DIETY LECZNICZE
Żywienie człowieka chorego jest istotnym czynnikiem w terapii. Żywienie dietetyczne opiera się na zasadach żywienia człowieka zdrowego, a dokonane zmiany powinny mieć charakter niezbędny w skali uwarunkowanej stanem patologicznym.
Żywienie dietetyczne ma m.in. na celu:
zmianę masy ciała pacjenta ( dieta wysoko- lub niskokaloryczna)
wyrównanie niedoborów pokarmowych powstałych w wyniku choroby ( np. dieta wysokobiałkowa - większość chorób przebiega z mniej lub bardziej nasiloną utratą białka tkankowego)
oszczędzanie chorego narządu (np. dieta lekkostrawna w chorobach przewodu pokarmowego)
Nazwy diet leczniczych mogą pochodzić od nazwisk ich twórców, jednostki chorobowej lub chorego narządu - obecnie jednak dąży się do tego by nazwa diety zawierała w sobie jej cechę charakterystyczną, dotyczącą np. kaloryczność, składników odżywczych czy konsystencji.
Rodzaje diet:
przykłady:
Do diet najczęściej stosowanych w lecznictwie należy :
Dieta lekkostrawna /podstawowa/
Jest to dieta fizjologiczna, zawierająca wszystkie składniki pokarmowe w ilościach zalecanych w normach żywieniowych zdrowego człowieka. Wyłącza się jedynie potrawy wzdymające, używki , ostre przyprawy ( ogólnie- potrawy ciężkostrawne). Jest to dieta oszczędzająca przewód pokarmowy.
przyrządzanie potraw - gotowanie na parze i w wodzie , duszenie bez obsmażania.
Zastosowanie - choroby gorączkowe, schorzenia przewodu pokarmowego, wyrównane choroby nerek i dróg moczowych, podeszły wiek.
Dieta wysokobiałkowa
W żywieniu należy uwzględnić przede wszystkim produkty spożywcze będące źródłem pełnowartościowego białka. Zaleca się przyrządzanie potraw metodą stosowaną w diecie lekkostrawnej. Podaje się ok. 2g białka/ kg masy ciała/ dobę
Zastosowanie - wyrównana marskość wątroby, zespół nerczycowy, cukrzyca, nadczynność tarczycy, gruźlica, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, przy ogólnym wyniszczeniu organizmu, u rekonwalescentów.
Dieta niskobiałkowa
W diecie ogranicza się spożywanie białka do 40 g/osobę/dobę. Dieta bardzo niskobiałkowa - ziemniaczana (20 g białka/osobę/dobę) - 1kg ziemniaków jest wystarczający do pokrycia dziennego zapotrzebowania na aminokwasy egzogenne- z wyjątkiem metioniny, uwzględnia to się w diecie dodając produkt bogaty w Met.
Zastosowanie - zaawansowana niewydolność nerek i wątroby oraz silne biegunki ( gnilne)
Dieta niskotłuszczowa z ograniczeniem błonnika
Zawiera ok. 70g białka, 50g tłuszczów, resztę zapotrzebowania energetycznego pokrywają węglowodany. Dieta lekkostrawna więc eliminuje się potrawy ciężkostrawne i zawierające dużo błonnika ( grube kasze, pełnoziarniste , ciemne pieczywo itp.)
Zastosowanie - choroby pęcherzyka żółciowego, dróg żółciowych , przewlekłym zapaleniu trzustki.
Dieta oszczędzająca z ograniczeniem błonnika i substancji stymulujących wydzielanie soku żołądkowego.
Dieta ma na celu zmniejszenie czynności wydzielniczej i motorycznej żołądka, przyjmowane pokarmy powinny hamować wydzielanie soku żołądkowego, wiązać jego nadmiar oraz nie drażnić mechanicznie przewodu pokarmowego. Potrawy powinny być gotowane, dobrze rozdrobnione , o małej objętości, podawane często (5-7 razy dziennie), w okresie zaostrzenia się dolegliwości nawet co 2h. Należy unikać potraw najsilniej pobudzających wydzielanie soku żołądkowego( mocne buliony, słone i pikantne sosy, kwaśne napoje, wody mineralne-gazowane, alkohol, soki warzywne i owocowe, marynowane ryby i warzywa, potrawy wędzone, smażone, przyprawy, używki, sól)
choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zespoły poresekcyjne, przewlekłe nieżyty żołądka.
Dieta niskowęglowodanowa
Zastosowanie - cukrzyca
Jednym z podstawowych zadań jest normalizacja i utrzymanie masy ciała. Przy planowaniu diety należy najpierw ustalić jej kaloryczność ( dla masy należnej- a nie rzeczywistej). Dieta stosowana w cukrzycy powinna zawierać zwiększoną ilość białka. Ogranicza się tłuszcze, zwłaszcza zwierzęce ( co najmniej połowa popranych tłuszczów powinna być pochodzenia roślinnego) i węglowodany ( gł. proste).
Z produktów węglowodanowych stosuje się : produkty zbożowe, ziemniaki, należy unikać cukru, słodyczy, miodu, dżemu.
Z produktów białkowych: chude mięso, ryby, mleko, sery; jaja - w ilościach ograniczonych.
Tłuszcze - jedynie w ilościach zabezpieczających fizjologiczne potrzeby organizmu, znajdujące się już w pokarmach białkowych ( uzupełnianie zapotrzeb.- oleje roślinne, ewent. masło, śmietana)
Nie należy ograniczać płynów, pożywienie powinno mieć dużą objętość ( warzywa).
O skorelowaniu ilości węglowodanów w posiłkach z dawkami insuliny decyduje lekarz.
1 jednostka insuliny pozwala na przyswojenie 2g cukru.
Dieta redukcyjna
Podstawą leczenia otyłości jest uzyskanie ujemnego bilansu energetycznego, do najczęściej stosowanych metod (chociaż niestety mało skutecznych) należy stosowanie diety ubogoenergetycznej, zwykle do połowy zapotrzebowania. Leczenie farmakologiczne (lub inne) również łączy się z obniżeniem zawartości kalorii w diecie.
Dieta w otyłości , mimo ograniczeń powinna być bezpieczna i pokrywać zapotrzebowanie na wszystkie składniki odżywcze, powinna być smaczna i w miarę możliwości hamować uczucie głodu.
Z diet odchudzających , najbardziej zbliżona do modelu fizjologicznego jest dieta ubogoenergetycza, ograniczająca spożycie energii pochodzącej z tłuszczów i węglowodanów.
Metodyka planowania diety :
1. Obliczyć masę należną ze wzoru Broca lub Lorentza* *patrz - OTYŁOŚĆ
2. Na każdy kg masy należnej przydzielić ok. 20 kcal i obliczyć wartość kaloryczną diety np. gdy waga należna wynosi 62 kg , to wartość kaloryczna diety = 62 x 20 kcal =1240 kcal
3. Rozdzielić te kalorie na składniki pokarmowe, pamiętając o ograniczaniu tłuszczów i węglowodanów ( prostych).
W diecie odchudzającej mają zastosowanie produkty żywnościowe o dużej objętości i małej wartości kalorycznej → warzywa takie jak: kapusta, szpinak, sałata, fasolka szparagowa, pomidory, rzodkiewka, seler i inne. Podaje się węglowodany złożone ( kasze, ryż) o przedłużonym wchłanianiu wyłączając cukry proste i w ogóle słodycze. Zawartość białka powinna być zwiększona nawet do 35%-40% całkowitej ilości energii ( redukcji masy ciała towarzyszy znaczna utrata azotu); ponadto białka podwyższają przemianę materii i dają uczucie sytości. Dla pokrycia zapotrzebowania na białko należy dobierać potrawy, które w swym składzie zawierają niewielkie ilości tłuszczów np. chude mleko, sery, mięso, ryby także jajka . Tłuszcze nie powinny stanowić więcej niż 25% całkowitej ilości energii, tę ilość uzyskuje się przeważnie z produktów białkowych; gdy istnieje potrzeba uzupełnienia tłuszczami wydzielonymi , stosuje się tłuszcze o wysokiej wartości odżywczej ( zaw. wit A,D,E i niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe) np. olej słonecznikowy, sojowy, w ostateczności masło.
Jeżeli nie występują obrzęki płyny podaje się w zwykłych ilościach ( ale niesłodzone): wodę, gorzką herbatę, soki warzywne i owocowe niesłodzone, chude mleko. Należy unikać mocnej herbaty, kawy, wody mineralnej-gazowanej ponieważ pobudzają czynność wydzielniczą żołądka i wzmagają apetyt. Potrawy przyrządza się na parze , gotuje w wodzie, piecze bez tłuszczu, zupy należy wyeliminować ( zastąpić sokami warzywnymi), owoce surowe lub z niesłodzonych kompotów>