10
Ad 1) Organizacje, czyli celowe grupy formalne
Organizacja społeczna to zintegrowany zbiór pozycji społecznych i sieć wiążących je stosunków społecznych, realizujący wspólnie jakieś funkcje istotne społecznie.
Grupy celowe są to grupy, które powstają dla zaspokojenia
jakichś potrzeb ich członków czy też realizacji jakichś zadań.
Ogólne cechy organizacji formalnych:
-są powoływane w sposób zaplanowany do realizacji określonych
celów i według określonych przez przepisy procedur;
-mają sformalizowaną strukturę;
-występuje w nich przejrzysty podział pracy;
-mają wyraźnie wyodrębnione ośrodki władzy;
-następuje w nich wymiana personelu;
-w organizacjach formalnych dominują stosunki rzeczowe.
Ad 2) Typ idealny biurokracji Maxa Webera
Właściwości biurokracji w idealnej formie (wg Maxa Webera):
1. Pozycje społeczne są rozlokowane hierarchicznie.
2. Występuje daleko posunięta specjalizacja i podział funkcji.
3. Następuje całkowita depersonalizacja stosunków pomiędzy
urzędnikami oraz pomiędzy urzędnikami i petentami.
4. Rekrutacja na pozycje urzędnicze odbywa się wg kryteriów
merytoktatycznych.
5. Kryteria awansu są wolne od arbitralności.
6. Urzędnicy otrzymują ustalone z góry wynagrodzenie.
7. Obowiązuje pisemna forma wszelkich czynności.
Ad 3) Negatywne cechy biurokracji
Dysfunkcje biurokracji:
1 nadmierna specjalizacja,
2 sztywność procedur,
3 inercja procedur,
4 „wyuczona bezradność” i pasywność w sytuacjach nierutynowych,
5 nadanie procedurom rangi wartości autotelicznej,
6 bezkrytyczna lojalność wobec organizacji,
7 mnożenie ponad miarę szczegółowych, wzajemnie sprzecznych przepisów,
8 konserwatyzm, rytualizm i opór przeciwko innowacjom,
9 tendencja do oligarchizacji,
10 uprzedmiotowienie i zniewolenie administrowanych zbiorowości ludzkich.
Ad 4) Organizacje jako przedmiot zainteresowania socjologii
Problematyka organizacji rozpatrywana jest przez socjologów na trzech poziomach życia społecznego:
1/ na mikrospołecznym poziomie zachowań i działań
jednostek oraz procesów zachodzących w małych grupach;
2/ a mezospołecznym poziomie pojedynczych organizacji
formalnych;
3/ na poziomie makrospołecznym (całego społeczeństwa).
11
Ad 1) Grupa etniczna a naród
...nie ma i prawdopodobnie nie będzie takiej definicji narodu,
która pasowałaby do wszystkich grup, których członkowie uporczywie
uważają samych siebie za należących do jednego narodu i jako naród są postrzegani przez ludzi należących do innych grup tego rodzaju...
(Jerzy Szacki 1997). Naród to zjawisko ściśle związane ze sferą świadomości, tożsamości, wartości. Pojęcie narodu jest ściśle związane z pojęciem etniczności. Istotą etniczności jest poczucie tożsamości grupowej i mocne przekonanie o własnej odrębności.
Składniki etniczności: nazwa zbiorowości, przekonanie o wspólnym pochodzeniu, wspólne dzieje, własna kultura, określone terytorium, poczucie solidarności i tożsamości.
Rodzaje grup etnicznych: miejskie mniejszości etniczne, ludy tubylcze, kulturowo zróżnicowane populacje państw będących koloniami, protonarody (narody bez państwa).
Gdy grupa etniczna dąży do posiadania własnego państwa (upolitycznienie), nabywa znamię NARODU.
Ad 2) Drogi kształtowania się narodów
1/Droga od narodu do państwa: odrębna wspólnota kulturowa
przekształca się w organizm polityczny. Tak powstały „stare”
narody (narody terytorialno-obywatelskie) Europy.
2/Droga od państwa do narodu: organizm polityczny nabiera
cech wspólnoty kulturowej. Tak powstały „nowe” narody
(narody etniczno-kulturowe) Europy.
Potoczna świadomość narodowa:
-postrzeganie narodu w nierozerwalnym związku z organizacją
państwową,
-postrzeganie narodu w niezależnych od polityki wymiarach
etniczności i kultury.
Naród - zbiorowość w skali makrospołecznej - przybiera charakter
grupy własnej.
Ad 3) Państwa wielonarodowe
i narody wieloetniczne
Większość państw to etniczne mozaiki tworzone
według różnych wzorów:
1/ w państwach narodowych, rozwiniętych z wcześniejszych państw
terytorialnych, tożsamość narodowa powstała jako nowa jakość, która
nadbudowała się nad etnicznymi różnicami;
2/ państwa narodowe powstawały na terenach zamieszkiwanych
także przez inne grupy etniczne;
3/ mniejszości narodowe i mniejszości etniczne tworzone w wyniku
migracji (politycznej, ekonomicznej);
4/ specyficzny wzór wieloetniczności w USA - kraju samych
imigrantów (rdzenni mieszkańcy, Indianie, zostali wytępieni bądź
żyją w rezerwatach).
Mozaiki narodowościowe i etniczne są potencjalnym źródłem
konfliktów oraz podłożem ruchów narodowych.
Ad 4) Mniejszości narodowe i etniczne
we współczesnej Polsce
1/ Wieloetniczne państwo Drugiej Rzeczypospolitej Polskiej:
Wedle spisu powszechnego z 1931 r. 31% mieszkańców deklarowało
inny niż polski język ojczysty (14%-Ukraińcy i Rusini; 8,5%-Żydzi;
3,1%-Białorusini; 2,3%-Niemcy; 3,1%-inne zbiorowości etniczne).
2/ PRL - państwo jednolite narodowościowo (90% obywateli
uważało się i było uważanych za Polaków).
3/ Wedle szacunków najliczniejsza jest we współczesnej Polsce
mniejszość niemiecka (300 do 700 tys.), białoruska (215 tys.),
ukraińska (265 tys.).
4/ Ochrona praw mniejszości narodowych i etnicznych jest w Polsce
gwarantowana konstytucyjnie (art. 35 Konstytucji
uchwalonej w 1997 r.).
12
Ad 1) Nierówności społeczne
Nierówność społeczna to nierówność dostępu (lub szans dostępu)
do społecznie cenionych dóbr wynikająca z przynależności
do różnych grup, albo z zajmowania różnych pozycji społecznych,
a nie z racji jakichkolwiek cech cielesnych czy psychicznych.
Dobra generujące nierówności społeczne: dobra materialne, władza,
prestiż, wykształcenie, zdrowie.
Problem nierówności i niesprawiedliwości zawsze był tematem,
wokół którego krystalizowały się bunty masowe, rewolucje,
ruchy społeczne.
Nierówność stanowi niezwykle istotną cechę społeczeństwa.
W koncepcjach etycznych równość lub nierówność to istotne
wartości moralne.
Ad 2) Klasyczne spojrzenia na podziały społeczne
W socjologii występują trzy klasyczne ujęcia podziałów społecznych:
1/ Koncepcja klas Karola Marksa, czyli biegunowy podział na
-klasę właścicieli środków produkcji,
-proletariat.
2/ Koncepcja Maxa Webera trzech płaszczyzn zróżnicowania
-ekonomiczna (podział na klasy według szans na rynku),
-uznania społecznego/prestiżu (podział na stany),
-polityczna (podział na partie).
3/ Koncepcje stratyfikacji (uwarstwienia) czyli hierarchicznego
uszeregowania różnego rodzaju grup na skalach istotnych społecznie
cech różnicujących (W.L. Warner, K. Davis, W.E. Moor).
Ad 3) Klasy i warstwy społeczne
Klasa i warstwa to terminy używane powszechnie do opisu podziałów, zróżnicowań i nierówności społecznych.
Klasyczne i współczesne sposoby rozumienia terminu „klasa”:
„...W europejskiej tradycji socjologicznej klasy są definiowane poprzez stosunki kontroli nad produkcją oraz dystrybucją dóbr i usług. Stosunki te, będące pochodną stosunków własności, dotyczą przede wszystkim procesu pracy i jego organizacji” (Słomczyński, Janicka, Mach, Zaborowski 1996).
Termin „warstwa” w ujęciu strukturalnym pojawia się w marksistowskim oglądzie struktury społecznej, gdy podział na klasy okazuje się niewystarczający (np. inteligencja jako warstwa).
W ujęciu stratyfikacyjnym „warstwa” jest wyróżniana najczęściej jako kategoria empiryczna na podstawie kryteriów mierzalnych takich jak dochód, wykształcenie prestiż zawodu.
Ad 4) Zróżnicowanie społeczno-zawodowe
Pozycje zawodowe i wykonywanie związanych z nimi ról jest
w społeczeństwach nowoczesnych podstawowym czynnikiem, który
sytuuje ludzi w układzie nierówności społecznych.
Klasyfikacje zawodów w poszczególnych krajach i Międzynarodowa Klasyfikacja Zawodów dostarczają podstawy do skonstruowania skal zawodów według złożoności pracy, według kryterium prestiżu,
według kryterium pozycji społeczno-zawodowej. Skale zawodów
pozwalają hierarchicznie usytuować przedstawicieli poszczególnych kategorii zawodowych w badanej przestrzeni społecznej.
Prestiż zawodu wyznaczany jest głównie przez dochód i wykształcenie.
Ad 5) Ruchliwość społeczna
Ruchliwość społeczna oznacza przemieszczanie się jednostek lub grup
w systemie społecznego zróżnicowania.
Rodzaje ruchliwości:
-pionowa: wewnątrzpokoleniowa oraz międzypokoleniowa,
-pozioma: np. terytorialna.
Grupy czynników ruchliwości społecznej:
-cechy jednostek oraz ich rodziców,
-stopień otwartości społeczeństwa,
-zmiany na rynku pracy.
Natężenie ruchliwości społeczno-zawodowej jest sumarycznym
wskaźnikiem dystansów i barier społecznych.
Ad 6) Przemiany struktury społecznej
w społeczeństwach postindustrialnych
1/ „Śmierć klas”
2/ Wzrost klasy średniej
3/ Underclass i marginalizacja społeczna
13
Ad1) Zróżnicowanie społeczno-zawodowe
1/ Społeczne skutki procesu uprzemysłowienia w okresie PRL
2/ Rekompozycja cech położenia społecznego
po zmianie ustrojowej 1989 roku
Ad 2) Ruchliwość społeczna
1/ Przyczyny wzmożonej ruchliwości społecznej
w latach powojennych
2/ Charakter ruchliwości społecznej
3/ Ruchliwość społeczna mężczyzn i kobiet
Ad 3) Polska klasa średnia
1/ Dynamiczny rozwój sektora prywatnego w pierwszych latach
transformacji ustrojowej
2/ Prywatni przedsiębiorcy jako poplecznicy reform
3/ Warunki rozwoju polskiej klasy średniej
Ad 5) Zasięg i głębokość polskiego ubóstwa
1/ Miary ubóstwa
2/ Zasięg ubóstwa
3/ Stare i nowe obrazy biedy
4/ Bezrobocie i bieda jako zalążek undeclass
14
Ad 1) Transformacja ustrojowa jako typ fundamentalnej zmiany społecznej
1/ Transformacja ustrojowa na tle innych rodzajów
zmian społecznych
2/ Solidarność jako ruch społeczny
3/ Urynkowienie gospodarki i demokratyzacja struktur władzy
Ad 2) Charakter zmian w krajach postkomunistycznych
1/ Nowy układ geopolityczny
2/ Zróżnicowany przebieg przemian w krajach
Europy Centralnej i Wschodniej
Ad 3) Uczestnictwo i wykluczenie w procesie przemian społeczeństwa polskiego
1/ Nowe warunki aktywności społecznej i ekonomicznej
2/ Między bezradnością a przedsiębiorczością -
strategie przystosowania do nowej rzeczywistości
3/ Wygrani i przegrani polskiej transformacji
1
Ad 1) Przedmiot socjologii
Socjologia bada społeczne zachowania się człowieka,
organizację społeczeństw, zachodzące w nich interakcje.
Głównym przedmiotem zainteresowania socjologów
są badania struktury społecznej,
czyli „przestrzeni międzyludzkiej”.
Ad 2) Myśl społeczna i rozwój socjologii
Badaniem poglądów na temat życia społecznego zajmuje się
historia myśli społecznej.
wiedza pierwotna: sposób widzenia świata i życia społecznego
przez ludy pierwotne
wiedza ludowa
wiedza elitarna i kultura tworzona przez specjalistów
W połowie XIX wieku rozważania o życiu społecznym
zaczęto nazywać socjologią. Nazwę socjologia wprowadził
francuski filozof Auguste COMTE w 1838 r.
Szczególnie ważny dla rozwoju socjologii
był przełom XIX i XX wieku
Ad 3) Podstawowe kierunki i pojęcia
Charakterystyczne sposoby uprawiania socjologii i teorie:
-teorie struktury społecznej i stratyfikacji
-funkcjonalizm
-interakcjonizm
teorie podmiotowości i stawania się społeczeństwa
Pojęcia:
-społeczeństwo - układ powiązanych ze sobą ról
i pozycji społecznych
-ruchliwość społeczna - zmiana miejsca w stratyfikacji społecznej,
czyli mechanizm zmiany struktury społecznej
-interakcje społeczne - wzajemne relacje, w toku których partnerzy
modyfikują swe działania
-socjalizacja - kształtowanie osobowości - umożliwia uczestnictwo
w społeczeństwie
-role społeczne - człowiek stosuje się do ustalonych zasad i norm
Ad 4) Metody badań socjologicznych
Podstawowe rodzaje materiału badawczego:
-materiał zastany
-materiał tworzony przez socjologa
Narzędzia badawcze socjologa:
eksperyment
ankieta
obserwacja
źródła pisane
Ad 5) Pożytki z socjologii
Socjologia przyczynia się do rozwiązywania
problemów społecznych pełniąc rolę:
edukacyjną
instrumentalną
2
Ad 1) Pojęcie i składniki osobowości
Osobowość społeczna jest zorganizowaną strukturą cech
indywidualnych i sposobów zachowania, które decydują
o sposobach przystosowania się danej jednostki do jej środowiska.
Osobowość to właściwy danej jednostce, utrwalony zespół cech
psychicznych, emocjonalnych, umysłowych,
a także dążeń i przekonań.
Składniki osobowości
-jaźń subiektywna - jaźń odzwierciedlona
-tożsamość
-sfera popędowo-emocjonalna
Ad 2) Struktura osobowości
Osobowość jako zintegrowana całość jest przedmiotem badań
antropologii społecznej, psychologii, socjologii.
Psychoanalityk Sigmund FREUD wyróżnił:
-Id - sferę biologicznych popędów człowieka,
-Ego - sferę świadomych poczynań, decyzji, sądów,
-Superego - uwewnętrznione, zinternalizowane wartości i normy
ukształtowane w środowisku społecznym
i respektowane przez jednostkę.
Polski psycholog Janusz REJKOWSKI wyróżnia
w ramach osobowości:
-podstawowe mechanizmy popędowo-emocjonalne,
-mechanizmy regulacji związane ze strukturami poznawczymi
(wartości, postawy).
Ad 3) Typy osobowości i postaw
Zależnie od problematyki badawczej konstruowane są różne typy
osobowości i typy postaw.
Wyróżnia się:
-osobowość podstawową i osobowość modalną
-typ wewnątrzsterowny i zewnątrzsterowny
-typ introwertyczny i ekstrawertyczny
-typy postaw:
--rygoryzm
--autorytaryzm
--tolerancja
Ad 4) Pojęcie i rodzaje socjalizacji
Socjalizacja to proces uczenia się, dzięki któremu człowiek staje się istotą społeczną, członkiem danego społeczeństwa i reprezentantem danej kultury.
-Czego się uczymy w toku socjalizacji?
--umiejętności, które leżą u podstaw interakcji (np.język, symbole)
--norm i wzorów zachowań
--wartości
--umiejętności posługiwania się różnymi przedmiotami
-Trzy mechanizmy uczenia się:
-wzmacnianie -naśladowanie - przekaz symbiloczny
Rodzaje socjalizacji:
-socjalizacja pierwotna
-socjalizacja wtórna
-resocjalizacja
3
Ad1) Pojęcie i treść kultury
-Kultura obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz różne umiejętności i przyzwyczajenia nabywane przez człowieka jako członka społeczeństwa (E. Tylor -1871).
-Na kulturę składają się wzory sposobów myślenia, odczuwania
i reagowania,a zasadniczy trzon kultury stanowią idee i związane z nimi wartości (A.L. Kroeber, C.M. Kluckhohn -1950).
-Kultura oznacza wszystko, co jest stworzone przez człowieka,
co jest przez niego przyswajane przez uczenie się i przekazywane
innym ludziom w drodze informacji pozagenetycznej (B. Szacka).
Treścią tak rozumianej kultury są:
-wzory sposobów myślenia, reagowania i odczuwania
(wzory mogą być idealne i realne, a wzory realne mogą być jawne
bądź ukryte),
-wartości, tj. dowolne przedmioty idealne lub materialne,
w stosunku do których przyjmujemy postawę szacunku,a dążenie
do ich osiągania odczuwamy jako przymus
(wartości mogą być uznawane, odczuwane, realizowane),
-normy, tj. wyrastające z wartości prawidła i reguły, wedle których
grupa żyje (konfiguracja wartości i norm stanowi właściwy
danej kulturze ład aksjonormatywny)
-sankcje, tj. system kar i nagród, którymi zbiorowość zachęca do
pewnych zachowań uważanych za pożądane i zniechęca do innych,
niepożądanych. Nagrody i kary mogą mieć charakter formalny
(order, więzienie) i nieformalny (pochwała, wyśmianie, ostracyzm
towarzyski).
Ad 2) Wielość kultur
W obrębie gatunku ludzkiego występuje wiele zróżnicowanych kultur.
Podział na różne kultury jest pochodną podziału na odrębne zbiorowości ludzkie. Każda z tych zbiorowości wytwarza właściwą sobie kulturę, żyje zgodnie z własnymi systemami wartości oraz realizuje sobie właściwe wzory zachowań.
Kryteria wyodrębniania kultur:
-terytorialny i etniczny (plemiona, grupy etniczne, narody, grupy państw, np. Europa Zachodnia),
-typu gospodarki (kultura społeczeństw pierwotnych, społeczeństw rolniczych, społeczeństw przemysłowych),
-chronologiczny (kultura średniowiecza, renesansu, oświecenia),
-społeczno-klasowy (szlachta, mieszczaństwo, chłopi czy robotnicy).
Kultura większości danego społeczeństwa jest kulturą dominującą.
Subkultura jest to składowa kultury większej zbiorowości.
Kultura alternatywna bądź kontrkultura określa rozmaite formy negacji kultury zastanej i prób wprowadzenia jej zmiany.
Ad 3) Etnocentryzm i relatywizm kulturowy
Etnocentryzm jest skłonnością do wynoszenia kultury własnej grupy
ponad inne kultury (np. europocentryzm).
Relatywizm kulturowy jest przeciwieństwem etnocentryzmu.
Wyróżnia się następujące odmiany relatywizmu kulturowego:
-zasada metodologiczna - wymóg, by badacz opisywał daną kulturę
z pozycji jej uczestnika,
-element światopoglądu - przekonanie, że wszystkie kultury są równe,
-teoria i filozofia człowieka - pogląd, że człowiek jest bez reszty
wytworem kultury (kulturalizm),
-relatywizm wartości - pogląd, że nie ma wartości uniwersalnych.
Ad 4) Dziedziny kultury
W badaniach kultury przydatny jest podział ogólnej treści kultury
(A. Kłoskowska) na trzy segmenty:
-kulturę bytu (wytwarzanie, dystrybucja, konsumpcja)
-kulturę społeczną (formy i regulacja stosunków między ludźmi)
-kulturę symboliczną (wartości, wzory zachowań, język, wierzenia,
wiedza, sztuka itp.)
Systemy symboli:
-systemy językowe (służą do komunikowania)
-systemy technologiczne (jak kontrolować i wykorzystywać
środowisko)
-systemy wartości (jak oceniać, do czego dążyć)
-systemy przekonań (poglądy oraz idee)
-systemy norm (reguły zachowania)
-zasoby wiedzy (zbiory informacji)
Ad 5) Kultura masowa
Kultura masowa charakteryzuje się tym, że treści przekazywane
są wielkiej liczbie odbiorców za pośrednictwem technicznych
środków przekazu.
Przymiotnik „masowa” wskazuje nie tylko na dużą ilość odbiorców,
ale też na to, że odbiorcy stanowią anonimową zbiorowość jednostek,
nie są grupą czy społecznością lecz anonimową masą właśnie.
Kultura masowa jest przede wszystkim kulturą rozrywki i odpoczynku.
Ze względów komercyjnych kultura masowa hołduje sensacji,
popularnym tematom.
Ad 6) Trzy sposoby przekazu treści kultury
Socjologowie kultury wyróżniają trzy „układy”, w których przekaz
treści kultury symbolicznej odbywa się w odmienny sposób:
1/ układ bezpośrednich i osobistych stosunków społecznych
2/ układ bezpośrednich kontaktów między twórcami (profesjonalnymi)
a odbiorcami
3/ układ pośrednich kontaktów między twórcami a odbiorcami,
gdzie przekaz treści kulturowych odbywa się za pośrednictwem
takich środków jak druk, radio, telewizja
4
Ad1) Czym jest system aksjo-normatywny?
System aksjo-normatywny jest to zespół reguł - norm i wartości - dotyczących wszelkich przejawów życia społecznego, charakterystyczny dla danej kultury.
Wartości kulturowe są to reguły, których przedmiotem są cele działania (wartości mówią, jakie cele są godne, słuszne, właściwe).
Normy kulturowe są to reguły, których przedmiotem są
sposoby czy metody działania, środki osiągania celu.
System aksjo-normatywny uruchamia oraz podtrzymuje wzory działania i współdziałania.
Trzy podsystemy w obrębie systemu aksjo- normatywnego:
1Zwyczaje to reguły o charakterze konwencjonalnym,
spontanicznym, dotyczące codziennego życia, zwykle słabo
sankcjonowane,
2 Moralność to zbiór norm i wartości, których naruszanie jest
mocno piętnowane przez zbiorowość, gdyż dotyczą zasadniczych
i uniwersalnych problemów, których rozwiązanie nie jest
obojętne dla dobra partnerów,
3 Prawo to system norm i wartości stanowionych
oraz skodyfikowanych, na których straży stoją specjalne
instytucje dysponujące przymusem państwowym.
Ad 2) Kontrola społeczna i porządek społeczny
Kontrola społeczna to wszelkie mechanizmy uruchamiające
oraz wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek
społeczny.
Mechanizm kontroli wewnętrznej tworzy się w toku socjalizacji.
Mechanizmy kontroli zewnętrznej (np.: sąd, policja) operują
szerokim repertuarem sankcji.
Kontrola nieformalna to wzory zachowań przekazywane
w stosunkach osobistych oraz reakcje i sankcje stosowane
na zasadzie zwyczaju.
Zasady kontroli formalnej zapisane są w regulaminach i kodeksach.
Ad 3) Konformizm
Reguły kulturowe - normy i wartości - niosą silniejsze
lub słabsze oczekiwania społeczne na temat właściwego działania.
Konformizm oznacza dostosowanie własnego zachowania i sposobu
myślenia do zachowania i myślenia innych członków
danej zbiorowości.
Powody zachowań konformistycznych:
-naśladujemy zachowania innych, by poradzić sobie w różnych
sytuacjach
-obawiamy się kary
-oczekujemy akceptacji przez innych
Ad 4) Dewiacja
Dewiacja oznacza naruszenie porządku społecznego
(odchodzenie od właściwego kierunku, błądzenie).
W socjologii istnieją dwa nurty rozważań nad dewiacją:
1/ Dewiacja rozumiane wąsko - jako patologie społeczne, czyli jako zachowania niezgodne ze standardami normatywnymi, składającymi się na podzielaną przez wspólnotę wizję ładu społecznego.
2/ Dewiacja rozumiana szeroko - jako każda odbiegająca od normy inność, która wywołuje reakcję społeczną. Są to zjawiska społecznie konstruowane,
czyli dewiacją to, co jest postrzegane jako dewiacja i na co ludzie reagują jako na dewiację.
Ad 5) Kontrola społeczna jako reakcja na dewiację
1/ Formy kontroli:
- w sporze uczestniczą dwie strony - osoba pokrzywdzona karze krzywdziciela (samoobrona)
w sporze uczestniczą trzy strony - pokrzywdzony, krzywdziciel, pośrednik (np: kontrola prawna)
2/ Style kontroli:
-penalizacyjny
-kompensacyjny
-rozjemczy
-terapeutyczny.
Ad 6) Dysonans kulturowy (wg P. Sztompki)
5
Ad 1) Zachowania a działania społeczne
Czym różni się działanie od zachowania?
Na działanie składają się nie tylko obserwowane z zewnątrz
przejawy zachowania, ale także niedostępna bezpośredniej obserwacji
świadomość działającego osobnika, to jest:
-w jaki sposób interpretuje sytuację i zachowania innych,
-jakie znaczenie nadaje swojemu zachowaniu,
-jak widzi cel swego działania (jakie ma zamiary).
Działania to takie zachowanie jednostki, które posiada znaczenie
motywacyjne i kulturowe.
Ad 2) Pojęcie i typy więzi społecznej
-Kontakty osobowe i bezosobowe
-Stosunki formalne i nieformalne
-Role i pozycje społeczne
-Więzi społeczne:
--więzi osobowe i bezosobowe
--więzi wspólnotowe (Gemeinschaft)
i więzi kontraktowe (Gesellschaft)
--więzi organiczne i mechaniczne
Typy więzi społecznych:
-przyrodzone
-personalne
-sakralne
-obywatelskie
Ad 3) Pojęcie i sfery interakcji
Interakcja jest działaniem społecznym zorientowanym na innych ludzi.
W pojęciu interakcji uwypuklony jest element
wzajemnego oddziaływania, inter-akcji.
-Interakcja jako wymiana: dobrowolne transakcje polegające
na przekazywaniu różnego rodzaju dóbr między dwoma lub więcej
osobnikami
-Interakcja jako gra: gra toczy się między podejmującymi decyzje
racjonalnymi osobnikami
-Interakcja jako komunikacja:
komunikacja symboliczna
manipulowanie wrażeniami
ukryte założenia i milcząco przyjmowane procedury
Ad 4) Instytucje
Instytucja oznacza utrwalone wzory działań i reguły
zachowań ludzkich, które porządkują interakcje ludzkie
i określają ramy prowadzonych przez jednostki gier.
We współczesnych społeczeństwach można wyróżnić cztery
podstawowe typy instytucji organizowanych w celu zaspokajania
zasadniczych potrzeb ludzkich:
-reprodukcji
-bezpieczeństwa
-pożywienia i schronienia
-integracji i ekspresji
6
Ad 1) Rodzaje struktur społecznych
Struktury społeczne składają się z sieci wzajemnie powiązanych
pozycji, a także systemów kulturowych i ról związanych z owymi
pozycjami.
1 Podstawowe elementy struktury społecznej:
-układy pozycji,
-układy ról.
2 Podstawowe formy struktury społecznej:
-grupa
-organizacje
-społeczność lokalna
-instytucje
-struktury kategoryzujące
-stratyfikacja
-społeczeństwa
-międzynarodowe struktury społeczne
-społeczeństwo globalne
Ad 2) Grupy społeczne
1 Pojęcie grupy społecznej: grupę społeczną stanowi zbiór ludzi,
których łączy jakiegoś rodzaju więź społeczna.
2 Kryteria klasyfikacji grup:
-kryteria obiektywne (wielkość, trwałość, stopień zorganizowania itp.)
-kryteria subiektywne (atrakcyjność grupy, identyfikacja z grupą itp.)
Ad3) Struktury wewnątrzgrupowe
i spójność grupy
1 Grupa ma ukształtowaną strukturę wewnętrzną. Jest to:
a/ struktura socjometryczna
b/ struktura przywództwa:
styl autorytarny
styl demokratyczny
styl liberalny (anarchiczny)
c/ struktura komunikacji
2 Spójność grupy:
-spójność kreowana kulturowo
-spójność kreowana organizacyjnie
-spójność kreowana strukturalnie
Ad 4)Rodzaje grup
1 grupa pierwotna i wtórna
2 grupa własna i obca
3 grupa odniesienia
Ad 5) Inne zbiorowości społeczne
1 Zbiorowości lokalne to zbiorowości zamieszkałe na wspólnym
terenie, w ramach których ludzie na ogół znający się nawzajem
realizują większość swej aktywności życiowej, obdarzając je silną
identyfikacją i czyniąc uczestnictwo w nich elementem własnej
tożsamości.
2 Tłum - duża zbiorowość ludzi, którzy znaleźli się w bezpośrednim
kontakcie przestrzennym i reagują spontanicznie, bezrefleksyjnie
i naśladowczo na wspólne bodźce i na współobecność innych.
3 Publiczność- zbiorowość obserwatorów, widzów lub słuchaczy,
którzy równocześnie, choć w rozproszeniu terytorialnym,
skupiają uwagę na tym samym zdarzeniu, programie telewizyjnym
czy radiowym, i doznają podobnych wrażeń i przeżyć.
7
Ad 1) Struktura i funkcje rodziny
Rodzina jest przedmiotem zainteresowania socjologii jako:
-grupa społeczna,
-instytucja kontrolująca proces reprodukcji ludzkiej.
Rodzina jest podstawową komórką społeczną
wyróżnianą na podstawie stopnia pokrewieństwa
oraz wspólnego zamieszkiwania.
Funkcje rodziny:
-regulacja zachowań seksualnych,
-biologiczne odtwarzanie populacji,
-zapewnienie materialnych środków do życia,
-socjalizacja nowego pokolenia,
-ochrona i wsparcie emocjonalne,
-sytuowanie w przestrzeni społecznej i określanie społecznej
tożsamości.
Ad 2) Formy małżeństwa i rodziny
Na formę rodziny wpływają:
-warunki ekologiczne i zasoby środowiska,
-sytuacja demograficzna,
-typ i poziom rozwoju gospodarki,
-normy kultury.
Główne i stałe elementy rodziny:
-Rdzeń rodziny ludzkiej tworzy społecznie uznany związek kobiety
i mężczyzny oraz dzieci zrodzone z tego związku.
-Powszechne jest tabu kazirodztwa.
Rozmaitość wzorów i form rodziny dotyczy:
-postaci małżeństwa (monogamia, poligynia, poliandria),
-reguł dziedziczenia,
-reguł zamieszkiwania,
-typu władzy w rodzinie (patriarchat, matriarchat, partnerstwo),
-zasady doboru partnerów (endogamia, egzogamia).
Ad 3) Przemiany rodziny
jako instytucji społecznej
Charakterystyka rodziny w epoce:
przedindustrialnej (przedprzemysłowej),
industrialnej (przemysłowej),
współczesnej.
Współczesne Państwa wpływają na proces reprodukcji ludzkiej przez:
-ustawodawstwo zapewniające poszanowanie praw dziecka
i równoprawność małżonków,
-ustawodawstwo socjalne,
-system podatkowy.
Ad 4) Problemy społeczne współczesnych rodzin
Rodzina jako wartość - wyniki badań empirycznych:
-w krajach europejskich,
-w Polsce.
Szeroka aprobata wartości rodzinnych w Polsce pod wpływem:
-Kościoła katolickiego,
-tradycji rodziny wiejskiej.
Zagrożenia i konflikty w rodzinie polskiej:
-spadek nowo zawieranych małżeństw,
-spadek dzietności i brak prostej odnawialności pokoleń,
-przemoc w rodzinie.
Założenia społecznej polityki prorodzinnej.
8
Ad 1) Socjologia społeczności lokalnych
1 Dwa typy zbiorowości społecznych, opartych na odmiennych
rodzajach więzi społecznej (F.Tonnies 1855-1936):
-wspólnota oparta na więzi pokrewieństwa, braterstwa, sąsiedztwa
(Gemeinschaft),
-stowarzyszenie skierowane na osiąganie celów zewnętrznych
(Gesellschaft).
2 Szkoła chicagowska (R.E.Park 1864-1944):
-ekologia społeczna,
-organizacja życia miejskiego,
-socjologiczne badania terenowe.
3 Empiryczne badania zbiorowości społecznej w Polsce
(F. Bujak 1875-1953).
Ad 2) Społeczność lokalna i zbiorowość terytorialna
1Społeczność lokalna:
wspólne terytorium,
wspólnota z ludźmi zamieszkującymi to terytorium,
-identyfikacja z „naszym miejscem”.
2 Zbiorowość terytorialna:
-skupiska zatomizowanych jednostek zamieszkałe na wspólnym terenie geograficznym,
-zbiorowość terytorialna jest szerszą kategorią niż społeczność lokalna.
3 Społeczności lokalne i zbiorowości terytorialne jako struktury średniego zasięgu.
Ad 3) Lokalna społeczność samorządowa
1 Odradzanie się idei lokalizmu jako reakcja na nieporadność państwa
i centralnej biurokracji w rozwiązywaniu problemów społecznych.
2 Ideologia lokalizmu jako przeciwwaga dla zagrożeń demokracji
ze strony biurokracji.
3 Przekształcanie zatomizowanych zbiorowości terytorialnych
w upodmiotowione społeczności lokalne jako warunek odbudowy
społeczeństwa obywatelskiego.
4 Rozwój lokalnej społeczności samorządowej.
9
Ad 1) Czym jest społeczeństwo?
Siedem sposobów widzenia tego, czym jest społeczeństwo:
-demograficzny - społeczeństwo to tyle co populacja, wielość, zbiór jednostek;
-grupowy - społeczeństwo to złożone z jednostek zintegrowane całości
(już nie luźne zbiory lecz spoiste całości);
-systemowy - społeczeństwo to powiązany układ pozycji (statusów) i typowych dla nich ról;
-strukturalny - społeczeństwo to sieć relacji międzyludzkich;
-aktywistyczny (interakcjonistyczny) - społeczeństwo to konglomerat wzajemnie zorientowanych działań;
-kulturalistyczny - społeczeństwo to matryca podzielanych przez zbiorowość znaczeń, symboli i reguł odciskających piętno na ludzkich działaniach;
-zdarzeniowy (polowy) - społeczeństwo to nieustannie zmieniające się pole
zdarzeń społecznych. Społeczeństwo ciągle na nowo „staje się”.
Ad 2) Zmiana społeczno-kulturowa
Zmiana społeczna to różnica między stanem systemu społecznego
w jednym momencie czasu i stanem tego samego systemu
w innym momencie.
Stan wcześniejszy i stan późniejszy mogą różnić się pod wieloma
względami.
Może nastąpić zmiana:
-składu systemu,
-struktury systemu (zmieniać się mogą struktury interakcyjne, struktury interesów,
struktury normatywne, struktury idealne),
-funkcji systemu,
-granicy systemu,
-w otoczeniu systemu.
Proces społeczny to ciąg, sekwencja następujących po sobie
i przyczynowo uwarunkowanych zmian systemu, które nazywamy
fazami lub etapami.
Typy procesów społecznych:
-wzrost liniowy,
-rozwój skokowy,
-proces cykliczny.
Rozwój społeczny jest to proces jednokierunkowy napędzany
czynnikami endogennymi, w którym poziom istotnych zmiennych
jest stale rosnący.
Postęp społeczny to proces przybliżający nieustannie do takiego
stanu społeczeństwa, w którym realizują się jakieś ważne
społeczne wartości; do stanu uważanego za słuszny, dobry,
sprawiedliwy, szczęśliwy, godny itp.
Ad 2a) Klasyczne teorie rozwoju społecznego
W XIX wieku powstały trzy wielkie, klasyczne koncepcje zmian
społecznych i historycznych:
1/ teoria ewolucjonistyczna
2/ teoria cykli społecznych
3/ materializm historyczny K Marksa
W końcu XX wieku wyłoniła się czwarta teoria zmian społecznych
i historycznych:
4/ teoria podmiotowości i stawania się społeczeństwa.
Marksizm:
W całości dziejów ludzkich da się wykryć uniwersalną logikę,
sens, formę. Dla Karola Marksa (1818-1883) teoria zmiany stała się
teorią rozwoju społecznego. Teorię Marksa charakteryzowała perspektywa scientystyczna, makrospołeczna oraz holizm. Na podstawie analizy kapitalizmu sformułował teorię formacji społecznych. Formacje społeczne były przez Marksa traktowane jako typy społeczeństw i jako etapy rozwoju społecznego.
Pięć kolejnych formacji dla obszaru cywilizacji zachodniej:
wspólnota pierwotna, niewolnictwo, feudalizm, kapitalizm, komunizm.
Charakter formacji określa sposób produkcji uwarunkowany poziomem materialnych sił wytwórczych. Siły wytwórcze i stosunki produkcji stanowią bazę każdej formacji. Baza decyduje o kształcie nadbudowy, to jest o ustroju prawno-politycznym, charakterze kultury i formach świadomości społecznej.
Genealogia konfliktu klasowego:
1 Sprzeczność interesów klasowych - obiektywna niezgodność interesów,
2 Antagonizm klasowy - wzajemna niechęć i wrogość,
3 Konflikt klasowy - działanie na szkodę drugiej strony,
4 Walka klas - dążenie do podporządkowania lub eliminacji drugiej strony.
Ewolucjonizm:
wywodzi się z tradycji intelektualnej Oświecenia, a więc poszukiwania ładu, sensu, porządku, co odzwierciedlać miały prawa nauki. Ewolucjonizm, podobnie jak teorię K. Marksa, cechuje perspektywa makrospołeczna, scientystyczna oraz holizm. Zasadnicza odmienność ewolucjonizmu od teorii marksowskiej:1/dla klasycznych ewolucjonistów i neoewolucjonistów prawa rządzące ewolucją społeczeństw były tymi samymi prawami, które rządzą w świecie przyrody (dla Marksa były to prawa ściśle społeczne);2/ewolucjonistów interesuje droga, którą ludzkość zmierza ku nowoczesnemu społeczeństwu przemysłowemu (dla Marksa kres kapitalizmu miał zapoczątkować prawdziwą historię ludzkości).
Klasycy ewolucjonizmu w socjologii:
August Comte (1798-1857), Herbert Spencer (1820-1903).
Ewolucjoniści wprowadzili pojęcie rozwoju społecznego.
Ad 3) Typy społeczeństw
1Społeczeństwo tradycyjne:
-zbieracko-myśliwskie,
-rolnicze społeczeństwo kopieniackie,
-rozwinięte społeczeństwo rolnicze.
2 Społeczeństwo przemysłowe
3 Społeczeństwo postindustrialne, ponowoczesne
(postmodernistyczne), informacyjne
4 Społeczeństwo w procesie globalizacji
Ad 4) Teorie modernizacji, konwergencji
i zależności
1/ Modernizacja oznacza proces zmian prowadzących do powstania
nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego (inspirowane
zewnętrznie zmiany w krajach Trzeciego Świata).
2/ Konwergencja oznacza zbieżność. U podstaw teorii konwergencji
leży ewolucjonistyczne założenie, że w miarę postępującego
uprzemysłowienia wszystkie kraje w sposób konieczny będą się
upodobniać do siebie, w tym również pod względem ustroju
politycznego. W świetle teorii konwergencji socjalizm przestawał być
wyższym w stosunku do kapitalizmu etapem rozwoju ludzkości, jak
chcieli jego ideolodzy, i stawał się mniej rozwiniętym społeczeństwem
przemysłowym.
3/ Główną tezą koncepcji zależności było stwierdzenie, że światowy
system gospodarczy jest obszarem nierówności i wyzysku. Pozwala to
krajom bogatszym traktować kraje słabiej rozwinięte jako źródło
surowców i taniej siły roboczej, co hamuje ich rozwój i utrwala biedę.
Ad 5) Ruchy społeczne jako czynnik zmiany
Źródłem zmiany społecznej jest moc sprawcza jednostek
i zbiorowości ludzkich.
Zbiorowe dążenia ludzi do realizacji wspólnego celu określa się jako
ruchy społeczne. Można wyróżnić ruchy rewolucyjne, reformatorskie
oraz ekspresywne (dawanie wyrazu pewnej postawie).
Klasyczne, „stare” ruchy społeczne miały głównie podłoże
ekonomiczno-polityczne i działały w wyniku rozbieżności
i konfliktów materialnych.
„Nowe” ruchy społeczne mają podłoże kulturowe. Ich uczestników
łączy przywiązywanie wagi do tych samych problemów społecznych
i wspólna reakcja na nie (problem dyskryminacji ze względu na płeć,
kolor skóry, orientację seksualną, zagrożenie naturalnego środowiska,
ograniczenia autonomii jednostki itp.).
Wyszukiwarka