Sylabus zajęć z przedmiotu:
1 |
Kod przedmiotu |
21a |
2 |
Nazwa przedmiotu |
PSYCHOLOGIA PROCESÓW POZNAWCZYCH |
3 |
Tytuł naukowy wykładowcy |
doktor |
4 |
Imię i nazwisko wykładowcy |
Hanna Bednarek |
5 |
Rok studiów, semestr |
I rok, semestr II |
6 |
Ilość godzin |
30 godzin |
7 |
Forma zaliczenia |
Zaliczenie zajęć wymaga zdania egzaminu testowego (40 pytań).
|
8 |
Punkty ECTS |
4 pkt |
9 |
Warunki wstępne |
brak |
10 |
Pomoce dydaktyczne |
Rzutnik multimedialny, laptop, video |
11 |
Uwagi |
|
Założenia i cele przedmiotu
Ogólnym celem wykładu jest zapoznanie studentów z podstawowymi problemami, pojęciami i metodami psychologii procesów poznawczych. Wiedza na temat poszczególnych procesów poznawczych będzie ilustrowana wynikami badań empirycznych.
Można wyróżnić dwa szczegółowe cele kursu.
Po pierwsze, chodzi o zrozumienie jak ważna, z punktu widzenia ogólnego wykształcenia psychologicznego, jest wiedza na temat pozornie prostych procesów np. percepowanie kształtów przedmiotów, wyobrażanie sobie znanej twarzy, selekcja zbędnych informacji czy pamięć wydarzeń z własnego dzieciństwa.
Po drugie, chodzi o wykazanie, że nasze intuicyjne wyjaśnienia np. takich procesów jak: wrażenia, spostrzeżenia, uwaga, wyobrażenia, pamięć, myślenie, decyzje, często odbiegają od naukowych koncepcji, dlatego warto się tym naukowym ujęciom bliżej przyjrzeć.
Treść programu
Wykład 1. Paradygmaty a modele umysłu. Podstawowa charakterystyka poznania i procesów poznawczych. ♣ Początki psychologii poznawczej. ♣Przedmiot psychologii poznawczej. Koncepcja człowieka w psychologii poznawczej a koncepcja proponowana przez introspekcjonizm (odbiorca wrażeń), behawioryzm (kula bilardowa) i psychoanalizę (kocioł pod parą). ♣Modele psychometryczne, informacyjne, koncepcje stylów poznawczych. ♣Nurt informacyjny i ekologiczny w ramach psychologii poznawczej. ♣Komputerowa metafora umysłu i jej ograniczenia. ♣Główne założenia przetwarzania informacji: "od dołu do góry” /bottom-up/ i „od góry do dołu” /top-down/. ♣Sekwencyjność czy paralelność procesów przetwarzania informacji. ♣Problem reprezentacji poznawczej. Koncepcja Gibsona jako alternatywa dla pojęcia reprezentacji poznawczej. ♣Miejsce psychologii procesów poznawczych wśród innych działów współczesnej psychologii.
Słowa kluczowe: paradygmat, przetwarzanie informacji, reprezentacja, gibsonizm.
Wykład 2. Spostrzeganie jako podstawowy proces odbioru informacji ♣ Odbiór wrażeń zmysłowych w procesie spostrzegania /receptor, analizator/. ♣ Spostrzeganie jako proces oddolny i odgórny
♣ Różne ujęcia spostrzegania: koncepcja potoczna, koncepcje klasyczne /asocjacyjna; postaciowa/. Porównanie asocjacyjnej i postaciowej teorii spostrzegania. ♣ Wkład psychologii postaci do badań nad funkcjami percepcyjnymi. Podział pola percepcyjnego na figurę i tło, prymat całości nad częściami, prawa postaci. ♣ Koncepcja niezmienników /Gibsona/. ♣Detektory cech. Gatunkowe zróżnicowanie detektorów cech. (np. Detektory twarzy ludzkiej). ႧDane percepcyjne a dane pamięciowe. Konstruktywizm. Teoria dwóch systemów wzrokowych Normana (2001): „gibsonowski” system grzbietowy (dorsal) i „konstruktywi-styczny” system brzuszny (ventral).
Słowa kluczowe: asocjacjonizm, Gestalt, figura-tło, prawa kojarzenia, prawa struktury, niezmienniki, detektory cech, receptory, bufor sensoryczny.
Wykład 3.Współczesna teoria spostrzegania. Procesy organizujące percepcje wzrokową. ♣Fazy procesu spostrzegania. ♣Dane percepcyjne a dane pamięciowe. ♣Cykl percepcyjny Neissera. ♣Współczesne rozumienie procesu spostrzegania (rola VSTM, ruchy oczu, odbiór kształtów, głębi, ruchu, kategoryzacja percepcyjna, stałość spostrzegania, interpretacja znaczenia). Kody percepcyjne i nominalne w ujęciu Posnera. ♣Gotowość i obronność percepcyjna jako mechanizm adaptacyjny.
Słowa kluczowe: eksploracja, ruchy oczu: sakkady, dryfty, gotowość percepcyjna, kody.
Wykład 4. Uwaga i świadomość. ♣Klasyczne i współczesne rozumienie uwagi. ♣Podstawowe funkcje uwagi /wg Maruszewskiego i Nęcki/. Zadania Stroopa. ♣Cechy uwagi /wg Nosala/. ♣Procesy przeduwagowe. Związki uwagi ze świadomością. Świadomość minimalna, percepcyjna i introspekcyjna /ujęcie Armstronga/. ♣ Czynności automatyczne i kontrolowane. ♣ Uwaga intensywna i ekstensywna /ujęcie Kolańczyk/. ♣Mechanizmy fizjologiczne i psychologiczne uwagi.
Słowa kluczowe: habituacja, indukcja ujemna, układ siatkowaty, zjawisko coctail party, cieniowanie, detekcja sygnałów, fałszywy alarm, interferencja.
Wykład 5. Uwaga selektywna i podzielna ♣Uwaga jako system selekcji informacji: koncepcja Broadbenta i Treisman. ♣Formy uwagi selektywnej: skanning percepcyjny, detekcja sygnałów. ♣Dystraktory. ♣Uwaga jako system kontroli zasobów /uwaga podzielna/: koncepcje Kahnemana, Navona. ♣Proces automatyzowania czynności i jego konsekwencje. Błędy typowe dla automatyzmów. Refleksyjność i bezrefleksyjność. Wykorzystanie badań nad uwagą w życiu społecznym (np. reklama, media).
Słowa kluczowe: metafora zwrotnicy albo filtru, dichotic listening, skanning percepcyjny, dystraktory, detekcja sygnału, zasoby poznawcze.
Wykład 6. Wprowadzenie do problematyki pamięci ♣Pamięć jako zdolność i jako proces przetwarzania informacji. ♣Rodzaje pamięci wg Sguire'a. ♣Rodzaje pamięci w ujęciu strukturalno-magazynowym. Pamięć przemijająca (ultrakrótka i krótkotrwała). Pamięć trwała (epizodyczna, semantyczna, autobiograficzna). Koncepcja Tulvinga. ♣ Pamięć jawna i utajona. Badania Schactera. ♣ Mnemotechniki i ich skuteczność
Słowa kluczowe: pamięć krótkotrwała, pamięć trwała, pamięć deklaratywna, proceduralna, efekt torowania (priming), habituacja, krzywa pozycyjna, efekt pierwszeństwa, efekt świeżości, zasada specyficzności kodowania, mnemotechniki.
Wykład 7. Uwaga i pamięć jako formalne parametry procesów poznawczych. ♣Pamięć operacyjna. Koncepcja Baddeleya. Metody badania uwagi i WM. Znaczenie uwagi i pamięci roboczej dla funkcjonowania poznawczego. ♣ Badania społeczne i laboratoryjne procesu pamięci.
Słowa kluczowe: pamięć operacyjna, centralny wykonawca, pętla fonologiczna, notes wzrokowo-przestrzenny, hamowanie pro i retroaktywne.
Wykład 8. Fałszywe wspomnienia ♣ Specyfika pamięci autobiograficznej. Trudności metodologiczne z badaniem pamięci autobiograficznej. ♣ Formy pamięci autobiograficznej ♣ Zjawiska charakterystyczne dla pamięci autobiograficznej: efekt względnej świeżości, amnezja wczesnodziecięca, reminiscencja. ♣ Fałszywe wspomnienia. "Efekt lampy błyskowej" (badania Browna i Kulika), wspomnienia wyparte i odzyskane. ♣ Emocje a pamięć. ♣ Psychologia zeznań świadków.
Słowa kluczowe: pamięć autobiograficzna, metoda Galtona, metoda pamiętników, metoda terminarza, pamięć okresów życia, pamięć zdarzeń ogólnych, pamięć zdarzeń specyficznych, amnezja, reminiscencja, wyparcie, "efekt lampy błyskowej".
Wykład 9. Wyobraźnia. ♣Wyobraźnia twórcza i odtwórcza. ♣Wyobraźnia u zwierząt. ♣Funkcje wyobraźni. Operacje wyobrażeniowe. ♣Współczesne pojęcie obrazu umysłowego. Polemika na temat istoty i formy wyobrażeń: stanowisko obrazowe i abstrakcyjne. Jeden kod -amodalny, abstrakcyjny (Anderson, Bower, Pylyshyn); dwa kody-werbalny i obrazowy (Paivio, Kosslyn); trzy kody -obrazowy, werbalny i abstrakcyjny (Ścigała, Maruszewski). ♣Badania nad reprezentacjami wyobrażeniowymi: rotacje umysłowe, efekt odległości, efekt wielkości.
Słowa kluczowe: wyobrażenia twórcze, wyobrażenia odtwórcze, stanowisko obrazowe, stanowisko abstrakcyjne, rotacje umysłowe, skanning percepcyjny, efekt odległości, wielkości, reprezentacje symboliczne.
Wykład 10. Wyobraźnia, orientacja w przestrzeni. ♣Wyobraźnia a pamięć. Rola imagenów i logogenów w kodowaniu informacji /koncepcja Paivio/. ♣Wpływ wyobraźni na procesy myślenia i twórczość. ♣Wyobraźnia a emocje. Procesy wizualizacji w praktyce psychologicznej. ♣ Wyobraźnia a orientacja w przestrzeni. Orientacja w przestrzeni u ludzi i zwierząt. ♣Pojęcie wiedzy przestrzennej (spatial knowledge) i "mapy poznawczej". ♣Strategie orientacji w przestrzeni. Różnice indywidualne i międzypłciowe w zakresie wyobraźni i orientacji w przestrzeni.
Słowa kluczowe: imageny, logogeny, wizualizacja, wiedza przestrzenna, orientacja przestrzenna, ścieżki dostępu, mapa umysłowa, kod wyobrażeniowy, kod pojęciowy.
Wykład 11. Pojęcia jako abstrakcyjne reprezentacje umysłowe ♣Wyjaśnienie pojęć i kategoryzacji. Jak tworzymy kategorie. ♣Tradycyjne teorie pojęć, oparte na regułach podobieństwa. Pogląd Klasyczny. Rola abstrakcji pozytywnej i negatywnej. Pogląd Probabilistyczny. Prototypy. Pogląd Egzemplarzowy. Efekt świeżości jako podstawa ewolucji struktur pojęciowych. ♣Wady koncepcji pojęć opartych na podobieństwie jako zasadzie konstytuującej kategorie. ♣ Proces kategoryzowania obiektów. ♣Fundamentalne zasady wyjaśniające jako podstawa teorii naiwnych. Czego dotyczą naiwne teorie świata. ♣ Funkcje poznawcze pojęć. ♣Po co nam pojęcia?
Słowa kluczowe: kategoria, kategoryzacja, abstrakcja pozytywna i negatywna, pojęcia naturalne, pojęcia matrycowe, egzemplarz, prototyp, efekt zagnieżdżenia, teorie naiwne, fundamentalne zasady wyjaśniające.
Wykład 12. Myślenie i rozwiązywanie problemów ♣Myślenie jako szczególny proces psychiczny. Badania struktury myślenia. ♣Rodzaje, struktura i funkcje myślenia. Struktura: informacje, operacje, reguły. Rodzaje: produktywne, reproduktywne, twórcze, nietwórcze, autystyczne, realistyczne, konwergencyjne, dywergencyjne. ♣Rozumowanie dedukcyjne i indukcyjne. Błędy w rozumowaniu i ich przyczyny. ♣Pojęcie problemu i rozwiązywania problemów. Strategie rozwiązywania problemów. Przeszkody w rozwiązywaniu problemów. Sztywność intelektualna. Fiksacja. Wgląd. ♣Rozwiązywanie problemów a twórczość. Badanie procesów myślowych.
Słowa kluczowe: myślenie, operacje umysłowe, algorytm, heurystyka, myślenie dywergencyjne, myślenie konwergencyjne, sztywność nastawień, fiksacja, wgląd.
Wykład 13. Podejmowanie decyzji. ♣ Podstawowe pojęcia psychologicznej teorii decyzji. ♣ Czym są decyzje, rodzaje decyzji. ♣ Czynności przeddecyzyjne. ♣ Dlaczego klasyczna teoria decyzji nie przystaje do rzeczywistości ?. ♣ Pułapki w procesie podejmowania decyzji. Heurystyki i złudzenia. ♣ Strategie podejmowania decyzji. Błędy popełniane przez decydentów i ich źródła. ♣ Przykłady strategii satysfakcjonujących /Tyszka/: koniunkcyjna, alternatywna, kompensacyjna. W jakich okolicznościach należy je stosować.
Słowa kluczowe: decyzja, szacowanie ryzyka, subiektywne prawdopodobieństwo, obiektywne prawdopodobieństwo, użyteczność, SEU -subiektywnie oczekiwana wartość wyniku, heurystyka dostępności psychicznej, reprezentatywności, złudzenia walentne. Złudzenia posybilne, strategia satysfakcji, strategia eliminacji według aspektów, strategia perspektywy.
Wykład 14. Różnice indywidualne a procesy poznawcze ♣Biologiczne i kulturowe podłoże różnic indywidualnych. ♣Neuropsychologiczne prawidłowości funkcjonowania sfery poznawczej człowieka. Dwie półkule - jeden mózg. Przetwarzanie sekwencyjne i równoległe a funkcjonowanie poznawcze. ♣Płeć a funkcjonowanie poznawcze: mity i rzeczywistość. ♣Różnice indywidualne w sposobach funkcjonowania poznawczego, kompetencje umysłowe, strategie (style) poznawcze.
Słowa kluczowe: asymetria półkulowa mózgu, lateralizacja, przetwarzanie sekwencyjne i równoległe, strategie, style poznawcze, zdolności umysłowe.
Wykład 15. Prezentacja metod i technik badawczych. Repetytorium problematyki poruszanej na wykładach.
Literatura obowiązkowa:, 1. Maruszewski, T. (2001). Psychologia poznania. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne /rozdz. 1,2,6,7,8/. 2. Nęcka, E., Orzechowski, J., Szymura, B. (2006). Psychologia poznawcza. PWN /rozdz. 5,6, 8, 9,10,11,12/.
Literatura uzupełniająca: Sternberg, R. (2001). Psychologia poznawcza. Warszawa: WSiP.
|
|
Wydział Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego
Strona 5 z 5