4. Aksjologia UE

19., 20. KATALOG WARTOŚCI UE

Traktat Amsterdamski w 1997 r. po raz pierwszy w historii wprowadził do d.TUE katalog zasad, czyli wartości, na których opiera się UE. Traktat Lizboński używa zasadniczo pojęcia „wartości UE". Obok niego w TL występują jednak „zasady demokratyczne". Katalog wartości, na których opiera się UE jest zawarty w art. 2 TUE. Zgodnie z tym przepisem UE opiera się na wartościach:

- poszanowania godności osoby ludzkiej. Godność ludzka jest podstawowa wartością uzasadniającą obowiązywanie praw człowieka. Wartość ta wymieniona jest na pierwszym miejscu, co oznacza, że w centrum integracji europejskiej ma zawsze po zostawać człowiek, jego wolności i prawa.

- wolności, rozumianej początkowo we Wspólnocie Europejskiej w ujęciu ekonomicznym, jako swobody rynku wewnętrznego (swoboda przepływu towarów, pracowników, usług

1 kapitału). Z biegiem czasu pojęcie wolności rozszerzono także na prawa jednostki (cze­go ukoronowaniem zdaje się być Karta Praw Podstawowych UE);

- demokracji, która posiada dwa aspekty: z jednej strony państwa członkowskie UE muszą być państwami demokratycznymi, z drugiej zaś sama Unia ma funkcjonować w sposób demokratyczny. Od lat instytucjom europejskim zarzuca się także nikły stopień de­mokratycznej legitymacji (problem „deficytu demokratycznego"), zaś niektórzy autorzy określają nawet Unię mianem „niedokończonej demokracji”. Traktat z Lizbony stara się przeciwdziałać pro­blemowi deficytu demokratycznego, wprowadzając do TUE nowy Tytuł II („Postanowie­nia o zasadach demokratycznych").

- równości, dotyczącej zarówno obywateli UE, którzy są traktowani z jednakową uwagą przez instytucje, organy i jednostki organizacyjne Unii, jak i osób prawnych oraz państw członkowskich UE;

-państwa prawnego, na którą składają się takie elementy jak:

*legalizm (akty prawa unij­nego dla swojej ważności muszą posiadać podstawę prawną wydania; podlegają też kontroli sądów unijnych);

*pewność prawna (zawierająca się w obowiązku precyzyjnego, przejrzystego formułowania przepisów oraz związana z wymogami formalnymi dotyczącymi aktów prawa UE);

*ochrona uzasadnionych oczekiwań (tożsama z zasada, ochrony praw nabytych);

*niedziałanie prawa wstecz;

*proporcjonalność (instytucje unij­ne powinny działać tylko wówczas i tylko w takim stopniu, który jest konieczny dla osiągnięcia celów traktatowych);

*dostępność aktów prawa unijnego dla zwykłego oby­watela.

-poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości.

Z Treścią art. 4 ust. 2 TUE można wywnioskować kolejną wartość, na jakiej opiera się UE. mianowicie szeroko rozumiane poszanowanie tożsamości narodowych państw członkow­skich UE. Samo pojęcie tożsamości narodowej pozostaje niezdefiniowane na gruncie eu­ropejskim. Wiąże się ono ściśle z definicją narodu, pojmowanego przez pryzmat wspólnoty etnicznej, politycznej i kulturowej.

Najważniejsze zasady ustrojowe UE:

* zasada kompetencji powierzonych ( art. 2,3,4,5,6, TFUE) - zasada według której Unia Europejska może podejmować się tylko tych działań, do których została upoważniona przez państwa członkowskie w traktacie założycielskim.)

* zasada lojalnej współpracy międzyinstytucjonalnej (art. 13 TFUE) - zobowiązuje instytucje do lojalnej współpracy w celu realizacji postanowień traktatowych. Instytucje zobligowane są do współpracy w zakresie tworzenia i wykonywania prawa UE.

Rób wszystko by osiągnąć cele UE: moc wiążąca prawa unijnego; dążenie do tego by przestrzegać, działać w imieniu prawa

* zasada subsydiarności (art. 5 TUE) - poszczególne organy administracji wspólnotowej są zobowiązane współpracować w celu osiągnięcia danych celów; kompetencje instytucji wspólnotowych są wykonywane przez możliwie najniższy w hierarchii organ administracji, ale odpowiedni do wykonywania danej kompetencji i podejmowania określonych działań, wspólnota podejmuje działania niepodlegające wyłącznej kompetencji wspólnoty, tylko wtedy, gdy nie istnieje możliwość osiągnięcia danych celów w wystarczającym stopniu na szczeblu państw członkowskich, a okoliczności, cele, skutki i skala tych przedsięwzięć wskazują, że zostaną one lepiej zrealizowane przez wspólnotę, niż przez każde z państw członkowskich z osobna (np. ochrona środowiska).

21. ZASADY STOSOWANIA PRAWA UE

Zasada → szersza, bardziej abstrakcyjna, jest kierunkiem rozumienia prawa; często są niespisane - wynikają z „ducha” traktatów

Norma → ostrzejsza, bardziej szczegółowa

Zasady prawa UE → gdy istnieje jakaś luka w prawie można się do nich odwołać.

Funkcje zasad prawa:

• wypełniają luki prawne

• korygująca → korygują złe prawo - gdy w prawie jest błąd, w konkretnej sprawie odchodzi się od stosowania tego przepisu (nie znosząc jego obowiązywania), bowiem w tej konkretnej sprawie się on nie sprawdza - ogłaszając wyrok sąd opiera się, więc nie na przepisie prawa ale na ogólną zasadę prawa

• interpretacyjna

• kreacyjna → zasady mogą być wskazówką jak pisać prawo

• ujednolicenia → wykładnia prawa

Źródła zasad prawa UE:

• z prawa międzynarodowego np. zasada solidarności

• z zasad konstytucyjnych państw

• wewnętrzne - wynikające z orzecznictwa TS

• czy sądy tworzą prawo? → nie, sądy tylko odkrywają, uaktywniają pewne zasady, a nie ich nie tworzą

Trzy systemy prawne:

• krajowe

• europejskie

• międzynarodowe

Subsydiarność → zasady TWORZENIA prawa → zasady ogólne UE (ustrojowe).

Autonomia prawna → zasady OBOWIĄZYWANIA prawa.

Zasady prawne:

1. Autonomii prawnej:

1. polega na normatywnej niezależności jej systemu prawnego od porządków prawnych państw członkowskich → ale nie jest ono całkiem oddzielne (łączność przez implementację, pytania prejudycjalne itp.)

2. EFFET UTILE → efektywność prawna/zasada praktycznej efektywności → postanowienia powinny być interpretowane w taki sposób, żeby zapewnić normie efektywność → jeśli prawo będzie nieautonomiczne to będzie inaczej interpretowane w różnych krajach a tym samym nie będzie spełniać celu, który został zamierzony przy jego tworzeniu → będzie nie efektywne

3. autonomia prawna zapewnia równość → we wszystkich krajach członkowskich normy są interpretowane tak samo → to sprzyja integracji

4. prawo krajowe musi być kompatybilne z prawem UE

5. TS zdefiniował tę autonomię w wyroku 6/64 Costa p. ENEL.

2. Pierwszeństwa stosowania:

1. w konkretnej sprawie np. Jana Kowalskiego w konkretnej sytuacji przed konkretnym organem stosuje się prawo UE nad prawem krajowym w momencie ich kolizji → norma w prawie krajowym dalej obowiązuje w wszystkich innych przypadkach (nie zostaje zniesiona) → jest to tzw. reguła kolizyjna

• świadczy to o braku hierarchiczności → gdyby prawo UE było wyżej w hierarchii nad prawem krajowym to owa norma krajowa musiałaby być zniesiona → lex specialis a nie lex superior

każdy konflikt przepisów krajowych a każdym wiążącym przepisem prawa UE jest rozstrzygany na korzyść prawa UE

nawet konstytucja danego kraju członkowskiego podlega tej normie → jeśli zachodzi konflikt między prawem UE a konstytucją państwa stosuje się prawo UE

uprawnienie i obowiązek stosowania prawa UE z przysługującym mu pierwszeństwem dotyczy nie tylko sądów, ale wszystkich organów stosujących prawo w państwie członkowskim, w tym organów władzy zdecentralizowanej (tj. samorządowej)

TS pierwszy raz sformułował tą zasadę w wyroku Van Gend; potem wprost została sformułowana w sprawie 6/64 Costa p. ENEL, a następnie w sprawie 11/70 Internationale Handelsgesellschaft mbH TS sprecyzował ją, potwierdzając wyższość prawa UE także nad konstytucją.

3. Bezpośrednie stosowanie:

1. zakaz dublowania/przepisywania decyzji/prawa UE do kodeksów krajowych → przy wykorzystaniu jakiegoś przepisu prawa powołujemy się bezpośrednio na przepis prawa UE

2. przepisy prawa UE działają same przez się

3. prawo UE ogłaszane jest w Dzienniku Ustaw UE, a nie w krajowych dziennikach ustaw (w PL - Monitor Polski)

• wynika to z zasady pewności prawa → każdy obywatel ma możliwość zapoznania się z obowiązującym prawem

TS w wyroku 34/73 Variola

4. Bezpośredni skutek:

1. dane prawo działa, można go używać → dotyczy ono każdego, również pojedynczych jednostek, obywateli

2. obywatel może dochodzić swoich praw na podstawie prawa UE

• norma kompletna (doskonała) → tylko na taką normę prawną można się powoływać; jest ona przepisem:

• precyzyjnym i bezwarunkowym

• nadającym się do zastosowania przez sąd lub inny organ

• zdolnym do określenia sytuacji prawnej jednostek

1. różne płaszczyzny:

• wertykalny → państwo - jednostka

• wstępujący → jednostce przysługują roszczenia skuteczne wobec państwa

• zstępujący → państwo może skutecznie egzekwować obo­wiązki od jednostki

• horyzontalny → jednostka - jednostka

• dwa sposoby rozumienia skutku bezpośredniego:

• tzw. subiektywny skutek bezpośredni → oznacza możliwość wykonywania praw jednostek na podstawie przepisów aktu prawa wspólnotowego, czyli uprawnienie do powołania danej normy przed organami krajowymi w celu aplikacji roszczeń → jest to równoznaczne z tradycyjnym rozumieniem bezpośredniego skutku (patrz definicja podpunkt a i b).

• tzw. obiektywny skutek bezpośredni → rozumiana jest jako nakładane na władze państw członkowskich zobowiązania do respektowania przepisów/norm doskonałych, które obligują administrację wewnętrzną do określonego postępowania → dotyczy zatem sytuacji, w której przepis UE nie przyznaje jednostce bezpośrednio żadnych praw podmiotowych, lecz jego uwzględnienie w efekcie może doprowadzić do powstania po stronie podmiotu prywatnego określonego roszczenia stanowiącego pochodną nie wywiązania się przez państwo członkowskie z realizacji nałożonego nań obowiązku.

Różnica między bezpośrednim skutkiem a bezpośrednim stosowaniem:

• bezpośredni skutek → bardziej precyzyjny, odnosi się raczej do jednostek, do tego jak one mogą korzystać z prawa UE

• bezpośrednie stosowanie → bardziej ogólne, odnosi się raczej do tego jak dane państwo członkowskie (a dokładniej organy państwowe) ma postępować, przyjmować itp. prawo UE

5. Skutek pośredni:

1. obowiązek wykładanie prawa krajowego zgodnie z prawem UE → w sytuacji gdy jakaś norma UE nie została wprowadzona, lub została źle wprowadzona, wtedy sąd kraju członkowskiego ma obowiązek interpretowania przepisów krajowych w zgodzie z prawem UE → chociaż nie ma dyrektywy to postępuje się tak jakby była ona przyjęta

2. TS zarysował różnicę między:

• skutkiem substytucyjnym → kiedy norma prawa Unii jest stosowana w miejscu normy prawa krajowego, której w danej sytuacji zabrakło (lub którą należało pominąć z uwagi na kolizję)

• skutkiem ekskluzyjnym → kiedy to norma prawa Unii wywiera skutek jedynie w postaci wyłączenia stosowania w danej sprawie sprzecznych z prawem Unii przepisów prawa krajowego, służąc jako wzorzec oceny ich legalności

---