Pedagogika Krytyczna.
PEDAGOGIKA KRYTYCZNA łączy się z krytyką szkoły. Opiera się ona na systemach oraz patrzy na globalną sytuację. Krytyka stanowi ocenę pod względem mniej lub bardziej świadomie przyjętych kryteriów. Jednym z czołowych przedstawicieli pedagogiki krytycznej jest R. Kwaśnica. Krytycyzm rozumie jako poszukiwanie racji przekonań cudzych i własnych oraz gotowość do zmiany własnych przekonań i twierdzeń z chwilą pojawienia się nowych za potrzebujących im dowodów. Krytykę szkoły można opisać posługując się klasyfikacją funkcji jakich one spełniają w społeczeństwie czyli szkoła jako:
1)instytucja służąca transmisji kultury przekazywane pokoleniom , 2) instytucja wspierająca rozwój jednostki , 3) czynniki zmiany społecznej , jako instytucja przyczyniająca się do społecznego postępu.
Każdemu z tych szkół odpowiada pewien typ krytyki :
1) Adaptacyjna czyli nurt konserwatywny i liberalny . Nazywana jest inaczej potoczną obiegową. Stwierdzenie bądź krytyczny w języku tej krytyki oznacza krytykuj wszelkie przejawy zła. Oznacza tyle , co sprzeciwianie się niezgodzie na zło. Składają się z tego dwa zabiegi : a) porównywanie czegoś co jest z czymś co powinno być , b) to wydawanie oceny na podstawie , której stwierdza się w jakim stopniu to co istnieje odbiega od tego co być powinno. W odmianie konserwatywnej to ruch zmierzający do uczynienia ze szkoły sprawnym instrumentem transmisji kulturalnej , takiej której zapewni młodzieży znaczący zasób wiedzy , ważnej dla funkcjonowania w świecie rozwiniętej cywilizacji technicznej. W odmianie liberalnej to nurt , który szkołę spostrzega jako instytut antyhumanistyczny , niszczącą indywidualności i wprowadzająca przemoc. Ten rodzaj krytyki uprawia ruch szkolnictwa alternatywnego czyli psychologia , pedagogika humanistyczna oraz antypedagogika.
2) Antycypacyjna która , stanowi krytykę wiedzy i dąży do wyzwolenia ludzi z krępujących swobodę form życia społecznego . „ Bądź krytyczny „ oznacza tyle co nie ufaj oczywistościom. Miej odwagę powiedzieć „NIE” nawet tym poglądom , które uznane są za nienaruszalne , kieruj się własnym rozumem. Chcąc być krytycznym należy uwolnić się od złudzeń. Przedmiotem są przesądy zakorzenione w ideologiach społecznych, religijnych. Jest tu zdobywaniem samowiedzy , a celem jest człowiek wolny.
3)Hermenętyczna związana jest z interpretacją. Refleksja nad zakłamaniem . Hermenętyka przyjmuje , że wszelkie poznanie podlega niejawnym uwarunkowaniom. Nasuwa się konieczność stałego tłumaczenia tekstu, a są nim wszelkie przejawy w świecie czyli : religia, nauka, mity, zwyczaje.
J. Hebermas czyli „ Świadomość fałszywa” to świadomość będąca wytworem stosunków społecznych opartych na reakcji panowania, zniewolenia pozostających poza sferą uświadomienia. Pedagogika krytyczna ujmuje edukację jako system społecznego, ściśle związanego z jego funkcjami politycznymi. Edukacja zniewala , ale wyzwolenie wymaga edukacji np. funkcja edukacyjna to rozmieszczenie zasobów ludzkich w odpowiednich miejscach systemu społecznego. Cele krytycznych interwencji to :
jednostki muszą zostać wykształcone i wyselekcjonowane tak , aby wszystkie niezbędne do funkcjonowania społeczeństwa miejsca pracy zostały odpowiednio obsadzone.
Jeśli system decyduje o losach jednostek i osobowości to jest system zniewalający i wymagający radykalnych zmian.
Żyjemy w świecie niesprawiedliwym, powodującym nieuzasadnione cierpienie wielu ludzi.
Powinniśmy więc wychowywać ludzi tak , by byli zdolni do jego zmiany.
Ignorowanie różnic czyli w klasie szkolnej mogą być dzieci z różnych grup etnicznych czy religijnych ale szkoła zakłada , że przeciętnie dziecko jest Polakiem i katolikiem.
Trening milczenia czyli dzieci nie należące do tak zwanej grupy normalnych uczniów wycofują się z aktywnego udziału w szkolnej edukacji. Starają się być niewidoczni i unikają zawierania głosu. W rezultacie przystosowują się do społeczeństwa marginalizacji. Szkoła dzięki polityce społecznej normalizacji czyli dzięki ignorowaniu społecznych nierówności przyczynia się do ich utrwalenia w społeczeństwie.
B.Bernstein czyli jednym z naczelnych wymiarów kultury jest język.
Dominujący w środowiskach robotniczych typ stosunków rodzinnych to znaczy bliskość emocjonalna , silny autorytet rodziców , a zwłaszcza ojca, sztywno określone role członków rodziny powodują , że dzieci wychowywane w takich rodzinach uczą się posługiwać się ograniczonym kodem komunikacyjnym. Jest to język oparty o proste struktury gramatyczne, silnie związane z gestem, skrótowy o licznych odniesieniach do wspólnego i znanego partnerom rozmowy kontekstu. Nauczyciele zwykle identyfikują się z kulturą wysoką , posługując się konkretnym z dziećmi kodem rozwiniętym ( pozbawiony gestu). I takiego języka wymagają od swoich uczniów. Powoduje to już na progu edukacji szkolnej zróżnicowanie szans uczniów z klasy średniej i klasy robotniczej. W konsekwencji dzieci uczą się milczeć.
Powstają sfery kultury ciszy, czyli swoista niezdolność do wypowiadania świata czyli do mówienia własnym głosem.
Kulturowe wydziedziczenie czyli młodzież oddawana edukacji nie chce identyfikować się z kulturą, której dorasta ale nie jest w stanie wejść w tak zwaną kulturę wyższą.
Ukryty program szkolny czyli szkoła narzuca sposób spostrzegania świata jako oczywisty bez dyskusji. Dobór treści kształcenia , kryteria egzaminów i selekcji szkolne i obyczajowe przepisy dyscyplinarne powodują istniejące społeczeństwo z podziałami na grupy uprzywilejowane i uporządkowane , traktowane są jako oczywiste i naturalne. Dzięki ukrytej indoktrynacji struktura społeczna akceptowana może być powieleniem z pokolenia na pokolenie.
W jednym z podstawowych zadań pedagogiki krytycznej to odsłanianie tego rodzaju mechanizmu dominacji wpisanej w instytucje , praktyki edukacyjne i kulturowe.
Andrzej Jankowski.
Elementy ukrytego programu szkolnego : 1)dobór treści programowych, 2) wymagania regulaminowe : ubiór, punktualność , system kar i nagród , 3)obyczaje, 4) architektura.
Ukryty program szkolny stanowi nieudokumentowany w oficjalnych założeniach system wpływów wychowywania jednostki grupy do ram systemu społecznego. Według przedstawicieli pedagogiki krytycznej zmiana społeczna wymaga zmian edukacji.
Edukacja powinna :1) dostrzegać i akceptować różnice społeczne, 2) dopuszczać różnorodność wypowiedzi i uczyć młodych ludzi aktywnego zawierania głosu we własnych sprawach , 3)uczyć aktywnego działania na rzecz zmiany nieakceptowanych cech życia społecznego.
Te obszary działań czyli polityka różnicy inaczej głosu oraz upełnomocnienie / nadanie im władzy.
Sposoby uczenia : 1) kształtować krytyczną postawę wobec społecznej rzeczywistości poprzez pytania, które prowokują do dostrzegania problemów tam , gdzie dominuje oczywistość oraz kształcenie językowe czyli uczenie nazywania rzeczy po imieniu, 2) nauczyciel ma pełnić rolę sprzymierzeńca słabszych grup społecznych, ma działać na rzecz zmiany systemów życiowych swoich uczniów , 3) dialog międzykulturowy czyli warunek społecznego porozumienia i powinien się dobywać między biednymi i bogatymi, lewicą i prawicą itp.
Polscy przedstawiciele pedagogiki krytycznej : Lech Witkowski, Robert Kwaśnica, Tomasz Sztudlarek, Andrzej Janowski.
Zagraniczni przedstawiciele pedagogiki krytycznej : H. Girox, J. Habermas.