W S T Ę P D O P R A W O Z N A W S T W A

5 WYKŁAD

Wykładnia prawa.

Zespół czynności zmierzający do ustalenia znaczenia i zakresu wyrażeń języka prawnego.

Wykładnię stosuje się do wszystkich przepisów prawa nie tylko do tych, które budzą wątpliwości.

Rodzaje wykładni:

1. ze względu na dyrektywy interpretacyjne:

• to pewne wskazówki, zalecenia dot. sposobów ustalania znaczenia i zakresu zwrotów języka prawnego.

Wyróżniamy dyrektywy: I i II stopnia.

I stopnia - zalecają, w jaki sposób powinny być interpretowane przepisy prawne.

II stopnia - m.in. wskazują:

• jakimi dyrektywami I stopnia należy się posługiwać

• ustalają kolejność posługiwania się tymi dyrektywami

• ustalają kryteria wyboru jednego spośród rozbieżnych znaczeń uzyskanych za pomocą dyrektyw I stopnia.

Wyróżniamy następujące rodzaje wykładni:

1. Językowa - polega na ustaleniu znaczenia i zakresu stosowania wyrażeń tekstu prawnego ze względu na język w którym został on sformułowany.

W jej ramach stosuje się m. in. następujące dyrektywy szczegółowe:

1. gdy w stanie prawnym wiążąco ustalono znaczenie określonych zwrotów prawnych to należy ich używać właśnie w tym znaczeniu.

2. gdy brak powyższych wiążących ustaleń to interpretowanym zwrotom prawnym nie należy nadawać znaczenia odmiennego od potocznego, chyba że istnieją dostateczne racje przypisania im odrębnego znaczenia prawnego.

3. bez motywowanych racji nie należy nadawać identycznym sformułowaniom w tym samym akcie prawnym różnych znaczeń.

4. należy ustalać znaczenie tekstów prawnych w taki sposób by żadne ich fragmenty nie okazały się zbędne.

2. Poza językowa.

W jej ramach wyróżniamy:

1. wykładnię celowościową - gdy cel a nie brzmienie ustawy stanowi podstawę wykładni.

2. wykładnia funkcjonalna - gdy ustalając znaczenie jakiegoś przepisu uwzględnia się różnorodne skutki jego zastosowania, a więc funkcje danego przepisu.

3. wykładnia systemowa (systematyczna) - gdy ustalając znaczenie jakiegoś przepisu dokonuje się wykładni przez określenie miejsca jakie dany przepis zajmuje i wypełnia w systemie prawa lub w grupie przepisów do których należy.

Opiera się na założeniu, że miejsce przepisu w danym akcie prawnym nie jest przypadkowe lecz wynika z racjonalnego działania prawodawcy.

W wykładni celowościowej i funkcjonalnej dostrzega się wyraźny wpływ kontekstu społeczno - politycznego na rozumienie przepisów.

Możemy również podzielić wykładnię na:

1. literalną (dosłowną) - która ma miejsce wtedy gdy spośród różnych znaczeń uzyskanych za pomocą odmiennych dyrektyw interpretacyjnych zostanie wybrane rozumienie ustalone za pomocą dyrektyw językowych.

2. rozszerzającą - która ma miejsce wtedy gdy porównując zakresy przepisu prawnego uzyskane za pomocą różnych dyrektyw interpretacyjnych wybieramy rozumienie wynikające z dyrektyw pozajęzykowych i jest ono szersze od rozumienia językowego.

3. zwężającą - gdy coś mniej (węższe niż to co znaczenie językowe).

Moc wiążąca wykładni:

Wykładnia ma moc wiążącą wówczas gdy kompetentny organ ustanawia dyrektywę nakazującą określonym adresatom wiązać z pewnymi przepisami ustalone przez ten organ znaczenie.

Wyróżniamy więc:

• wykładnię o mocy powszechnie obowiązującej

• wykładnię o ograniczonej mocy wiążącej

• wykładnię nie mającą mocy wiążącej

Wykładnia o mocy powszechnie obowiązującej:

- polega na tym, że wszyscy adresaci interpretowanego przepisu są związani znaczeniem tego przepisu ustalonym (narzuconym) przez interpretatora.

W jej ramach wyróżniamy:

• wykładnię autentyczną czyli dokonywaną przez organ który dany przepis ustanowił. Interpretacja ta ma moc powszechnie obowiązującą co znajduje wyraz w postaci nowego aktu prawnego mającego taką samą moc jak interpretowany przepis. W prawie obowiązującym nie ma żadnych postanowień dot. wykładni autentycznej.

• legalną czyli dokonywaną przez organ do tego specjalnie wyznaczony któremu przepisy prawa nadają kompetencje do ustalania wykładni o mocy powszechnie obowiązującej przy czym organem interpretującym nie jest ten który interpretowany przepis ustanowił.

Aktualna Konstytucja z 1997r. nie nadaje takich kompetencji żadnemu organowi Państwa.

Wykładnie powyższe wzbudzają podstawowe kontrowersje polegające na wątpliwościach czy jest to jeszcze wykładnia czy już tworzenie prawa.

Wykładnia o ograniczonej mocy obowiązującej:

- polega na tym, że znaczeniem interpretowanego przepisu ustalonym (narzuconym) przez interpretatora nie są związani wszyscy jego adresaci lecz tylko pewne ich kategorie lub jedynie niektórzy spośród nich. Obejmuje ono:

1. wykładnię wiążącą w danej konkretnej sprawie a w jej ramach:

a) wykładnię dokonywaną przez organ stosujący prawo

b) wykładnię dokonywaną przez organ odwoławczy

c) wykładnię dokonywaną przez Sąd Najwyższy w odpowiedzi na

pytanie prawne

2. zasady prawne - Sąd Najwyższy podejmuje również uchwały mające na celu wyjaśnienie znaczenia przepisów budzących wątpliwości lub takich których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie.

Zasady wiążą jedynie składy orzekające w Sądzie Najwyższym a nie inne Sądy. Są one wpisywane do ksiąg zasad prawnych.

3. w poprzednim stanie prawnym istniały także wytyczne prawa i praktyki sądowej (jeszcze wcześniej zwane wytycznymi wymiaru sprawiedliwości) uchwalane przez Sąd Najwyższy. Obecnie Sąd Najwyższy nie ma kompetencji uchwalania wytycznych.

Wykładnia nie mająca mocy wiążącej :

- nazywana często wykładnią doktrynową lub naukową.

4

---