
humilis, is, e - niski
Accusativus cum Infinitivus (AcI)
czasownik rządzący + rzeczownik w Acc +infinitivus
lub
podmiot + rzeczownik w Acc + infinitivus + czasownik rządzący (verbum regens)
Przykłady:
verbum regens rzeczoenik w Acc infinitivus
Video milites properare.
Widzę, że żołnierze idą.
lub
podmiot rzeczoenik w Acc infinitivus infinitivus
Ego milites properare video.
Ja (widzę, że) żołnierze idą. (widzę, że)
Ablativus Absolutus
rzeczownik w Abl + participium w Abl
Przykłady:
rzeczonik w Abl participium reszta zdania
Deo propitio cognovi.
1 Gdy Bóg był przychylny, poznałem.
2 Ponieważ Bóg był przychylny, poznałem.
3 Chociaż Bóg był przychylny, poznałem.
4 Jeżeli Bóg był przychylny, poznałem.
Ablativus Absolutus tłumaczymy na język polski rozwijając zwrot:
1 rozpoczynając od spójników wyrażających okoliczności:
- czasu: gdy, kiedy
- przyczyny: ponieważ, gdyż
-przyzwolenia: chociaż, jakkolwiek
- warunku: jeśli, jeżeli
2 poprzez rzeczownik z przymiotnikiem, np.: „gdy panował = za panowania”, „gdy pokonali = po pokonaniu”
3 Gdy w składni Ablativus Absolutus występuje part. perfecti można tłumaczyć przez imiesłów przeszły strony czynnej, zakończony na -szy. Można użyć tego tłumaczenia, gdy w zdaniu występuje osoba działająca, np.:
Dux bello finito triumphum egit.
Wódz odbył triumf, gdy zakończył wojnę. = Wódz zakończywszy wojnę odbył triumf (ta sama osoba zakończyła wojnę i odbyła triumf)
www.pawel.sj.prv.pl
opr. pawel rakowski sj
7
Wyszukiwarka