WYKŁAD II - HISTORIA MEDYCYNY NAJDAWNIEJSZYCH CYWILIZACJI

Empiria - suma doświadczeń gromadzonych przez wieki

Supranaturalizm - wiara w działanie istot ponadnaturalnych

Dawna medycyna miała charakter empiryczno - supranaturalistyczny i kapłanny. Pierwszymi lekarzami byli kapłani. Najwcześniej leczono urazy i przyjmowano porody. Klęski żywiołowe były wywoływane przez ponadnaturalne siły. Używano magii i czarów aby je zwalczyć. Choroba była uważana za karę bóstwa za złe postępowanie człowieka.

Mezopotamia

Kraina na bliskim wschodzie, między Eufratem a Tygrysem zamieszkała przez Sumerów, Asyryjczyków, Babilończyków, kolebka cywilizacji - wielkie miasta, pismo, podział czasu

Źródła wiedzy:

Opisy podróży Herodota (chorych wynoszono na rynek, tam każdy przechodzień musiał udzielić mu pomocy, rady)

Gliniana tabliczka z Nippur - najstarszy zachowany tekst medyczny spisany pismem klinowym, spis leków - farmokopea (lecznicze działanie mirty, tymianku, nasion, kory, pączków i żywic drzew, skóry węża, skorupy żółwia, mleka, NaCl, saletry), leki stosowano zewnętrznie jako maści, wywary, oleje

Kodeks króla Hammurabiego (stella nagrobna z XVII w p.n.e.) - zawierała obowiązki lekarza, prawa i pouczenia o wykonywaniu zabiegów ocznych i zębowych (9 przepisów o wysokości honorarium np. za wyleczenie kończyny = 9 cyklów srebra = zakup statku; udana operacja = 10 = 5xniewolnik, za spowodowanie śmierci lub trwałej utraty zdrowia = odcięcie ręki)

Medycyna miała charakter świątynny/sakralny i supranaturalistyczny, leczeniem zajmowali się kapłani. Choroba była karą za grzechy, wywołana przez złe demony; kapłani byli najbardziej wykształconą warstwą społeczną

Z czasem medycyna przeszła w z rąk kapłanów w ręce świeckich lekarzy(VIII w p.n.e.). Ich także dotyczył kodeks Hammurabiego; pobierali honorarium i płacili za nieudane zabiegi

Za główny organ uważano wątrobę, na podstawie wyglądu wątroby zwierząt ofiarnych wróżono i stawiano prognozę o chorobie lub robiono to na podstawie snów (onejroskopia)

Kapłani (lekarze) dzielili się na kilka klas: jedni przygotowywali maści, inni nacinali chorych, inni zaklinali figurki ukazujące demona choroby, jeszcze inni wyrokowali o przebiegu choroby

Liczby 7,14,21 i 13 (2x7-1) miały znaczącą rolę, gdy chodziło o los chorego

Bogowie:

Marduk - bóg zdrowia

Isztar - bogini płodności - od niej zależał przebieg porodu

Nebu - opiekował się dziećmi

Gula - bogini leków i trucizn

Chirurgia miała charakter naprawczy, nie sekcjonowano zwłok

Terapia oparta była na zaklęciach i ziołolecznictwie

Egipt

Medycyna miała charakter sakralny i supranaturalistyczny, lekarzami byli kapłani

Za ojca medycyny egipskiej uważa się Imhotepa. Nie znaleziono nigdy jego grobowca, powstała legenda, że posiadł tajemnicę nieśmiertelności, odpowiednikiem w Grecji był Asklepios lub w Rzymie Eskulap

Źródła wiedzy

Opisy podróży Herodota

Pozostałości w piramidach (mumie, malowidła na ścianach domów i w grobowcach)

Papirusy:

Edwina Smitha (1600 r p.n.e.) - zasady postępowania chirurgicznego

Papirus z Kahun (1500 r p.n.e.) - w całości o ginekologii (środki antykoncepcyjne, określanie płci dziecka przez szybkość kiełkowania po oddawaniu moczu na różne zboża)

Papirus Ebersa (1550 r p.n.e.) - tekst o chorobach wewnętrznych i spis recept

Bóg medycyny - Toot - z dziobem Ibisa był opiekunem lekarzy, w mitologii greckiej opiekunem był Hermes. Mieli oni możliwość zamykania wiedzy, tak żeby wiedza medyczna była niedostępna dla laików. Toot spisał książki o wiedzy medycznej

Medycyny uczono w świątyniach w Tebach i w Memfis

Kapłani byli bardzo wykształceni, mieli szeroką wiedzę medyczną, także z podstaw chemii; słabo natomiast znali anatomię (ze względu na brak sekcjonowania zwłok); lekarzy byli wyspecjalizowani, każdy przygotowywał sam leki dla pacjentów; otrzymywali honorarium z kasy państwowej, za leki pacjenci płacili w naturze

Stawiano lekarzom wysokie wymagania - jak się ubierać, jak postępować z pacjentem

Balsamowano zwłoki lecz zajmowali się tym nie lekarze a rzemieślnicy było czynnością niegodną, do dziś dnia dobrze zakonserwowane ciała noszą ślady zabiegów medycznych;

Chirurgia i stomatologia były mało rozwinięte, chirurgia tylko naprawcza, dobrze rozwinięta ginekologia i położnictwo, okulistyka i higiena.

Szeroki arsenał leków oraz kosmetyków - przede wszystkim czosnek, także piołun, opium, miód, mleko, wyciągi zwierzęce np. wątroba na chore oko; (środki wymiotne, moczopędne, napotne, upusty)

Serce było uważane za centralny narząd

Czynniki życia: powietrze, woda, ziemia i ogień

Kredki do oczu zawierały składniki zapobiegające zapaleniu oczu

Indie

I okres do VII w p.n.e - okres wedyjski

Medycyna miała charakter sakralno - supranaturalistyczny

Rozpowszechnione ziołolecznictwo

Księgi Wedy - duża wiedza anatomiczna i chirurgiczna

II okres VII w BC do VII AD - okres bramiński

Wykształca się niezależny stan lekarski ok. kapłanów

Lekarze to Charaka i Suśruta (1200 chorób, leczenie i przebieg)

7 składników ciała ludzkiego: mlecz, krew, mięśnie, tłuszcz, kości, szpik kostny, nasienie; porządek i harmonia między nimi decyduje o zdrowiu bądź jego braku

bogate lekospisy (ponad 700 leków roślinnych, różne środki mineralne, umiejętność stosowania trucizn i odtrutek, eliksiry miłosne, kosmetyki)

BARDZO WYSOKI POZIOM CHIRURGII - sekcjonowano zwłoki (zakaz?); przeprowadzano operacje plastyczne (z płata skóry czoła rekonstruowano nos przy szkielecie z patyczków, na czoło skóra z ramienia)

Usuwano kamienie, operacje na jelitach, zszywano nićmi lub mrówkami bengalskimi, jako igły wykorzystywano rybie ości

Deontologia lekarska - nauka o powinnościach lekarskich, spis powinności dla lekarzy i uczniów (wygląd, zachowanie, zasady etyki) NIE WOLNO KRZYWDZIĆ CHOREGO

III okres od VII AD - upadek, okres podbojów

Chiny

Charakter empiryczno-supranaturalistyczny lecz nie sakralny; leczenie polegało na magii

Lekarz kształcił się u mistrza po czym zdawał egzamin państwowy ( u cesarza), potem albo pracował na dworze cesarza albo był wędrownym lekarzem

Długo byli kulturą zamkniętą, po dziś dzień zapatrzeni w swoją naukę, religię, medycynę

Jako pierwsi zauważyli, że przyczyną świerzbu jest pasożyt, dużo szybciej niż w Europie stosowali szczepionki przeciwko ospie

Ich filozofia to połączenie taoizmu i konfucjonizmu

Konfucjonizm - wszystko co dzieje się z człowiekiem jest sprawą Boga, trzeba podporządkować się niebiesom

Taoizm - zajmuje się siłą sprawczą wszystkich zdarzeń

Podstawą istnienia jest równowaga między siłami Jang i Jing

Yang - czynnik męski, jasny, pozytywny, aktywny, kojarzony ze spermą

Ying - czynnik żeński, negatywny, ciemny, kojarzony z krwią miesiączkową

Było 5 czynników wszechświata a w łączności z nimi pozostaje 5 narządów (ogień, woda, metal, drewno, wątroba, śledziona, serce, płuca, nerki) mieli 5 pór roku, 5 smaków, 5 stron świata

Świętość ludzkiego ciała - słaby rozwój chirurgii (kastrowanie mężczyzn, krępowanie stóp dziewczęcych by nie urosły za duże), bardzo rozwinięta diagnostyka - smak i kolor moczu, rodzaje tętna

Lekarze usuwali zęby, usuwali kamienie, nastawiali złamania, leczyli oczy; główną zasadą leczenia było stosowanie przeciwieństw - gorączka - chłód

Aptekarze sporządzali leki, kolor i smak leku miał znaczenie w terapii

Twierdzili, że serce pompuje krew, która jest w ciągłym obiegu i nigdy nie stoi

Ogromnie rozwinięte ziołolecznictwo (też koproterapia -z kału zwierząt), zioła - kamfora, herbata, cebula, imbir, żelatyna, szpik kostny, wątroba, piżmo, krew tygrysa, opium; cesarze sporządzali zielniki, na wszystko jest lekarstwo w przyrodzie; stosowali bański, masaże, gimnastykę, psychoterapię

Kanon medycyny żółtego cesarza (3000 p.n.e.)

Część I - dialog żółtego cesarza z ministrem na temat chorób

Część II - wiadomości o akupunkturze

Choroby wywołane mogły być czynnikami zewnętrznymi (wiatr, zimno, suchość, wilgoś) lub wewnętrznymi ( radość, smutek, zmartwienie)

Akupunktura - około 360 miejsc na ciele, opierała się na przekonaniu że ciało jest pełne rurek, w których przemieszczają się Yang i Ying, jeżeli przepływ jest zaburzony to należy go przekłuć

Auriculopunktura - nakłuwanie małżowiny usznej (w uchu znajdują się miejsca odpowiadające całemu siało, ucho to odwrócony płód)

Irydodiagnostyka - czytanie chorób z tęczówki,

WYKŁAD VII - ZDROWIE I CHOROBA - EWOLUCJA POJĘĆ. ROZWÓJ SZPITALNICTWA (??)

Zdrowie - stan pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej, potwierdzonej subiektywnie i obiektywnie, także przez badanie lekarskie /Wielki Słownik Medyczny/

Zdrowie jest stanem dobrego fizycznego, psychicznego i społecznego samopoczucia, a nie tylko brakiem choroby lub ułomności. /WHO/

Choroba - reakcja ustroju na działanie czynnika chorobotwórczego prowadząca do wyczerpania zdolności adaptacyjnych organizmu do zaburzeń współdziałania narządów i tkanek, a w następstwie do zaburzeń czynnościowych i zmian organicznych w tkankach, narządach, układach i całym ustroju

XIX w	XX w
Model tradycyjny biomedyczny	Zmodernizowany system medyczny społeczno-ekologiczny
Choroba z dominacją elementu biologicznego	Zdrowie
Szpital	Społeczność
Ostra choroba	Przewlekła choroba
leczenie	Profilaktyka
Działania instrumentalne	Obserwacja (np. populacji)
Stosowanie metod leczenia	Opieka
Pacjent	Osoba zdrowa
Przedmiot	Podmiot

Rozwój szpitalnictwa:

Starożytność

Egipt - lecznice - świątynie bogów opiekujących się medycyną np. Imhotepa

Grecja - świątynie Asklepiosa - asklepiejony - później w miarę przechodzenia medycyny w ręce świeckich tworzono pomieszczenia do kulkudniowego pobytu chorych w domach greckich lekarzy tzw. jatrejony

Rzym - świątynie Eskulapa, później szpitale dla legionistów

Kraje arabskie - szpitale na bardzo wysokim poziomie, sale na kształt krzyża, apteka, biblioteka, podział chorych wg płci i schorzenia, nauka przy łóżku chorego

Średniowiecze

Szpitale pełniły rolę przytułków dla podróżnych, sierot, chorych, kalek i żebraków - domus hospitalis

Idea miłosierdzia nakazywała opiekę nad wszelaką nędzą a nie tylko nad chorymi - res sacra miser

Zakłady opiekuńcze powstają przy klasztorach i kościołach, utrzymywane z kwest i datków, z czasem stały się miejscami utrwalania i rozpowszechniania wiary

Powstają zakony i bractwa niosące pomoc chorym: zakon Benedyktynów na Monte casi9no, zakon Św. Ducha = duchacy, zakon najświętszej Maryi Panny (Krzyżacy), Zakon Joanitów na Malcie = zakon kawalerów maltańskich

W Polsce pierwsze szpitale: Jędrzejów, Zagość, Wrocław XI-XII wiek

Szpitale miały własne ogrody roślin leczniczych, zakonnicy nie w szpitalach a w specjalnych izbach dla chorych infimariach

Średniowieczny szpital nie był instytucją leczniczą, miał na celu świadczyć akty miłosierdzia dla biednych i potrzebujących pomocy, szpitale urządzone na wzór kościoła z ołtarzami i podziałem na nawy

Funkcje średniowiecznych szpitali:

Opiekuńczo - przytuliskowa (w niewielkim stopniu lecznicza i społeczna)

Katechizacyjna

Motywna i przebłagalna

Źródło dochodów dla parafii i klasztoru

Odrodzenie

Szpitale objęte reformacją nabrały nowych funkcji:

Przechodzą w świeckie ręce

Szpital dla ubogich ale chorych

Rozwój medycyny klinicznej spowodował że szpitale stały się lecznicami

Zmiany funkcji wpłynęły na zmiany architektury szpitali

Szpitale psychiatryczne

Duża śmiertelność, małe ciasne ciemne sale

Cyrulicy - doglądali chorych

Panie miłosierdzia - pielęgniarki

W XVIII wieku zaproponowano budowanie nie jednego budynku na planie kwadratu a budowę pawilonową , zwrot w kierunku higieny, wietrzono sale, zlikwidowano baldachimy nad łóżkami i wspólne łóżka

Szpitale psychiatryczne miały na celu odizolowanie chorych (tylko w krajach arabskich zajmowały się leczeniem) - zamykanie w klatkach, wieżach, przykuwanie do łóżek

WYKŁAD VIII - ROZWÓJ MEDYCYNY KLINICZNEJ

Herman Boerhaove (1668 - 1738)

twórca nauczania klinicznego i obserwacji klinicznej

zorganizował pierwszą klinikę uniwersytecką w Lejdzie (12 łóżek, po 6 na płeć)

lekarze, po jednym na kązdej sali dokonywali obserwacji chorych i zapisywali je w dziennikach.

Chirurdzy dokonywali sekcji zwłok, w której uczestniczyli lekarze i studenci

2xtydzień były wizyty profesorskie

studenci mieszkali w klinikach razem z asystentami (do XIX wieku)

nazywany był nauczycielem całej Europy

metody diagnostyczne: dokładny wywiad, oglądanie chorego, obserwacja jego oddechu, wyglądu skóry, moczu, badanie tętna, obserwacja zmian w poszczególnych stanach choroby

zebrał i opatrzył komentarzem całą znaną wiedzę medyczną, w tym systematyka chorób zakaźnych i przewlekłych

W XVIII wieku znaczenia nabierają uniwersytety w Niemczech, Holandii i Wiedniu. We Wiedniu cesarzowa Maria Teresa popierając rozwój nauk medycznych przystąpiła do reorganizacji uniwersytetu - Wiedeń stał się czołowym ośrodkiem klinicznym.

Stara wiedeńska szkoła kliniczna

mierzenie temperatury, sceptycyzm terapeutyczny

Gerhard von Swieten (1700-1772)

Przeniósł się do Wiednia z Lejdy, miał udział w przejściu uniwersytetu z rąk jezuitów w ręce państwa

Utworzył ogród botaniczny, laboratorium chemiczne i odzwierciedloną na wzorcu Lejdy klinikę

Anton de Haen (1704-1776)

Całkowicie poświęcony klinice i dydaktyce

Jako pierwszy rozpoczął codzienne obserwacje chorych i na ich podstawie wydał dzienniki kliniki z opisami patologii chorób - bardzo dobre materiały dydaktyczne

Pomiar temperatury za pomocą termometru Fahremnheita

W razie śmierci pacjenta sekcja i konfrontacja z diagnozą

Twórca szkoły wiedeńskiej

Maksymilian Stoll (1742-1787)

Doskonały klinicysta i odważny eksperymentator

Zachęcony doniesieniami o skuteczności wariolizacji przeciw ospie próbował wprowadzić analogiczne postępowanie przeciwko szkarlatyną (płonicą) wszczepiając krew i łuski skórne osób chorych osobom zdrowym

Johann Leopold Auenbrugger (1722-1809)

Jego ojciec był oberżystą. Piwnice były zastawione beczkami z winem, które stopniowo opróżniano. Aby przekonać się do jakiego poziomu sięga wino pukano w ściany beczek słuchając odgłosu. Tam gdzie kończył się poziom wina stłumiony odgłos stawał się dźwięczny. Metodę tę zastosował do OPUKIWANIA KLATKI PIERSIOWEJ

Johann Peter Frank

Napisał pierwszy podręcznik higieny społecznej zawierający nowe koncepcje dotyczące zdrowia (obowiązków państwa wobec jednostki)

Twórca medycyny społecznej

Zakładał istnienie policji lekarskiej

Sceptycyzm terapeutyczny - brak zaufania do stosowanych środków leczniczych

XVIII/XIX przeniósł rozwój medycyny klinicznej do Paryża po czym znowu powróciła ona do Wiednia

XIX wiek to stulecie gruźlicy, chirurgów i anatomopatologów

Medycyna kliniczna w Paryżu

Coruisart

Rozpowszechnił w Europie metodę opukiwania Auenbruggera

Najpierw opukiwano za pomocą palców potem wprowadzono pukadełko z podkładki i młoteczka

Rene Teophilie Laennec

Twórca osłuchiwania i stetoskopu

Początkowo osłuchiwał uchem przyłożonym do klatki piersiowej pacjenta

Do użycia czegoś nakłoniła go potrzeba osłuchiwania otyłych pań z dobrego towarzystwa (nie było nic słychać)

Skonstruował stetoskop - rurka drewniana przykładana z jednej strony do ciała pacjenta z drugiej do ucha

Rozwój patologii, próba klasyfikacjo chorób na podstawie zmian pato9logicznych a nie obserwacji klinicznych. Cały czas do upustów krwi stosowano pijawki

Nowa młodsza wiedeńska szkoła kliniczne, anatomopatologiczna

„Mortui vivos docent” - martwi uczą żywych

Karl Rokitansky (1804 - 1878)

Konfrontował obraz kliniczny ze zmianami patologicznymi

Zajmował się schorzeniami wątroby - choroba Rokitańskiego

„ hanbuch der pathologischen Anatomia”

Jozef Skoda (1805-1881)

Przeciwnik upustów krwi, zwolennik diagnostyki fizykalnej

Ulepszył metody diagnostyczne

Konfrontował obraz kliniczny ze zmianami patologicznymi

Wyznawał nihilizm terapeutyczny

Józef Dietl - Polak (1804-1878)

Lekarz, działacz społeczny, profesor UJ, prezydent Krakowa

Pionier balneologii w Polsce

Autor manifestu nowej szkoły klinicznej - przeniósł koncepcję wiedeńską do Krakowa

Wykazał szkodliwość upustów krwi w przypadku zapalenia płuc

Wyznawał nihilizm

Najlepiej leczyć może natura, lekarz ma nie szkodzić

Odkrył Krynicę i Szczawnicę, zwrócił uwagę na leczenie sanatoryjne i uzdrowiskowe

Ostatecznie rozprawił się z twierdzeniem, że kołtun nie jest chorobą obcinając wiele z nich

Sekcje umożliwiły postęp w chirurgii ale nie w terapii (nihilizm). Terapia nic nie może pomóc więc należy stosować leczenie chirurgiczne. Dzień w klinice zaczynano od zajęć w prosektorium. Następnie nie myjąć rąk szło się do pacjentów - kliniki i szpitale stały się niebezpieczne dla pacjentów - na skutek braku aseptyki pojawia się sepsa - gorączka połogowa.

Nihilizm terapeutyczny - brak wiary w skuteczność interwencji lekarskiej, odrzucał terapię, dopuszczał jedynie interwencję chirurgiczną i stosowanie środków naturalnych. Na jego powstanie wpłynęło zachwianie się wiary w skuteczność terapii w związku z postępami badań anatomopatologicznych i histologicznych, bowiem z badań wynikało że stosowanie lekarstw nie wstrzymuje rozwoju zmian anatomopatologicznych.

---