Mikroekonomia, wykład 1
Rynek
Popyt; funkcja popytu
Podaż; funkcja podaży
Działanie rynku; ustalanie się równowagi rynku i ceny równowagi
Zmiana wielkości popytu i wielkości podaży; zmiana popytu i zmiana podaży
Działanie mechanizmu rynkowego
Rynek wolny i rynek regulowany
Cena maksymalna i minimalna; nadwyżka i niedobór na rynku
Literatura: D. Begg, S. Fischer i R. Dornbusch, Ekonomia t. 1, Warszawa PWE 2007, rozdział 3.
Wstęp. Polska należy do tej części świata, w której zaspokajanie potrzeb ekonomicznych ludzi odbywa się za pośrednictwem rynku. Potrzeby materialne to takie, które zaspokajane są za pomocą dóbr: produktów materialnych i usług. Rynek jest instytucją (zbiorem zasad) polegająca na tym, że spotykają się podmioty które zamierzają sprzedać dobro i które zamierzają kupić dobro.
O pierwszych mówi się, że oferują podaż dobra, o drugich, że zgłaszają popyt na dobro.
Ad.1. Dobro zgłaszane do kupienia nazywa się popytem. Ilość dobra zgłaszanego do kupienia to wielkość popytu. Wielkość popytu na dobro q zgłaszanego przez podmiot X zależy ceteris paribus od ceny, czyli ilości pieniędzy, jaką sprzedawca dobra żąda. Każdemu poziomowi ceny dobra q odpowiada określona wielkość popytu na dobro q.
Przyporządkowanie wielkości popytu poziomom ceny nazywa się funkcją popytu.
(Krzywa popytu pochylona w lewo, prawo popytu)
Ad 2. Dobro oferowane do sprzedaży nazywa się podażą. Ilość dobra q oferowanego do sprzedaży to wielkość podaży. Wielkość podaży zależy ceteris paribus od ceny dobra q.
Przyporządkowanie wielkości podaży poziomowi ceny nazywa się funkcją podaży.
(Krzywa popytu nachylona w prawo, prawo podaży)
Ad 3. Gdy na rynku spotykają się podmioty oferujące podaż dobra q i zgłaszające popyt na dobro q, można powiedzieć, że spotyka się funkcja podaży z funkcją popytu. Wówczas zaczyna działać rynek. Działanie rynku polega na tym, że jednocześnie ustalona zostaje wielkość popytu, wielkość podaży i cena dobra q. Działający rynek doprowadza do tego że wielkość podaży zrównuje się z wielkością popytu, czyli, na rynku dobra q została osiągnięta równowaga rynku, a cena przy której te dwie wielkości się zrównują to cena równowagi.
Ad. 4. Popyt na dobro q zgłaszany przez podmiot X zależy od:
Wielkości dochodu podmiotu X,
Wielkości jego majątku
Ceny dobra q,
Cen innych dóbr,
Gustów (preferencji ) podmiotu X
Oczekiwań podmiotu X względem przyszłych dochodów, majątku i cen.
Podaż dobra q oferowana przez podmiot Y zależy od:
Ceny dobra q,
Kosztów produkcji lub pozyskania dobra q, które z kolei zależą od:
- Cen poszczególnych czynników produkcji
- Techniki wytwarzania
Cen innych dóbr mogących być przedmiotem podaży
Znając funkcję popytu, która obrazuje przyporządkowanie wielkości popytu odpowiednim poziomom ceny (dobra) możemy powiedzieć, że kiedy zmienia się cena dobra q następuje zmiana wielości popytu na to dobro, ilustrowana przesunięciem po krzywej popytu, w górę albo w dół. Kiedy natomiast zmieniają się inne czynniki warunkujące popyt na dobro q, (ukryte poprzednio pod założeniem ceteris paribus) następuje zmiana popytu na dobro q, ilustrowana przesunięciem funkcji (krzywej) popytu w prawo albo w lewo.
To samo można powtórzyć odnośnie podaży, wyjaśni się wówczas różnica między zmianą wielkości podaży i zmianą podaży.
Wielkość popytu (podaży) na różne dobra jest w różnym stopniu wrażliwa na zmiany poziomu cen. Tę wrażliwość mierzy specjalna miara elastyczność cenowa popytu (podaży).Wskaźnik elastyczności cenowej popytu wyraża stosunek relatywnej (nie bezwzględnej!) zmiany wielkości popytu do relatywnej zmiany ceny. Wskaźnik elastyczności cenowej podaży wyrażą stosunek relatywnej zmiany wielkości podaży do relatywnej zmiany ceny.
Istnieją również wskaźniki elastyczności dochodowej popytu, wyrażające stosunek relatywnej zmiany popytu do relatywnej zmiany dochodu podmioty zgłaszającego popyt, a także wskaźniki elastyczności krzyżowej (mieszanej) popytu mierzące stosunek relatywnej zmiany popytu na dobro q do relatywnej zmiany cen innych dóbr (dobra komplementarnego lub substytucyjnego).
Ad.5. Mechanizm rynku. Rynek nie tylko doprowadza do zetknięcia podmiotów oferujących podaż i zgłaszających popyt oraz ustalenia cen równowagi, ale także określa stosunek ilościowy między wielkością podaży różnych dóbr i określa przydział dóbr dla różnych podmiotów (mechanizm rynku decyduje ile czego wytwarzać i dla kogo wytwarzać w gospodarce).
Mechanizm rynku działa w taki sposób, że w następstwie zmiany (zmniejszenia, wzrostu popytu następuje zmiana (wzrost, zmniejszenie) ceny równowagi, po czym następuje dostosowanie po stronie podaży, wzrost lub zmniejszenie wielkości podaży.
Ad.6. Gdy w następstwie wzrostu np. po stronie popytu lub podaży następuje nieskrępowany ruch cen w górę, aby w konsekwencji wywołać zwiększenie wielkości podaży mówimy, że działa wolny rynek, a gospodarka zachowująca się w ten sposób jest gospodarką wolnorynkową.
Gdy ruch cen jest krępowany specjalnymi przepisami (regulacjami) mówimy, że działa rynek regulowany. Regulacja rynku oznacza ustalanie (przez odpowiedni organ władzy państwowej cen maksymalnych (górnego pułapu cen bądź cen minimalnych (dolnego pułapu cen); cena w postaci maksymalnej wysokości czynszu lub płacy minimalnej. W następstwie takiego postępowania na rynku kształtuje się przewaga popytu nad podażą (niedobór dobra) bądź przewaga podaży nad popytem (nadwyżka dobra).
Władze państwowe wprowadzają regulację rynku, gdyż wolny rynek może skutkować niepożądanym społecznie podziałem dóbr między poszczególnych członków społeczeństwa.
We współczesnej Polsce rynek w wielu sektorach gospodarki jest rynkiem regulowanym.
Najważniejsze pojęcia:
Popyt, podaż, rynek, równowaga rynku, cena równowagi, mechanizm rynku (rynkowy), rynek wolny, rynek regulowany.
2