41. SPECYFIKA LEKSYKI KODU OGRANICZONEGO MŁODZIEŻY

(na podst artykułu: K. Ożóg: Kod ograniczony wśród współczesnej polskiej młodzieży , „Polonistyka” 2002, nr 9)

• Jedną z podstawowych funkcji języka jest f. socjalna - polega na tym, że język wyróżnia daną grupę, identyfikuje jej członków i spaja daną społeczność. Język dla wielu grup społecznych jest pierwszorzędnym, nacechowanym aksjologicznie elementem identyfikacyjnym, wyrażającym grupowy sposób widzenia i wartościowania rzeczywistości.

• Koncepcję kodu ograniczonego rozwijał B. Bernstein, stoi ona w opozycji kodu rozwiniętego

• Przyczyny rozprzestrzeniania się wśród młodzieży kodu ograniczonego i ubożenia języka:

1. współczesna sytuacja społeczna w Polsce (ogromne bezrobocie),

2. tendencje kultury masowej i popularnej

• Cechy kodu ograniczonego:

1. ubóstwo środków językowych,

2. prymitywizacja środków językowych,

3. brutalizacja,

4. duża emocjonalność,

5. nastawienie na postawę mieć,

6. nieporadność w wyrażaniu uczuć i przeżyć wewnętrznych,

7. częste używanie słownictwa erotycznego,

8. ujmowanie wydarzeń w sposób konkretny,

9. trudności w operowaniu słownictwem abstrakcyjnym.

• Język młodzieży (wyróżniany na podstawie kryterium wieku mówiących) dzieli się na:

1. odmianę oficjalną - używana w kontaktach sformalizowanych, np. w szkole czy w rozmowie ze starszymi,

2. odmianę nieoficjalną - gdy młodzi rozmawiają ze sobą; to język środowiskowy ludzi młodych - ostatni bardzo poszerzył swe oddziaływania.

• Wielu młodych ludzi:

• posługuje się prymitywną odmianą języka, zredukowaną formą porozumiewania się, skupiającą się przede wszystkim na sprawach codziennych,

• ma coraz większe kłopoty ze sformułowaniem rozbudowanej, precyzyjnej wypowiedzi ustnej, a zwłaszcza pisemnej,

• nie stosuje w swoich wypowiedziach przymiotników, są zastępowane przez słowa wytrychy, wyrazy bardzo pojemne znaczeniowo np. spoko, super, fajnie

• Odmiana nieoficjalna języka młodzieży ma wszelkie znamiona kodu ograniczonego, ma to
  związek z kilkoma czynnikami:

1. z modą na bylejakość mówienia, luz językowy, luz w zachowaniu się,

2. z postawami wobec życia i systemem wartości współczesnej młodzieży - sprzeciw wobec świata starszych, eksponowanie swojej wolności, hedonizm, seksizm, szukanie ciągłych podniet i zabawy,

3. z tendencjami do emocjonalizacji przeżyć,

4. z wygodnictwem młodzieży i ogólną niechęcią do wysiłku, z upraszczaniem wielu spraw, z biernością intelektualną,

5. z potężnym wpływem środków masowego przekazu.

• Moda na bylejakość mówienia przejawia się w:

• warstwie fonetycznej komunikatu (mówienie niedbałe, niewyraźne - bełkot),

• zawartości semantycznej wypowiedzi - kod ograniczony nie pozwala mówić o niektórych sprawach związanych z ekspresją przeżyć wewnętrznych czy ujmowaniem zjawisk abstrakcyjnych,

• brutalizacji i wulgaryzacji tej odmiany (jest pochodną luzu w zachowaniu); zwiększa się tolerancja wobec takich słów za przyczyną mediów, słowa te wg. młodych mają być oznaką dorosłości i siły,

• eksponowaniu wolności człowieka - młodzi są liberalni, uznają prymat wolności nad prawdą,

• nacechowaniu emocjonalnym wielu wyrazów - zjawisko to odzwierciedla skłonność młodych do żartu, dowcipu, ironii, zabawy słownej, np. super, spoko, kumać, obciach, odlot,

• stosowaniu wyrazów modnych i nadużywanych - zastępują grupy synonimiczne i prymitywizują ekspresję słowną,

• modzie na zwroty obcojęzyczne wyrażające grzeczność młodzieżową, która jest banalna, ujednolicona, prymitywna, np. sorry, thanks

• Leksyka kodu ograniczonego młodzieży jest specyficzna. Układa się w kilkanaście grup, które są odzwierciedleniem podstawowych w tym świecie kręgów semantycznych. Ilustrują swoisty, konsumpcyjny, nadmedialny sposób przeżywania rzeczywistości. Słownictwo to wyraża często sprzeciw, prowokacje, jest karykaturalnym obrazem świata.

• Najważniejsze składniki kodu ograniczonego:

1. nastawienie na kontakt i komunikat, np. czaisz, kumasz, nara, cze, bujaj się

2. człowiek, jego cechy fizyczne, psychiczne, zachowanie; człowiek zwykle widziany przez pryzmat cech negatywnych, np. bajerant, siusiumajtek, łoś, chlor, oklepać michę

3. chłopak, dziewczyna, młodzi ludzie, relacje pomiędzy młodymi, np. cienki bolek, ciacho, skóra

4. części ciała, np. balony, czajnik, ryj, pióra

5. różne przedmioty, nazwy części ubrania; nazwy są wyrazem nastawienia na posiadanie, określają nowe przedmioty, trendy, mody, np. bryka, fura, browar, kasa, wieś tańczy i śpiewa

6. procesy intelektualne, stany psychiczne człowieka; czaić bazę, walić głupa, kumać temat, trybić, rajcować

7. duże natężenie cechy, intensywność stanu, radykalizm ocen: spoko, odlot, luz, odjazdowo, zajebiście, czad, cool, fajowo, super, ekstra

8. rozrywka, odpoczynek, czas wolny, media: totalna balanga, polew, kapela, densić, zajarać

9. szkoła, uczelnia; krytyczny stosunek do instytucji i nauczycieli; frustracje związane ze szkołą, np. dom wariatów, dom wampirów, kaloryfer (trzy jedynki pod rząd), gała, lufa,

10. seks, zachowania erotyczne, miłość: lizać się, iść w ślinę, beret (prezerwatywa)

11. modne powiedzonka służące do zabawy słownej: gadać małymi literami, tam gdzie psy dupami szczekają, nie świruj

12. wulgaryzmy, wyrazy nieprzyzwoite - to skrajne postacie kodu ograniczonego: wyrazy z rdzeniem: jeb-..., kurw-...., pierd...., ch-....

Informacje z ćwiczeń od Pana Tymiakina

• Style: potoczny, naukowy, urzędowo-kancelaryjny, artystyczny, dziennikarski

• teoria dwóch stylów Bazyla Bernsteina - mamy 2 kody: ograniczony i rozwinięty - umożliwia wypowiedzi na wyższym poziomie myślowym.

• Ćwiczenia:

• Słownikowo-frazeologiczne - rozpoznawanie znaczeń wyrazów, bogacenie słownika biernego i czynnego ucznia.

• Gramatyczno-stylistyczne - poprawne budowanie zdania

• kompozycyjne - układanie spójnej wypowiedzi (wstęp, rozwinięcie, zakończnie), delimitacja wypowiedzi,

• redakcyjne - konstruowanie wypowiedzi adekwatnych do sytuacji komunikacyjnych, np. list, życzenia, kondolencje.

---