I. Podział ceł:
1. Według kryterium kierunku ruchu towarów:
A. Cła importowe - nakładane na import.
B. Cła eksportowe - występują rzadko, tylko w wyjątkowych sytuacjach kraj jest zainteresowany wzrostem cen swoich towarów na rynkach zagranicznych i ograniczeniem możliwości ich zbytu. Ma to miejsce jedynie w przypadku poważnego braku tych towarów na rynku krajowym (np. dawne kraje socjalistyczne lub niektóre kraje rozwijające się).
C. Cła tranzytowe - pobierane przy przewozie przez dany kraj, nie będący krajem eksportera ani importera; mają również charakter zanikający, ponieważ tranzyt jest poważnym źródłem dochodów państwa i przynosi gospodarce krajowej znaczne korzyści.
2. Według kryterium technicznego sposobu ustalania wysokości:
A. Cła ad valorem (wartościowe) - ustalane w procentach w stosunku do wartości towaru.
B. Cła ad spetiem (specyficzne, ilościowe) - ustalane jako kwota w stosunku do ilości towaru (np. 200 EUR od 1000 sztuk).
C. Cła mieszane (kombinowane) - ustalane zarówno w stosunku do wartości, jak i ilości towaru (np. 10% wartości towaru plus 30 EUR za każdą sztukę powyżej 100). Stosuje się je również gdy mamy 2 alternatywne stawki w taryfie celnej - wartościową i ilościową. Wtedy oblicza się i tą i tą i wybiera wyższą kwotę).
3. Według kryterium źródła ustalania:
A. Cła autonomiczne - ustalane samodzielnie przez dane państwo.
B. Cła konwencyjne - ustalane w wyniku porozumienia z innym krajem (bądź grupą państw).
4. Według kryterium rodzaju taryfy celnej:
A. Cła minimalne - stosowane wobec krajów objętych KNU.
B. Cła maksymalne - stosowane wobec krajów nie objętych KNU.
Klauzula najwyższego uprzywilejowania (KNU) - zobowiązanie danego kraju do traktowania innych krajów nie gorzej niż najbardziej uprzywilejowanego kraju (towar wytworzony w jednym kraju członkowskim ma być traktowany nie gorzej niż „analogiczny” towar wytworzony w innym kraju członkowskim). Wyjątki: ugrupowania integracyjne, zależności pomiędzy byłymi koloniami a ich metropoliami.
Klauzula narodowa (KN) - zobowiązanie do traktowania zagranicznych towarów nie gorzej niż własnych.
5. Według kryterium zróżnicowanego traktowania:
A. Cła dyskryminacyjne - na określony czas wyższe od maksymalnych. Mogą przybrać formę ceł:
- retorsyjnych (jako środek ekonomicznego lub politycznego odwetu),
- antysubwencyjnych (jako rekompensata za stosowane za granicą środki wspierania eksportu, subwencje),
- antydumpingowych, (gdy zdaniem władz eksporter stosuje cenę dumpingową).
B. Cła preferencyjne - stosowane są w stosunku do krajów, którym chce się zapewnić szczególne traktowanie. Wtedy mogą być niższe od stawki minimalnej, a czasem może nawet występować tzw. stawka zerowa. Stosowanie tego typu ceł jest sprzeczne z klauzulą największego uprzywilejowania, gdyż musiałoby objąć wszystkie kraje, którym KNU została przydzielona. W praktyce występują w ramach tzw. preferencji celnych, które traktowane są jako wyjątek od klauzuli największego uprzywilejowania. Do najważniejszych z nich zaliczamy preferencje w ramach ugrupowań integracyjnych (np. w Unii Europejskiej) oraz preferencje udzielane krajom rozwijającym się.
6. Według ekonomicznego efektu cła:
A. Cła fiskalne - mają na celu głównie zapewnienie dochodów budżetowi państwa. Ich skutek jest największy w kraju „małym”.
B. Cła ochronne - mają przede wszystkim chronić produkcję krajową. Powodują one wiele negatywnych skutków: osłabienie konkurencyjności, spadek zainteresowania rozwojem postępu naukowo-technicznego itd. Są one stosowane w wielu krajach. Odmianą ceł ochronnych są tzw. cła ekspansywne. Mają one za zadanie ochronę wysokiego poziomu cen wewnętrznych ustalonych przez monopole i stanowią główny czynnik zapewniający cenę monopolową na rynku wewnętrznym. Podobny charakter (ochronny) mają tzw. cła prohibicyjne. Są to cła, które likwidują import. Cła mające chronić przemysł powstający (infant industry) to cła wychowawcze.
II. Narzędzia parataryfowe:
1. Subwencje eksportowe
Subwencje (subsydia) eksportowe są to wszelkie ulgi dla producentów krajowych udzielane przez państwo w celu zachęcenia ich do zwiększenia eksportu. Mają powodować zwiększenie ich konkurencyjności na rynkach zagranicznych. Są to np. ulgi podatkowe dla eksporterów, przyspieszona amortyzacja itd.
2. Opłaty wyrównawcze
Zadaniem tych opłat jest wyrównywanie różnicy pomiędzy niską ceną zagraniczną a wysoką ceną krajową (podniesienie ceny zagranicznej do ceny krajowej). Stosowane są zamiast cła lub (najczęściej) jako ich uzupełnienie.
3. Dodatkowe opłaty nakładane na import
Są to opłaty stosowane z różnych przyczyn, a mianowicie:
-opłaty ze względów fiskalnych (dotyczą głównie dóbr nie produkowanych w kraju lub artykułów luksusowych),
-opłaty specjalne, np. manipulacyjne, administracyjne, statystyczne itp. (mogą występować z przyczyn fiskalnych, chęci ochrony rynku, poprawy sytuacji w bilansie płatniczym itd.),
-dopłaty do ceł, głównie w celu poprawy sytuacji w bilansie płatniczym.
Dodatkowe opłaty nakładane na import mają charakter autonomiczny.
4. Podwyższenie podstawy wymiaru cła
Dokonuje się różnorodnych manipulacji, aby cena, która jest podstawą wymiaru cła była wyższa od rzeczywistej ceny zakupu. Może to być cena standardowa, cena minimalna, cena obowiązująca w kraju, a nie za granicą itp.
5. Depozyty importowe
Polegają na konieczności wpłaty przez importera na nie oprocentowany rachunek bankowy określonej kwoty (procentu importu). Po dokonaniu importu kwota jest zwracana.
6. Kontyngenty taryfowe
Obniżenie lub zniesienie na pewien okres czasu stawek celnych na danego rodzaju produkty. Mogą być wprowadzone w stosunku do konkretnych producentów. Jest wymagane pozwolenie i ustalona maksymalna kwota importu. Stosowane tylko do importu.
6. Plafony taryfowe
Obniżenie lub zniesienie na pewien okres czasu stawek celnych na danego rodzaju produkty. Mogą być wprowadzone w stosunku do konkretnych producentów. Nie jest wymagane pozwolenie i przed zakończeniem plafonu taryfowego można importować dowolną ilość danego towaru. Stosowane tylko do importu.
III. Narzędzia pozataryfowe:
1. Ograniczenia ilościowe (kwoty ilościowe, kontyngenty ilościowe)
Ustalenie maksymalnej ilości towarów dopuszczonych do obrotu (import, eksport). Gdy ustalona jest na poziomie zerowym to nosi nazwę embarga.
2. Dobrowolne ograniczenia eksportu
Są to ograniczenia w stosunku do eksportu, tzw. VER (Voluntary Export Restraints). Polegają na tym, że eksporter zobowiązuje się wobec importera że jego eksport w ciągu roku nie przekroczy określonej kwoty. Ograniczenia te są stosowane najczęściej na żądanie importera, dlatego określenie „dobrowolne” nie odzwierciedla istoty zjawiska i może być mylące.
3. Protekcjonizm wewnętrzny
Związany jest z polityką regionalną, socjalną, przemysłową itd. Wiele przedsięwzięć (środków) w ramach tych polityk ma wyraźnie na celu wywołanie określonych skutków w wymianie międzynarodowej. Na przykład, wspierając regiony zacofane gospodarczo państwo stosuje ulgi podatkowe, udziela tańszych kredytów itp., co równocześnie przyczynia się do wzrostu eksportu.
4. Handel państwowy
W wielu krajach, zwłaszcza rozwijających się, istnieje monopol państwowy w handlu. Obejmuje on mniejszy lub większy zakres towarów, a także import. Stanowi barierę pozataryfową, jeżeli dany monopol preferuje produkt krajowy kosztem produktu importowanego. Preferencje te są odpowiednikiem ograniczeń ilościowych importu.
5. Zakupy rządowe
Są to tzw. zamówienia publiczne. Ich udział w produkcie krajowym brutto w ostatnich latach znacznie wzrósł. Są barierą pozataryfową w sytuacji, kiedy rząd preferuje zakupy krajowe, nawet, jeśli oferowana przez krajowych cena jest wyższa od ceny oferowanej przez producentów zagranicznych.
6. Ograniczenia biurokratyczne
Maja na celu ograniczenie importu. Mogą to być: bariery techniczne (przepisy i normy dopuszczające towar na rynek), przepisy dotyczące bezpieczeństwa (sanitarne itp.), ochrony środowiska naturalnego, sposobu dokonywania odprawy celnej (np. ograniczenie ilości punktów odpraw) itp.