PODSTAWOWE POJĘCIA ANTROPOLOGII.
Antropologia
- bada raczej ludy niż ludzi
- zajmuje się kulturowo zróżnicowanymi społecznościami
- zbiorowości te liczą tysiące, nie miliony ludzi, więc to zbiorowości raczej niewielkie
- bada różnice między zbiorowościami
Kultura
- najważniejsze pojęcie dla antropologii
- początkowo odnoszono go do uprawy roli - mówiono „kultura gleby”
- Cyceron użył tego słowa do kultury umysłu i wtedy też zmieniło ono swoje znaczenie i zaczęto stosować kulturę w odniesieniu do czynności ludzkiej, której celem było pielęgnowanie, kształcenie i doskonalenie.
- naukowo - oznacza określone klasy przedmiotów, zjawisk i procesów albo pewne klasy zachowań
- filozoficznie - kultura to wszystko to, conie wyrasta samo ale powstaje z pracy i działalności człowieka, jest jego wytworem.
Rozumienie kultury
wartościujące i niewartościujące
Wartościujące - pojęcie kultury z XIX w, zawierało ocenę poszczególnych zbiorowości ludzkich
- klasyfikowało na wyższe lub niższe, lepsze bądź gorsze
Niewartościujące - dziś wyróżnik myślenia antropologicznego kultura jest zespołem zjawisk
Które mogą być opisywane i analizowane, ale niemożna ich oceniać
Atrybutywne i dystrybutywne
Atrybutywne - ujmuje kulturę jako cechę stałą, czyli atrybut człowieka
- oznacza, że kultura jest znamieniem ludzkości jako całości lub też człowieka jako przedstawiciela wspólnoty ogólnoludzkiej
- kultura występuje tylko w liczbie pojedynczej - można mówić o kulturze, nie o kulturach
Dystrybutywne - kultura to zbiór cech i zjawisk następujących w określonej zbiorowości
- kultura może występować w liczbie mnogiej i mnogiej
Cechy zjawisk kulturowych
Czasowy wymiar kultury - z pokolenia na pokolenie
Przestrzenny - rozprzestrzenianie się kultury
Jako system - złożona z wielu elementów, między którymi zachodzą związki. Kultura nie jest zbiorem - lecz systemem
Prawidłowość - kultura trwa i zmienia się według określonych, pewnych praw i regularności
Jest aparatem adaptacyjnym człowieka - poszczególne kultury stanowią sposób adaptacji grup ludzkich do konkretnego środowiska
Płaszczyzna zjawisk kulturowych
Materialna - przedmioty człowieka, jako korelaty (odpowiedniki) zjawisk kultury
Behawioralna - postawy i przeżycia wyrażane za pomocą zachowań werbalnych i motorycznych
Psychologiczna - postrzeganie zjawisk kulturowych rozumianych jako zachowania, u podstaw których leżą wartości przeżywane w określony sposób.. Przedmioty materialne nabierają znaczenia kulturowego poprzez związane z nimi przeżycia psychologiczne. Dotyczy to przedmiotów materialnych zachowań ludzkich.
Treść i forma w kulturze
Forma - to powierzchniowa warstwa zjawisk kulturowych, łatwo dostępna dla obserwatora
Treść - to sens, istota i znaczenie, które bezpośrednio dane są tylko uczestnikom kultury
Jednostki elementarne w badaniu kultury (czynniki składowe)
- cecha kulturowa
- temat kulturowy
- wzór kulturowy
- instytucje
Pojęcia służące do badania dynamiki zjawisk kultury
Ewolucja - zakłada jedność świata, jego prawidłowość, genetyczne wywodzenie się jednych form od drugich, jednolitość natury ludzkiej, zmienność zjawisk kulturowych
Dyfuzja - oznacza przestrzenne rozchodzenie się lub przenoszenie się elementów kultury (cech, instytucji, wzorów, wątków, tematów, obyczajów) w drodze zapożyczenia.
Akulturacja - swoista forma dyfuzji kulturowej. Zachodzi, gdy w bliski a nawet żywiołowy kontakt wchodzą dwa odmienne społeczeństwa, które najczęściej znacznie się różnią. Proces polega na gwałtownym zmienianiu się jednej kultury pod wpływem drugiej a także pod wpływem zmienionych warunków społecznych i środowiskowych.
Synkretyzm kulturowy - jeden z podstawowych następstw dyfuzji. Polega na wiązaniu w jednorodne całości elementów pochodzących z różnych, genetycznie i historycznie odrębnych kultur. Wszystkie kultury są synkretyczne, gdyż wszystkie posiadają cechy pochodzące z innych tradycji.
HISTORYCZNY ROZWÓJ CZŁOWIEKA
I.
- człowiek w trakcie rozwoju zdobył zdolności kulturotwórcze
- ewolucja człowieka - rozwój, mniej lub bardziej rytmiczne przejście organizmów żywych od starych form do nowych
- HOMINIZACJA- rekonstrukcja procesu powstawania człowieka
- rodzina hominidae - wyodrębniła się ok. 14 milionów lat temu z wyższych naczelnych
- w tym samym czasie powstała rodzina człekokształtnych, do której do dziś należą SZYMPANS, GORYL, ORANGUTAN, GIBBON
- HOMINIZACJA - proces uczłowieczenia. Polegał na natężaniu i zaostrzaniu rozwoju poszczególnych cech typowo ludzkich.
- pierwsi przodkowie pojawili się we wschodniej i południowej części Afryki
KOLEJNOŚĆ ROZWOJU CECH TYPOWO LUDZKICH
RAMAPITHECUS :
- najwcześniejszy
- 14 milionów lat temu
- zmiany środowiskowe spowodowały przechodzenie od życia w lesie do życia w otwartej przestrzeni sawanny, tam nie było tyle jedzenia, więc wyodrębniły się nowe cechy
- żyli nad wodami, naziemny tryb życia
- siekacze i kły małe
- twarz krótka i dość prosta
- mało wiadomo o ich zachowaniu i życiu, bo mało jest szczątków
- w zasadzie był czworonogiem, ale mógł przyjmować postawę dwunożną
AUSTRALOPITHECUS
- Australopithecus - małpa południowa
- ok. 5 lub 3,5 miliona lat temu do 1,5 miliona lat temu
- środowisko sawannowe - Afryka Południowa, środkowa i wschodnia
- czaszka bardziej pionowa
- twarz krótsza niż u małp
- dłoń nie była bardziej chwytna od małp człekokształtnych
- wędrowny tryb życia, w poszukiwaniu żywności
- chwiejny dwunożny chód, przypominający trucht
- długo matki opiekują się dziećmi
- podział pracy ze względu napleć
- współpraca w grupie
- proste naczynia z łupin orzechów i muszli oraz tacki do przenoszenia żywności
- nie potrafili przenosić wody
HOMO HABILIS
- 2,5 - 1,5 miliona lat temu
- homo habilis - człowiek zręczny
- zupełnie wyprostowana postawa
- bardziej chwytna dłoń
- większy mózg
- palce nóg nie są chwytne
- stopa podwójnie wysklepiona umożliwia długotrwały chód
- kciuk bardziej przeciwstawny
- wszystkożerny
- przemysł oldowejski - to narzędzia kamienne, nieregularnie obtłuczone, służyły do rozcinania skór, rąbania kości, dzielenia mięsa
HOMO ERECTUS
- 1 mln do 200 tysięcy lat temu
- homo erectus - człowiek wyprostowany
- Europa, Azja, Afryka
- podobny do człowieka
- przeciwstawny kciuk
- duży mózg
- tworzy wiele typów narzędzi
- mieszkał w jaskiniach, sam też budował osłony od wiatru i deszczu
- przemysł szelski i aszelski - dwie techniki obróbki kamienia
HOMO SAPIENS (środkowy paleolit)
- od ok. 400 tys. lat temu
- ok. 250 tys. - a 40 tys. lat temu - żył człowiek neandertalski - było to nieco przed ostatnią epoką lodowcową. Człowiek bardzo dobrze przystosowany do tamtych warunków. Był większy i silniejszy od człowieka współczesnego. Tu przemysł mustierski- narzędzia wykonywane według stałych wzorów. Pojawia się specjalistyczna broń myśliwska. Narzędzia wyrabiano również z kości. Neandertalczyki wyginęły a pojawił się człowiek z Cro-Magnon
HOMO SAPIENS SAPIENS (górny paleolit)
- Z południowej Afryki od 100 tys. lat temu
- kultura górnego paleolitu
- wąski nos, szerokie i wysokie czoło, małe łuki brwiowe
- pierwsze kultury stosunkowo rozwinięte rozwinęły się w mezolicie od 120 - 35 tys. lat temu - wtedy czł. zaczął panować nad środowiskiem
- urozmaicona dieta
- skomplikowane narzędzia
- ochra, jako barwnik
II. Naczelne - krewni człowieka
- człowiek - to istota kulturowa
- proces hominizacji rozpoczął się ok. 14 milionów lat temu
- hominizacja - czyli rozwijanie się stopniowo cech typowo ludzkich
- charakterystyczne cechy wspólne naczelnych:
- pionowa postawa ciała
- silny rozwój mózgowia
- obecność obojczyka w pasie barkowym
- oczy skierowane ku przodowi
- wszystkie naczelne są stopochodami (nie na palcach jak kot czy pies)
- chwytna dłoń
- paznokcie przynajmniej na jednym palcu
- jedna para gruczołów mlecznych i jedna macica u samic
- bardzo dobry wzrok, gorszy węch
- dobry zmysł dotyku
- ogromna różnorodność i bogactwo zachowań
- dopiero u człowieka współczesnego - regionalne zróżnicowanie kultury
- wzrost integracji grup
- w większości haremy, mało monogamicznych par
- podstawowym środkiem porozumiewania się jest mowa
Narządy szczątkowe u człowieka współczesnego świadczące o jego pochodzeniu:
- trzecia powieka - migotka
- kość ogonowa
- zęby mądrości
- wyrostek robaczkowy
- mięśnie poruszające ucho i nos
- owłosienie ciała
III. kultura górnego paleolitu i rewolucja neolityczna
Paleolit - „stare kamienie” ok. 40 - 10 tys. lat temu
- homo sapiens wyparł neandertalczyka
- Trzy okresy paleolitu:
- paleolit dolny - 4,5 miliona - 120 tys. lat temu
- paleolit środkowy - 120 tys. - 40 tys. lat temu
- paleolit górny - 40 tys. - 10 tys. lat temu:
- paleolit górny - zalążki podstawowych struktur społecznych
- najstarsze cmentarzyska
- osady
- malowidła ścienne w jaskiniach
- zbieractwo i myślistwo
- łowiectwo
- posługiwanie się dzidą, oszczepem, harpunem
- później łuk
- ozdabiano broń - sztuka
- zmarłych chowano
- z kości, gliny, wapnia, węgla robiono figury kobiet i zwierząt
- malowidła, ryty, płaskorzeźby
- najważniejsze kultury epoki - oryniacka, solutrejska, periogrodzka, magdaleńska
- trzy wielkie kultury/tradycje na terenie Ameryki Północnej - tradycja polowań na wielką zwierzynę, tradycja Kordylierów, tradycja pustynna
- budownictwo - najpierw na planie kolistym ( na kolistym fundamencie ustawiano drewniany szkielet, potem pokrywano go skórami i słomą) , potem prostokątny - umożliwiał powiększanie powierzchni przez dobudowy
- spano w tych domach na plecionych matach, ściany były wyprawione gliną lub gipsem
- domy miały wydzielone miejsca do spania i paleniska
Najstarsze znaleziska położone najgłębiej świadczą o paleolicie dolnym.
CYWILIZACJA I POSTĘP TECHNICZNY
Hodowla zwierząt:
- na ogół nie zabijano najlepszych zwierząt, dbając o zachowanie gatunku
- technikę polowania ulepszono o zaganianie do zagrody, bo tam łatwiej było upolować a to w końcu doprowadziło do udomowienia zwierząt
- pierwsze zwierzęta udomowione - koza i owce - Iran i Anatolia
- dobór naturalny zastąpiono selekcją najlepszych zwierząt
- Kozy i owce trzymano nie tylko na mięso ale też na mleko i wełnę
- świnie udomowiono ok. 6000 lat p.n.e.
- Świnie były mniej wartościowe, bo dużo jadły i przenosiły choroby
- pies udomowiony ok. 15000 lat p.n.e. ze względna pomoc przy polowaniu i zaganianiu
II. Religia i sztuka
- dwa zupełnie inne systemy religijne - bóstwo żeńskie, i bóstwo męskie
- bóstwo męskie - siła łowcy, myśliwych i zbieraczy
- bóstwem był samiec, najczęściej byk
- były to ludy koczownicze, jedyne miejsce stałe dla nich, to cmentarze
- osiadły ludy czciły bóstwo żeńskie
- z tym bóstwem łączyli wyobrażenie domu, stada, plemiona i żyznego pola
- symbol kobiety jako nosicielki życia, były cztery strony świata, cykl księżyca i woda
- gdzieniegdzie pojawiła się Wielka Matka
III. Postęp w rolnictwie
- umiejętność uprawy roli zdecydowało o rewolucyjnym charakterze przemian w sposobie życia społeczności ludzkich między 8 000 a 3 000 lat p.n.e. - neolit(młodsza epoka kamienia)
- epoka kamienia dzieliła się na paleolit ( starsza epoka kamienia ) - tu kamień łupany i neolit - tu kamień wygładzany i przedmioty metalowe
- REWOLUCJA NEOLITYCZNA - wprowadzenie uprawy roli
- przekształcano środowisko naturalne
- zaczęto produkować żywność
IV Postęp techniczny
- nowy sposób obróbki kamienia
- rozwój budownictwa
- obróbka drewna
- obróbka metalu
- produkcja ceramiki
- rozwój garncarstwa - pierwszy raz zmieniono nie tylko formę ale i sam materiał - wypalanie
-ok. 3 300 p.n.e. - szybko-obrotowe koła garncarskie
- obróbka metali - NAJWAŻNIEJSZY WYNALAZEK - ok. 8 000 lat p.n.e. ale upowszechnił się na terenie dzisiejszego Iranu ok. 400 roku p.n.e.
V. Cywilizacja
- gospodarka neolityczna sama w sobie nie stanowiła wyższego etapu rozwojowego, stworzyła jednak zbiorowością ludzkim szansę przejścia na wyższy etap rozwoju w dogodnych warunkach
- proces rozwoju był wynikiem dwóch czynników - ŚRODOWISKA NATURALNEGO I GOSPODARKI
- im lepsze były warunki naturalne i wyższy rozwój gospodarki tym szybciej zachodziły zmiany w strukturze społecznej i kumulacja kultury - w ten sposób powstawały społeczeństwa, które można nazwać cywilizacją
- korzenie cywilizacji tkwią więc w neolicie
- cywilizacja wiąże się z osiedlaniem się ludzi nad rzekami
- wszystko to prowadzić zaczęło do powstawania hierarchii a to do pierwszych organizacji państwowych
- zrodziła się potrzeba istnienia administracji i urzędników
- powstawanie cywilizacji wiąże się z procesem urbanizacji
- koncepcje dotyczące powstania cywilizacji, czyli powstawania miast i urbanizacji, z małych wiosek neolitycznych:
- koncepcja podboju - powstawały w wyniku podbicia egalitarnych i demokratycznych zbiorowości rolniczych, które nie miały scalonej organizacji politycznej, przez koczownicze plemiona pasterskie, wojownicze, zorganizowane w zwarte jednostki polityczne
- w ten sposób powstało państwo o różnych hierarchiach - klasa niższa, czyli podbite plemię i klasa wyższa - plemię podbijające
- koncepcja Carla Witta Fogla - mówi, że w pewnym okresie rolnicy neolityczni zauważyli, że ziemia wokół rzek okresowo wylewa a ziemia daje wtedy lepsze plony. Widzieli też, że nagłe wylewanie rzek jest destrukcyjnie i tworzy bagna, dlatego też wybudowali sieć grobli (wał ziemny utrzymujący wodę) i rezerwuarów (zbiornik do przechowywania wody) . Powstał więc system irygacji (sztuczne nawadnianie pól) z siecią kanałów, którymi w razie potrzeby nawadniano pola. Wszystko to powoduje konieczność kontroli wałów i całego systemu, a to powoduje z kolei konieczność powstania władzy.
- koncepcja C. Levi Straussa - zbudowana wokół narodzin zróżnicowania społecznego. Cywilizacja to według niego społeczeństwo gorące, które przyrównać można do maszyny parowej, gdyż jego cechą są rozwój i zmiany a wewnętrzną zasadą podstawowe różnice klasowe, w którym wzrasta zasób informacji, wiedzy, norm i treści będących w społecznym obiegu. Pojawiają się konflikty i antagonizmy (wzajemna wrogość) między klasami i warstwami. Rozwój więc polega na tym, że jedna grupa rozwija się kosztem innej.
Trzy zasadnicze etapy ludzkości wg. Lewis Henry Morgan :
Niższe stadium dzikości - zaczyna się z pojawieniem się człowieka na ziemi a kończy z wynalezieniem ognia i najprymitywniejszych narzędzi
Wyższe stadium dzikości - od wynalezienia łuku i strzał do pojawienia się garncarstwa
Stadium barbarzyństwa - od wprowadzenia rolnictwa i hodowli zwierząt do wynalezienia alfabetu fonetycznego i pisma, ponieważ odtąd mówimy o
Stadium cywilizacji - od alfabetu fonetycznego i pisma. Tutaj tworzenie się państw i miast
4. WIEŚ I MIASTA, ICH ROLA W ROZWOJU KULTURY
- opis miast na przykładzie miasta Bydgoszcz
- Funkcje miast:
- ekonomiczna
- obronna (budowano fortece)
- ludyczna i rozrywkowa
- edukacyjna ( szkoły wyższe itp.)
- miasta powstawały przy miejscach strategicznych np. tam, gdzie była rzeka i były możliwości rozwoju
- miasta najpierw miały kilkaset osób, potem do kilku tysięcy a następnie milionów
-
………………………..
CZŁOWIEK I RELIGIA
- człowiek dolnego i środkowego paleolitu uznany został za człowieka kompletnego, który miał jakieś wierzenia i praktykował szereg rytuałów
- pierwsze dowody na istnienie religii świata myśliwskiego to ok. 3 000 lat. p.n.e.
- wśród ludów myśliwskich istniało przekonanie, że ludzie i zwierzęta są do siebie podobni - wierzyli w nadprzyrodzone istoty: - w duchy opiekuńcze, w duchy buszu, w duchy różnych gatunków zwierząt, w Pana Dzikiego Zwierza
- 70 000 - 50 000 lat p.n.e. mniej więcej wtedy ludzie zaczęli stosować rytuały pogrzebowe i tworzyć cmentarze
- wierzyli w życie po śmierci - tutaj stosowana czerwoną ochrę, która była symbolem życia, posypywano nią zwłoki
- górny paleolit- to chowanie zmarłych z ozdobami
- zwłoki chowane najczęściej z głową na wschód, co świadczyć może o tym, że los duszy połączony był z biegiem słońca
- istniał również animizm - czyli wierzenie, że duszę posiadają również zwierzęta
- o religii i wierzeniach niewiele wiadomo, ponieważ tego nie można odkopać ze szczątkami, lub narzędziami
- jedną z form kultu religijnego była magia - czyli zespół praktyk czarodziejskich
- magię dzielono na czarną i białą - czarna, czyli wzbudzająca lęk ból i odrazę, i biała, kojarzona z czymś przyjemnym, dobrym
- nadprzyrodzone zdolności przypisywano czarodziejom. Czarodziejstwo - kolejne pojęcie związane z wierzeniami. Przypisywano im moc ochrony człowieka oraz pośredniczenia pomiędzy światem zmarłych i żywych. Czczono duchy przodków i przyrody.
- ludy zbieracko-łowieckie miały swojego szamana - zmierza do nawiązywania kontaktu ze światem nadprzyrodzonym ale dla niego cel, to zdobycie korzyści dla grupy lub jednostki
- szaman potrafi leczyć i wykonuje praktyki magiczne
- totemizm - to oznaczanie klanów nazwami lub emblematami zwierząt i roślin, wierzono, że dany klan pochodzi od zwierzęcia lub rośliny, która istniała na totemie
- w klanie obowiązywały obowiązki i prawa, najczęściej istniał zakaz zawierania małżeństw pomiędzy klanami
- religie umacniały wiarę w coś nadprzyrodzonego, scalały ludzi
- religia może być:
- światopoglądowa - poprzez wiarę patrzy na świat
- wychowawcza - zawiera pewne wzorce, nakazy, zakazy
- polityczno - ideologiczna - wpływ na tworzenie prawa politycznego i wychowawczego
- kulturalno -estetyczne - posiada często rozwiniętą stronę kultową, oddziałuje na uczucia ludzkie, kształtuje poczucie estetyczne i kulturowe
JUDAIZM - najstarsza religia, prekursor chrześcijaństwa i islamu
- narodowa religia Żydów
- ok. 1 200 lat p.n.e.
- dziś najmniejsza z religii światowych
- symbol - Gwiazda Dawida
- dwa okresu Judaizmu :
- biblijny - Biblia jako główne źródło wiedzy
- pobiblijny
- Biblia w Judaizmie, to Stary Testament - najważniejszy tekst - TORA = prawo, nauka, pouczenie. Tora, to pierwsze 5 ksiąg Starego Testamentu. Tu wersja stworzenia świata, opowieść o przodkach Izraela, niewoli Izraelitów w Egipcie i ich wyzwoleniu, przyjęciu boskich przykazań na górze Synaj, oraz wędrówkach Izraelitów przez pustynię przed wejściem do Ziemi Obiecanej. Najbardziej znane zakazy w Judaizmie, to zakaz pracy w szabat i ostra dieta, obrzezanie po urodzeniu chłopców-na znak przymierza. Szabat to dzień wypoczynku, ma być poświęcony rodzinie i modlitwie, nie pracy. Dla Judaizmu najważniejsze są TORA, NARÓD I BÓG. Wiara w jednego Boga. Żydzi głoszą, że Bóg zawarł z nimi szczególne przymierze. Za założycielka Judaizmu uważa się Mojżesza .
BUDDYZM - zaliczany jest jako jedna z trzech wielkich religii świata . Historia religii zaczyna się od mężczyzny Siddarha Gautama - zwanego Sakjamuni (mędrzec rodu Sakjów). Gautam do 29 roku życia mieszkał w pałacu, gdy opuścił pałac zobaczył to, czego nie widział wcześniej. Żyjąc w luksusie nie znał życia innych ludzi. Pewnego dnia udało mu się wyjść z pałacu i wtedy poznał starość, choroby, śmierć. Wywołało to w nim takie wrażenie, że opuścił pałac i zamieszkał w lesie z pięcioma joginami, praktykując ascezę (rodzaj ćwiczenia duchowego). Chciał wynaleźć środek na ludzkie cierpienie. Pojechał do miasta Bodhgaya w Indiach i tam pod drzewem figowym postanowił medytować tak długo, aż odkryje lekarstw ona ludzkie troski. W 49. dniu medytacji olśniło go. Od tego czasu Buddą nazywamy każdego, kto przebudzi się w wyniku praktyk medytacyjnych. Gautam zaczął prawić kazania. Reguły buddyzmu spisano w efekcie pierwszego soboru.
W XVII wieku powstały trzy kierunki buddyzmu :
- tajlandzki
- birmański
- ma związek z odrodzeniem, do którego przyczynili się zachodni buddyści („towarzystwo Wielkiego Oświecenia”)
Filozofia buddyzmu, to trzy słowa - anatman- nie ma wiecznej duszy jednostkowej anicca- wszystko jest nietrwałe i przemijające dukkha- życie jest przepełnione cierpieniem
Nirwana (pāli. Nibbana; sanskr. Nirvāṇa) jest terminem oznaczającym ustanie wszelkiego pragnienia (pāli. taṇhā; sanskr. tṛṣṇā). Porównuje się ją do zdmuchnięcia płomienia, co jest metaforą uwolnienia się przez czującą istotę od wszelkich namiętności. Buddyści uważają, iż przebudzona istota może żyć na tym świecie bez "chwytania się" (pāli. upādāna), czyli bez pragnień w stosunku do ludzi, zjawisk i przedmiotów, co do których powstaje cierpienie (nie mylić z ascezą). Jej działania będą wtedy wzbudzały owoce (pāli. vipāka), jednak tylko te, które nie przyczynią się do uczestniczenia w nieustannym cyklu narodzin i śmierci (pāli. vaṭṭa). Przebudzona istota, osiagnąwszy Nirwanę, odchodzi bowiem trwale ze świata przyczyny-i-skutku, co jest tożsame z ostatecznym uwolnieniem się z cyklu narodzin i śmierci. Warunkiem osiągnięcia Nirwany za życia jest uwolnienie umysłu od niewiedzy (pāli. avijjā; sanskr. avidyā) przez poznanie stosownych nauk i praktyk, prowadzących do trwałego uwolnienia się od cierpienia; jednak jej pełnia następuje dopiero po śmierci (pāli. Prinibbāna, sanskr. Parinirvāṇa)
ISLAM - „założona” przez Mahometa, urodzonego w 571r. n.e. Liczba wyznawców dzisiaj to ok. 1,4 mld ludzi!!! Jednoczy wszystkich muzułmanów, choć nie ma władzy centralnej. Bogiem jest Allach i nikt inny!!! Religia monoteistyczna ( wiara w jednego Boga, który jest doskonały i dobry).Zawiera elementy chrześcijaństwa i judaizmu. Koran - święta księga-tam zasady wiary i moralności, przepisy prawa cywilnego i karnego oraz nakazy dot. życia indywidualnego i grupowego. Wiara w Allacha, jego aniołów, sąd ostateczny, piekło i niebo, zmartwychwstanie boskie przeznaczenie (predestynacja) - każdyma swój los wyznaczony przez Allacha i nie ma innego!!!
Po śmierci Mahometa - który nie wyznaczył swojego zastępcy powstały dwa odłamy islamu - sunnicki i szyicki. Odbyło się to przez spór nad tym, kto ma zastąpić Mahometa.
HINDUIZM -
SEKTY -