Ćw 12 i 13 Hormony Tarczycy i trzustki, Gonadotropiny, antykoncepcja, terapia hormonalna
HORMONY TARCZYCY
Tarczyca wytwarza tyroksynę (T4) i trójjodotyroninę(T3). Głównym hormonem jest Tyroksyna, która jest uważana za prohormon. Trójjodotyronina wydzielana jest w mniejszej ilości i jest hormonem biologicznie znacznie aktywniejszym.
Ponadto tarczyca wytwarza kalcytoninę (hormon regulujący gospodarkę wapniowo-fosforanową).
T4 i T3 syntetyzowane są z tyrozyny(aminokwas), a proces jest kontrolowany przez TSH na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego.
Synteza T4 i T3 składa się z kilku etapów:
Gromadzenie jodu w tarczycy w postaci jodków.
Jod transportowany jest do tarczycy wbrew gradientowi stężeń za pomocą białka zlokalizowanego w błonie plazmatycznej zwanego symporterem sodowo-jodowym. Proces ten wymaga energii z ATP
Utlenianie jodu do jodu aktywnego i tworzenie prekursorów hormonów tarczycy (organifikacja jodu).
Jod wbudowywany jest do reszt tyrozylowych tyreoglobuliny, białka, z którym pozostają związane prekursory hormonów tarczycy (monojodotyronina i dwujodotyronina. Proces organifikacji jest katalizowany przez peroksydazę tarczycową.
Proteoliza tyreoglobuliny z uwolnieniem T4 i T3 do krwi.
Hormony tarczycy wiążą się silnie z białkami osocza. Jedynie około 0,015% T4 i 0,33% T3 krążącej w osoczu jest w postaci wolnej. Jedynie wolna frakcja hormonów tarczycy odpowiada za aktywność biologiczną.
W ciąży, w ostrych chorobach wątroby i niedoczynności tarczycy stwierdza się zwiększone wiązanie hormonów tarczycy z białkami osocza. Wiele leków współzawodniczy z T3 i T4 o białka wiążące, czego efektem jest jest podwyższenie wolnej frakcji hormonów we krwi. Przykładami są niektóre NLPZ (diklofenak, salicylany, a z leków przeciwpadaczkowych pochodne hydantoiny).
U kobiet przyjmujących doustne środki antykoncepcyjne zawierające estrogeny stężenie całkowitej T4 jest podwyższone, a stężenie wolnej T4 prawidłowe.
T3 ma krótszy okres półtrwania (1-3dni).
T4 (5-7 dni)
T3 jest kilkakrotnie aktywniejszy biologicznie
T4 jest głównym hormonem powstającym w tarczycy
T3 w większości powstaje w tkankach obwodowych z T4 w wyniku dejodynacji katbolizowanej przez enzym dejodynazy
T3 aktywuje receptory zlokalizowane w jądrze komórkowym, co prowadzi do syntezy białek odpowiedzialnych za efekty działania hormonów tarczycy.
Działanie hormonów tarczycy: poprzez łączenie się z receptorami w jądrze, w błonie plazmatycznej i mitochondriach.
Hormony tarczycy kontrolują metaboliczną aktywność wszystkich tkanek przez regulowanie czynności genów odpowiedzialnych za procesy oddychania komórkowego.
Aktywniejsza T3 decyduje o przyswajaniu tlenu, produkcji ciepła i tempie podstawowego metabolizmu oraz ma wpływ na wiele podstawowych procesów życiowych jak synteza i degradacja cholesterolu, transport jonów w wątrobie i mięśniach, wykorzystanie witamin, regulacja funkcji innych gruczołów dokrewnych. Niezbędna jest do prawidłowego rozwoju OUN i wzrostu dzieci.
Wskazania do stosowania T4 i T3:
niedoczynność tarczycy
(przyczynami są: zapalenia tarczycy [głównie choroba Hashimoto], chirurgiczna resekcja tarczycy i leczenie radiojodem 131J.
Terapia niedoczynności polega na substytucyjnym podawaniu T4. Zasadą jest rozpoczynanie terapii małymi dawkami (12,5-25 ug na dobę u starszych, 25-50 ug u młodszych). Zastosowanie większych dawek początkowych u osób z chorobami układu sercowo-naczyniowego może grozić zaostrzeniem ChNS, zaburzeniami rytmu, zgonem. Właściwą dawkę substytucyjną ustala się na podstawie objawów klinicznych i stężenia TSH we krwi, zazwyczaj wynosi 50-150 ug/doba. W ciąży, zaburzeniach wchłaniania jelitowego, przy stosowaniu hormonalnej terapii zastępczej, leków przeciwpadaczkowych i doustnych preparatów żelaza dawkę T4 należy zwiększyć. Pokarm, preparaty wapnia, glinu i cholestyramina zmniejszają wchłanianie T4. Jeśli niedoczynność nie ma charakteru przejściowego, leczenie T4 prowadzimy przez całe życie.
Wole obojętne - najczęściej objawem zespołu adaptacyjnego do niedoboru jodu jako substratu do syntezy hormonów tarczycy. Celem leczenia jest zahamowanie wydzielania TSH, a przez to wzrostu tarczycy
Stany po operacyjnym usunięciu tarczycy z powodu raka tarczycy - należy stosować wysokie dawki supresyjne hormonów hamujące wydzielanie TSH odpowiedzialnej za wzrost tkanki tarczycowej.
Przełom hipometaboliczny - T4 lub T3 należy stosować dożylnie w wysokich dawkach 50-400 ug/doba (T4) lub 25-100ug/doba (T3)
Tyroksyna (euthyrox) tabl 0,025 0,05 0,075 0,1 0,125 0,15mg; dawkowanie indywidualne 1 na dobę na czczo.
Tyroksyna + Trójjodotyronina (Novothyral 75 i Novothyral 100) - tabl, dawkowanie indywidualne 1 na dobę na czczo.
LEKI PRZECIWTARCZYCOWE (TYREOSTATYKI)
hamują tworzenie hormonów tarczycy.
a) tioamidy
-pochodne imidazolu
-pochodne tiouracylu
b) tiocyjanki i nadchlorany
c) związki litu
Pochodne imidazolu i tiouracylu stosowane najszerzej (tiamazol i karbimazol). Hamują utlenianie jodków do jodu aktywnego, wbudowywanie jodu do reszt tyrozylowych tyreoglobuliny i sprzęganie jodotyrozyn do T4 i T3, blokując peroksydazę tarczycową. Po za tym pełne dawki tiamazolu mają działanie immunosupresyjne, co jest korzystne w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa.
Do pochodnych tiouracylu należy propylotiouracyl - podobny mechanizm do działania tiamazolu, ale ponadto blokuje konwersję T4 do T3 w tkankach obwodowych.
Działanie pochodnych imidazolu i tiouracylu jest wzmacniane w przypadku niedoboru jodu, osłabiane jego nadmiarem.
Wskazaniem do stosowania propylotiouracylu i tiamazolu jest nadczynność tarczycy (najczęściej w nadczynności spowodowanej chorobą Gravesa-Basedowa). Zasada leczenia: podajemy leki w wyższej dawce początkowej, w zależności od objawów klinicznych i podaży jodu, 30-40mg, w cięższych przypadkach 60mg na dobę dla tiamazolu i 400-600mg na dobę dla propylotiouracylu. Po uzyskaniu pełnej eutyrozy stosuje się dawki podtrzymujące: 2,5-15mg dla tiamazolu i 50mg dla propylotiouracylu. Leczenie prowadzimy przez 18-24 miesiące.
Stosowane są również u chorych z nadczynnością tarczycy, kierowanych do leczenia chirurgiczneo lub leczenia jodem radioaktywnym. Stosowane są także w dużych dawkach w leczeniu przełomu tyreotoksycznego (hipermetabolicznego).
W odróżnieniu od tiamazolu, propylotiouracyl wiąże się w dużym stopniu z białkami osocza.
Tiamazol lepiej przenika przez barierę łożyskową
oba leki mogą być stosowane (ostrożnie!) u ciężarnych. Ciąża zwykle łagodzi objawy nadczynności tarczycy, dlatego podajemy dawki 2krotnie mniejsze.
Oba przechodzą do mleka matki.
U większości nie ma objawów niepożądanych. Jeżeli są to: wysypka, świąd skóry, wypadanie włosów, nudności bóle stawów, żółtaczka cholestatyczna(częściej tiamazol), zapalenie wątroby(częściej propylotiouracyl) i trombocytopenia. Najpoważniejsza, groźna dla życia - agranulocytoza. Dlatego należy uprzedzić chorego, że w przypadku wystąpienia bólu gardła lub gorączki - natychmiast odstawić lek i zgłosić się do lekarza! Rutynowo kontrolować liczbę białych krwinek we krwi!
Tiamazol (Metizol) tabl 5mg, Thyrozol 5, 10 i 20mg; dawkowanie indywidualne 2x/dobę.
Propylotiouracyl (Thyrosan) - tabl 50mg; dawkowanie indywidualne 3x/dobę; działanie leku uwidacznia się po kilku tygodniach!!
Leki przeciwtarczycowe mają działanie wolotwórcze, wynikające ze zwiększenia sekrecji TSH, na skutek blokady syntezy hormonów tarczycy.
Nadchloran potasu blokuje wychwyt jodu przez tarczycę. Stosowany rzadko, jedynie w przypadkach szczególnych, jak nadczynność indukowana amiodaronem.
Węglan litu hamuje uwalnianie hormonów z tarczycy, działa słabiej niż tiamazol i propylotiouracyl. Znalazł zastosowanie w sytuacjach gdy inne leki przeciwtarczycowe są przeciwwskazane.
Leki beta-adrenolityczne pozbawione wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej, zazwyczaj propranolol - często stosowane w nadczynności, przełomie tarczycowym, hamują obwodową konwersję T4 do T3 i zmniejszają obwodowe objawy nadczynności tarczycy, takie jak: tachykardia, uczucie wewnętrznego drżenia, wzmożona potliwość, pobudzenie nerwowe.
Związki jodu
jod jest niezbędny do syntezy hormonów tarczycy, dlatego dostarczenie odpowiedniej jego ilości ma podstawowe znaczenie dla prawidłowej czynności tarczycy. Dzienne zapotrzebowanie na jod wynosi 0,15-0,3mg. Jodowanie soli kuchennej sprawiło, że niedobór jodu stanowi mniejszy problem. W profilaktyce stosuje się głównie jodek potasu.
Wskazaniem jest wole obojętne z niedoboru jodu, głównie u dzieci i młodzieży. Leczenie trwa średnio 12 miesięcy i nie powinno przekraczać 24miesięcy. W czasie leczenia można oczekiwać zmniejszenia się wola po 4-6 miesiącach. Należy również pamiętać że jod stanowi 65% cząsteczki T4 czyli podczas stosowania jednej tabletki zawierającej 0,1 mg T4, do tarczycy dostaje się około 0,04mg jodu (po uwzględnieniu strat wynikających z niekompletnego wchłaniania się jodu w przewodzie pokarmowym).
Przeciwwskazaniem do leczenia jodkiem potasu jest nadczynność tarczycy.
Jodek potasu (Jodid) - tabl 0,1 i 0,2mg; profilaktycznie 1x/dobę
( kalium iodatum) - proszek
Oprócz jodku potasu stosowanego w suplementacji, w lecznictwie stosuje się jod nieorganiczny (doustnie jako płyn Lugola lub dożylnie jako jodek sodu), który wpływa na uwalnianie hormonów z tyreoglobuliny, a także jod organiczny, który hamuje konwersję T4 do T3.
Wskazaniem do terapii jodem nieorganicznym i organicznym są: przygotowanie do operacji tarczycy i przełom tyreotoksyczny. Dawki jodu podawanego w celu zablokowania czynności tarczycy przed zabiegiem operacyjnym są znacznie wyższe od dawek stosowanych w wyrównywaniu niedoborów jodu.
W leczeniu nadczynności tarczycy w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa, gruczolaka autonomicznego lub wola guzowatego oraz w raku tarczycy stosowany jest jod radioaktywny - 131J. Podawany jest on doustnie, zazwyczaj jednorazowo w dawce zależnej od wychwytu przez tarczycę i jej masy. Mechanizm działania leczniczego polega na uszkodzeniu jąder komórek pęcherzykowych, co powoduje atrofię tkanki tarczycowej. Leczenie jest skuteczne, bezpieczne i tanie.
Bezwzględnym przeciwwskazaniem do jego podawania jest ciąża. Po leczeniu jodem u wielu pacjentów rozwija się niedoczynność tarczycy wymagająca substytucyjnego podawania hormonów.
Wodny roztwór jodu (Płyn Lugola) - roztwór (100g zawiera 1g jodu i 2g jodku potasu), 1 kropla zawiera 8mg jodu nieorganicznego, w przygotowaniu do operacji tarczycy zwykle 3x 5-8kropli.
HORMONY TRZUSTKI
Trzustka zdrowego człowieka wydziela 24-48 jednostek insuliny na dobę. Wydzielanie to podlega regulacji metabolicznej, hormonalnej i nerwowej;
Czynniki metaboliczne:
wzrost stężenia glukozy we krwi.
Aminokwasy również pobudzają jej wydzielanie.
Czynniki nerwowe:
Stymulacja nerwu błędnego pobudza wydzielanie
Czynniki hormonalne:
glukagon pobudza wydzielanie
gastryna pobudza wydzielanie
sekretyna pobudza wydzielanie
somatostatyna hamuje wydzielanie insuliny
Insulina wywiera swoje działanie przez wiązanie z receptorem insulinowym (zlok w błonie kom). Aktywacja rec insulinowego powoduje ciąg reakcji metabolicznych regulujących przemiany węglowodanów, tłuszczów i białek.
Insulina jest hormonem anabolicznym. W zakresie gospodarki:
Białkowej - pobudza transport aminokwasów do komórki, pobudza syntezę i hamuje rozpad białek
Węglowodanowej - pobudza transport glukozy do komórek i wykorzystanie glukozy w komórce, syntezę glikogenu, a hamuje glikogenolizę i glukoneogenezę.
Tłuszczowej - hamuje lipolizę, pobudza syntezę trójglicerydów.
Efektem działania insuliny jest spadek stężenia glukozy we krwi (działa hipoglikemizująco).
Wskazaniem do stałego stosowania insuliny jest cukrzyca I (insulinozależna). Także cukrzyca typu 2, u pacjentów u których doustne leki przeciwcukrzycowe są nieskuteczne bądź istnieją powikłania cukrzycy w postaci nefropatii, retinopatii lub neuropatii. Także w sytuacjach gdy występują ostre zakażenia (np. zap płuc), śpiączka ketonowa, śpiączka hiperosmolarna lub pacjenci są poddawani zabiegom operacyjnym, a także u kobiet w ciąży.
Leczenie insuliną może mieć charakter monoterapii lub leczenia skojarzonego z lekami przeciwcukrzycowymi, przede wszystkim z pochodnymi sulfonylomocznika.
Insulinoterapia konwencjonalna - polega na wstrzykiwaniu insuliny raz lub dwa razy w ciągu doby (przed śniadaniem, przed kolacją)
Insulinoterapia intensywna - wstrzykiwanie 4xdobę - przed posiłkami insuliny krótkodziałającej i dodatkowo przed snem insuliny o pośrednim lub długim czasie działania. Celem takiego leczenia jest utrzymanie stężenia insuliny na podstawowym poziomie w ciągu doby. Wskazaniem do stosowania jest cukrzyca typu 1 u osób które są w stanie przystosować się do tego reżimu 4 wstrzyknięć.
Pompa insulinowa - podaje insulinę krótko działającą do tkanki podskórnej brzucha w ciągu całej doby. (utrzymywanie stałego podstawowego stężenia insuliny przez całą dobę i możliwość programowania odpowiednich dawek przed posiłkami, wysoki koszt leczenia).
Objawy niepożądane insulinoterapii: hipoglikemia, uczulenie, insulinooporność, lipodystrofia insulinowa.
Hipoglikemia może rozwinąć się w skutek nadmiernie wysokiej dawki insuliny, pominięcia posiłku, dużego wysiłku fizycznego, nadużycia alkoholu. Objawami są: uczucie głodu, wzmożona potliwość, tachykardia, zawroty głowy, niepokój, drżenie, splątanie, drgawki, utrata świadomości. Ciężka hipoglikemia wymaga podania 1mg glukagonu domięśniowo lub dożylnie podać 50ml 20% lub 40% glukozy. Lekką hipoglikemię leczy się podając kilka kostek cukru lub słodkiego płynu etc.
Uczulenie - może mieć charakter wczesny lub późny - obecnie rzadko
Insulinooporność - częsty i trudny problem, wynikający najczęściej ze współistnienia otyłości (insulinooporność nieimmunologiczna) lub z unieczynniania insuliny przez przeciwciała insulinowe (insulinooporność immunologiczna). W leczeniu insulinooporności powinno się stosować preparaty insuliny ludzkiej, prowadząc terapię 3-4 wstrzyknięciami dziennie oraz kojarząc insulinę z doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi.
Lipodystrofia insulinowa rozwija się zwykle po kilku miesiącach terapii i polega na reakcji immunologicznej objawiającej się zanikiem tkanki tłuszczowej w miejscu wstrzyknięcia. Nie jest groźnym powikłaniem i zmiana miejsc wstrzyknięć zazwyczaj wystarcza.
Nie ma bezwzględnych przeciwwskazań do leczenia insuliną.
Względnym przeciwwskazaniem jest uczulenie na insulinę typu natychmiastowego.
Preparaty insuliny:
Krótko działające (6-8h) - przezroczyste płyny - jako jedyne mogą być stosowane dożylnie, cechują się szybkim początkiem działania po podaniu podskórnym. Należą do nich: insulina krystaliczna i insulina cynkowo-octanowa typu semilente (o nieco późniejszym i nieco dłuższym czasie działania niż insulina krystaliczna).
O pośrednim czasie działania (do 24h) - nieprzezroczyste zawiesiny - przed użyciem wstrząsnąć. Do tych insulin należą: insulina izofanowa (NPH) oraz insulina cynkowo-octanowa typu lente (mieszanina insuliny semilente i ultralente w stosunku 3:7)
Długo działające (>24h) - insulina cynkowo-octanowa typu ultralente i insulina glargina. Glargina utrzymuje stężenie glukozy we krwi przez długi czas na stałym poziomie.
Mieszanki insulin - dostępne w fiolkach lub we wkładach do wstrzykiwań (tzw peny) i zawierają insulinę krótko i o pośrednim czasie działania. Przeznaczone do stosowania 2x dziennie.
Analogi insuliny - zmodyfikowane biotechnologicznie cząsteczki - cechują się bardzo szybkim wchłanianiem z tkanki podskórnej. Można je podawać bezpośrednio przed posiłkiem i indywidualnie dobierać dawkę w zależności od zawartości węglowodanów w posiłku. Przedstawicielem w PL jest humalog (insulina lispro). Insuliny aspart. W użyciu są również mieszanki humalogowe zawierające insulinę lispro i jej protaminową zawiesinę, połączone w odpowiednich proporcjach.
Większość preparatów występuje w postaci fiolek po 40, 80 i 100 j.m. w 1ml albo wkładów do wstrzykiwaczy zawierających 150-300 j.m. (penfile)
W leczeniu przewlekłym ZAWSZE podskórnie, zmieniając miejsca wstrzyknięć.
W leczeniu śpiączki ketonowej lub hiperosmolarnej można podawać dożylnie lub domięśniowo.
Dożylnie TYLKO insulinę krystaliczną.
Mieszanie ex tempore insulin, powinno dotyczyć tylko preparatów tego samego gatunku pochodzących od tego samego producenta!
GLUKAGON
jest hormonem polipeptydowym wytwarzanym przez komórki alfa wysp trzustkowych. Wydzielanie glukagonu jest pobudzane przez hipoglikemię, a hamowane przez hiperglikemię i wysoki poziom kwasów tłuszczowych. Glukagon działa głównie katabolicznie. Silnie i szybko podnosi stężenie glukozy we krwi, ma zastosowanie w stanach hipoglikemicznych, może być stosowany jako lek działający inotropowo dodatnio w leczeniu niewydolności krążenia, np. przy przedawkowaniu leków Beta-adrenolitycznych lub chinidyny.
DOUSTNE LEKI PRZECIWCUKRZYCOWE
1. Leki zwiększające wydzielanie insuliny:
a) pochodne sulfonylomicznika:
I generacji (tolbutamid, chlorpropamid);
II generacji (glibenklamid, gliklazyd, glipizyd, glikwidon);
II generacji (glimepiryd)
b) repaglinid
2. Leki zmniejszające wchłanianie glukozy w przewodzie pokarmowym i/lub zwiększające wrażliwość na insulinę:
a) biguanidy;
b) inhibitory alfa-glukozydazy;
c) tiazolidinediony.
Pochodne sulfonylomicznika
pobudzają wydzielanie insuliny, zmniejszają insulinooporność. Działanie wywierają przez receptory SUR obecne min w trzustce, naczyniach krwionośnych i mięśniu sercowym.
Wskazaniem do stosowania jest cukrzyca typu 2, kiedy dieta i wysiłek fizyczny są niewystarczające do uzyskania prawidłowych wartości stężenia glukozy.
Przeciwwskazaniem jest cukrzyca typu 1 i ciąża.
Do leczenia cukrzycy typu 2 u pacjentów z niewydolnością nerek najlepiej nadaje się glikwidon.
Objawy niepożądane: hipoglikemia (zwłaszcza po chlorpropamidzie), nietolerancja alkoholu i objawy żołądkowo-jelitowe.
W miarę leczenia skuteczność pochodnych sulfonylomocznika zmniejsza się i zachodzi potrzeba stosowania innego doustnego leku przeciwcukrzycowego lub insuliny,
Pochodne sulfonylomocznika dzielimy na leki 3 generacji. Powszechnie stosuje się leki II generacji, a ostatnio wprowadzono glimepiryd lek III generacji, wywołujący najmniej objawów niepożądanych.
Nowym lekiem przeciwcukrzycowym jest repaglinid - ma inną budowę niż pochodne sulfonylomocznika, ale podobny mechanizm - zwiększa wydzielanie insuliny. Ma bardzo krótki czas działania i zalecany jest w obniżaniu hiperglikemii poposiłkowej. Może być stosowany w niewydolności nerek.
Biguanidy
zmniejszają wchłanianie glukozy i zwiększają wrażliwość na insulinę, nie wpływają na wydzielanie insuliny.
Wskazaniem jest cukrzyca typu 2 z otyłością, insulinoopornością lub zaburzeniami lipidowymi osocza (obniżają poziom trójglicerydów i podwyższają HDL).
Objawy niepożądane (u 25-40% - często) - zaburzenia przewodu pokarmowego (metaliczny smak w ustach, bóle w nadbrzuszu, nudności, zaparcia), niedokrwistość, kwasica mleczanowa (obecnie prawie się nie zdarza).
Przeciwwskazania: cukrzyca typu 1, obecność ostrych powikłań cukrzycy (ketoza, odwodnienie), niewydolność wątroby, niewydolność nerek, spożywanie alkoholu, hipoksemia, ciąża, okresy przed i pooperacyjne. Przeciwwskazane jest także kojarzenie z salicylanami, pochodnymi fenotiazyny i barbituranami. Mogą być kojarzone z pochodnymi sulfonylomocznika. Obowiązuje zasada stopniowego zwiększania dawki
Metformina (glucophage, Gluformin, Metfogamma, Metfloratio, Metformax, Metformin, Siofor) - tabl. 0,5 0,85 i 1,0; 2-3xdoba 500-850mg podczas posiłku (dawkowanie indywidualne).
Inhibitory alfa-glukozydazy
zmniejszają hiperglikemię poposiłkową przez opóźnianie wchłaniania dwucukrów w przewodzie pokarmowym. Są przydatne w leczeniu świeżo wykrytej cukrzycy typu 2 i łagodnej hiperglikemii na czczo. Inhibitory alfa-glukozydazy są bezpieczne, ale często (30-60%) występują zaburzenia żołądkowo-jelitowe, takie jak wzdęcia brzucha i biegunka. Mogą być kojarzone z innymi doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi.
Akarboza (Glucobay) - tabl 50 i 100mg; 2x na dobę 25mg, później 3xna dobę 50mg na początku posiłku
Tiazolidinediony
są nowymi lekami, zwiększają wrażliwość komórek na insulinę. Są agonistami receptorów gamma aktywowanych przez proliferatory peroksysomów (PPAR gamma).
Wskazaniem do ich stosowania jest cukrzyca typu 2 u pacjentów, u których monoterapia pochodnymi sulfonylomocznika lub metforminą nie zapewnia pożądanej kontroli stężenia glukozy we krwi.
Przeciwwskazaniami są: niewydolność krążenia, zaburzenia czynności wątroby, osteoporoza.
Roziglitazon (Avandia) - tabl. 4 i 8mg, 1-2xdobę 4-8mg.
GONADOTROPINY
Wydzielana przez podwzgórze gonadoliberyna (GnRH) pobudza uwalnianie z przedniego płata przysadki:
- lutropiny (LH) - hormonu luteinizującego
- foliotropiny (FSH)
U obu płci gonadotropiny uwalniane są pulsacyjnie - u mężczyzn w rytmie dobowym, u kobiet w okresie rozrodczym w rytmie dobowym, zależnym jednak od fazy cyklu miesiączkowego. W dzieciństwie pojawiają się sporadycznie nocne pulsy wydzielania LH i FSH. Z wiekiem ich częstość i amplituda wzrasta - między 9 a 11 rż, pulsy występują już na tyle regularnie, że poziom steroidów płciowych osiąga wartości wystarczające do pojawienia się trzeciorzędowych cech płciowych.
Androgeny powstają gonadach (w niewielkich ilościach w nadnerczach). Głównym androgenem powstającym w jądrach jest testosteron oraz powstające w mniejszych ilościach 5alfa-dihydrotestosteron (DHT) i androstendion. Jajniki wydzielają również niewielkie ilości 5alfa-dihydrotestosteronu (DHT) i androstendionu, a kora nadnerczy - testosteron i dehydroepiandrosteron (DHEA). W jajniku oraz tk tłuszczowej aromataza przekształca testosteron do estradiolu, a androstendion do estronu (stąd u osób otyłych wyższe stężenia w/w). po menopauzie estrogeny powstają głównie na drodze aromatyzacji androgenów nadnerczowych w kom tłuszczowych.
Zastosowanie lecznicze
Do leczenia zaburzeń funkcjonowania osi podwzgórze-przysadka-gonada stosuje się gonadoliberynę i jej analogi.
Leki podaje się w przypadkach opóźnionego dojrzewania płciowego u chorych z hipogonadyzmem hipogonadotropowym lub przy niezstąpieniu jąder, w leczeniu nowotworów hormonozależnych.
W przypadku tych chorób zaletą analogów GnRH jest ich działanie antyproliferacyjne. Efekt “farmakologicznej kastracji” - uzyskiwany za pomocą agonistów GnRH - wykorzystuje się także w leczeniu endometriozy i mięśniaków macicy. Przedwczesne dojrzewanie stanowi wskazanie do podawania analogów GnRH.
Działania niepożądane długotrwałego podawania analogów GnRH:
uczucie gorąca, bóle głowy, zmiany zanikowe w narządzie rodnym kobiet, impotencja u mężczyzn, zmniejszen ie libido i obniżenie nastroju u obu płci, osteoporoza.
HORMONY PŁCIOWE MĘSKIE
ANDROGENY
[... ???]
Zastosowanie:
Efekt androgenne testosteronu i jego pochodnych wykorzystywane są u mężczyzn w zastępczej terapii hormonalnej po kastracji, w leczeniu hipogonadyzmu hipergonadotropowego (tzw niedoczynność komórek Leydiga), w niektórych przypadkach hipogonadyzmu hipogonadotropowego wtórnego (wynikającego z braku gonadotropin), którego leczenie polega na substytucyjnym podawaniu hormonów przysadki pobudzających spermatogenezę i wytwarzanie androgenów.
Testosteron stosuje się również w celu pobudzenia wzrostu u chłopców z opóźnionym dojrzewaniem płciowym i u mężczyzn, u których następuje osłabianie popędu płciowego, nadpobudliwość, osłabienie koncentracji, depresja, osteoporoza, osłabienie siły mięśniowej - na skutek zmniejszania się stężenia testosteronu.
Korzystne efekty działania podawanych androgenów kobietom w przypadkach nieoperacyjnego raka sutka u kobiet w przedmenopauzalnym i raku błony śluzowej macicy.
Działania niepożądane androgenów:
-zwiększenie wskaźnika hematokrytu (następstwo pobudzenie erytropoezy)
-podwyższenie ciśnienia krwi i obrzęki w wyniku zatrzymania NaCl i wody w organizmie
-trądzik
-bolesny wzwód członka
-przedwczesne dojrzewanie i zarastanie chrząstek nasadowych kości
-zahamowanie spermatogenezy, niepłodność
-wirylizacja u kobiet
Objawy niepożądane manifestują się najsilniej u dzieci, kobiet i osób w podeszłym wieku.
Przeciwwskazaniem do stosowania androgenów są: rak sutka u mężczyzn, rak gruczołu krokowego, nerczyca, zaburzenia czynności wątroby, okres ciąży i laktacji.
Testosterone enanthate (Testosteronum prolongatum) - amp 0,1g/ml
Testosterone propionate: Omnadren 250- amp 0,1g/ml ; Testosteronum propionicum amp 0,01 i 0,025g/ml
Testosterone undecanoas (Andriol) - kaps 0,04g
Mesterolon (Proviron 25) - tabl 0,025g
STEROIDY ANABOLICZNE
pobudzają biosyntezę białek, erytropoezę, pobudzają ostoblasty, zwiększają masę mięśniową, zwiększają łaknienie oraz wydolność umysłową. Mają również działanie androgenne.
Zastosowanie:
-choroby wyniszczające
-niedożywienie
-odleżyny, oparzenia, odmrożenia
-złamania kości
-anemia aplastyczna
-stany po radioterapii i długotrwałym leczeniu glikokortykosteroidami
Leki anaboliczne należy stosować łącznie z dietą wysokobiałkową, witaminami i mikroelementami.
Działania niepożądane:
u osób zdrowych steroidy mogą być przyczyną: uszkodzenia wątroby, kardiomiopatii przerostowej, zaburzeń behawioralnych, niekontrolowanych zachowań agresywnych, zaburzenia libido i niepłodności, wirylizacji u kobiet, nadmiernego przerostu masy mięśniowej co przy braku wytrzymałości wiązadeł i ścięgien może doprowadzić do ich zerwania.
Przeciwwskazania:
uczulenia, zespół nerczycowy, ostre uszkodzenie i niewydolność wątroby, niewydolność serca. Zachować ostrożność u chorych na cukrzycę i dzieci do zakończenia wzrostu. Ciąża i okres laktacji stanowią bezwzględny zakaz stosowania.
Leki te nasilają działanie doustnych leków przeciwcukrzycowych, insuliny, doustnych leków przeciwzakrzepowych, kortykosteroidów.
Metandenone (Metanabol) tabl 0,001 i 0,005; 10-20mg/doba w dwóch dawkach - krem 0,5%
Nandrolon (Deca-Durabolin, Nerobolil) - amp 0,025g/ml, 25mg/tydzien i.m.
Stanazol (Stromba) - tabl 0,005; 5-10mg/doba
ANTYANDROGENY
-to związki konkurujące z androgenami o wiązanie z receptorem w tkankach docelowyach. Najsilniejszym antyandrogenem jest octan cyproteronu, stosowany u:
kobiet z objawami androgenizacji (łojotok, trądzik, łysienie typu męskiego, hirsutyzm)
w leczeniu nieoperacyjnego raka gruczołu krokowego u mężczyzn
w leczeniu przedwczesnego dojrzewania płciowego oraz w leczeniu nadmiernej pobudliwości płciowej i zaburzeń zachowania seksualnego - ekhibicjonizmu, pedofilii, skłonności do gwałtu, fetyszyzmu, sadomasochizmu, sodomii czy transwersytyzmu. Nie zmienia charakteru popędu płciowego ale wybitnie go zmniejsza. Lek nie jest skuteczny w nadpobudliwości seksualnej u alkoholików
Działania niepożądane: utrata libido, uczucie zmęczenia, zahamowanie spermatogenezy, odwracalna niepłodność, ginekomastia, przewaga katabolizmu nad działaniem anabolicznym, zaburzenia czynności wątroby, względna niewydolność kory nadnerczy. Leki te upośledzają sprawność w prowadzeniu pojazdów i maszyn.
Przeciwwskazania: ciąża(feminizacja płodu), okres laktacji, choroby wątroby, choroby nowotworowe z wyjątkiem raka gruczołu krokowego, zmiany zatorowo-zakrzepowe, depresja. Zachować ostrożność u chorych na cukrzycę i z niewydolnością kory nadnerczy.
Interakcje: Ryfampicyna zmniejsza skuteczność octanu cyproteronu, z kolei cyproteron osłabia działanie doustnych środków przeciwcukrzycowych, barbituranów, fenytoiny, ampicyliny, tetracyklin.
W paliatywnym leczeniu raka gruczołu krokowego podawany jest często niesteroidowy antyandrogen - flutamid (można go stosować w celu zmniejszenia objawów hirsutyzmu u kobiet).
Najczęstszymi działaniami niepożądanymi: są zapalenie wątroby, suchość skóry, wzrost łaknienia, osłabienie libido.
Cyproterone (Androcur) - tabl 0,01 i 0,05
Androcur Depot - amp 0,3
Flutamide (Flutamid) - tabl 0,25
HORMONY PŁCIOWE ŻEŃSKIE
estrogeny
[... rola estrogenów ble ble??]
Wskazaniem do stosowania estrogenów jest hormonalna terapia zastępcza (HTZ) i hormonalna antykoncepcja (HA).
HTZ polega na uzupełnianiu niedoborów endogennych hormonów. Jest zatem postępowaniem z wyboru u kobiet:
z nasilonymi objawami zespołu klimatycznego, osteoporozą i zmianami zanikowymi w układzie moczowo-płciowym
po kastracji (usunięciu jajników)
w zespole przedwczesnego wygasania czynności jajników
w zaburzeniach miesiączkowania wynikających z pierwotnego lub wtórnego hipogonadyzmu
w niektórych postaciach raka sutka (przynajmniej 5 lat po menopauzie).
U mężczyzn estrogeny stosowane są wspomagająco w leczeniu raka gruczołu krokowego.
Stosowanie estrogenów w HTZ:
usuwa objawy ich niedoboru w tkankach układu mocz-płciowego, zapobiega zmianom zanikowym predysponującym do nawracania stanów zapalnych oraz zaburzeniom oddawania moczu
zapobiega dolegliwościom naczyniowym w postaci zlewnych potów, uderzeń gorąca
wywiera działania naczyniorozszerzające wzmagając syntezę tlenku azotu w śródbłonku naczyń i hamując powstawanie endoteliny1
opóźnia rozwój miażdżycy zwiększając frakcję HDL i zmniejszając frakcję LDL
poprawia tolerancję glukozy pobudzając wydzielanie insuliny i zmniejszając insulinooporność tkanek obwodowych
osłabia proces osteoporozy
łagodzi objawy niestabilności emocjonalnej i depresji, poprawia pamięć słowną
W HTZ korzystniejsze jest stosowanie estradiolu, jego estrów oraz sprzężonych estrogenów niż syntetycznych estrogenów (etynyloestradiol, mestranol), które z uwagi na silne hamowanie wydzielania gonadotropin wchodzą w skład preparatów antykoncepcyjnych.
Estrogeny wchłaniają się bardzo dobrze z przewodu pokarmowego, skóry i błon śluzowych, po podaniu doustnym ulegają efektowi “podwójnego przejścia” - z tego względu korzystniejsze jest ich zastosowanie miejscowe, dopochwowe (kremy, gałki) lub przezskórne (żele, kremy, plastry).
Przezskórne (w postaci plastrów) stosowanie estradiolu w HTZ pozwala na około 40-krotne zmniejszenie dawki dobowej hormonu w porównaniu z drogą doustną, co ogranicza działania niepożądane.
Działania niepożądane: obrzęki, przyrost masy ciała, ból i napięcie sutków, mastopatia, zwiększenie ryzyka wystąpienia raka sutka, nudności, bóle i wzdęcia brzucha, łysienie, upośledzenie czynności wątroby (żółtaczka zastoinowa), przebarwienia skóry, podwyższenie stężenia trójglicerydów, przemijające zaburzenia widzenia, bóle głowy, rozwój raka endometrium w okresie pomenopauzalnym, estrogeny syntetyczne wielokrotnie silniej niż naturalne zwiększają syntezę wątrobowych czynników krzepnięcia i zmniejszają stężenie antytrombiny III, zatem zwiększają ryzyko zawału serca i zatorowości płucnej zwłaszcza u pacjentek palących tytoń i u kobiet po 35rż.
U kobiet z zachowaną macicą, leczenie estrogenami należy łączyć z cyklicznym stosowaniem progestagenów, aby nie dopuścić do przerostu błony śluzowej macicy i rozwoju nowotworu.
Przeciwwskazania:
bezwzględne: ciąża, ostre i przewlekłe choroby wątroby, nowotwory sutka (do 5 lat po menopauzie), endometrioza, mięśniaki i włókniaki macicy, nowotwory macicy i przysadki, stany zatorowo-zakrzepowe zwłaszcza świeże.
Względne: padaczka, nadciśnienie, cukrzyca, kamica żółciowa, porfiria, niedokrwistość sierpowata, przebyty udar mózgu, bóle migrenowe.
Barbiturany przyspieszają metabolizm estrogenów. Te zaś hamują metabolizm benzodiazepin, nasilają działanie glikokortykosteroidów, mogą nasilać lub osłabiać działanie trójpierścieniowych leków antydepresyjnych, nasilają działanie tamoksyfenu.
Preparaty: [... ???]
ANTYESTROGENY
blokują działanie estrogenów w komórkach gruczołu sutkowego, macicy, pochwy, układu podwzgórzowo-przysadkowego.
Lekiem o działaniu antyestrogenowym jest klomifen. Zwiększa wydzielanie FSH a zwłaszcza LH, znosząc hamujące działanie estrogenów na wydzielanie GnRH.
Zastosowanie: leczenie niepłodności na tle braku owulacji i zaburzeniach miesiączkowania. U mężczyzn w przypadku oligospermii.
Niepożądane: zaostrzenie objawów naczynioruchowych, nudności, wymioty, zawroty głowy, powiększenie i powstawanie torbieli jajników, stany depresyjne, bezsenność.
Przeciwwskazania: choroby wątroby, nowotwory narządów płciowych, guzy przysadki, krwawienia z dróg rodnych.
W terapii raka sutka u kobiet po menopauzie stosowany jest tamoksyfen i mniej toksyczny toremifen i raloksyfen.
PROGESTERON I PROGESTAGENY
progestageny - naturalne i syntetyczne pochodne progesteronu i syntetyczne pochodne testosteronu
Progesteron ma podstawowe znaczenie dla płodności. W trakcie cyklu miesiączkowego progesteron wytwarzany jest ciałku żółtym. Odpowiada on za utrzymanie ciąży wpływając na lepsze ukrwienie i zwiększanie masy mięśniowej macicy, osłabianie pobudliwości i kurczliwości trzonu oraz zwiększanie napięcia okolicy ujścia wewnętrznego macicy. Od 3 miesiąca ciąży głównym narządem wytwarzającym progesteron jest łożysko. W mniejszych ilościach jest on wytwarzany przez korę nadnerczy, a u mężczyzn przez jądro. Progesteron pobudza również formowanie kości i zmniejsza obrót kostny, podwyższa temperaturę ciała, zmniejsza napięcie mięśni gładkich układu moczowego, wzmacnia pamięć wzrokową. Działa synergistycznie z estradiolem na gruczoł sutkowy pobudzając wzrost pęcherzyków gruczołowych i nabłonka przewodów.
Wskazania: zaburzenia cyklu miesiączkowego, poronienia zagrażające bądź nawykowe będące skutkiem nadmiernego wydzielania estrogenów, niewydolność ciałka żółtego, endometrioza, mięśniaki macicy.
Działania niepożądane: trądzik, obrzęki, pokrzywka, przyrosty masy ciała, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, żółtaczka. Syntetyczne progestageny - maskulinizacja płodów żeńskich. Obniżenie nastroju, uczucie zmęczenia, depresja.
Przeciwwskazania: nadwrażliwość, niewyjaśnione krwawienia z dróg rodnych, nowotwory estogenozależne lub androgenozależne, w okresie laktacji. W okresie ciąży dopuszczalne - tylko w określonych przypadkach.
Dawkowanie indywidualne w zależności od przyczyny schorzenia.
Zachować ostrożność w czasie leczenia pacjentów z niewydolnością nerek, zaburzeniami krążenia, migrenami, padaczką, astmą. Uważać stosując gestageny u osób chorych na depresję, cukrzycę i hiperlipidemię.
Progestageny nowej generacji (dezogestrel, gestoden, norgestymat) mają znikomy wpływ na metabolizm węglowodanów, bardzo słabe działanie androgenne, nie działają też promiażdżycowo. Drospirenon, analog spironolaktonu, działa antyandrogennie i przeciwmineralokortykosteroidowo (konieczna kontrola poziomu potasu).
HORMONALNA TERAPIA ZASTĘPCZA
usuwa następstwa niedoboru estrogenów, wybitnie poprawiając jakość życia. W HTZ stosowane są wyłącznie estrogeny naturalne: estradiol, estriol i skoniugowane estrogeny końskie w połączenoiu z mikronizowanym progesteronem lub syntetycznymi prostagenami - pochodnymi 19-nortestosteronu i 17 alfa-hydroksyprogesteronu.
Działania niepożądane i przeciwwskazania wynikają z właściwości farmakologicznych stosowanych hormonów, ich dawki i drogi podania.
U pacjentek otyłych, z nadciśnieniem, cukrzycą, hipertrójglicerydemią, kamicą żółciową lub po przebytej chorobie zakrzepowej żył korzystniejsze jest stosowanie leków w postaci plastrów (zmniejszenie dawki estrogenów, wyeliminowany efekt “pierwszego przejścia”, oddziałują jednak słabiej na metabolizm lipidów, co może osłabiać ochronę przed rozwojem chorób układu sercowo-naczyniowego. Można również w HTZ stosować kremy, gałki dopochwowe, pierścienie dopochwowe, wkładki wewnątrzmaciczne, a nawet implanty podskórne. Różnorodność preparatów i dróg podawania stwarza większe szanse na indywidualne dobranie optymalnego modelu HTZ.
Żeby zmniejszyć ryzyko raka endometrium u kobiet z zachowaną macicą, uzupełniono preparaty hormonalne o wstawkę gestagenną, stosowaną przez 10-14 dni w cyklu miesięcznym.
Zaleca się stosowanie estrogenów w sposób ciągły, a progestagenów cyklicznie przez 12 dni w miesiącu. U ponad 80% po zakończeniu wkładki progestagennej występują regularne krwawienia przypominające krwawienia miesięczne.
Oprócz metody cyklicznej stosuje się również terapię ciągłą, gdzie estrogen i prostagen stosowane są codziennie. W tej metodzie dochodzi do atrofii endometrium i ustania comiesięcznych krwawień. Zaletą jest stosowanie gestagenu w dawkach wielokrotnie mniejszych niż w czasie stosowania cyklicznego. Terapię tę zaleca się kobietom starszym z atrofią endometrium obecną już przed leczeniem i okresem menopauzy dłuższym niż 2 lata.
Preparaty:
(zestryfikowane estry końskie (CEE) + progestagen):
Prempac
(walerian estradiulu (E2V) + progestagen):
Cyclo-Progynowa
(17Beta-estradiol (E2) + gestageny):
Trisequence
Estrapak 50
Estracomb TTS
(Inne):
Tribolone (Livial)
Alternatywę dla pacjentek źle znoszących terapię estrogenowo-progesteranową może stanowić tribolon - syntetyczna pochodna 19-nortestorenu łącząca słabe działanie estrogenne, gestagenne i androgenne. Tibolon zapobiega osteoporozie, zmniejsza stężenie lipoproteiny (a), cholesterolu i LDL, usuwa klimateryczne objawy naczynioruchowe.
Działania niepożądane: przyrost masy ciała, obrzęki, zawroty i bóle łowy, łojotok, hirsutyzm, zaburzenia gastryczne
Przeciwwskazania: nowotwory zależne od estrogenów, udary mózgu, choroby układu sercowo-naczyniowego, zakrzepowe zapalenie żył, uszkodzenie i nowotwory wątroby, krwawienia z dróg rodnych, padaczka, migrena.
DOUSTNE ŚRODKI ANTYKONCEPCYJNE
stosowane są środki jedno, bądź dwuskładnikowe.
Wśród dwuskładnikowych wyróżniamy:
jednofazowe - zawierające hormon estrogenowy i progestagen w stałych porcjach
dwufazowe - w których w 21 dniowym systemie podawania w pierwszej fazie cyklu przyjmuje się tabletki zawierające estrogeny lub estrogeny z małą dawką progestagenu, zaś w drugiej fazie cyklu klasyczną kombinację estrogenu z progestagenem.
Trójfazowe - naśladujące do pewnego stopnia prawidłowy cykl miesiączkowy zwłaszcza w drugiej fazie ich przyjmowania, kiedy w składzie tabletek przeważa progestagen.
Wadą systemu trójfazowego jako środka antykoncepcyjnego, związaną z niską zawartością hormonów w tabletkach przyjmowanych w pierwszych dniach cyklu jest możliwość zajścia w ciążę. Większa zawartość progestagenów w tabletkach końcowych może wywołać u niektórych kobiet zespół napięcia przedmiesiączkowego i obniżenie nastroju. Główne wskazania do zastosowania preparatów trójfazowych to regulacja cykli z uzyskaniem prawidłowego krwawienia z odstawienia oraz wystąpienie tzw. Krwawień przełomowych u kobiet przyjmujących preparaty jednofazowe zawierające stosunkowo wysokie dawki estrogenów.
W antykoncepcji stosowane są również systemy, w skład których wchodzi, oprócz 21 hormonalnie czynnych tabletek, 7 tabletek nie działających farmakologicznie. System ten jest określany mianem tabletka codzienna - nie trzeba wtedy pamiętać o 7 dniach przerwy w stosowaniu preparatu.
Antyowulacyjne działanie dwuskładnikowych tabletek wynika z hamowania przez składnik estrogenowy wydzielania FSH i hamowanie dojrzewania pęcherzyka dominującego w jajniku.
Składnik progestagenny hamuje występujący w środku cyklu miesiączkowego wyrzut LH. Dodatkowo (zwłaszcza podczas stosowania tabletek jedno lub dwufazowych) szyjkowy śluz staje się nieprzepuszczalny dla plemników, a w endometrium powstają zmiany niekorzystne dla implantacji blastocysty.
Działania niepożądane: wynikają z działań estrogenów i progestagenów.
Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia działań niepożądanych: nadciśnienie tętnicze, otyłość, cukrzyca, żylaki kończyn, choroby zapalne jelita grubego, długotrwałe unieruchomienie, przewlekłe zapalenie nerek, padaczka, stwardnienie rozsiane, palenie tytoniu (wzrasta zagrożenie powikłań zakrzepowo zatorowych, zwłaszcza po 35rż)
Przeciwwskazania: ciąża lub jej podejrzenie, okres karmienia piersią, wysokie ryzyko choroby naczyniowej, przebyta choroba zatorowo-zakrzepowa, wady zastawkowe serca, choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, żylaki kończyn, aktywna choroba wątroby, porfiria, kamica żółciowa, migrena ogniskowa.
Interakcje: leki indukujące czynność enzymów mikrosomalnych wątroby zmniejszają skuteczność hormonalnych tabletek antykoncepcyjnych przez zwiększenie metabolizmu i wydalanie składników tabletek. Przykładem takich leków są: barbiturany, fenytoina, prymidon, karbamazepina, topiramat, ryfampicyna, gryzeofuwina. Antybiotyki o szerokim spectrum działania zaburzają aktywność flory bakteryjnej jelit zaburzając wchłanianie estrogenu (tetracykliny, penicyliny, cefalosporyny). Problem dotyczy pierwszych 2-3 tygodni stosowania antybiotyków (stosować prezerwatywy jako dodatkowe zabezpieczenie).
Do leków zwiększających stężenie estrogenów we krwi kobiet stosujących tabletki antykoncepcjne należą: paracetamol(zwiększa wchłanianie z jelit), kotriomoksazol, erytromycyna, ketokonazol, sok grapefrutowy(hamowanie metabolizmu), co u kobiet z grupy podwyższonego ryzyka może mieć znaczenie kliniczne.
Dawkowanie preparatów antykoncepcyjnych: zgodnie z instrukcją producenta.
Preparaty zawierające 21 tabletek w opakowaniu stosuje się z 7 dniową przerwą, a preparaty zawierające 28 tabletek zażywa się bez przerwy. W przypadku opuszczenia tabletki, należy przyjąć ją jak najszybciej i dalej brać klejne tabletki. Przy opóźnieniu wiekszym niż 12godzin w okresie następnych 7 dni istnieje ryzyko zajścia w ciążę.
Przynajmniej na 4tyg przed planowanym zabiegiem chirurgicznym(zwłaszcza kończyny dolne) należy odstawić stosowanie doustnej antykoncepcji. W przypadkach nagłych, nie należy zaniedbać podawania leków zmniejszających krzepliwość krwi!
Inną metodą antykoncepcji jest stosowanie preparatów jednoskładnikowych zawierających tylko progestagen.
podawanie dużych dawek progestagenu od 5 lub 10 do 25dnia cyklu (przeważa tu działanie antygonadotropowe dla uwalniania LH i FSH)
podawanie małych dawek progestagenu w tzw minitabletce w sposób ciągły codziennie o stałej godzinie. Minitabletka nie zawsze prowadzi do hamowania funkcji przysadki ale zapewnia działanie obwodowe - zwiększa gęstość śluzu szyjkowego.
Działanie preparatów rozpoczyna się 4h po zażyciu i trwa 24h. Dla powodzenia tej metody istotne jest punktualne przyjmowanie leku. Minitabletka może być alternatywą dla kobiet z hiperlipidemią, nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą oraz obarczonych ryzykiem naczyniowym. Środek ten może być też stosowany u kobiet karmiących. Powikłaniem używania minitabletek mogą być czynnościowe torbiele jajnika.
Wskazania do stosowania antykoncepcji dużymi dawkami samych progestagenów dotyczą kobiet z mastopatią lub endometriozą, kobiet 40letnich i starszych, u których występują nieregularne cykle, palaczek tytoniu, kobiet obciążonych rodzinnym występowaniem raka sutka. Szczególnym przykładem środka stosowanego w antykoncepcji doraźnej (po stosunku) jest antagonista receptora pregesteronowego - mifepriston. Mifepriston hamuje prawidłowy rozwój i funkcje błony śluzowej macicy, co uniemożliwia zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej. Uważany jest za środek wczesnoporonny, ponieważ zastosowany do 49dnia ciąży w ciągu kilku godzin indukuje poronienie.
Mechanizm Postinoru polega na wywołaniu w endometrium zmian zapobiegających implantacji zapłodnionej komórki jajowej (blastocysty). Jest to tzw działanie antynidacyjne, o czym należy poinformować pacjentkę.
Preparaty:
dwuskładnikowe:
Mercilon
Cilest
Restovar
Evra
dwuskładnikowe dwufazowe:
Anteovin
dwuskładnikowe trójfazowe:
Trinovum (etynyloestradiol + norgestymat)
Trisiston (etynyloestradiol + lewonorgestrel)
Minitabletka gestagenna:
Microval (levonorgestrel)
Przykład antykoncepcji po stosunku:
Postinor (levonorgestrel)