1

WEWNĘTRZNA STRONA OKŁADKI

Centrum Projektów Europejskich
Krajowy Ośrodek Europejskiego Funduszu Społecznego
Ul. Domaniewska 39A
02-672 Warszawa

redakcja naukowa: Marek W. Kozak

zespół redakcyjny: Rafał Krenz, Katarzyna Werner, Izabela Grabowska

Autorzy

Anna Borek
Anna Czarnecka
Marta Borowiec – Salwa
Karolina Furmańska
Anna Gużda
Marek W. Kozak
Małgorzata Malec
Zenon Matuszko
Cezary Miżejewski
Roman Piasecki
Agnieszka Szuba
Katarzyna Werner
Karolina Zawacka


Współpraca:
Marcin Giza
Barbara Grześ
Bohdan Kamiński
Piotr Sędziak
Mirella Szeremeta

2

[STRONA TYTUŁOWA]

Jak dobrze przygotować diagnozę?

Poradnik dla projektodawców Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

Warszawa, marzec 2010r.

3

STRONA REDAKCYJNA

Wydawca:

Centrum Projektów Europejskich
Krajowy Ośrodek Europejskiego Funduszu Społecznego
ul. Domaniewska 39A,
02-672 Warszawa
Tel. [phone]
Fax [phone]
email:

[e-mail]

www.roEFS.pl

www.cpe.gov.pl

Infolinia EFS
0 801 EFS 801
0801 337 801
(płatne jak za połączenia lokalne)

publikacja bezpłatna

Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wydanie drugie, poprawione.

Redakcja, skład i korekta:

Druk:

Nakład: 1400 egz.

Numer ISBN

4

Spis treści

Wstęp

Strona 5

Słowniczek

Strona

Rozdział 1. Diagnoza jako model logiczny
Marek W. Kozak

Strona

Rozdział 2. Jak uwiarygodnić diagnozę potrzeb i problemów grupy
docelowej w projekcie?
Karolina Zawacka

Rozdział 3

.

Diagnoza w projektach Programu Operacyjnego Kapitał

Ludzki
Katarzyna Werner

Strona



Strona

Rozdział 4. Tworzenie diagnozy w projektach inicjatyw lokalnych
Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
Anna Borek, Roman Piasecki, Zenon Matuszko, Małgorzata Malec,
Karolina Furmańska, Agnieszka Szuba, Marta Borowiec – Salwa,
Anna Gużda

Strona

Rozdział 5. Najczęściej popełniane błędy popełniane we wnioskach o
dofinansowanie projektów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
Anna Czarnecka

Strona

Rozdział 6. Zagadnienia horyzontalne w projektach Programu
Operacyjnego Kapitał Ludzki
Cezary Miżejewski

Strona

Podsumowanie

Załącznik 1

Strona

5

Wstęp

Niniejsza publikacja dotyczy sposobów przeprowadzania diagnozy sytuacji społecznej i jej
wykorzystania w przygotowywaniu projektów mających znaleźć finansowanie z Programu
Operacyjnego Kapitał Ludzki. Jest to próba ujęcia tematu w sposób interdyscyplinarny,
prezentujący wiedzę i doświadczenie osób w różny sposób zaangażowanych w realizację
Programu.
Zamierzeniem autorów było przedstawienie podstawowych informacji na temat
przygotowywania diagnozy w sposób przydatny i użyteczny. Poradnik prowadzi Czytelnika
przez wszystkie etapy procesu przygotowywania wniosku o dofinansowanie projektu PO KL
oraz szczegółowo omawia wybrane aspekty opracowywania diagnozy.

Obecne wydanie zostało poprawione i uzupełnione. Wszyscy czytelnicy byli zaproszeni do
przedstawiania uwag, a w sposób szczególny dyskusja nad wydawnictwem odbyła się
podczas seminarium Akademii Rozwoju Lokalnego w grudniu 2009 r.

Dylematy tworzenia wiarygodnego uzasadnienia podjęcia działań

1

Diagnoza społeczna powstaje zawsze w określonym kontekście społeczno-gospodarczym.
Dotarcie do istoty problemu wymaga współpracy, a wręcz partycypacji ludzi, których
dotyczy. Pojęcie „diagnoza” jest kluczowe w procesie konstruowania projektu oraz wszelkiej
interwencji. Jednocześnie zakres znaczeniowy obejmuje różnorodne czynności, procedury,
metody, paradygmaty. Refleksja nad praktyką stosowania diagnozy jako punktu wyjścia do
określenia pola problemowego wskazuje na ogromne zróżnicowanie metodologii. W samym
Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki wyraźnie inaczej przygotowuje się wnioski o
dofinansowanie inicjatyw lokalnych (6.3, 7.3, 9.5) w porównaniu z pozostałymi typami
projektów. Zarysowana w podręcznikach przygotowywania wniosków o dofinansowanie w
ramach POKL wzorcowa metoda dojścia do identyfikacji celu głównego i szczegółowych nie
jest jedyna, a można też postawić hipotezę, że w wielu przypadkach nie jest najlepsza.
Można się spotkać ze sposobem pracy dalekim od systematycznych przygotowań
wymaganym w pracy nad projektem finansowanym z POKL, a jednak efektywnym i
rozwiązującym ważne kwestie społeczne. Można również zauważyć po prostu złe praktyki
prowadzące do tworzenia projektów słabych. Z doświadczeń pracy doradców kluczowych
Regionalnych Ośrodków Europejskiego Funduszu Społecznego wynika na przykład, że często
Wnioskodawcy rozpoczynają tworzenie wniosku o dofinansowanie od opisu działań, a
uzasadnienie, które powinno być oparte o diagnozę i służyć jako punkt wyjścia staje się
wobec tych pomysłów wtórne.
Można odróżnić dwie wyraźnie różne sytuacje w jakich mogą się znaleźć Wnioskodawcy:
- wiem, jaki jest problem,
- potrafię przekonać, że wiem jaki jest problem.

a) „Wiem, jaki jest problem”
Sytuacja „wiem, jaki jest problem” może wynikać niekoniecznie z badań ilościowych,
jakościowych, zebrania materiału empirycznego, odwołania się do literatury, danych
statystycznych. Osoby stawiające diagnozę problemów często wiedzą jaki jest problem na

1

Uwagi poczynione po dyskusji jak miała miejsce podczas seminarium Akademii Rozwoju Lokalnego z grudnia

2009 r. poświęconego niniejszej publikacji.

6

podstawie osobistego doświadczenia, wieloletniej praktyki i nie czują potrzeby poszukiwania
na użytek przygotowywanego projektu innych uzasadnień. Działalność np. w obszarze
wykluczenia społecznego albo na danym obszarze geograficznym pozwala poznać problemy,
deficyty, a często pozwala wypracować skuteczne metody prowadzenia działań. Można
określić, że tak rozumiana intuicja stanu rzeczy jest niezreflektowana naukowo i
metodologicznie, ale jednocześnie daje głębokie przekonanie o słuszności i oczywistości
twierdzeń potwierdzone jednak zdroworozsądkowo oraz dotychczasowymi rezultatami.
Trudno odmówić wartości takiemu poznaniu. Codziennie posługujemy się właśnie takim
sposobem poznawania rzeczywistości i na tej podstawie zupełnie nieźle radzimy sobie z
definiowaniem i rozwiązywaniem problemów i nie musimy odwoływać się do teorii
naukowych, statystyk, opracowań itp. Dojście do konstatacji źródeł problemów oraz
sposobów ich rozwiązania może być również wynikiem procesu konsultacji społecznych w
partycypacyjnym modelu decydowania o rozwiązaniach. Na przykład wypracowane na
spotkaniu sołtysów opinie dotyczące czynników wykluczenia społecznego na terenie ich
sołectw są wiarygodne i wystarczająco uprawdopodobnione by traktować je jako argument
dla podjęcia interwencji poprzez realizację projektu finansowanego z POKL. Wymaganie by
do tego zostały jeszcze „dorobione” dane statystyczne, analiza dokumentów strategicznych,
źródła empiryczne wydłuża proces przygotowywania wniosku o dofinansowanie nie
zmieniając już dokonanych ustaleń. Rysuje się sytuacja, że przyjęcie podejścia
zdroworozsądkowego i diagnoz opartych na wielu źródłach nie tylko obiektywnych, ale
również budowanych partycypacyjnie przez interesariuszy powinno być dopuszczalne jako
równie wiarygodne. Podobna refleksja przyczyniła się do wprowadzenia zmian ustawowych
przy okazji nowelizacji. Przyjęta przez Sejm 22 stycznia nowelizacja Ustawy o pożytku
publicznym i wolontariacie wprowadza pojęcie inicjatywy lokalnej, jako przedsięwzięcie z
obszaru zadań publicznych o którego zrealizowanie mogą wystąpić mieszkańcy lub lokalne
organizacje pozarządowe. W tym przypadku uzasadnieniem podjęcia działania jest
stwierdzenie przez grupę osób lub organizacji potrzeby realizacji. Głównym momentem jest
zatem partycypacyjne zbudowanie decyzji, a niekoniecznie naukowe i poprawne
metodologicznie, oparte o dane statystyczne, źródła empiryczne argumenty za realizacją.
Pozostawiono w ustawie decyzję o realizacji danej inicjatywy kompetencjom władz
samorządowych, ale jednak w Art. 19c p1. stwierdza się: „1. Organ stanowiący jednostki
samorządu terytorialnego określa tryb i szczegółowe kryteria oceny wniosków o realizację
zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej. Szczegółowe kryteria oceny powinny
uwzględniać przede wszystkim wkład pracy społecznej w realizację inicjatywy lokalnej. 2.
Organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, dokonując oceny wniosku, bierze
pod uwagę szczegółowe kryteria oceny wniosku oraz jego celowość z punktu widzenia
potrzeb społeczności lokalnej”. Wskazuje się na zaangażowanie w społeczne
współwykonanie inicjatywy jako kryterium główne uznania jej za wartościową, dodatkowo
wskazane zostało kryterium celowości z punktu widzenia potrzeb społeczności lokalnej.

b) Potrafię przekonać, że wiem jaki jest problem
Przygotowanie diagnozy do wniosku o dofinansowanie wymaga nie tylko własnego
przekonania, że istnieje sytuacja problemowa, ale w obecnej praktyce ocen wniosków ściśle
określonego typu uzasadnienia posiadającego nie tylko jasno określoną strukturę, ale
również język. Wytworzył się specyficzny kod, którego znajomość w wielu przypadkach jest
wymagana by uzyskać wysoką ocenę i dofinansowanie przedsięwzięcia. Wymagane jest
powoływanie się na dane statystyczne, cytaty z opracowań z podaniem źródła,

7

przygotowanie analiz porównawczych, własnych badań na wiarygodnej próbie. Zbyt często
odrzuca się możliwość odwołania do doświadczeń Wnioskodawcy, przekonań liderów
lokalnych społeczności jako mało wiarygodne i niesprawdzalne. Zamiast uzasadnień mamy
obecnie technologię napisania diagnozy. Celem jest konstrukcja wypowiedzi o właściwych
proporcjach i języku, zamiast określenia stanu rzeczy w sposób adekwatny do badanego
przedmiotu z zastosowaniem odpowiednich dla problemu metod. Sytuacja wymusza na
Wnioskodawcach koncentrowanie się na poznaniu tego kodu i umiejętnym jego stosowaniu.
Jednocześnie operuje na rynku wielu „specjalistów” tego języka, którzy gotowi są uzasadnić
niemal każde przedsięwzięcie, również takie pozbawione związku z rzeczywistością.

W publikacji o diagnozie w projektach finansowanych z Programu Operacyjnego Kapitał
Ludzki warto wspomnieć o dylemacie pomiędzy posiadaniem racji a jej umiejętną
prezentacją. Warto również zasygnalizować, że nie ma jednej uniwersalnej metody dojścia
do prawdy o sytuacji społeczno-gospodarczej, o deficytach i potrzebach. Pamiętać należy że
stosowana metoda poznawcza powinna być odpowiednia do badanego przedmiotu, a
stopień precyzji odpowiedni do zagadnienia. Wzięcie pod uwagę choćby tego otwiera pole
do całego spektrum wiarygodnych diagnoz, choć różnych od obowiązującego przy tworzeniu
wniosku o dofinansowanie systemu kodów i struktury. W niniejszej publikacji proponujemy
diagnozę opartą o partycypacyjny udział interesariuszy, a szczególnie osób, które będą
objęte interwencją projektową uwzględniając jednak wymagania stawiane przez POKL oraz
pamiętając o kwestiach horyzontalnych kluczowych dla polityk Unii Europejskiej.

Publikacja została podzielona na sześć części. W rozdziale pierwszym dr Marek Kozak
omawia diagnozę jako element planowania i zarządzania projektem oraz szczegółowo
przedstawia koncepcję modelu logicznego i jego praktyczne zastosowanie na przykładzie
matrycy logicznej. Rozdział drugi autorstwa Karoliny Zawackiej dotyczący uwiarygodnienia
diagnozy potrzeb i problemów w projektach PO KL. W rozdziale trzecim Katarzyna Werner
przedstawia podstawowe zasady tworzenia diagnozy poprzedzającej tworzenie projektu PO
KL z punktu widzenia zapisów w zawartych w podstawowych dokumentach programowych.
W czwartej części znalazły się artykuły obecnych i dawnych pracowników Regionalnych
Ośrodków Europejskiego Funduszu Społecznego, w których opisano proces tworzenia
diagnozy w projektach inicjatyw lokalnych. Rozdział stanowi syntezę doświadczeń praktyków
na co dzień stykających się z problemem przygotowania diagnozy w inicjatywach oddolnych.
Następnie w rozdziale piątym Anna Czarnecka omawia, z punktu widzenia Instytucji
Pośredniczącej, najczęściej popełniane błędy popełniane w diagnozach projektów
konkursowych. W szóstej części Cezary Miżejewski przybliża Czytelnikom w sposób spójny i
klarowny zagadnienie kryteriów horyzontalnych, do których diagnoza powinna się odnosić.


Mamy nadzieję, że niniejsza publikacja – wspólne dzieło wielu autorów – uznają Państwo za
wartościowe i użyteczne źródło informacji i inspiracji. Mamy również nadzieję, że mimo
niewątpliwych ograniczeń niniejszej książki spotka się ona z zainteresowaniem. Będziemy
wdzięczni za wszelkie spostrzeżenia i komentarze do treści publikacji, które postaramy się
uwzględnić w następnych edycjach podręcznika. Jednocześnie, autorzy pragną podziękować
wszystkim osobom zaangażowanym w przygotowanie publikacji za ich życzliwość i wsparcie.

Zespół redakcyjny

8

SŁOWNICZEK
Stosowane w publikacji terminy i skróty oznaczają:

1. Instytucja Zarządzająca (IZ): instytucja odpowiedzialna za przygotowanie i realizację

programu operacyjnego, w przypadku PO KL obowiązki IZ pełni Ministerstwo Rozwoju

Regionalnego

2. Instytucja Pośrednicząca (IP): jednostka, której Instytucja Zarządzająca powierzyła część

zadań związanych z realizacją programu operacyjnego

3. instytucja wdrażająca: instytucja, która jest zaangażowana w system realizacji programu

operacyjnego, nazywana inaczej Instytucją Pośredniczącą lub Instytucją Pośredniczącą 2

stopnia.

4. Instytucja Organizująca Konkurs (IOK): Instytucja Pośrednicząca, która ogłasza i prowadzi

nabór wniosków o dofinansowanie projektów ze środków Europejskiego Funduszu

Społecznego

5. Projektodawca, wnioskodawca: podmiot ubiegający się o dofinansowanie realizacji

projektu

6. Generator Wniosków Aplikacyjnych: to elektroniczne narzędzie służące do przygotowania

wniosku o dofinansowanie projektu ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu

Społecznego.

7. Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki: jest to dokument

opracowany przez IZ, stanowiący kompendium wiedzy dla potencjalnych projektodawców,

precyzujący m.in. szczegółowe typy projektów oraz grupy docelowe, które mogą być objęte

wsparciem w danym Priorytecie.

Dostępny pod adresem: http://www.efs.gov.pl/Dokumenty/Strony/Dokumenty.aspx

8.Standard minimum realizacji zasady równouprawnienia kobiet i mężczyzn: jest to sześć

zasad, które projekt powinien spełniać aby mogła zostać zachowana zasada równości szans

kobiet i mężczyzn

9. PO KL: Program Operacyjny Kapitał Ludzki

10. KOP: Komisja Oceny Projektów

9

Marek W. Kozak

2

Rozdział 1. Diagnoza jako model logiczny

Diagnozę uważa się za podstawę każdej interwencji publicznej (projektu, programu,

strategii). Jest ona opracowywana na potrzeby każdej interwencji z osobna: otoczenie

danego projektu, jego bieżąca charakterystyka, grupa docelowa – rzadko się powtarzają w

tym samym układzie. Z jednej strony to niedobrze, bo z dużą ostrożnością należy podchodzić

do dorobku diagnostycznego innych: problem wydaje się podobny, ale czy czynniki

wyznaczające możliwości naszego działania tworzą podobną konstelację? Z drugiej zaś każdy

projekt jest niepowtarzalny, zatem i rozwiązania mogą być różne, co daje nam wielkie pole

do popisu i szukania optymalnych rozwiązań. Dużą pomocą w przygotowywaniu projektu i

diagnostyce może być narzędzie określane mianem modeli logicznych. O jego użyteczności

przesądza to, że opiera się na fundamentalnym pytaniu pozwalającym odkrywać i rozumieć

świat: DLACZEGO? Właśnie tak poznają rzeczywistość dzieci i naukowcy. Po czym próbują go

naprawiać, posługując się prostym schematem: „jeśli zrobię X, to stanie się Y, a jeśli mając Y

zrobię jeszcze .....” itd. Większość z nas nawet nie uświadamia sobie, że oparte na nich

modele logiczne towarzyszą nam na co dzień, zarówno w życiu prywatnym, jak i

zawodowym.

Ten rozdział nie jest wyczerpującym akademickim wykładem modelowania logicznego. Ma za

zadanie jedynie wskazać podstawowe elementy i cechy modelu, sięgając też po sposoby

radzenia sobie z problemami, jakie nastręcza diagnozowanie rozumiane jako część

planowania i realizacji interwencji.

1.1. Diagnoza jako element planowania i zarządzania interwencją publiczną

W literaturze przedmiotu powszechnie przyjmuje się, że głównym uzasadnieniem

podejmowania interwencji publicznej są nie dające się zaakceptować problemy

ekonomiczne, społeczno-polityczne i środowiskowe. Często podkreśla się, że u podstaw

większości interwencji tkwią niedoskonałości systemu rynkowego (najlepszym przykładem są

programy ochrony środowiska, ale też interwencje na rynku pracy). Na ogół zatem

interwencja jest odpowiedzią na realnie istniejące problemy. W praktyce funduszy

2

Uniwersytet Warszawski, Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych EUROREG

10

strukturalnych to podejście ugruntowane: beneficjent (wnioskodawca) proszony jest o

wskazanie problemu, jaki jest główną przeszkodą w funkcjonowaniu danej firmy,

społeczności, instytucji czy sektora oraz uzasadnienie tej opinii. Brak przekonującego

wskazania problemu uznaje się z reguły za brak podstawy do przyznania na ten cel środków.

Skoro nie ma istotnych problemów, DLACZEGO mielibyśmy się tym zajmować (zob. rysunek

1)?

Dobra diagnoza stanowi fundament całego procesu planowania i zarządzania. Każdy błąd

popełniony na etapie diagnozy pociąga za sobą lawinę potencjalnych błędów na następnych

etapach: przy definiowaniu celów działania, wyborze instrumentów, identyfikacji

niezbędnych zasobów, ustaleniu harmonogramu i realizacji. Ilustrację logiki interwencji

publicznej zawiera rys. 1. Dzięki wskazaniu kryteriów oceny relacji pomiędzy poszczególnymi

elementami modelu, jednocześnie jest też wskazaniem sposobu sprawdzania poprawności

planowanych (i podejmowanych) działań.

Rys. 1. Logika interwencji publicznej i jej ewaluacji

Źródło: opracowanie własne na podstawie CEC MEANS 1999.

skuteczność

efektywność

Produkty

Wkłady

Rezultaty

Skutki długofalowe

(wpływ)

Potrzeby
Problemy
Zagadnienia

Cele

Program





Ocena

Społeczeństwo
Gospodarka
Zagadnienia

odpowiedniość

użyteczność

11

Zgodnie z przedstawianym schematem, podstawą dla podejścia interwencji publicznej jest

diagnoza: identyfikacja negatywnych, nieakceptowanych problemów, zagadnień lub

niezaspokojonych potrzeb społecznych, gospodarczych lub środowiskowych (rys. 1). W razie

stwierdzenia takich niepożądanych zjawisk, projektuje się stosowną interwencję, która

współcześnie z zasady przyjmuje formę programu.

3

Program daje się przedstawić jako

zespół trzech elementów: celów, niezbędnych zasobów oraz efektów (tu analizowanych jako

produkty, rezultaty i wpływy, czyli efekty długofalowe, o charakterze strukturalnym).

4

Nawet

powierzchowny przegląd tych kilku elementów na rysunku pozwala zidentyfikować miejsca

krytyczne, gdzie każdy wcześniej popełniony błąd może się przełożyć na następny element. I

tak, błędna diagnoza prowadzi do błędnej identyfikacji problemów, w efekcie też celów,

narzędzi, zasobów i planowanych rezultatów. Pamiętajmy, że między rozpoczęciem prac

planistycznych (diagnoza) a zakończeniem realizacji z reguły mijają nie mniej, niż 2-3 lata.

Refleksja nad użytecznością efektów pojawi się zatem dopiero po tym czasie. A wtedy już za

późno na korekty. Co zatem robić, by uniknąć takiej odłożonej w czasie konfrontacji

zamiarów i efektów? Pytać DLACZEGO interwencja składa się z takich celów, zasobów i

planowanych efektów. I DLACZEGO tak akurat jest realizowana? Z omawianego rys. 1 daje

się wyciągnąć następujące wnioski.

Po pierwsze, od początku staranie planować i realizować.

Po drugie, prowadzić stałą kontrolę postępu pracy przez analizę relacji między składowymi.

Zaproponowane kryteria ewaluacyjne pozwolą zapewnić minimum jakości.

Po trzecie, każde z podejmowanych działań, każdy z elementów interwencji oraz ich grup

projektować i analizować jako model logiczny. Mówiąc krótko taki model, który pozwoli nam

w różnych układach zapewnić, by:

- to, co planujemy, było przedstawione w sposób nam ułatwiający pracę, a innym

(interesariuszom) pozwoliło zapoznać się i zrozumieć nasze zamiary i osiągnięcia;

- w naszym modelowo rozpisanym działaniu (programie) znalazły się wszystkie te czynniki

(informacje), które są absolutnie niezbędne, by zrealizować zamiary;

3

Tylko dla uproszczenia pomijam to, że program z reguły jest oparty na strategii (choć często, zwłaszcza na

poziomie lokalnym, mamy do czynienia tylko z programami).

4

Analizy wpływu dokonuje się wyłącznie wobec interwencji, które z racji swej skali i skutków mogą mieć realny

wpływ na zmianę strukturalną np. w gospodarce regionalnej, w danym sektorze, na rynku pracy. Np. dlatego
nie bada się wpływu w przypadku małych projektów.

12

- zostały zaś zeń usunięte wszystkie te czynniki (informacje), które są nieistotne z punktu

widzenia zakresu i celów działania (zob. Olejniczak i in. 2008; W.K. Kellog 2004).

Jakie korzyści wynikają z zastosowania takiego podejścia jak model logiczny do

przygotowania złożonego projektu czy też programu w praktyce funduszy europejskich? Za

główne korzyści uważam następujące:

- ułatwienie w planowaniu prac,

- bardziej przejrzysta, uporządkowana i logiczna prezentacja wniosku ekspertom

oceniającym oraz społeczności (i mediom),

- ułatwione zarządzanie (krok po kroku, z elementami stałej kontroli postępu finansowego i

rzeczowego w czasie).

Interesariusze (osoby i instytucje faktycznie lub potencjalnie zainteresowane danym

projektem) są zawsze ważnymi, wręcz kluczowymi partnerami, od których w wielkim stopniu

zależy powodzenie projektu. Szczególnie w przypadku grup wykluczonych, mających

trudności w definiowaniu swych problemów i nieaktywnych indywidualnie i społecznie,

umiejętne włączenie ich od początku do prac projektowych może się okazać niezwykle

ważne

5

.

Z moich doświadczeń analityka dokumentów strategicznych, współautora projektów,

zarządzającego programami rozwoju regionalnego oraz ewaluatora projektów z zakresu

polityki strukturalnej wynika, że zastosowanie modelu logicznego być może nie daje 100%

gwarancji sukcesu, ale radykalnie zwiększa jego prawdopodobieństwo.

1.2 Modele logiczne – wprowadzenie

Modele logiczne mają swe źródła jeszcze w analizie systemowej lat 60 i 70, ale swą dzisiejszą

formę zawdzięczają w wielkim stopniu potrzebom organizacji pozarządowych w zakresie

projektowania, zarządzania i ewaluacji podejmowanych działań (programów). Nie jest

przypadkiem, że miejscem dynamicznego rozwoju modelowania na użytek programowania i

projektowania były i są organizacje pozarządowe, poszukujące metod optymalizacji pracy

(jak np W.K. Kellog Foundation, której podręcznik uchodzi za klasykę).

Podstawowy model logiczny programu prezentuje rys. 2 Model ten pomija etap diagnozy

(zakłada, że została dokonana wcześniej).

5

w literaturze to tzw empowerment, czyli upodmiotowienie grupy docelowej.

13

Rys. 2. Podstawowy model logiczny.

ZASOBY → DZIAŁANIA → PRODUKTY → REZULTATY → WPŁYWY KRÓTKOTERMINOWE

PLANOWANA PRACA

→

│ ←

PLANOWANE WYNIKI

Źródło: W.K. Kellog Foundation (2004), Introduction to Logic Models

Model ten można odczytać następująco: jeśli dysponujemy określonymi zasobami, to

możemy ich użyć do planowanych działań; jeśli wykonamy planowane działania, to uzyskamy

konkretne planowane rezultaty; jeśli uzyskamy takie i tyle rezultatów, jak planowaliśmy, to

ich efekty zadowolą beneficjentów (zaspokoją ich potrzeby); a jeśli te korzyści (efekty)

zostaną osiągnięte, to zapewne nastąpią pożądane i oczekiwane zmiany w otoczeniu,

organizacji etc. Jak widać, to po prostu seria założeń typu „jeśli-to”. W pewnym sensie

model logiczny opisujący dany projekt to nic innego jak hipoteza, której ostateczną

weryfikację przynosi realny efekt.

Model ten w innych wersjach zawiera w samym centrum (to jest na wykresie 1 między

działaniami a produktami) beneficjentów programu, w oryginale zgodnie z tradycją

amerykańską określanych mianem klientów (McLaughlin J.A., Jordan G.B.). Poza tym jednak

ogólna logika modelu jest taka sama. Model logiczny może być stosowany do różnych

elementów i faz programu oraz wymagań dawcy środków (zarządzającego), a zatem nie

zawsze musi przyjmować identyczną formę. Zawsze musi być po prostu logiczny. Forma

graficzna (lub tabelaryczna) ułatwia uporządkowanie.

Rys.3 Fazy budowy modelu logicznego

1 – gromadzenie istotnych informacji

2 – opis problemu do rozwiązania i jego kontekstu

3–zdefiniowanie elementów modelu w formie tabelarycznej

14

4 – narysowanie modelu logicznego

5 – weryfikacja modelu

Źródło: McLaughlin J.A., Jordan G.B., Using…,

Bez względu na to, czy model dotyczy całego programu (projektu), czy tylko którejś z jego faz

(elementów), zaleca się pewne wspólne zasady pracy. Np. gromadząc informacje warto

korzystać z różnych źródeł

6

, sięgając też po wiedzę interesariuszy oraz inne studia i programy

odnoszące się w przeszłości do podobnego problemu (tzw. dobra praktyka). W odniesieniu

do identyfikacji problemu (diagnozy!), celowe jest wskazanie potrzeb interwencji (i

beneficjentów), głównych przyczyn występowania problemu, określenie roli planowanego

działania w rozwiązaniu szerszego problemu. Definiowanie elementów modelu wymaga ich

podzielenia przykładowo na widoczne na rys. 2 elementy.

Dużym ułatwieniem jest tu także hierarchizacja elementów; w wielu przypadkach, zwłaszcza

złożonych programów, podział na przyczyny i skutki. Na tym etapie bierze się też pod uwagę

czynniki kontekstowe, które mogą mieć wpływ na wyniki realizacji. Przykładowo działanie na

obszarach chronionych (choćby Natura 2000) podlega specjalnym restrykcjom i trzeba je

uwzględnić. Podobnie stan sieci transportowej może wyznaczać granice aktywności. Warte

rozważenia może się okazać uwzględnienie innych realizowanych w naszym otoczeniu

programów (w poszukiwaniu synergii

7

).

Zdefiniowanie głównych elementów modelu można dokonać w formie macierzy logicznej

(logframe matrix). Jest to forma najlepiej znana i najczęściej stosowana, ale równie dobrze

można w oparciu o model podstawowy budować ciągi logicznych związków na różnych

poziomach (zob. McLaughlin J.A., Jordan G.B. 2000: 22). Sporządzając model, zwłaszcza w

przypadku bardziej złożonych programów, warto cierpliwie dzielić (strukturyzować)

identyfikowane elementy na odrębne sub-modele, a następnie określać relacje między nimi

6

Dla rzetelnej oceny zaleca się tzw. triangulację, czyli skonfrontowanie informacji pozyskanych przy pomocy

trzech różnych metod (zatem i źródeł) informacji. Przy mniejszych projektach dotrzymanie tego zalecenia bywa
zbyt trudne i kosztowne, zatem zgodnie z zasadą ekonomii korzystamy z niej wtedy, gdy nakład pracy jest
absolutnie konieczny i może się zwrócić.

7

Synergia to współdziałanie, kooperacja czynników, skuteczniejsza niż suma ich oddzielnych działań (za:

http://synergia.blox.pl/2008/02/Definicje-synergii.html

, pobrano 17.06.2009)

15

tworząc tym samym całościowy model. Niestety, jak wszystko, modele trzeba ćwiczyć. To

tylko narzędzie, nie rozwiązanie naszych problemów.

1.3 Macierz Logiczna jako przykład zaawansowanego modelu logicznego

Macierz Logiczna została stworzona dla potrzeb ułatwienia budowy projektu oraz kontroli

tego procesu, a następnie realizacji projektu. Macierz jest niczym więcej, jak tylko złożonym

modelem logicznym, składającym się z serii powiązanych modeli podstawowych („jeśli – to”).

Inaczej mówiąc, to seria zdań o strukturze: jeżeli zrobię A i będzie spełniony warunek B, to

osiągnę stan (cel) C. Osiągnąwszy cel C, jeśli spełni się warunek D, możliwe będzie

zrealizowanie celu E itd. Dla uporządkowania projektu uwzględnia się nie tylko cele i

warunki, ale też (w kolumnach między nimi) źródła niezbędnych informacji i podmioty (zob.

tab. 1). Uzupełnieniem macierzy są informacje o warunkach wstępnych, jakie muszą być

spełnione, by projekt mógł być realizowany (zamieszczane zwykle pod tabelą). W macierzy

wyróżnia się logikę pionową i poziomą. Pionową odczytuje się w kolumnach 1 (działania,

rezultaty, cele, zatem to, na co mamy wpływ w projekcie) oraz 2 (założenia; zjawiska

zewnętrzne). Te ostatnie to wszelkie zjawiska, na które wpływu nie mamy, a które mogą

wpływać na projekt. Logikę poziomą badamy analizując efekty projektu na tle użytych

środków (z wykorzystaniem wskaźników) (kolumny 2 i 3).

Tab. 1. Przykład macierzy logicznej

1. Opis projektu

2. Wskaźniki

3. Źródło

weryfikacji

4. Założenia

CEL

OGÓLNY:

do

którego osiągnięcia
przyczynia

się

projekt (ale go nie
wyczerpuje)

Wskaźnik stopnia, w
jakim

projekt

przyczynia

się

do

osiągnięcia

celu

ogólnego. Z zasady
wskaźnik

oparty

o

zewnętrzne

źródła

informacji

(dla

obiektywizmu)

Źródła weryfikacji
informacji i metod
stosowanych

do

zbierania

i

prezentowania
informacji.

CEL SZCZEGÓŁOWY:
osiągany

przez

projekt

w

odniesieniu do grupy
docelowej

Pomaga odpowiedzieć
na

pytania

„Skąd

będziemy wiedzieli, że
cel został osiągnięty”?
Powinien uwzględniać
odpowiednie szczegóły
ilościowe, jakościowe i

Źródła weryfikacji
informacji i metod
stosowanych

do

zbierania

i

prezentowania
informacji.
Wskazanie

Założenia

(czynniki

nie poddające się
kontroli), które mogą
wpływać

na

realizację

projektu

(zakłócać pożądane
relacje przyczynowo-

16

harmonogramu.

odpowiedzialnego
za

zbieranie

informacji;
terminarza,
częstotliwości.

skutkowe).

REZULTATY:
bezpośrednie,
konkretne efekty
projektu (w
założeniu: pożądane
i celowe)

Pozwalają ustalić i
udowodnić, że
rezultaty zostały
osiągnięte. Ujęcie
ilościowe, jakościowe
oraz czasowe.

Źródła weryfikacji
informacji i metod
stosowanych do
zbierania i
prezentowania
informacji.
Wskazanie
odpowiedzialnego
za zbieranie
informacji;
terminarza,
częstotliwości.

Założenia (czynniki
nie poddające się
kontroli), które mogą
wpływać na
realizację projektu
(zakłócać pożądane
relacje przyczynowo-
skutkowe).

DZIAŁANIA:
czynności niezbędne,
by osiągnąć rezultaty

zwyczajowe miejsce
podsumowania
niezbędnych środków

częste miejsce
podsumowania
budżetu

Założenia (czynniki
nie poddające się
kontroli), które mogą
wpływać na
realizację projektu
(zakłócać pożądane
relacje przyczynowo-
skutkowe).

Źródło: na podstawie UKIE 2003, Nędzi 2009

Macierz logiczna jest zalecanym, ale nie zawsze wymaganym narzędziem pracy. Np. była

wymagana w ramach programu Phare przed akcesją, ale nie obowiązuje w ramach funduszy

strukturalnych. Jak każde narzędzie ma silne i słabe strony. Utrudnieniem jest niezbędna

staranność: forma macierzy pozwala wprawnemu ewaluatorowi natychmiast wyłowić

główne niespójności, błędy logiczne czy braki informacyjne. To samo jest wszakże jej

najsilniejszą stroną: poprawnie wykonana i przedstawiona macierz jest dowodem wysokiej

jakości myślenia projektowego i na pewno bardzo zwiększa szanse pozytywnej oceny i

następnie realizacji projektu. Jest zapisem projektu w pigułce i mocnym narzędziem

dyscyplinującym.

1.4 Strukturyzacja pracy

Pomocą w pracy nad projektem/programem może być postrzeganie go w kategoriach

procesu, a właściwie ciągów logicznych powiązanych działań i elementów. Można wyróżnić

17

następujące etapy pracy nad projektem/programem, wymagające strukturyzacji, czyli

logicznego uporządkowania. Są to etapy analizy, planowania, zarządzania i ewaluacji.

Na etapie analizy gromadzimy i analizujemy informacje niezbędne do podjęcia decyzji o

potrzebie, celach, koniecznych zasobach i strategii działania. W pierwszej kolejności należy

ustalić, kto jest interesariuszem – kto może odnieść korzyść z realizacji naszych działań (i

jaką), ale też kto może być zaniepokojony lub tylko zainteresowany. Każda interwencja

polega na zmianie status quo – nawet niewielkie projekty potrafią wzbudzić silne emocje

różnych osób i podmiotów, obawiających się skutków zmian

8

. Dlatego na etapie analizy

należy zidentyfikować interesariuszy, by projektując dalsze działania móc np. skonsultować

elementy naszego pomysłu z ich wiedzą, wyobrażeniami i oczekiwaniami, tak by nie dopuścić

do ewentualnego konfliktu w przyszłości, co mogłoby się okazać groźne dla projektu. Etap

analizy obejmuje też diagnozę, analizę problemów, formułowanie celów i sposobu działania.

Niezwykle ważną rzeczą jest umiejętność selekcji problemów i skoncentrowania się na

niewielu, a najlepiej na jednym tylko, ale najważniejszym. Zgodnie z opisaną przez Vilfredo

Pareto regułą 80:20, 80% skutków powodowane jest przez 20% przyczyn. Jeśli będziemy

umieli wychwycić te kluczowe przyczyny, znacznie łatwiej będzie zaprojektować działania

służące ich usunięciu, a w następstwie w możliwie największym stopniu - uporaniu się z

trapiącymi nas problemami. Podkreślam „w możliwie największym stopniu”, bowiem

doświadczenie uczy, że problemów nie da się z życia społecznego usunąć, można je co

najwyżej zredukować

9

. Pod tym względem trzeba być realistą: i bezrobocie, i ubóstwo, i

wiele innych zjawisk niepożądanych było, jest i będzie. Ale to nie znaczy, że nie możemy na

ich stan wpływać.

Etap planowania służy opracowaniu struktury logicznej projektu/programu, określenie

harmonogramu działań (np. na wykresie Gantta), określenie niezbędnych zasobów

(zwłaszcza ludzkich i finansowych) i określenie budżetu (z uwzględnieniem przepływów

finansowych, mocno zależnych od przepisów i wymagań po stronie sponsora).

Etap realizacji (działania) polega na osiąganiu celów i realizacji zadań określanych na etapie

planowania.

8

Wszyscy chcemy korzystać z kanalizacji, ale nikt nie chce mieć po sąsiedzku oczyszczalni.

9

zresztą zgodnie z prawem Wildawsky’ego rozwiązanie każdego wielkiego problemu rodzi nowy problem.

Przykład z małych problemów: przy pomocy szczepionki wyeliminowano w Polsce wściekliznę wśród dzikich
zwierząt. W efekcie nastąpił niekontrolowany wzrost populacji lisów, wcześniej dziesiątkowanych przez
wściekliznę. Skutek: zagrożenie dla populacji mniejszych zwierząt (np zajęcy) oraz wzrost zagrożenia innymi
chorobami roznoszonymi przez lisy (w tym groźnymi dla człowieka spożywającego owoce lasu).

18

Etap ewaluacji (i opartego na wynikach ewaluacji wnioskowania) coraz ściślej jest powiązany

z zarządzaniem i służy identyfikacji postępów, jak i problemów związanych z realizacją.

Współcześnie, wzorem doświadczeń amerykańskich, rozbudowuje się działania monitorujące

z udziałem interesariuszy, by upewnić się, że nasze działania spotykają się z ich przychylną

opinią, a jeśli nie, by zawczasu wykryć przyczynę i usunąć ją. Czasem rzecz tylko w udzieleniu

dodatkowych, obszerniejszych wyjaśnień, czasem zaś konieczna będzie zmiana projektu, by

lepiej odpowiadał oczekiwaniom środowiska, które przecież podlega zmianom.

Odtąd skoncentrujemy uwagę na etapie diagnozy, aczkolwiek nie trzeba przekonywać, że nie

ma ona charakteru samoistnego, lecz jest integralną częścią systemu planowania i

zarządzania.

1.5 Diagnoza: analiza danych

Przystępując do analizy danych przyjmuje się czasem, że łatwo dostępne są dane statystyki

publicznej, a w dodatku wynika z nich jasny obraz sytuacji na danym obszarze lub w grupie

społecznej. Praktyka przeczy obu założeniom (zob. Górniak 2008). Często, zwłaszcza na

poziomie lokalnym zauważymy, że niektórych danych brak (bo gromadzi się je np. tylko na

wyższych poziomach organizacji terytorialnej), lub są zdezaktualizowane upływem czasu. Do

trudnych do uzyskania na poziomie gminnym należą np. informacje o bezrobociu, te są

bowiem gromadzone na poziomie powiatu, jak się bowiem uważa poziom ten odpowiada

lepiej pojęciu rynku pracy. Niektóre gminy starają się dysponować własnymi danymi, ale nie

zawsze mogą je regularnie aktualizować. Jeszcze większy problem dotyczy niewielkich,

zwłaszcza rozproszonych zbiorowości, np. osób z różnych przyczyn, przejściowo lub trwale

wykluczonych. Wbrew pozorom, nawet o osobach niepełnosprawnych nie jest łatwo zdobyć

pełne informacje, co dopiero w przypadku osób tylko przejściowo wykluczonych z rynku

pracy (w takiej sytuacji znajdują się w Polsce liczne młode matki). Jak sobie radzić z brakiem

danych oficjalnych, którym tradycyjnie przypisuje się wysoką wiarygodność? Sposobów jest

kilka, zaczynając od własnych badań w interesującym nas środowisku, przez poszukiwanie

zbiorowości (gmin, regionów) o możliwie podobnych cechach społeczno-ekonomicznych i

wykorzystanie ich opracowań problemu do oszacowania jego możliwego nasilenia w naszym

regionie, dalej: sięgnięcie po badania naukowe (pierwszym wyborem może być np.

„Diagnoza społeczna” Czapińskiego i Panka, także prace Marii Jarosz i innych) i dane

19

diagnostyczne dokumentów oficjalnych

10

. Sięgnięcie po kilka spośród dostępnych źródeł

informacji nie zagwarantuje stuprocentowej pewności, ale znacznie ją podniesie. Zwłaszcza

badanie empiryczne odegrać tu może rolę pozytywną dzięki walorowi aktualności danych.

Pod warunkiem, że zostanie dobrze przygotowane, zrealizowane i opracowane. Im bardziej

lokalny charakter projektu, tym bardziej jesteśmy zdani na własną pomysłowość w

zdobywaniu informacji, ich strukturalizacji i odpowiednim zaprezentowaniu.

Brak aktualnych danych to tylko jeden z problemów, jakie możemy napotkać. Duży kłopot

może sprawić ich właściwa interpretacja. Szczególnie w kwestiach społecznych łatwo o

trudności, bowiem definicje wielu zjawisk mają charakter umowny. Tak np. ubóstwo jest

definiowane przy pomocy różnych wskaźników, mających charakter względny i bezwzględny,

subiektywny i obiektywny. Posługując się nimi można zarówno udowodnić, że ma wymiar

dramatyczny, jak i zupełnie przeciętny. Tak np. według danych Komisji Europejskiej ludności

zagrożonej ubóstwem było w Polsce w 2000 roku 15%, to jest tyle samo co we Francji i

średnio w Unii Europejskiej (CEC 2004). Z kolei według statystyki państwowej dotyczącej

minimum socjalnego, w 2002 roku odsetek osób żyjących w rodzinach, których wydatki nie

osiągnęły minimum socjalnego wyniósł 58%, a odsetek osób żyjących w rodzinach, których

wydatki były niższe od minimum egzystencji (skrajne ubóstwo) – wnosił 11% (Kozak 2005:

156 i nast.). Podobnie trudna jest interpretacja wykluczenia, w tym nabierającego na

znaczeniu wykluczenia cyfrowego

11

(Kozak 2008), czy też bezrobocia (polska statystyka

państwowa posługuje się inną metodologią pomiaru niż przyjęta przez Eurostat – BAEL.

Wedle tej ostatniej bezrobocie w Polsce jest niższe, niż mówią dane państwowe).

Omawiany powyżej problem wiąże się bezpośrednio z problemami interpretacyjnymi

wynikającymi z problemów definicyjnych. To jednak tylko część sprawy. Równie istotna, a

może nawet istotniejsze jest kwestia umiejętności oceny znaczenia zjawisk i procesów, jakie

pod różnymi terminami się kryją i zdolności do skoncentrowania się na tych, i tylko tych,

które mają (lub mogą mieć wkrótce) istotne znaczenie dla interesującej nas tematyki.

Pamiętać bowiem trzeba, że rola różnych czynników jest zmienna w czasie w związku ze

zmianami społeczno-gospodarczymi, ale także w związku ze zmianami naszej wiedzy o

otaczającej nas rzeczywistości i czynnikach na te zmiany wpływających. Przyjrzyjmy się temu

10

Narodowa Strategia Spójności, Strategia Rozwoju Kraju, programy operacyjne, strategie i inne dokumenty

planistyczne szczebla krajowego, wojewódzkiego, powiatowego i gminnego oraz dokumenty sektorowe.

11

nieumiejętność efektywnego korzystania z technologii informacyjnych (np. komputera)

20

na przykładzie wiedzy o czynnikach rozwoju w ogóle oraz – dla lepszej ilustracji – czynnikach

lokalizacji. Zatem: dlaczego świat się rozwija i jakimi cechami musi się charakteryzować dany

obszar (miejsce), by przyciągnąć inwestycje?

1.6 Współczesne czynniki rozwoju

Na początku ostatniej ćwierci XX wieku świat wszedł w erę informacji, pewnej niezależności

od źródeł energii, gospodarki opartej o wiedzę, zdominowanej już przez sektor usług jako

miejsce pracy i tworzenia dochodu. W nowoczesnych państwach rolnictwo wytwarza 2-4%

dochodu (i zatrudnia zbliżony odsetek siły roboczej), a przemysł zatrudnia od kilku do

dwudziestu kilku procent (ZPORR 2004:10). W wysoko rozwiniętych państwach i regionach

usługi wytwarzają ponad 70% dochodu (w Polsce ok. 54%) (CIA 2009).

Zdaniem Gorzelaka, o sukcesie decydują dziś trzy główne, wzajemnie powiązane czynniki:

globalizacja, konkurencja i innowacja (Gorzelak 2007). W gruncie rzeczy eksperci od rozwoju,

choć czasem koncentrują się na różnych czynnikach, mówią o tym samym zjawisku. I tak

zwraca się uwagę na konieczność tworzenia środowiska innowacyjnego (Camagni 1995,

Florida 2000, Cooke 2002), współpracy sieciowej (Porter 2004, Castells 2008), kształtowania

systemu instytucjonalnego sprzyjającego rozwojowi (Keating i in. 2003, Hryniewicz 2004),

rozwojowi kapitału społecznego, (Coleman 1980, Putnam 1995) i in.

12

Nietrudno zauważyć,

że w każdym z tych przypadków w gruncie rzeczy mowa jest o ludziach, ich umiejętnościach,

pomysłowości i zdolności do współpracy.

Zmieniły się oczekiwania przedsiębiorców, inwestorów, co do cech, jakimi powinno się

miejsce warte inwestycji. Jeszcze w XIX wieku ośrodki przemysłowe powstawały w miejscach

występowania surowców naturalnych (węgla, rud metali) i nad rzekami (źródła napędu dla

maszyn – tak powstała nowoczesna Łódź). Rozbudowa infrastruktury transportowej,

energetycznej i informacyjnej stopniowo „uwolniła” rozwój od bliskości surowców i energii.

Wydajniejsze rolnictwo pozwoliło uwolnić wiele rąk do pracy w miastach. Coraz większą, jeśli

nie dominującą rolę w rozwoju, odgrywają wielkie miasta, ośrodki (obszary) metropolitalne.

Dysponują one cechami poszukiwanymi przez przedsiębiorców, którzy dziś kierują się

znacząco innymi kryteriami, niż jeszcze przed kilkudziesięciu laty. Liczy się jakość i

zróżnicowanie dostępnej siły roboczej, usług, rozwinięta infrastruktura komunikacyjna

13

,

12

O kapitale społecznym i funduszach strukturalnych w Polsce – zob. Swianiewicz i in. 2008.

13

chodzi o infrastrukturę strategiczną: lotniska międzynarodowe, porty, autostrady, infostrady.

21

dostępność rynku zbytu, jakość otoczenia instytucjonalnego, klimat prorozwojowy,

dostępność instytucji B+R, edukacyjnych, kultury. Zdaniem wielu badaczy rozwojem w dużej

skali cieszyć się mogą te miejsca, które dzięki swej innowacyjności są zdolne do osiągnięcia

przewagi konkurencyjnej nad innymi (Gorzelak 2007). Co wcale nie oznacza, że rozwój nie

może się pojawić w skali lokalnej, ale wymaga dobrego pomysłu i pracy!

Co z tego wszystkiego wynika dla myślenia o rozwoju w naszym – na tle europejskim i

światowym – słabo rozwiniętym regionie?

Przede wszystkim, że należy sięgać po czynniki decydujące o rozwoju. Szukać nowatorskich

pomysłów. Korzystać z istniejącego kapitału ludzkiego i społecznego i dostępnych zasobów.

Tworzyć miejsca pracy poza rolnictwem, dbać o jakość produktów. Tania siła robocza jest

słabością, bowiem na ogół oznacza, że jest niskiej jakości.

14

Kłaść większy nacisk na

kształcenie i szkolenie prowadzące do samozatrudnienia (zakładania działalności

gospodarczej). Możemy wyszkolić mnóstwo księgowych, fryzjerów czy informatyków, ale

gdzie znajdą pracę, jeśli nie będą powstawać firmy? Uczyć przedsiębiorczości, stworzyć

system opieki nad szkolonymi po ukończeniu szkolenia. Pomagać założyć własną działalność

lub znaleźć odpowiednią dla nich firmę. Już i w Polsce wiemy, że szkolenie zawodowe ma

naprawdę sens tylko wtedy, gdy jest prowadzone pod kątem potrzeb konkretnego

przedsiębiorstwa, a nawet konkretnego miejsca pracy. I muszą to być szkolenia praktyczne,

dające realną widzę zawodową.

Inny czynnik wart uwzględnienia to duża ostrożność w rozbudowie infrastruktury lokalnej.

Niektórzy nadal wierzą, że infrastruktura lokalna jest warunkiem koniecznym i

wystarczającym, by przyciągnąć inwestorów. Spójrzmy na przykład małych i średnich miast

polskich: w imię tworzenia warunków dla rozwoju, z dużym nakładem pracy wyposażono je

w kompletną infrastrukturę techniczną: mają gaz, wodę, kanalizację, telekomunikację,

zmodernizowane drogi i chodniki etc. A inwestorów, jak nie było, tak nie ma. Bo inwestorzy

szukają tego, czego mniejsze ośrodki położone poza obszarami metropolitalnymi i z dala od

strategicznych węzłów i szlaków transportowych dać im nie mogą. Zatem, jeśli infrastruktura

lokalna to tylko taka, która realnie, nie tylko teoretycznie, służy przedsiębiorstwom.

14

Przykład Chin (każdy o tym pomyślał, prawda?) nie jest dobry. Następuje tam gwałtowne rozwarstwienie:

osoby o wysokich kwalifikacjach, zwłaszcza kształcone na zachodzie, zarabiają niewiele gorzej, niż ich
odpowiednicy za granicą. Źle zarabiają natomiast ci, którzy pracują przy zajęciach nie wymagających
kwalifikacji, a zwłaszcza w rolnictwie. Dlatego trampki chińskie są tanie, ale komputery czy rakiety
międzykontynentalne wcale nie.

22

Czy to oznacza, że znaczne obszary Polski są pozbawione szansy rozwojowych? Jeśli rozumieć

to jako doganianie obszarów wielkomiejskich – to trzeba być realistą. Ze względu na

współczesne czynniki rozwoju – jest to raczej niemożliwe. Obszary te mogą się jednak

świetnie rozwijać i przekształcać, wygrywać konkurencję, ale w swojej klasie. Droga do tego

prowadzi przez innowacyjność wdrożoną na skalę swoich możliwości. W Polsce znajdziemy

dziesiątki małych gmin, które odniosły realny sukces rozwojowy. Jak wynika z badań

(Gorzelak i in. 1999, Kozak 2009) zawdzięczają go głównie ujawnieniu lidera, aktywności elit,

tworzeniu warunków dla rozwoju przedsiębiorczości, rozwojowi kapitału społecznego,

tworzeniu sieci współpracy itp. Krótko mówiąc: współpracy.

Bardzo ważne jest rozumienie zachodzących już lub rozpoczynających się dopiero trendów.

Do takich nieuwzględnianych należycie należy np. przejściowo spowolniony proces

urbanizacji (zatem i depopulacji) polskiej wsi. Przestrzenna struktura demograficzna jest w

Polsce środkowej i wschodniej zacofana wskutek zarówno przestarzałej struktury agrarnej

15

,

jak też polityki rolnej. Proces wyludnienia wsi jest nie do zatrzymania na dłużej z przyczyn

demograficznych (starzenie się populacji, ucieczka wykształconej młodzieży z braku pracy

odpowiadającej jej kwalifikacjom), jak i ekonomicznych – dochód z pracy w rolnictwie jest

(mimo dopłat europejskich) niższy, niż w miastach.

Warto też w myśleniu o rozwoju wyraźnie rozgraniczać dwa typy działań (projektów): te

służące rozwojowi i te służące podnoszeniu jakości życia. Te prorozwojowe poznać po tym,

że prowadzą do wzrostu liczby miejsc pracy i dochodów. Takie projekty powinny dostać

absolutne pierwszeństwo na obszarach słabo rozwiniętych, i w takich krajach, jak Polska.

Zwłaszcza, gdy mówimy o finansowaniu projektów ze środków unijnych. Nie są nam dane na

zawsze, kiedyś się zapewne skończą lub tylko zmniejszą, zatem trzeba jak najlepiej teraz je

wykorzystać na potrzeby rozwoju.

Nie ma rad uniwersalnych i odpowiednich dla każdego miejsca i czasu. Wydaje się, że

wszelka jednostronność jest niekorzystna. Kształcenie bez tworzenia miejsc pracy grozi

ucieczką mózgów. Opieranie rozwoju wyłącznie o zasoby i firmy własne grozi utrwaleniem

zacofania gospodarczego. Wiązanie nadziei tylko z przyciągnięciem inwestorów

zewnętrznych grozi uzależnieniem i prawdziwym problemem, gdy inwestorzy ci będą

kontynuować off-shoring (przenoszenie działalności do państw oferujących podobną jakość,

ale niższą cenę czynników produkcji, zwłaszcza pracy) (Pike i in. 2006: 15). Ten przykład,

15

średnie gospodarstwo podkarpackie liczy około 4 ha, średnie brytyjskie około 60 ha.

23

mimo pewnych uproszczeń, dobrze ilustruje potrzebę bardzo starannego wyboru strategii

rozwoju i szukania, gdzie to możliwe, synergii między działaniami.

16

1.7 Analiza SWOT

Powiedzieliśmy już, że dla poprawności naszych analiz diagnostycznych konieczna jest

znajomość trendów, czynników rozwoju, założeń nauk o rozwoju i możliwych skutków nazbyt

jednostronnego podejścia. Z morza lepszej czy gorszej informacji o otaczającym nas świecie

(miejscu, regionie) musimy wyizolować te informacje, które są istotne i niezbędne dla

dalszych prac projektowych/programowych. W gruncie rzeczy potrzebna jest nam wiedza o

czynnikach przeszkadzających lub pomagających w osiągnięciu celów planowanej interwencji

w danym obszarze. Najczęściej spotykanym narzędziem identyfikacji szans i zagrożeń jest

SWOT, które z racji swej wewnętrznej logiki, uporządkowania uznawana jest za uniwersalny i

łatwy instrument. Na pewno jest w powszechnym użytku, ale co do jakości to trzeba

zauważyć, że jak w przypadku każdego narzędzia, ostateczny efekt zależy od wiedzy i

umiejętności użytkownika.

SWOT jest na tyle znany, że na nasze potrzeby wystarczy przypomnieć podstawowe zasady.

Należą do nich np. zasada rozdzielności – żaden wykorzystany czynnik nie może być zaliczony

do więcej niż jednej kategorii (albo jest silną stroną albo słabą albo szansą albo

zagrożeniem). Silne i słabe strony to cechy (czynniki) opisujące dane miejsce (obszar, sektor,

grupę). Z kolei szanse i zagrożenia odnoszą się wyłącznie do otoczenia zewnętrznego (ale w

uzasadnionych

przypadkach

także

zjawisk

i

procesów,

o

jakich

z

dużym

prawdopodobieństwem wiemy, że mogą wystąpić w przyszłości). Kluczowa różnica między

silnymi i słabymi stronami (SW) a szansami i zagrożeniami (OT) to ta, że na te ostatnie nie

mamy wpływu, są bowiem czynnikami zewnętrznymi, niezależnymi o nas.

17

SWOT często

prowadzi się odrębnie dla różnych sfer (np. gospodarka, społeczeństwo, środowisko), co jest

dobrym sposobem na uporządkowanie pracy, ale grozi identyfikacją nadmiernej liczby

czynników.

Struktura zidentyfikowanych czynników SWOT ma decydujący wpływ na sformułowanie

problemów, a następnie celów i strategii naszych działań. W zależności od tego, czy w SWOT

16

W kwestii dylematów zob. też Dziemianowicz 2008.

17

Spotyka się koncepcje dozwalające szukać szans i zagrożeń w cechach układu lokalnego. Jeżeli nie dotyczy to

szans i zagrożeń związanych z przyszłością, strata wynikająca z chaosu analitycznego znacznie przewyższy
korzyści z pseudo-pogłębionej analizy.

24

ważniejsze okażą się te lub inne kategorie, przyjmiemy np. proaktywną lub reaktywną

strategię.

Do podstawowych błędów, jakie – oprócz złamania powyższych zasad – można popełnić

przygotowując analizę SWOT, należy błędna interpretacja czynników (zob. poprzedni

podrozdział) oraz niezdolność do wyboru tych naprawdę najważniejszych. Spotyka się często

analizy SWOT, gdzie nawet w obrębie jednego obszaru wymienia się kilkanaście np. słabych

lub silnych stron, co jest wysoce niepożądane, bowiem utrudnia to (odkłada na potem)

decyzję o tym, co naprawdę jest siłą, co zaś słabością. Przyczyny tego bywają dwie. Pierwsza,

to brak doświadczenia i umiejętności. Druga dotyczy niemal wyłącznie strategii

przygotowywanych jedynie z myślą o ubieganiu się o zewnętrzne środki, na cokolwiek byłyby

przeznaczone. Zgodnie z tym rozumieniem, im więcej czynników uwzględnionych w SWOT,

tym łatwiej o dopasowanie się do wymagań sponsora, rządu czy Unii. To drugie podejście

należy ze wszystkich sił eliminować, ponieważ jest głęboko anty-rozwojowe, a przez to

niekorzystne dla społeczności objętej strategią. Jego efektem jest bowiem wiązanie własnych

środków i zasobów nie z rzeczywistymi priorytetami rozwoju, ale z projektami, na które

akurat „dają pieniądze”. To naprawdę nie ma nic wspólnego ze strategią rozwoju. (Więcej o

SWOT: zob. Kudłacz 2008, Kot 2003).

18

1.8 Wskaźniki

Wskaźniki to nic więcej, jak narzędzie obiektywizacji (możliwość empirycznej weryfikacji

stanu wyjściowego i końcowego – po zrealizowaniu projektu). Wskaźniki są zatem ważne dla

jego oceny wstępnej i końcowej. Bez wskaźników monitoring i ewaluacja są praktycznie

niemożliwe. Wskaźniki nie są samoistne, lecz muszą być ściśle powiązane z celami i

efektami. Wskaźnik, podobnie jak cel i efekt, charakteryzować się powinien następującymi

cechami, ogólnie określonymi skrótem SMART: Konkretny (Specific), Mierzalny (Measurable),

opisujący działania (Action Oriented), Realistyczny (Realistic), określony w czasie (Timed).

19

Przygotowując wskaźniki możemy napotkać szereg problemów.

18

Narzędziem w Polsce mało znanym, a powiązanym ze SWOT (czasem traktowanym jako niezależny

instrument analizy), jest analiza czynników zewnętrznych: PESTLE (Political, Economic, Social, Technological,
Legislative, Environmental). Polega on na identyfikacji i omówieniu tych czynników. Idea polega na
strukturalizacji analizy (znów model logiczny) na odrębne sfery (Polityczną, Ekonomiczną, Społeczną, Prawną i
Środowiskową). Zob. np. PEST/PESTLE Tools and Template,

http://www.rapidbi.com/created/the-PESTLE-

analysis-tool.html

, pobrano maj 2009

19

Można się spotkać też z inną wykładnią SMART: Specific, Measurable, Attainable (Osiągalny), Relevant

(Istotny), Trackable (dający się śledzić w czasie). Smart po angielsku to bystry, sprytny.

25

Pierwszy ich rodzaj ma charakter metodologiczny: jak zagwarantować ich poprawność?

Szersze omówienie tego zagadnienia (np. trafność i rzetelność wskaźnika) znajdziemy np. w

pracy Babbie (2005). Wybór wskaźników wymaga uwzględnienia też takich kwestii, jak ich

dostępność i wiarygodność (zob. Górniak 2008).

Problem drugi to selekcja wskaźników, by uniknąć sytuacji, gdy to samo zjawisko opisujemy

przy pomocy dwóch lub więcej wskaźników (zdarza się tak, gdy zjawiska są złożone, trudne

do zdefiniowania, wieloaspektowe lub nasza wiedza na ten temat jest ograniczona lub nie

istnieją żadne wskaźniki odnoszące się bezpośrednio do danego zjawiska i próbujemy użyć

wskaźników odnoszących się do zbliżonych zjawisk.

20

W najgorszym wypadku wszystkie te

przyczyny współwystępują). Należy się starać, by minimalizować liczbę wskaźników (w

odniesieniu do bardziej złożonego zestawu wskaźników można stosować metodę głównych

składowych, pozwalającą zredukować liczbę czynników i usunąć pokrywające się). Oczywiście

nie zawsze mamy możliwość przeprowadzenia bardziej wyszukanych analiz statystycznych:

pomocna może być wtedy analiza logiczna związków między danym czynnikiem

(wskaźnikiem, miernikiem) a badanym zjawiskiem (czy są powiązane? Jak na siebie

wpływają?).

Problem trzeci, być może najtrudniejszy, to kontrolowanie wpływu własnych przekonań, na

proces definiowania celów, metod i wskaźników, oraz sposób ich rozumienia (jako

stymulanty, czyli czynniki pozytywnie wpływające lub destymulanty, czynniki negatywne).

Mamy tu oczywiście do czynienia z kwestią dokonania oceny, a w tym ludzie potrafią się

bardzo różnić. Np. czy niski odsetek rezerwatów przyrody w gminie jest niekorzystny dla

turystyki? Tak? To by znaczyło, że Kraków nie nadaje się do uprawiania turystyki! Taka teza

jest oczywistym fałszem

21

.

Wpływ systemu wartości na dobór i rozumienie wskaźników w zależności od systemu

wartości dobrze ilustruje przykład z jednej z prawdziwych analiz atrakcyjności turystycznej

polskich województw. Za jeden z ważnych wskaźników przyjęto nasycenie stacjami

benzynowymi. Autor uznawał wysokie nasycenie za destymulantę, zatem obszary tym się

odznaczające za niemające potencjału turystycznego. Łatwo sobie przedstawić logikę

rozumowania: stacja to magazyn benzyny → zaopatrujący trujące spalinami auta → co

20

Możliwe, ale wymaga bardzo przemyślanego uzasadnienia związków między nimi, a najlepiej udowodnienia

ich współzmienności (zmianie zjawiska X towarzyszy zmiana zjawiska Y).

21

Powie ktoś: a na obszarach wiejskich? Jeśli rezerwaty podlegają ochronie ścisłej, również tam nie sprzyjają

turystyce.

26

prowadzi do zanieczyszczenia środowiska → i nieużyteczności dla turystyki. Ale: kiedy

mówimy o potencjale rozwoju turystyki w ogóle, także kulturowej i biznesowej w skali

dużego terytorium (jak województwo), musimy uznać, że dobra komunikacja, zależna od

infrastruktury obejmującej również parkingi i stacje benzynowe, jest jednym z koniecznych,

choć niewystarczających warunków rozwoju turystyki.

Ułatwieniem w pracy ze wskaźnikami jest dokonanie ich podziału ze względu na ich funkcję

w projekcie. Najogólniejszy podział dotyczy wskaźników bazowych (punkt wyjścia, punkt

odniesienia) i wskaźników dojścia (opisujących zakres osiągnięcia celów w chwili zakończenia

projektu). Teoretycznie dodatnia wartość różnicy między wskaźnikiem bazowym a

wskaźnikiem dojścia to wartość dodana naszego projektu. Np. w gminie w roku X nie było

działalności pozarolniczej, w roku Y działało 15 podmiotów poza rolnictwem. Czy to sukces

projektu? Tylko pod warunkiem, że jesteśmy w stanie udowodnić, że prawdopodobnie nie

powstałyby one, gdyby nie nasz projekt.

22

Jedną z większych trudności jest takie określenie

wskaźnika sukcesu w osiąganiu celów, by wynik rzeczywisty nie odbiegał nadmiernie od

planowanego. I tu potrzebna jest nam cała widza ogólna: kiedy bezrobocie jest bardzo

wysokie, znalezienie pracy po szkoleniu dla 25% jego uczestników może być godnym uwagi

wynikiem. Ale w sytuacji przyspieszonego rozwoju i szybko malejącego bezrobocia 25%

mogłoby być za mało, by uznać to za sukces. Oceny są zawsze względne i przykłady

historyczne nie zawsze nam pomogą.

Zazwyczaj jednak w projekcie pojawia się znacznie więcej niezbędnych wskaźników.

23

1°: kontekstowe np. poziom bezrobocia, zatrudnienia, poziom ubóstwa, poziom

dochodów etc. w obszarze naszego działania (regionu).

2°: zasoby w dyspozycji a zasoby niezbędne. Nie porywamy się z motyką na słońce.

3°: działania. Co konkretnie musi być zrobione, by projekt został zrealizowany. To

wskaźniki zerojedynkowe: zrobiony o czasie, albo nie.

4°: Produkty: konkretne produkty powstające w toku realizacji projektu. Np. 100

przeszkolonych, podręczniki dla poszukujących pracy (sto sztuk) itd.

5°: wskaźniki efektów (rezultatów) i oddziaływania (wpływu). Wchodzą tu w grę

różnego rodzaju efekty – np. zmiana postaw wobec jakiegoś zjawiska, pozyskanie wiedzy,

22

Zainteresowanych problematyką ewaluacji i wnioskowania zachęcam do sięgnięcia po jedyny dotąd w Polsce

podręcznik ewaluacji (Olejniczak i in. 2008).

23

Opracowane z wykorzystaniem W.K. Kellog 2004 oraz MEANS 1999.

27

kwalifikacji, umiejętności, zmiana zachowań, ale też zmiana strukturalna w otoczeniu (np.

zmiana struktury zatrudnienia, zmiana struktury społeczno-ekonomicznej, czyli wpływ

naszego projektu na szersze cele, do których osiągnięcia się przyczyniamy, ale nie

realizujemy w całości.

Warto tu przypomnieć przyjęty w praktyce europejskiej podział na wskaźniki produktu

(bezpośredni wytwór materialny projektu), rezultatu (efektu) (bezpośredni efekt istnienia

produktów, a wreszcie wskaźniki oddziaływania/wpływu, opisujące skutki dla szerszego

otoczenia projektu/programu. Od pewnego czasu stosowane jest wysoce dyskusyjne

traktowanie liczby projektów danego typu w programie jako wskaźnika produktu

programu.

24

Innym rodzajem ogólnego podziału wskaźników jest podział na ilościowe i jakościowe.

Jakościowe mają wyłącznie pomocniczy charakter, nie mogą zastąpić ilościowych, ale bywają

bardzo ważne. Np. wiemy ze statystyki, ile jest szkół, ile liczą klas, ilu uczniów, ilu uczniów

jest w klasie. Ale ta wiedza jest mało użyteczna, dopóki nie wiemy, czy to są dobre szkoły (np.

ilu absolwentów podejmuje naukę w prestiżowych szkołach lub uczelniach wyższych). Nie

tylko w tym przypadku jakość bywa ważniejsza od ilości.

Wnioski

Diagnoza jest integralną częścią projektu (programu), a ponieważ logicznie rzecz biorąc

stanowi punkt wyjścia do dalszych prac, jej jakość ma ogromne znaczenie. Diagnoza dotyczy

złożonego otoczenia, podlegającego zmianom, często dynamicznym. Jeszcze przed dwoma

laty wszyscy sądziliśmy, że etap szybkiego wzrostu nie skończy się przez wiele lat, tymczasem

już początek 2009 roku zmusił nas do weryfikacji ocen. Dlatego diagnoza jest zawsze

wyzwaniem i wymaga sporych umiejętności analitycznych, ale też organizacyjnych, choćby w

zakresie pozyskiwania danych, zazwyczaj rozproszonych wśród wielu dokumentów, instytucji

i osób. Jak starałem się pokazać, zwłaszcza w erze globalizacji, trzeba dysponować

zaskakująco szeroką wiedzą także o zjawiskach zachodzących w skali świata, pozornie z dala

od nas i naszych problemów. Przedstawiona w tym rozdziale koncepcja modelu logicznego,

jak każde narzędzie, wymaga wyobraźni i staranności w posługiwaniu się nim, ale za to

24

Nie jestem zwolennikiem tego rozwiązania Moim zdaniem to jedynie informacja techniczna o liczbie

projektów, nie zaś produkty. Co z tego, że zrealizowano 50 albo 90 projektów? Liczy się to, co one przyniosły
dobrego. Może to samo można było osiągnąć kilkoma, ale solidnymi projektami? Ale pamiętajmy, że prawem
sponsora jest określać definicje i wymagania, zatem pozostaje się przyzwyczaić. Nie trzeba lubić.

28

nagrodą może być wysoka jakość projektu i sprawna, racjonalna jego realizacja. O tym, jak

różne w praktyce są napotykane problemy, i jak różne rozwiązania mogą być znajdowane,

świadczą następne rozdziały, ilustrowane obficie przykładami z praktyki.

Bibliografia

1.

Babbie E., 2004, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa

2.

Camagni R., 1991, Local “millieu” uncertainty and innovation networks: towards a new dynamic theory

of economic space, w: Camagni R. (red.), Innovation networks: a spatial perpsective, Belhaven Press,

London

3.

Castells M., 2007, Społeczeństwo sieci, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa

4.

CEC [Komisja Europejska], 1999, Evaluating socio-economic programmes, MEANS Collection,

Luxembourg

5.

CEC [Komisja Europejska], 2004, A new partnership for cohesion: convergence competitiveness

cooperation - Third report on economic and social cohesion, Luxembourg

6.

CIA,

2009,

The

World

Factbook,

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-

factbook/geos/PL.html

, pobrano 18.06.09

7.

Coleman J., 1980, Foundation of Social Theory, Harvard University Press, Massachusetts, London

8.

Cooke Ph., 2002, Knowledge Economies, Routledge, London

9.

Czapiński J, Panek T, 2007, Diagnoza społeczna 2007, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa

10.

Dziemianowicz W., 2008, Konkurencyjność gmin w kontekście relacji władze lokalne-inwestorzy

zagraniczni, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa

11.

Florida R., 2000, “The learning region”, w: Acs Z.J. (red.), Regional Innovation, Knowledge and Global

Change, Pinter, London

12.

Gorzelak G., 2007, Rozwój – region – polityka, w: Gorzelak G., Tucholska A. (red.), Rozwój, region,

przestrzeń, MRR i EUROREG UW, Warszawa

13.

Gorzelak G., Jałowiecki B., Woodward R., Dziemianowicz W., Herbst M., Roszkowski W., Zarycki T.,

1999, Dynamics and factors of local success in Poland, przeł. K. Kaczyński, Warszawa

14.

Górniak J., Keller K., 2008, Rola systemów wskaźników w ewaluacji, w: K. Olejniczak, M. Kozak, B.

Ledzion (red.), Teoria i praktyka ewaluacji interwencji publicznych. Podręcznik akademicki,

Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Akademia Leona Koźmińskiego, Warszawa

15.

Hryniewicz J.T., 2004, Polityczny i kulturowy kontekst rozwoju gospodarczego, Scholar, Warszawa

16.

Jarosz M. (red.), 2008, Wykluczeni. Wymiar społeczny, materialny i etniczny, ISP PAN, Warszawa

29

17.

Keating M., Loughlin J., Deschouwer K., 2003, Culture, Institutions and Economic development: A Study

of Eight European Regions, Cheltenham UK, Northampton MA, Edward Elgar Publishers

18.

Kot J., 2003, Zarządzanie rozwojem gmin a praktyka planowania strategicznego, Wyd. Uniwersytetu

Łódzkiego, Łódź.

19.

Kozak M.W., 2005, Polska regionalna: bezrobocie i bieda, w: M. Jarosz (red.), Wygrani i przegrani

polskiej transformacji, Oficyna Naukowa, Warszawa.

20.

Kozak M.W., 2008, Wykluczenie – rozwój – przestrzeń, w: M. Jarosz (red.), Wykluczeni.., op. cit.

21.

Kozak M.W., 2009, Turystyka i polityka turystyczna a rozwój: miedzy starym a nowym paradygmatem,

Scholar, Warszawa

22.

Kudłacz T., Programowanie rozwoju regionalnego i lokalnego, 2008, w: Strzelecki Z. (red.), Gospodarka

regionalna i lokalna, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa

23.

McLaughlin J.A., Jordan G.B., Using Logic Models, w: Frechtling J. A. (red.), Logic Modeling Methods in

Program Evaluation,

24.

Nędzi

T.,

Zarządzanie

projektami

UE

–

Project

Cycle

Management,

http://skills.pl/ftp/zarzadzanieprojektamiue.pdf

(pobrano maj 2009)

25.

Olejniczak K., Kozak M., Ledzion B. (red.), Teoria i praktyka ewaluacji interwencji publicznych.

Podręcznik akademicki, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Akademia Leona Koźmińskiego,

Warszawa

26.

Pike A., Rodriguez-Pose A., Tomaney J., 2006, Local and Regional Development, Routledge, London i

New York

27.

Swianiewicz P. i in., 2008, Szafarze dóbr europejskich, Scholar, Warszawa.

28.

UKIE,

2003,

Zarządzanie

cyklem

projektu,

http://www.ukie.gov.pl/HLP/files.nsf/0/D07ECD50A1D5BC65C125709E004A7B75/$file/zarzadzanie_A

5.pdf

(pobrano maj 2009)

29.

W.K. Kellog Foundation, Logic Model Development Guide, 2004 (zob.

www.wkkf.org

).

30.

ZPORR, marzec 2004, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa, s. 10.

30

Karolina Zawacka

25

Rozdział 2. Jak uwiarygodni

ć diagnozę potrzeb i problemów grupy

docelowej w projekcie?

Przymierzając się do napisania wniosku o dofinansowanie realizacji projektu musimy

uwzględnić dwie perspektywy, które będą miały kluczowe znaczenie dla powodzenia działań

projektowych. Z jednej strony musimy uwzględnić potrzeby i problemy grupy docelowej,

specyficzną sytuację osób, do których kierujemy wsparcie. Z drugiej strony należy spojrzeć na

planowane przez nas przedsięwzięcie z punktu widzenia „sponsora publicznego”. Instytucja,

która będzie finansowała działania projektowe zobowiązuje beneficjentów pomocy do

przestrzegania określonych regulacji prawnych. Do jej kompetencji należy również określenie

kto i na jakich zasadach może wsparcie otrzymać.

W powyższym kontekście przeprowadzenie rzetelnej diagnozy oznacza zaprezentowanie

pomysłu na projekt, który przyczyni się do poprawy sytuacji grupy docelowej w danym

aspekcie. Pomysł ten musi oczywiście mieścić się w obszarze form wsparcia przewidzianych

w ramach programu. Zadaniem projektodawcy jest opisanie we wniosku swojego pomysłu

na projekt, wraz z uzasadnieniem wyboru grupy docelowej oraz przewidzianych form

wsparcia. Diagnoza potrzeb grupy docelowej jest takim elementem w cyklu zarządzania

projektem, który będzie miał wpływ na wszystkie pozostałe działania wynikające z projektu.

Warto wiec zwrócić uwagę na jej wiarygodność.

Ze względu na dużą ilość realizowanych w ramach PO KL projektów oraz wysokość

zaangażowanych w nie środków kwestia metodyki i zarządzania i planowania przedsięwzięć

projektowych jest szczególnie istotna. W ramach PO KL przyjęto metodologię „zarządzania

cyklem projektu” (PCM)

26

. Cykl ten składa się z następujących 5 faz:

• programowania

• identyfikacji

• formułowania,

• wdrażania,

• ewaluacji i audytu

25

Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego

26

Podręcznik zarządzania projektami miękkimi w kontekście Europejskiego Funduszu Społecznego,

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 2006 r.

31

Rozpoznawanie potrzeb i problemów grupy docelowej mieści się w fazie identyfikacji i

częściowo w fazie formułowania. Diagnoza jest więc jednym z elementów całego cyklu

działań, który wypływa z naszego pomysłu na projekt.

Właściwie przeprowadzona diagnoza zależy od wielu czynników: dostępności danych

statystycznych, dobrze dobranej grupy docelowej, właściwej analizy dokumentów

programowych.

O

wiarygodności

diagnozy

mogą

również

świadczyć

rzetelnie

przeprowadzone własne badania i analizy.

2.1 Komponenty wiarygodnej diagnozy

Zebranie informacji odnośnie potrzeb i problemów osób, do których kierujemy wsparcie jest

jednym z najważniejszych elementów diagnozowania. W celu pozyskania interesujących nas

informacji możemy skorzystać z dwóch źródeł zbierania danych. Informacje takie mogą

pochodzić z wywiadów, ankiet bądź w wyniku innych technik prowadzenia badań własnych.

Możemy również korzystać z dostępnych danych ilościowych, tj. opracowania statystyczne,

które dotyczące specyficznej sytuacji danej grupy odnośnie np. rynku pracy lub dostępu do

edukacji.

Dane statystyczne, opracowania oraz zestawienia przygotowane są przez instytucje

prowadzące własne badania tj. Główny Urząd Statystyczny, Powiatowe oraz Wojewódzkie

Urzędy Pracy, Obserwatoria Rynku Pracy jak również inne jednostki naukowo-badawcze.

Badania te cechują się wysokim stopniem wiarygodności ze względu na skalę i zasięg na

jakim są sprowadzone oraz zastosowaną metodologię. Najczęściej są to badania ilościowe

ułatwiające porównywanie grup oraz obszarów pod względem danej cechy oraz określanie

natężenia występowania jakiegoś zjawiska na danym obszarze.

Drugim źródłem danych umożliwiającym zdiagnozowanie potrzeb grupy docelowej jest

przeprowadzenie własnych badań oraz właściwa interpretacja ich wyników. Konieczność

taka pojawia się w sytuacji, kiedy nie dysponujemy danymi liczbowymi na temat grupy

docelowej ani jej otoczenia oraz wtedy kiedy chcemy uszczegółowić posiadane informacje.

Często właściwe zdiagnozowanie problemów grupy docelowej oraz sformułowanie celów

realizacji projektu jest możliwe tylko dzięki przeprowadzeniu badań własnych. Metody

prowadzenia własnych badań zostały już przedstawione w rozdziałach wcześniejszych.

32

W tym rozdziale skupimy się na tym, jakie zasady należy zachować, aby metody

diagnozowania były wiarygodne, to znaczy trafne i skuteczne. Warto w tym miejscu

zaznaczyć, że badania własne nie muszą dostarczać jedynie danych opisowych, o charakterze

jakościowym. W wyniku samodzielnego zbierania i analizowania danych, można również

przedstawiać wyniki na poziomie ilościowym.

Trzecim składnikiem prawidłowo przeprowadzonej diagnozy jest wykazanie, że realizacja

projektu wpisuje się w założenia strategii rozwojowych: województwa, powiatu lub gminy,

na terenie których projekt się odbywa, lub w strategię sektorową. Należy również zapoznać

się z treścią dokumentów programowych i wskazać w jaki sposób nasz projekt przyczyni się

do realizacji celów w ramach danego Działania lub Poddziałania. Sporządzając wniosek o

dofinansowanie dobrze jest zdawać sobie sprawę, że każdy nawet niewielki projekt może

przyczynić się do rozwiązania problemów społecznych, których doświadczają uczestnicy

projektu. Dopiero jednak kilka projektów w tym samym obszarze problemowym ma szansę

poprawić sytuację danej grupy na szerszą skalę. Poszczególne projekty pogrupowane i

ukierunkowane w Poddziałaniach i Działaniach mają szansę przyczynić się do osiągnięcia

zmiany systemowej. Projekty powinny wpisywać się w założenia dokumentów

programowych jak również przyczyniać się do realizacji regionalnych i lokalnych strategii

rozwojowych. Budowany jest w ten sposób potencjał gmin, powiatów lub miast, które

korzystają ze wsparcia oferowanego w ramach programów operacyjnych.

Realizowany projekt jest umiejscowiony w środowisku społecznym, które podlega ciągłym

zmianom. W procesie tworzenia diagnozy ważne jest, aby poznać otoczenie społeczne w

jakim będą podejmowane działania projektowe. Interesariusze, czyli wszystkie podmioty z

różnych powodów zainteresowane realizacją danego projektu stanowią ważne źródło

informacji do naszej diagnozy. Umiejscowienie projektu w konkretnym kontekście

społecznym pozwala także zauważyć, co już zostało w danym obszarze osiągnięte oraz co

jeszcze pozostaje do zrealizowania.

2.2 Diagnoza i działania informacyjno-promocyjne

Ostatnim zadaniem w procesie diagnozowania jest zaprezentowanie powstałych

wyników we wniosku o dofinansowanie. Diagnoza powinna stanowić spójną całość. Również

jej elementy: dane statystyczne, własne analizy oraz odwołania do dokumentów

programowych i strategicznych powinny się nawzajem uzupełniać. Treść diagnozy powinna

33

być ujęta zwięźle i w sposób przejrzysty, prezentując najważniejsze ustalenia poparte

badaniami i dokumentami

.

Elementy przeprowadzonej diagnozy po etapie zbierania i

interpretacji danych znajdą się następnie w części wniosku 3.2 Grupy docelowe oraz w części

3.1 Cel projektu. W części 3.2 Grupy docelowe oprócz uzasadnienia wyboru grupy

docelowej i jej charakterystyki powinien także zostać przedstawiony sposób rekrutacji

uczestników projektu. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na powiązania i znaczenie

diagnozy z procesem rekrutacji uczestników projektu.

Działania informacyjno-promocyjne, zachęcające osoby z grupy docelowej do wzięcia udziału

w projekcie są następstwem przeprowadzonej przez nas diagnozy. Rekrutacja przyszłych

beneficjentów ostatecznych jest zwykle obarczona dużym ryzykiem. Warto poświęcić czas na

dobór właściwych środków promocyjnych oraz kanałów dystrybucji informacji, gdyż są one

kluczowe dla powodzenia całego przedsięwzięcia. Trudności z rekrutacją pojawiają się często

ze względu na dużą ilość projektów skierowanych do tych samych grup docelowych oraz

problemy z ich aktywizacją (np. bezrobotni, osoby zagrożone wykluczeniem społecznym).

Jeżeli w naszej diagnozie zebraliśmy wystarczającą ilość informacji o grupie, do której

zamierzamy skierować nasz projekt, to będą tam również zawarte wskazówki w jaki sposób

prowadzić rekrutację.

Zajmując się diagnozowaniem sytuacji naszej grupy docelowej warto zwrócić uwagę na jej

charakterystykę pod względem barier na jakie mogą natrafiać uczestnicy. Bez określenia

barier oraz sposobów ich likwidacji diagnoza nie będzie pełna ani wiarygodna. Informacje

zebrane w diagnozie pozwolą prowadzącym rekrutację na znalezienie sposobu likwidacji

zidentyfikowanych barier. Barierę taką mogą stanowić np. koszty dojazdu do miejsca gdzie

odbywa się szkolenie lub konieczność opieki nad dziećmi i osobami zależnymi.

Szczególnie istotne jest, aby w czasie rekrutacji została zachowana zgodność z horyzontalną

zasadą równości szans. Ilość kobiet i mężczyzn objętych wsparciem jest również owocem

przeprowadzonej diagnozy. Wiarygodność odnosi się w tym przypadku do przedstawienia

danych pod względem interesującej nas cechy w podziale na płeć. Znając stan faktyczny

możemy przymierzyć się do poprawy stanu nierówności płci na obszarze realizacji projektu.

Zgodnie z zasadą równości szans projekt nie może pogłębiać ani utrwalać nierówności ze

względu na płeć. Zasada ta powinna mieć odzwierciedlenie nie tylko w strukturze płci

uczestników projektu.

34

2.3 Korzyści z prowadzenia badań własnych

Prowadzenie diagnozy przy pomocy własnych badań wymaga często poświecenia większej

ilości czasu oraz pracy, niż korzystanie z gotowych opracowań statystycznych. Stosowanie tej

metody posiada jednak wiele zalet, o których warto pamiętać. Pierwszą z nich jest

zwiększenie szans powodzenia realizacji projektu poprzez poznanie problemów i zbliżenie się

do potrzeb naszej grupy docelowej. Nie jest to jeszcze gwarancją sukcesu naszego projektu,

ale pozwala dobrać odpowiednie narzędzia wsparcia, np. rodzaj i formę szkoleń. Zebrane

informacje będą mogły zostać wykorzystane przez cały okres realizowania działań

projektowych. Uzyskanie informacji o sytuacji życiowej potencjalnych beneficjentów

zmniejsza ryzyko, że pojawią się okoliczności i problemy, których nie przewidzieliśmy.

Zmniejsza to zakres niepewności związanej z realizacją projektu. Poznanie sposobu życia i

oczekiwań pozwala na zaplanowanie procesu rekrutacji uczestników, jak również na

likwidację barier związanych z uczestnictwem w projekcie.

Oparcie diagnozy o własne analizy jest istotne jeżeli realizujemy projekt dla społeczności

lokalnej. Statystyki przeprowadzane na dużej próbie badawczej nigdy nie odzwierciadlają

specyficznych potrzeb konkretnej grupy osób. Są one konieczne, aby określić skalę

problemu. Pokazują również trendy i umożliwiają prognozowanie. Jednakże uwarunkowania

i potrzeby lokalne najlepiej jest zbadać we własnym zakresie, zwłaszcza w sytuacji kiedy

część danych statystycznych nie jest na tym poziomie dostępna. Jeżeli chcemy dotrzeć do

problemów i potrzeb konkretnej lokalnej grupy uczestników projektu to uzupełnienie

diagnozy w formie ankiety lub wywiadów zdecydowanie zwiększa jej wiarygodność.

Nie oznacza to wcale, że musimy przeprowadzić wywiady ze wszystkimi bezrobotnymi w

danej gminie lub zaplanować ankietę dla ogółu uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Możemy

skierować nasze badanie do mniejszej grupy osób, którym zamierzamy udzielić wsparcia lub

do osób z ich otoczenia. Rozpoznanie potrzeb można również dokonać na podstawie analizy

zagadnień dyskutowanych podczas spotkania z osobami zainteresowanymi realizacją i

udziałem w projekcie. Spotkanie takie powinno być udokumentowane, tak aby można było

odwołać się do jego ustaleń we wniosku o dofinansowanie. Celem takich badań nie jest

przedstawienie reprezentatywnych danych ilościowych, ale poznanie specyfiki danej grupy.

Kolejną zaletą stosowania badań własnych w diagnozie problemu jest to, że odwołujemy się

w ten sposób do zasady empowerment, czyli włączania odbiorców wsparcia w dyskusję na

temat ich potrzeb i problemów oraz sposobów ich rozwiązywania. Uwzględniamy w ten

35

sposób opinię osób, które są najbardziej zainteresowane powodzeniem danego

przedsięwzięcia. Zasada empowerment jest stosowana po to, aby podnieść zdolność grup do

wywierania wpływu na sprawy, które ich dotyczą. Włączanie odbiorców oraz użytkowników

w dyskusję nad kształtem produktu finalnego jest koniecznością w przypadku kiedy

zdecydujemy się na realizację projektu innowacyjnego. Jest to dobrą praktyką również przy

okazji realizacji projektów standardowych. Czynne uczestnictwo osób do których jest

kierowane wsparcie w kształtowaniu założeń projektowych sprzyja ich aktywizacji i zwiększa

szanse na to, że wezmą udział w przedsięwzięciu którego są współautorami.

2.4 Trafność, rzetelność i skuteczność zastosowanych metod

Podczas analizy zebranych przez nas informacji musimy uważać na błędy w interpretacji

wyników. Jednym z częstych błędów jest stosowanie nieuprawnionego uogólnienia.

Zakładamy wtedy, że wszystkie osoby do których skierujemy wsparcie doświadczają

dokładnie tych samych barier lub problemów i oferujemy im jednakową formę wsparcia.

Często podejście takie jest przyczyną powstawania dużej ilości podobnych projektów

oferujących „standardowe” szkolenia dla tych samych grup docelowych. Wiarygodna

diagnoza pozwala zauważyć potrzeby i oczekiwania, które z różnych powodów nie znalazły

się w grupie najpopularniejszych problemów.

O tym, czy zastosowaliśmy trafne sposoby diagnozowania świadczy fakt, że powtórzenie

badania przyniesie te same wyniki. Będą więc one niezależne od prowadzących je osób.

Zastosowanie trafnych metod pozwala wyeliminować niebezpieczeństwo, że koncepcja

projektu jest wizją zespołu projektowego, która nie ma pokrycia w rzeczywistości. Trafność

odnosi się też do wyboru metod zbierania informacji i specyfiki grupy docelowej. Jeśli

diagnoza ma cechować się trafnością trzeba dobrać takie metody pozyskania informacji,

które będą odpowiednie do możliwości osób z grupy docelowej. Nie zastosujemy więc

ankiety internetowej, jeżeli wiemy, że przyszli uczestnicy projektu nie mają dostępu do

komputera lub Internetu. Podobnie do wnikliwego określenia potrzeb szkoleniowych danej

grupy nie zastosujemy krótkiego sondażu.

Nie jest możliwe, aby w 100% odzwierciedlić w diagnozie potrzeby danej grupy czy

społeczności. Nie jest też celem pojedynczego projektu, aby dawał rozwiązanie wszystkich

problemów jakie uda nam się zdiagnozować. Pomimo to należy dążyć do tego, aby analiza

36

była pełna i wyczerpująca w odniesieniu do jednego z głównych problemów, które pokazała

diagnoza.

Rzetelność przeprowadzonych badań oznacza, że technika zbierania danych jaką

zastosowaliśmy daje spójne wyniki. Rzetelność oznacza w tym przypadku, że każdej z

badanych osób zadaliśmy tak samo brzmiące pytania lub każdy otrzymał taki sam

kwestionariusz do wypełnienia. Zastosowanie rzetelnych narzędzi pozwala na porównywanie

ze sobą wypowiedzi poszczególnych osób. Zagrożeniem dla rzetelności prowadzonych przez

nas badań jest narzucanie osobom do których kierujemy pytania naszych własnych

oczekiwań i odpowiedzi. Rozwiązaniem może być zaproponowanie grupie docelowej kilku

alternatywnych rozwiązań i możliwych działań, pozostawiając każdemu sposobność

zadecydowania.

Rzetelnie przeprowadzone badanie potrzeb i problemów musi również dotyczyć zagadnień,

które są naprawdę istotne dla danej społeczności. Uzyskanie wiarygodnych wyników

diagnozy nie jest możliwe jeśli osoby uczestniczące w badaniu nie identyfikują się z

problemami i przedsięwzięciami, o które ich pytamy. Dobrym wstępem do przeprowadzenia

własnego badania jest więc zapoznanie się z danymi statystycznymi instytucji działających w

ramach obszaru na jakim będzie realizowany nasz projekt. W ten sposób dowiemy się z

jakimi zagadnieniami i problemami możemy mieć do czynienia oraz jakich prawdopodobnie

działań i rozwiązań oczekuje nasza grupa docelowa.

Bibliografia:

1.

Podręcznik zarządzania projektami miękkimi. W kontekście Europejskiego Funduszu Społecznego

(red.), Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2006.

2.

Badania społeczne w praktyce Earl Babbie Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.

3.

Podstawy badań społecznych Earl Babbbie PWN, Warszawa 2008.

4.

Szczegółowy Opis Priorytetów PO KL, 1 czerwca 2009.

5.

Instrukcja do wniosku o dofinansowanie w ramach Programu Kapitał Ludzki

,

1 stycznia 2010.

6.

Program Operacyjny KAPITAŁ LUDZKI, 2007.

37

Katarzyna Werner

27

Rozdział 3. Diagnoza w projektach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

3.1 Wprowadzenie

Celem niniejszego rozdziału jest zapoznanie Czytelnika z podstawowymi zasadami tworzenia

diagnozy poprzedzającej tworzenie projektu i wypełnianie wniosku o dofinansowanie

projektu Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL). Na kolejnych stronach omówiono

aspekty programowe oraz etapy tworzenia diagnozy sytuacji społecznej. Rozdział kończy się

listą praktycznych wskazówek, które określono na podstawie konsultacji z doświadczonymi

doradcami Regionalnych Ośrodków EFS.

3.2 Diagnoza w projektach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

Projekty PO KL dzielą się na projekty standardowe, projekty innowacyjne, projekty

współpracy ponadnarodowej oraz projekty inicjatyw lokalnych. Podstawową różnicą

rozdzielającą projekty inicjatyw lokalnych od pozostałych jest maksymalna wartość budżetu

w wysokości do 50 tysięcy złotych. Projekty wymienione w pierwszej kolejności mogą być

finansowane w ramach znacznie większych budżetów, w zależności od kryteriów Instytucji

Organizującej Konkurs. Niniejszy rozdział dotyczyć będzie wyłącznie projektów większych,

realizowanych w ramach wszystkich Priorytetów PO KL oprócz Działań 6.3, 7.3 i 9.5.

Diagnoza w projektach standardowych, innowacyjnych i współpracy ponadnarodowej

Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

stanowi podstawę uzasadnienia potrzeby realizacji

projektu. Precyzyjne zdiagnozowanie problemów i barier utrudniających ich rozwiązanie, jest

kluczem do powodzenia projektu. Pominięcie wnikliwej analizy obszaru terytorialnego

projektu i jego grupy docelowej, spowoduje że określone środki zaradcze będą

nieodpowiednio dobrane lub bez realnego wpływu na sytuację. Dlatego wymaga się od

projektodawcy przygotowania projektu oraz wypełnienia wniosku o dofinansowanie w

oparciu o rzetelną i szeroką analizę sytuacji wyjściowej.

27

Centrum Projektów Europejskich, Krajowy Ośrodek EFS

38

Sytuację problemową opisuje się we wniosku o dofinansowanie projektu PO KL w

kontekście:

1)

danego obszaru terytorialnego (regionu, powiatu, obszarów wiejskich itp.)

występowania problemu, którego rozwiązaniu ma służyć projekt i z którego będą

pochodzić uczestnicy projektu;

2)

charakterystyki grupy docelowej, tj. opisu określonej grupy osób dla których projekt

będzie realizowany;

3)

konsultacji projektu: tj. oceny rozpoznanego problemu przez środowisko lokalne (np.

organizacje pozarządowe, przedstawiciele grupy docelowej, instytucje wspierające

członków tej grupy, władze samorządowe, urzędy pracy, instytucje edukacyjne,

eksperci danej dziedziny itp.)

4)

analizy sytuacji kobiet i mężczyzn w danym obszarze wsparcia i ocenę wpływu

realizacji projektu na zmianę ich sytuacji

28

Zarówno charakterystyka obszaru terytorialnego, jak i grupy docelowej musi zostać

przedstawiona przy wykorzystaniu konkretnych danych statystycznych i podaniu źródła ich

pochodzenia. Także opis stwierdzonego problemu musi być poparty danymi z badań i analiz,

które w określony sposób dotyczą danej sytuacji. Powołanie się na wyniki przeprowadzonych

samodzielnie badań i konsultacji wśród osób lub instytucji zainteresowanych rozwiązaniem

problemu uwiarygodni proces formułowania diagnozy. Każdy projekt PO KL dotyczy w

pewnym stopniu wsparcia osób, dlatego nieodłącznym elementem ich charakterystyki jest

analiza sytuacji kobiet i mężczyzn w danym kontekście.

Diagnoza uwzględniająca powyżej opisany kontekst, pozwoli na wszechstronne określenie

sytuacji wyjściowej i trafny wybór problemu, którego potencjalne rozwiązanie przyniesie

realizacja projektu.

28

Temat zasady równouprawnienia jest szczegółowo opisany w podręczniku autorstwa Branka M., Rawłuszko

M., Siekiera A. „Zasada równości szans kobiet i mężczyzn w projektach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.
Poradnik”, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2009

39

3.3 Obszary wsparcia projektów w komponencie regionalnym

Niniejsze opracowanie dotyczy projektów konkursowych i systemowych realizowanych w

województwach w ramach Priorytetów VI, VII, VIII i IX.

Każdy Priorytet w komponencie regionalnym osobno obejmuje obszar wsparcia:

zatrudnienie, edukacja, integracja społeczna, adaptacyjność pracowników i przedsiębiorstw.

W zależności od priorytetu PO KL, który wybraliśmy dla projektu, diagnoza sytuacji

wyjściowej będzie się odnosiła w szczególności

29

:

1)

w Priorytecie VI: do lokalnego rynku pracy, struktury i poziomu bezrobocia, instytucji

rynku pracy, dostępności usług pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego na

danym obszarze;

2)

w Priorytecie VII: do opisu skali wykluczenia społecznego na danym obszarze,

dostępności do usług instytucji pomocy i integracji społecznej, kondycji sektora

ekonomii społecznej;

3)

w Priorytecie VIII: do charakterystyki sytuacji lokalnej przedsiębiorczości, procesów

restrukturyzacyjnych, dostępności i jakości oferty szkoleniowej dla pracowników

przedsiębiorstw (w tym kursów przekwalifikowujących);

4)

w Priorytecie IX: do opisu dostępności edukacji przedszkolnej na danym obszarze,

jakości oferty edukacyjnej i wyników egzaminów, dostosowania szkolnictwa

zawodowego do lokalnego rynku pracy, oferty kształcenia ustawicznego w regionie

itp.

Oczywiście punktem odniesienia będzie dziedzina, która wpisuje się w nasz typ projektu,

jednakże każda diagnoza powinna być spójna z celem głównym Programu

30

i odnosić się do

lokalnej sytuacji na rynku pracy i poziomu spójności społecznej. Dzięki temu, przy tworzeniu

dalszego opisu projektu, w sposób naturalny będą się nasuwać powiązania ze specyficznymi

cechami naszego regionu. Posłużmy się prostym przykładem projektu, który planowany jest

do realizacji w ramach Poddziałania 6.1.1 Priorytetu VI PO KL:

Przykład

Projekt dotyczy grupy osób, które charakteryzuje wyuczona bezradność i dziedziczone

29

Opis na podstawie Szczegółowego Opisu Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki z dnia 1 czerwca

2009

30

Celem głównym Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki jest „Wzrost poziomu zatrudnienia i spójności

społecznej”

40

bezrobocie. Beneficjenci muszą zostać poddani indywidualnej ścieżce rozwoju aby pokonać

szereg barier powstrzymujących ich do podjęcia pracy. Pierwszym etapem są szkolenia

kształtujące umiejętności interpersonalne oraz wzmacniające motywację i wiarę we własne

możliwości. Dalsze działanie dotyczyć będzie szkoleń zawodowych – przekwalifikowujących

lub uczących nowego zawodu.

Na tym etapie często popełnianym błędem jest schematyczne powielanie oferty dla osób o

niskich kwalifikacjach np.: kurs nauki języka angielskiego, kursy fryzjerskie, florystyczne lub

znajomości obsługi wózka widłowego. Właściwie przygotowana diagnoza jednoznacznie

wskaże nam – jakie są realne potrzeby lokalnego rynku pracy oraz jak pod tym kątem

zaplanować działania szkoleniowe podnoszące kwalifikacje uczestników. Analiza statystyk w

danym powiecie lub województwie może wykazać np. problem florystek i florystów z

podjęciem pracy, który jest spowodowany nasyceniem rynku tą grupą zawodową. Z drugiej

strony nasze badania pozwolą nam dostrzec, np. jeśli nasz projekt jest planowany do

realizacji w województwie łódzkim to jest duże zapotrzebowanie na pracowników

przemysłu tekstylnego, jeśli w województwie pomorskim to np. od zaraz pracę mogą

otrzymać spawacze i spawaczki.

Niestety, błędnie sprofilowane wsparcie kierowane do naszych bezrobotnych, będzie

skutkować m.in. brakiem osiągnięcia założonych wskaźników rezultatów twardych (w

naszym przykładzie będzie to liczba uczestników, którzy podjeli zatrudnienie po zakończeniu

projektu). W praktyce będzie to oznaczało porażkę projektu i problem z jego rozliczeniem.

Podsumowując, diagnoza w projekcie PO KL będzie uzależniona od tego w jaki wpisuje się

Priorytet oraz Działanie lub Poddziałanie, będzie również uwarunkowana sytuacją na

lokalnym rynku pracy.

3.4 Tworzenie diagnozy krok po kroku

Tworzenie diagnozy jest procesem dość pracochłonnym, ponieważ szczegółowa analiza

materiałów i przeprowadzenie konsultacji społecznych wymaga poświęcenia pewnych

nakładów pracy.

Najważniejszymi etapami tego zadania są:

KROK 1

Zebranie danych opisujących stan wyjściowy

41

Celem tego etapu jest wstępna diagnoza sytuacji i identyfikacja kluczowych problemów.

Diagnoza powinna być przeprowadzona przy wykorzystaniu:

- danych pierwotnych: informacji pozyskanych samodzielnie w konkretnym celu, które dotąd

nie zostały pozyskane. Sposobem zbierania tego typu danych w przypadku diagnozy do

projektu społecznego, oddziałującego na ograniczoną grupę osób, są wywiady, ankiety,

konsultacje, rozmowy z interesariuszami i ekspertami. Analiza interesariuszy, opisana

poniżej, jest jedną z form zbierania danych pierwotnych.

- danych wtórnych: informacji pozyskanych ze źródeł już istniejących (takich jak raporty,

analizy, bazy danych, strategie, publikacje, artykuły prasowe), które wymagają analizy w

kontekście wybranym przez projektodawcę.

Rys.4 Źródła danych

Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów Regionalnych Ośrodków EFS

Skąd pozyskać dane wtórne – opisuje Załącznik 1, w którym wskazano ogólnodostępne bazy

danych, instytucje badawcze oraz konkretne badania odnoszące się do obszarów wsparcia

PO KL. Lista zawiera odwołania do stron internetowych instytucji i ma charakter pomocniczy.

Projektodawca ma pełną dowolność w wyborze danych, przy pomocy których dokona

diagnozy.

KROK 2

Konsultacje z interesariuszami

wtórne

analizy

raporty

statystyki

konsultacje

pierwotne

ankiety

wywiady

42

Drugi etap ma na celu przedstawienie grupie osób i instytucji analizę, której dokonaliśmy na

pierwszym etapie. Jest to następny krok w tworzeniu diagnozy, ponieważ na tym etapie

poznawane są opinie, postawy i potrzeby interesariuszy.

Interesariusze jest to grupa osób i instytucji, których w sposób bezpośredni lub pośredni,

pozytywnie lub negatywnie wpływa dany problem lub sytuacja i którzy są zainteresowani

zmianą obecnego stanu.

Zalecamy podejście uwzględniające różne perspektywy postrzegania problemu: poznanie

opinii przeciwstawnych i różnorodnych (różnych grup wiekowych, perspektywy męskiej i

kobiecej itp.) od osób i instytucji zarówno bezpośrednio jak i pośrednio zaangażowanych w

daną sprawę

31

.

Właściwie przeprowadzone konsultacje przyczynią się do rozpoznania ich wątpliwości,

potrzeb, stanowiska, wiedzy oraz sugestii zmiany lub akceptacji zaproponowanych

rozwiązań. Jednocześnie, proces konsultacji zainteresuje badane osoby projektem i zachęci

do udziału w jego realizacji.

KROK 3

Analiza problemów

Konsultacje przeprowadzone w poprzednim etapie, pomogą zdiagnozować kluczowe

problemy i ich najbardziej pożądane rozwiązania.

Warto jednak wykorzystać sprawdzone metody konkretyzacji koncepcji projektu, które

pomogą wskazać zależności przyczynowo-skutkowe pomiędzy problemami. W rozdziale

pierwszym publikacji Marek Kozak opisuje szczegółowo zastosowanie modelu logicznego na

przykładzie macierzy logicznej. Jest to technika, która pozwala w sposób systematyczny i

logiczny określić cele, sprecyzować ich hierarchię, wskazać rezultaty i pożądane działania.

Istnieją także inne techniki, które pozwalają na konkretyzację oraz uporządkowanie pomysłu

na projekt. Poniżej przedstawimy wybrane:

•

burza mózgów

31

Polecamy sposób analizy interesariuszy opisany w poradniku W.Monkiewicza, G.Rzeźnika, M.Wojdy

„Zarządzanie cyklem projektu - skuteczne aplikowanie i zarządzaniem projektami europejskimi w małych
organizacjach pozarządowych” Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, Warszawa 2009

43

Proces rozwiązywania problemów tą metodą składa się z typowych czynności

intelektualnych: wytwarzania pomysłów, rozwiązywania i ich oceny. Burza mózgów

generalnie składa się z dwóch etapów. W pierwszym etapie osoby uczestniczące zachęcane

są do swobodnego zgłaszania pomysłów i wymiany poglądów z zastrzeżeniem braku

wyrażania krytycyzmu odnośnie własnych jak i innych propozycji. Wszystkie pomysły są

zapisywane, bądź rejestrowane w inny sposób. W drugim etapie osoby nieuczestniczące

32

w

pierwszym etapie przeglądają jego wyniki i starają się wybrać idee, które mogą przyczynić się

do rozwiązywania problemu i są możliwe do zrealizowania w projekcie.

•

mapa myśli (ang. mind mapping)

Metodologia map myśli wykorzystuje podstawowe czynności mózgu, który składa się z

dwóch półkul odpowiedzialnych za różne umiejętności. Jest to metoda polegająca na takim

sposobie notowania pomysłów i spostrzeżeń, który angażuje do pracy obie półkule

mózgowe. Dzięki temu jednocześnie korzystając z emocji, kolorów, skojarzeń, jak i

schematów i analiz, można efektywniej opisać dane zagadnienie. Jest to sposób myślenia

oparty na nieograniczonych skojarzeniach, które wywołują słowa – klucze, a także symbole i

obrazy. Pozwala na wyjście poza utarte schematy i twórcze podejście do badanych

zagadnień.

•

kategoryzacja problemów

Metoda, która może być zastosowana w przypadku projektów o małej skali. Polega na

analizie zebranych informacji, określenie problemów oraz środków zaradczych a następnie

ich hierarchizacji (np. w wyniku konsultacji) pod kątem najpilniejszych i najbardziej

pożądanych. Tą metodę zastosowano w projekcie, który opisujemy poniżej (w ramce)

KROK 4

Określenie celu głównego i celów szczegółowych projektu

Określanie celów projektu jest kontynuacją analizy problemów i stanowi następny etap

tworzenia projektu, w praktyce podsumowujący przeprowadzoną diagnozę. Jest to nic

innego, jak przeformułowanie problemów na cele poprzez przekształcanie negatywnych

32

Jeśli grupa jest zbyt mała, można przeprowadzić drugi etap burzy mózgów przy udziale osób uczestniczących

w pierwszym etapie.

44

zjawisk w założenie pozytywnej zmiany zastanej rzeczywistości. Jest to określenie

oczekiwanego stanu i wskazanie pozytywnych efektów realizacji projektu.

W projektach PO KL określa się dwa poziomy celów: jeden cel główny i kilka celów

szczegółowych.

Rys.5 Analiza celów

Źródło: Opracowanie własne

Cel główny musi wynikać bezpośrednio ze zdiagnozowanych problemów, które ma rozwiązać

realizacja projektu. Określenie celu głównego musi jest efektem logicznej i spójnej zależności

przyczynowo – skutkowej pomiędzy diagnozą sytuacji problemowej i potencjalnym

rozwiązaniem. Nie powinien być sformułowany w sposób zbyt szeroki lub zbyt

szczegółowy

33

. Powinien stanowić pozytywną odpowiedź na opisane wcześniej problemy.

Cele szczegółowe to zestaw celów cząstkowych, koniecznych i wystarczających do

osiągnięcia celu ogólnego. Podobnie jak cel ogólny, powinny opisywać pozytywny stan

docelowy a nie działania jako takie. Jest to krótkie wyjaśnienie jak zostanie zrealizowany cel

ogólny.

Osobno należy skonfrontować określone cele z zapisami odpowiednich dokumentów

strategicznych na poziomie kraju, regionu oraz miejscowości w której projekt będzie

33

Więcej o sposobie formułowania celów, w tym kryteriach SMART: „Przewodnik po kryteriach wyboru

projektów PO KL”

45

realizowany. We wniosku o dofinansowanie musi być zawarte powołanie, z jakimi

strategiami projekt jest spójny, odpowiednimi do obszaru realizacji projektu

34

.

Jak już podkreślono, cele muszą spójnie i logicznie wynikać z przedstawionego opisu

problemu. Wskazanie celów będzie miało wpływ na działania projektu, a te z kolei na

rezultaty które chcemy osiągnąć. O najczęściej popełnianych błędach w formułowaniu celów

można przeczytać w rozdziale 4 autorstwa Anny Czarneckiej.

KROK 5

Zidentyfikowanie działań i rezultatów projektu

Działania oraz rezultaty projektu tworzą strategię osiągnięcia przyjętych celów. Prawidłowo

przeprowadzona diagnoza sytuacji społecznej na wybranym obszarze, spowoduje że

działania i rezultaty będą precyzyjnie wynikać z opisanej rzeczywistości i konsultacji

społecznych.

KROK 6

Weryfikacja możliwości pozyskania środków na realizację projektu

Ostatnim etapem jest odniesienie założeń naszego projektu do możliwości pozyskania

dofinansowania na jego realizację. W Szczegółowym Opisie Priorytetów PO KL należy

sprawdzić, czy wybrana grupa docelowa może być objęta projektem, czy dany typ działań

jest przewidziany w ramach danego Priorytetu (np. studia podyplomowe). Natomiast o tym,

jakie są wymogi formalne i finansowe dowiemy się z zapisów wytycznych wchodzących w

zakres Systemu Realizacji PO KL. Dokumenty dostępne są na stronie internetowej Instytucji

Pośredniczącej PO KL, na której znajduje się również harmonogram planowanych konkursów,

dokumentacje ogłoszonych konkursów i Plany działania w których można sprawdzić kryteria

wyboru projektów.

Instytucja Organizująca Konkurs (IOK) dla każdego konkursu określa typy projektów,

szczegółowe kryteria dostępu oraz strategiczne

35

. Jest to uszczegółowienie kwalifikowanych

działań wskazanych w Szczegółowym Opisie Priorytetów PO KL, które w rezultacie mają

przyczynić się do wyboru najbardziej pożądanych projektów w tym obszarze wsparcia.

34

W Załączniku 1 znajdują się odniesienia do strategii lokalnych i regionalnych

35

Poza kryteriami strategicznymi obowiązują również kryteria ogólne tj. zamknięta lista kryteriów obowiązująca

dla wszystkich Działań PO KL.

46

Kryteria dostępu są obowiązkowe dla wszystkich projektodawców i dotyczą zwłaszcza: grupy

docelowej, obszaru realizacji projektu, minimalnej i maksymalnej wartości projektu. Kryteria

strategiczne natomiast wskazują preferowane typy projektów. Projekty, które spełniają

preferencje otrzymają premię punktową określoną w konkursie. Kryteria mogą dotyczyć np.

wybranej grupy zawodowej, miejsca zamieszkania grupy docelowej, zaplanowania

konkretnych działań, uwzględnienia partnerstwa itp. Może się również zdarzyć tak, że w

danym konkursie nie określono kryteriów strategicznych, są to jednak nieliczne przypadki.

Gdy kryteria strategiczne jednak są określone, projekty je spełniające najczęściej zajmują

pierwsze miejsca na liście rankingowej.

Wybierając konkurs odpowiedni dla zakresu projektu, należy zadać sobie pytanie: jak odnieść

naszą analizę sytuacji wyjściowej do kryteriów określonych w danym konkursie?

Preferencje IOK, która jest jednostką samorządu wojewódzkiego można poznać z

wyprzedzeniem, ponieważ pod koniec roku kalendarzowego publikowane są Plany działania

osobno dla każdego Priorytetu na następny rok. Dokument ten opisuje wszystkie

zaplanowane konkursy wraz z przybliżonymi terminami ich ogłoszenia. Jego założenia są w

pewnym stopniu odzwierciedleniem regionalnej polityki samorządu. Na przykład w 2010

roku w danym województwie w naborze w ramach Poddziałania 8.1.1 premiowane będą

projekty skierowane wyłącznie do pracowników przedsiębiorstw z wykształceniem co

najwyżej średnim.

Tak sformułowane kryterium oraz jego uzasadnienie może dać nam

wskazówki, że diagnoza sytuacji problemowej powinna skupić się na potrzebach

rozwojowych nisko wykwalifikowanych pracowników przedsiębiorstw. Pogłębiona analiza

sytuacji tych przedsiębiorstw w województwie, może wskazać na jakie bariery napotykają ich

pracownicy w dostępie do szkoleń podnoszących ich kwalifikacje zawodowe.

Aby przybliżyć Czytelnikom opisany powyżej proces tworzenia diagnozy, poniżej zawarto

przykład projektu realizowanego w ramach Priorytetu VII PO KL.

„Młodzieżowy Klub Integracji Społecznej w Bratianie”

Projekt realizowany jest w partnerstwie przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej oraz
Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Lokalnych z siedzibą w Nowym Mieście Lubawskim w

47

ramach Poddziałania 7.2.1 PO KL „Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych
wykluczeniem społecznym”(województwo warmińsko – mazurskie) .

Inicjatorem projektu był GOPS w Mszanowie. Wykonując swoje zadania, pracownicy
ośrodka dostrzegli wśród lokalnej młodzieży narastające zjawisko kończenia edukacji na
poziomie gimnazjum lub porzucania nauki. Na obszarze działalności ośrodka istnieje
problem rodzin dysfunkcyjnych, który powoduje zagrożenie czynnikami środowiskowymi
wśród młodzieży tj. przestępczością, uzależnieniami, dziedziczonym bezrobociem.
Postanowiono poszukać alternatywnej formy spędzania czasu wolnego dla młodzieży z
rodzin dysfunkcyjnych.

Stan wiedzy inicjatorów opierał się na obserwacjach i ogólnych statystykach gminnych.
Postanowiono zorganizować spotkanie z uczniami z różnych grup wiekowych i skonsultować
z nimi jakie formy spędzania wolnego czasu ich interesują. Okazało się, że dzieci mają wiele
realnych pomysłów, które mogłyby zostać dofinansowane ze środków Europejskiego
Funduszu Społecznego. Zdecydowano się na następny etap konsultacji w formie ankiet
skierowanych do uczniów klasy VI szkoły podstawowej i uczniów gimnazjum. Ankieta
również miała za zadanie zbadać zainteresowanie młodzieży formami spędzania wolnego
czasu, przy czym zawierała propozycje warsztatów, które padły podczas spotkania z
uczniami.

Badania ankietowe wskazały ogromne zainteresowanie aktywnymi formami spędzania
czasu wolnego, a w szczególności zajęć sportowych na ścianie wspinaczkowej. Badanie
potwierdziło również problemy społeczne, które zaobserwowali pracownicy GOPS. Dzięki
odpowiedziom udzielonym w ankietach, pozyskano informacje jakie dokładnie działania są
pożądane i ich realizacja zostanie zaakceptowana. W celu weryfikacji tych informacji
analizowano dane statystyczne dotyczące problemów środowiskowych, badano raporty na
temat metod pracy z trudną młodzieżą oraz zastanawiano się, wykorzystując doświadczenie
GOPS oraz partnera, nad kategoryzacją wszystkich problemów i możliwości ich rozwiązania.
Równolegle zwrócono się do rodziców ankietowanych o deklarację chęci udziału ich dzieci w
zajęciach pozaszkolnych oraz konsultowano koncepcję projektu z dyrektor Zespołu Szkół w
Bratianie. Miejscowość i miejsce realizacji projektu wybrano ze względu na lokalizację w
gminie i zaplecze techniczne zespołu szkół.

W ten sposób określono związek przyczynowo – skutkowy obecnej sytuacji lokalnej
młodzieży i ich niechęci do kontynuowania nauki i odrzucania perspektyw rozwoju.
Doprowadziło to do hierarchizacji problemów, ich przyczyn oraz skutków. Naturalnym
następstwem już było określenie celów projektu i usystematyzowanie koniecznych działań,
które wyklarowały się podczas diagnozy dzieci i ich sytuacji. Na tej podstawie można było
określić produkty i rezultaty projektu wraz z szacunkowym budżetem.

Koncepcja projektu oraz doświadczenie partnerów we wdrażaniu projektów PO KL
wpisywały się w zakres naboru projektów w ramach Poddziałania 7.2.1. Przystąpiono do
wypełniania wniosku o dofinansowanie projektu.

Podsumowując, diagnoza sytuacji w gminie Nowe Miasto Lubawskie z siedzibą w
Mszanowie została przeprowadzona w sposób szczegółowy, w dużym stopniu opierając się

48

na wiedzy i doświadczeniu projektodawców oraz konsultacjach społecznych z grupą
docelową.
Projekt został oceniony bardzo wysoko – uplasował się na drugim miejscu na liście
rankingowej. Dzięki badaniom ankietowym i konsultacjom, proces rekrutacji przebiegł
sprawnie, natomiast sam projekt spotkał się z dużym zainteresowaniem wśród społeczności
gminy.

Szczegóły na temat projektu:

http://www.efs-gopsnml-mkis.pl/

Przedstawiono w tej części rozdziału najważniejsze czynności, które poprzedzają proces

wypełnienia wniosku o dofinansowanie projektu PO KL i wybór odpowiedniego konkursu dla

stworzonego projektu. Proces został opisany w głównej mierze na podstawie

obowiązujących wytycznych do przygotowania projektów PO KL. Lektura dokumentów

(wskazanych w bibliografii) i liczba zawartych w nich zapisów może spowodować na

wstępnym etapie pewną dezorientację. Proszę jednak się nie zrażać - dla mniej

doświadczonego projektodawcy pomocą służą doradcy Regionalnego Ośrodka Europejskiego

Funduszu Społecznego oraz pracownicy punktu informacyjnego Instytucji Pośredniczącej

36

.

3.5 Uwagi praktyczne dotyczące formułowania diagnozy:

Aby uniknąć rozczarowania niskim wynikiem oceny merytorycznej – rekomendujemy

przygotowanie projektu na około dwa miesiące przed planowanym złożeniem. Jest to

wystarczający okres, aby rzetelnie i wszechstronnie zapoznać się z problemem wpisującym

się w dany konkurs.

Warto przy tym zaznaczyć, że projekt powinien wynikać z realnej potrzeby danej grupy

docelowej, a nie był przygotowywany ze względu na ogłoszony konkurs. Decydowanie się na

tworzenie projektu wyłącznie z powodu ogłoszonego konkursu, będzie łatwe do

zweryfikowania po lekturze opisów w części 3.1 i 3.2 wniosku, które będą dalekie od

rzetelnej, spójnej i logicznej diagnozy problemu społecznego.

36

Adresy i obszar pracy Regionalnych Ośrodków EFS można znaleźć na stronie Krajowego Ośrodka EFS:

www.roefs.pl ; Adresu punktów informacyjnych znajdują się w osobnej zakładce na stronie serwisu
http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/

49

Spójność i logikę opisu projektu zapewni, oprócz opisanych wyżej etapów diagnozy,

zachowanie niezmienionego składu zespołu projektowego. Te same osoby, które

przeprowadziły diagnozę i doszły wspólnie do pewnego konsensusu powinny również

uzupełniać wniosek o dofinansowanie projektu.

Pamiętajmy o tym, że opisanie kontekstu sytuacji problemowej jest bardzo ważne, jednak

cele i działania powinny dotyczyć pewnego wycinka rzeczywistości. Jeden projekt nie zmieni

sytuacji i nie wyeliminuje problemów z jakimi boryka się dana społeczność. Nasz projekt

może jednak przynajmniej częściowo spowodować poprawę. Stąd prosty wniosek –

racjonalnie mierzmy zamiary proporcjonalnie do własnych możliwości, zasobów i potencjału.

Może się również zdarzyć, że diagnoza doprowadzi do wypracowania koncepcji dla trzech

projektów PO KL – tym lepiej! Wówczas można w treści wniosku powołać się na projekty z

którymi wniosek jest powiązany.

Pamiętajmy także o tym, że projekt będą czytały przynajmniej dwie osoby (eksperci Komisji

Oceny Projektów), których zadaniem jest weryfikacja i ocena projektu. Asesorzy muszą

poznać i zrozumieć nasze intencje, dlatego tak ważne jest klarowne opisanie rozumienia

problemu i oddania jego istoty. Logika czytelnego, przyczynowo- skutkowego opisu

determinuje następującą strukturę uzasadnienia:

•

krótkie przedstawienie co jest przedmiotem projektu,

•

szczegółowy opis problemu z uwzględnieniem: szerszej perspektywy (np.jaka jest

sytuacja w Polsce a jaka w wybranym obszarze), streszczenie wyników konsultacji,

nawiązanie do ogólnodostępnych badań, określenie barier uniemożliwiających

eliminację problemu i opis sytuacji grupy docelowej w odniesieniu do problemu (w

tym określenie sytuacji osobno kobiet i mężczyzn); bardzo ważne jest, aby zachować

obiektywizm w opisie i powstrzymywać się od osobistych stwierdzeń;

•

określenie realnych do osiągnięcia: celu ogólnego i celów szczegółowych projektu;

•

powołanie się na dokumenty strategiczne adekwatne do przedmiotu projektu i

obszaru jego realizacji.

50

Ograniczona ilość znaków do wykorzystania w generatorze wniosków PO KL powoduje, że

uzasadnienie potrzeby realizacji projektu trzeba przedstawić w sposób spójny i treściwy.

Główny nacisk należy położyć na opisy w części 3.1 Cel projektu, 3.2 Grupy docelowej oraz

3.4 Rezultaty i produkty, natomiast opis działań projektu (3.3) oraz potencjału

projektodawcy (3.5) należy przedstawić w sposób syntetyczny. Uzupełnieniem tych dwóch

ostatnich części jest harmonogram i budżet projektu.

Pamiętajmy także, żeby tworzyć projekt z myślą o tym, że zostanie on w przyszłości przez nas

zrealizowany. Należy realistycznie określić cele, działania, rezultaty i co bardzo ważne –

budżet projektu, co pozwoli prawidłowo zarządzać realizacją projektu a w szczególności

pomyślnie osiągnąć wskaźniki rezultatów i produktów.

Bibliografia

1.

Zasady dokonywania wyboru projektów PO KL z 24 sierpnia 2009 r.

2.

Podręcznik zarządzania projektami miękkimi w kontekście Europejskiego Funduszu

Społecznego. red. M. Bonkowska, B.Grucza, M.Majewski, M.Małek, Ministerstwo Rozwoju

Regionalnego, Warszawa 2006

3.

Szczegółowy Opis Priorytetów PO KL z dnia 1 czerwca 2009 r.

4.

Program Operacyjny Kapitał Ludzki zatwierdzony dnia 7 września 2007 r.

5.

Podręcznik przygotowania wniosków o dofinansowanie projektów w ramach PO KL z dnia 1

kwietnia 2009 r.

6.

Przewodnik po kryteriach wyboru projektów (udzielania finansowania) w ramach PO KL z 20

czerwca 2008 r.

7.

Branka M., Rawłuszko M., Siekiera A. „Zasada równości szans kobiet i mężczyzn w projektach

Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Poradnik”, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego,

Warszawa 2009

51

Rozdział 4. Tworzenie diagnozy w projektach inicjatyw lokalnych Programu

Operacyjnego Kapitał Ludzki

Anna Borek

37

4.1 Wprowadzenie - Definicja Inicjatywy Lokalnej w ramach POKL

„Jeśli marzy tylko jeden człowiek, pozostanie to tylko marzeniem. Jeżeli zaś

będziemy marzyć wszyscy razem, będzie to już początek nowej rzeczywistości”. Słowa

Heldera Camary najpełniej oddają sens inicjatywy lokalnej rozumianej jako przedsięwzięcie,

w które od początku (diagnozy potrzeb), aż do jego realizacji zaangażowana jest społeczność

lokalna.

Istotą inicjatyw lokalnych jest to, że wynikają one z rzeczywistych problemów i

potrzeb, zdiagnozowanych wcześniej przez mieszkańców. Inicjatywa lokalna jest spoiwem

łączącym różne grupy interesów, ale zmierza do wspólnie zweryfikowanego celu

rozwojowego gminy. Społeczności mogą się rozwijać tylko wówczas, gdy zostaną włączone

do planowania i realizacji działań zmierzających do niwelowania problemów lokalnych. Np.

społeczność lokalna określi, ze jest niewystarczająca promocja turystyki danej Gminy, a

rozwiązaniem wg mieszkańców będzie przygotowanie ich do prowadzenia gospodarstw

agroturystycznych poprzez szkolenia, wizyty studyjne, opracowywanie pewnych zadań, lub

tygodniowy pobyt w takim gospodarstwie i przyjrzenie się od środka. Wniosek: problem oraz

sposób i metody jego rozwiązania są ustalane przy współuczestnictwie z mieszkańcami, a nie

narzucane z zewnątrz przez tzw. ekspertów.

Jeśli chcemy, by inicjatywa lokalna odniosła sukces rozumiany jako zmniejszenie skali

oddziaływania danego problemu, ważne jest zaplanowanie odpowiednich działań. Jak

prawidłowo je zaplanować? Otóż należy podjąć dwa kroki:

1) zapytać (w różnych formach: ankieta, wywiad, spotkanie grupowe, itp.) mieszkańców o

lokalne problemy. To jest bezwzględnie istotny moment. Dopiero wtedy, gdy mieszkańcy

danej społeczności będą mogli się wypowiedzieć i wskazać problemy, z którymi się borykają,

będzie można rzetelnie przygotować analizę potrzeb.

37

Regionalne Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych

52

2) włączyć mieszkańców do pracy nad projektowaniem założeń przedsięwzięcia. Lepiej kiedy

mieszkańcy będą określać nie tylko zakres tematyczny, ale także formy i metody pracy w

ramach inicjatywy lokalnej. Np. mieszkańcy oprócz tego ze zgłoszą propozycje organizacji

warsztatów z języka francuskiego to mogą jeszcze wskazać na sposób prowadzania (jak

często, ile godzin, czy w dni pracujące czy w weekendy, z jakimi działaniami innymi połączyć).

Założenia inicjatywy lokalnej powinny wynikać z artykułowanych potrzeb i zostać

zaplanowane przez późniejszych uczestników projektu. Na tym etapie warto zadbać, by

wspólnie zastanowić się nad potencjałem tkwiącym w środowisku lokalnym, czyli zasobami

ludzkimi, infrastrukturalnymi, instytucyjnymi, przyrodniczymi Gminy, które można

wykorzystać przy realizacji inicjatywy lokalnej.

Przedstawienie sposobów włączania mieszkańców w przygotowanie analizy

problemów i planowanie działań szerzej jest opisane w punkcie III niniejszego rozdziału.

Obecnie ważne jest to, że znajdują się środki na finansowanie niewielkich projektów

wspierających małe społeczności. Jedną z możliwości finansowania jest Europejski Fundusz

Społeczny w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (Priorytet VI, VII, IX). W ramach

tego Programu część puli jest przeznaczona na finansowanie wyłącznie inicjatyw lokalnych

rozumianych jako projekt o zasięgu lokalnym, skierowany do mieszkańców gmin wiejskich,

wiejsko – miejskich i miast do 25 tys. mieszkańców oraz zakładający udział tych mieszkańców

w określaniu problemów i celów oraz tworzeniu założeń i/lub realizacji projektu. Zgodnie z

zapisami w Szczegółowym Opisie Projektów PO KL, budżet projektu inicjatyw lokalnych nie

może przekroczyć 50 tys. złotych.

Kryteriami w tym przypadku są: a) wielkość Gminy, b) maksymalna kwota dotacji c)

konsultacje społeczne projektu.

Zapis informacji o konsultowaniu przedsięwzięcia z mieszkańcami musi być zawarty we

wniosku o dofinansowanie. Jak to sformułować i gdzie przedstawić – tym szerzej w punkcie V

niniejszej części publikacji.

W ramach trzech działań PO KL mogą być rozwiązywane problemy małych społeczności,

które wpisują się w obszar: rynku pracy, edukacji i integracji społecznej.

Mogą być dofinansowane wyłącznie typy projektów:

1)

przyczyniających się aktywizacji zawodowej mieszkańców obszarów wiejskich,

poprawy zdolności do zatrudnienia (Priorytet VI, działanie 6.3) - np. zajęcia/warsztaty dla

osób bezrobotnych z obsługi komputera/języka francuskiego; zakładania gospodarstw

53

agroturystycznych, albo nauka konkretnego zawodu np. pszczelarza. Projekty muszą

odpowiadać na zapotrzebowanie mieszkańców w danym temacie (Czyli jaka wiedza i

umiejętności będą najbardziej przydatne by wejść/powrócić na rynek pracy)

2)

przyczyniających się integracji społecznej mieszkańców obszarów wiejskich

(szczególne nastawienie na reintegrację osób zagrożonych wykluczeniem społecznym,

integracja społeczności lokalnej) (Priorytet VII, działanie 7.3) . Może to być np. kształcenie

liderów lokalnych, organizacja wydarzeń typu festyn rodzinny, albo piknik gminny, mogą to

być też warsztaty taneczne, teatralne czy kulinarne czy zajęcia ekologiczne, jeśli tylko się

uzasadni, że ta forma jest dla mieszkańców odpowiednia by ich integrować.

3)

zaangażowanie w działania na rzecz rozwoju edukacji na terenach wiejskich (Priorytet

IX, działanie 9.5) – działania wpływające na podnoszenie wykształcenia mieszkańców np.

edukacja muzyczna, komunikacja społeczna, warsztaty językowe. To wszystkie działania

mające aspekt edukacyjny, które mają uzasadnienie ich realizacji na terenie danej Gminy.

Mając na uwadze, że Lokalne społeczeństwo obywatelskie rodzi się dla działania, a

rozwija w działaniu, niech Państwa inicjatywa lokalna wynika z wewnętrznej potrzeby

społeczności

lokalnej,

mającej

służyć

rozwiązaniu

problemu

zdefiniowanego

i

zdiagnozowanego przez tą społeczność. Mamy nadzieję, że niniejsza broszura posłuży

Państwu jako wskazówka do przygotowywania ciekawych inicjatyw lokalnych.

Roman Piasecki

38

4.2 Diagnoza problemów i potrzeb – co to takiego

Diagnozowanie potrzeb społeczności lokalnych jest zbieraniem danych, informacji od

bezpośrednich odbiorców i użytkowników. Przeprowadzenie tego badania pozwala na

udzielenie odpowiedzi, czy określone dobra i usługi są dostępne danej społeczności

w wystarczającym wymiarze (w porównaniu do obszarów o wyższym stopniu urbanizacji).

Po dogłębnym przeanalizowaniu zebranego materiału możliwe jest określenie kierunków

działania oraz prezentowanie pomysłów i rozwiązań, które na te potrzeby odpowiadają.

Spośród dostępnych technik prowadzenia badań jakościowych dwie wydają się

zdecydowanie efektywne. Pierwsza z nich to wywiad indywidualny, którego celem jest

38

Regionalny Ośrodek EFS w Jeleniej Górze, Regionalne Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych

54

poznanie poglądów osób aktywnych, mających znaczenie w społeczności. Są to ludzie

pracujący na co dzień w strukturach administracji samorządowej, miejscowi działacze –

którzy przejawiają inicjatywy społeczne, lokalni liderzy – osoby darzone zaufaniem i

szacunkiem społecznym, kształtujący opinie środowiska. Przeprowadzanie tych wywiadów

umożliwia zobrazowanie społeczności lokalnych oraz poznanie ich potrzeb z punktu widzenia

osób zajmujących ważne miejsce w hierarchii społecznej. Podczas tego rodzaju badania

szczególną uwagę należy zwrócić na wypowiedzi uczestników, które w wielu przypadkach

mogą być subiektywne, a tym samym mogą nie reprezentować poglądów i stanowiska ogółu

społeczności lokalnej. Należy się również liczyć z tym, że lokalnym działaczom i pracownikom

administracji może zależeć na prezentowaniu jedynie pozytywnego obrazu swojego

społeczeństwa. Dlatego konieczne jest uzupełnienie i zweryfikowanie poznanych opinii o

zdanie innych członków społeczności, powinny być to osoby, które na co dzień nie pracują w

JST i nie są działaczami czy liderami, ale utożsamiają się ze swoją społecznością i potrafią

określić lokalne problemy.

Wyzwania dla diagnozy potrzeb

1.

wynikające ze specyfiki projektowej w tym projektów realizowanych w ramach PO KL

2.

wynikające ze specyfiki projektów realizowanych w ramach inicjatyw oddolnych

Prawidłowe przeprowadzenie diagnozy potrzeb społeczności lokalnych pod kątem analizy

problemu daje potencjalnym projektodawcom możliwość uzyskania wiedzy o przyczynach

występujących problemów. Wiedza ta powinna być uzupełniona o istniejące już i

powszechnie dostępne wyniki badań i analiz. Komplementarność wiedzy uzyskanej tymi

dwoma metodami umożliwia otrzymanie w miarę rzetelnej odpowiedzi na pytanie: jak jest?

i co zrobić żeby było lepiej?

Dobrze przeprowadzona diagnoza oprócz danych służących do opracowania gminnej

strategii rozwiązywania problemów społecznych – w ramach zadań własnych każdej gminy,

pozwala na podejmowanie racjonalnych i efektywnych działań przy wykorzystaniu

wspólnego potencjału organizacyjnego podmiotów społecznych tj. samorządów gminnych,

organizacji pozarządowych, przedsiębiorców, aktywnych członków społeczności.

Diagnoza potrzeb społeczności lokalnej stanowi niezbędny element dla określania jej

kierunków rozwoju. Pozwala poznać zasoby, możliwości, potencjał, problemy i wyznaczyć

55

priorytety rozwoju. Umożliwia podejmowanie racjonalnych działań przy maksymalnym

wykorzystaniu istniejących zasobów. Stanowi podstawę do stworzenia strategii

rozwiązywania problemów społecznych.

Podejmowanie inicjatyw na rzecz rozwoju lokalnego i założenie społecznej partycypacji

mieszkańców w określaniu problemów, jest alternatywą dla stale spadającego

zainteresowania obywateli sprawami publicznymi (udział w wyborach wszystkich szczebli,

podejmowanie inicjatyw uchwałodawczych). Umożliwia budowanie wspólnych strategii

rozwoju lokalnego, inicjowanie partnerskich przedsięwzięć pomiędzy JST a organizacjami III

sektora na rzecz rozwiązywania problemów społecznych.

Zenon Matuszko

39

4.3 Metody identyfikacji problemów - skąd wiemy, że problem istnieje

Czy problem, który zamierzamy rozwiązać istnieje w rzeczywistości, czy tylko w

„naszych głowach” to problem, każdej instytucji próbującej uzyskać dofinansowanie z

funduszy unijnych. Każdy „sponsor”, a w szczególności Program Operacyjny Kapitał Ludzki

oczekuje abyśmy Go utwierdzili, w tym, że problem istnieje nie tylko według np. Wójta.

Zasady realizacji projektów w ramach Inicjatyw Oddolnych mówią abyśmy spotkali się i

porozmawiali, czyli według oczekiwań wniosku o dofinansowanie w ramach POKL

przeprowadzili konsultacje społeczne.

Z kim zatem możemy porozmawiać lub kogo warto zapytać o istnienie problemu?

Przykładem mogą być mieszkańcy dolnośląskich gmin wiejskich Wińsko i Jemielno. W celu

aktualizacji gminnych strategii rozwiązywania problemów społecznych wymienili całe grono

różnych instytucji i osób, z którymi warto porozmawiać o tak zwanych „dużych i małych

problemach”. Poszczególne podmioty zajmują się w gminach różnymi problemami, stąd

możliwe jest, o czym świadczy poniższa tabela, rozpoznanie bardzo różnych problemów i

potrzeb.

(Przy wybranych problemach i potrzebach wskazano w nawiasach numery działań POKL, przy

wsparciu, których możemy potencjalnie rozwiązać dany problem. Uwaga możliwość wpływu

na dany problem przy wykorzystaniu działań POKL wymaga głębszej analizy. Poniższe

39

Regionalne Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych

56

zestawienie służy wyłącznie: (A) wskazaniu instytucji i osób z którymi można rozmawiać nt.

problemów i potrzeb, (B) wstępnemu wskazaniu problemów i potrzeb mogących być

objętych wsparciem w ramach POKL)

Tab.2 Zestawienie problemów i potrzeb społecznych które mogą zostać rozwiązanie przez
poszczególne instytucje.
Instytucja lub osoba/y

Problemy i potrzeby społeczne, które mogą rozwiązać lub

zaspokoić poszczególne

instytucje

i

osoby

według

mieszkańców gmin Wińsko i Jemielno.

Pełnomocnik ds. uzależnień

z ramienia Urzędu Gminy

Problematyka uzależnień (7.3), pomoc psychologiczna (7.3),

organizacja koloni dla dzieci i młodzieży (7.3), organizacja

gminnego program profilaktyki uzależnień, organizowanie

turniejów tenisa stołowego (7.3)

Gminny Ośródek Pomocy

Społecznej

Organizacja

pomocy

materialnej

dla

najuboższych,

prowadzenie usług opiekuńczych dla osób chorych,

organizacja pracy socjalnej w kontekście aktywizacji

mieszkańców i pracy z dziećmi (7.3), rozwój stowarzyszeń i

działań w ramach stowarzyszeń na rzecz podnoszenia

poziomu edukacji (9.5)

Policja

Wymiana informacji, prowadzenie działań profilaktycznych

wobec przemocy (7.3)

Szkoły

Wymiana informacji nt. problemów dzieci i rodzin w tym

związanych z edukacją (7.3 i 9.5), dożywianie, zakup pomocy

szkolnych oraz ubrań, organizacja kolonii, pisanie projektów

na rzecz realizacji programów szkolnych

Kościół

organizowanie czasu wolnego dla dzieci i młodzieży (7.3),

zbiórka

odzieży,

pomoc

w

dożywianiu,

pomoc

w

organizowaniu imprez, prowadzenie grupy AA (7.3),

podwyższanie

swoich

kwalifikacji

za

pośrednictwem

Internetu (6.3)

Sołtysi/ Rady Sołeckie

wymiana informacji dot. rynku pracy (6.3), organizacja

imprez plenerowych (7.3), rozwój lokalnych autorytetów

(73.), organizowanie turniejów tenisa stołowego (7.3),

57

zachęcanie

współmieszkańców

do

współpracy

i

zaangażowania (7.3)

Koła Gospodyń

promowanie

wzorców

aktywności

zawodowej

(6.3),

organizacja festynów edukacyjnych (9.5), promocja kuchni

regionalnej jako jednego ze sposobów na własnych rozwój

zawodowy (6.3), opieka nad dziećmi pracujących rodziców

(6.3)

Klub seniora

integracja mieszkańców poprzez organizowanie wspólnych

zabaw (7.3)

Ochotnicza straż pożarna

Integracja mieszkańców (7.3), udostępnianie pomieszczeń na

spotkania mieszkańców gminy,

Gminny Ośrodek Kultury

Rozwój

zainteresowań

wśród

młodzieży

(7.3,

9.5),

korzystanie z internetu celem podwyższania wiedzy (9.5),

Gminny Ośrodek Zdrowia

Problemy zdrowotne mieszkańców i profilaktyka zdrowotna

Bank Spółdzielczy

Pomysły na działalność gospodarczą na wsi (6.3), rozwój

agroturystyki (6.3)

Sklepy

Plany mieszkańców na związane z rozwojem ich

miejscowości

Leśniczówka

(lokalne nadleśnictwo)

Wiedza o ekologii (9.5), organizacja wolnego czasu dla rodzin

(7.3)

Rodzice

Przemoc wśród młodzieży (7.3), nadużywanie alkoholu (7.3),

niechęć do nauki (9.5)

Grupy rówieśnicze

Brak ciekawych form spędzania wolnego czasu i własnego

rozwoju (6.3, 9.5)

Organizacje pozarządowe

Inicjatywy lokalne wpisujące się w zakres Działań 6.3, 7.3, 9.5,

w zależności od potrzeb danej społeczności i profilu

działalności danej organizacji

Źródło: Opracowanie własne

W każdej z polskich gmin funkcjonuje wiele z powyższych instytucji i grup. Przedstawiciele

organizacji, urzędów, kościołów, szkół, firm to osoby najbardziej świadome aktualnych

problemów i potrzeb. Rozmowa z nimi pozwoli dostrzec wiele aspektów gminnych

58

problemów, a co najważniejsze zweryfikuje istnienie i wielkość potrzeb dla realizacji

konkretnych projektów wspieranych przez Unię Europejską. W ten sposób można zdobyć

informację np. o tym, że

1. powstaje w gminie gospodarstwo agroturystyczne, które będzie poszukiwać osób do

organizacji czasu wolnego dla turystów. Dzięki temu możemy zauważyć potrzebę

zorganizowania szkolenia dla przewodników turystycznych danej gminy. Zarazem jeśli np.

sołtys lub sołtyska potwierdzą, że podobnych gospodarstw będzie więcej zasadny wydaje się

pomysł przeprowadzenia edukacji dla zainteresowanych nią grupy osób.. Ta forma działania

jest możliwa do wsparcia w ramach Działania 6.3 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

Co więcej, w tej samej społeczności może pojawić się informacja o tym, że

2. pracownik socjalny Ośrodka Pomocy Społecznej, stwierdził zainteresowanie nauką tańca

wśród kilku niepracujących kobiet. Inicjatywa może zostać wykorzystana do zorganizowania

integracji mieszkanek wsi w takiej formie. Pomysł tego typu działania jest możliwy do

wsparcia w ramach Działania 7.3 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

Ponadto, w wyniku rozmów z przedstawicielami lokalnej społeczności, możemy się

dowiedzieć o

3. deklarowanej przez młodzież chęci uczenia się języka angielskiego podczas dodatkowych

lekcji, co potwierdza ich nauczyciel. Następnym krokiem będzie pozyskanie bardziej

szczegółowych informacji na temat nauki języka angielskiego oraz jego znajomości w naszej

miejscowości. Jest to podstawa do rzetelnego uzasadnienia potrzeby realizacji projektu,

który jest możliwy do objęcia wsparciem w ramach działania 9.5 Programu Operacyjnego

Kapitał Ludzki.

Jeśli już wiemy z kim możemy dyskutować oraz i o jakich potencjalnych problemach,

powstaje pytanie jak rozmawiać aby nasza diagnoza potrzeb była rzetelna tzn.:

1.

aby była lustrzanym odbiciem głównych problemów. Dyskusja z wieloma osobami

może wykazać nam strasznie dużo zagadnień, ujawniających mnóstwo różnych

problemów

2.

wskazała, że problemy dotyczą wielu osób, a nie tylko najgłośniej krzyczącego

59

pokazała przyczynę poszczególnych problemów.

Zatem co możemy zrobić?

Krok 1

Wybierz narzędzie, za pomocą którego utworzysz listę problemów.

Istnieje cały katalog narzędzi do gromadzenia informacji o problemach. Oto wybrane:

1.

wywiady kwestionariuszowe indywidualne

2.

wywiady telefoniczne

3.

ankieta pocztowa

4.

analiza dokumentów

5.

wywiady indywidualne pogłębione

6.

wywiady grupowe

7.

obserwacja (jawna, niejawna)

8.

studia przypadków

Stosowanie każdego z powyższych narzędzi, było i jest przedmiotem analiz i opracowań. Jeśli

nie mamy doświadczeń z wykorzystania powyższych narzędzi, zachęcamy do

przeprowadzenia dwóch kroków:

Krok 2

Indywidualny kontakt z instytucjami i osobami, celem utworzenia listy problemów, czyli

przeprowadzamy wywiad indywidualny, poprzez który tworzymy listę problemów.

Pamiętajmy aby nie były to tylko hasła, ale również krótkie opisy tego co kryje się pod danym

hasłem.

Uwaga bardzo ważne jest szukanie przyczyn istniejącego problemu, dlatego pytajmy o to

naszych rozmówców.

Np. Nauczyciel uważa, że problemem jest nie wykonywanie prac domowych przez uczniów.

Dopytajmy:

60

1.

czy dotyczy to dużej grupy uczniów,

2.

czy jest to systematyczne,

3.

czy dotyczy ten problem wszystkich przedmiotów, a może tylko wybranych

4.

jakie są przyczyny nie wykonywania prac domowych

Celem przeprowadzenia wywiadu możemy:

1.

spotykać się indywidualnie z przedstawicielami różnych instytucji/grup i zanotować

odpowiedzi na interesujące nas pytania. Zaletą takiej formy jest poświęcenie czasu na

uzyskanie zrozumianej przez nas odpowiedzi, a zarazem wadą duża czasochłonność

spotkań.

2.

zorganizować spotkanie podczas, którego zaproszone osoby odpowiedzą na

interesujące nas pytania. Zaletą takiej formy jest szybkie zgromadzenie

interesujących nas informacji, wadą brak możliwości indywidualnego zrozumienia

problemu np. z perspektywy policjanta.

3.

wykorzystać zgromadzenia różnych grup (np. spotkanie rodziców w szkole, zebranie

koła gospodyń, wywiady z osobami wychodzącymi po niedzielnej mszy świętej)

Zgromadźmy informacje na temat nas interesujący od różnych grup i środowisk. Nie bójmy

się porozmawiać, także z osobami, których problem dotyczy bezpośrednio. Bardzo często jak

nauczyciel, ksiądz, policjant, rodzic mamy tylko jedną perspektywę widzenia. Stąd

porozmawianie z różnymi grupami pozwoli zobaczyć problem z wielu stron.

Uwaga. Koniecznie należy porozmawiać o danym problemie z grupami, których dotyczy on

bezpośrednio. Tylko wówczas zobaczymy pełny obraz problemu.

Jeśli mamy taką możliwość porozmawiajmy z instytucjami, które zajmują się daną

problematyką, być może w innej miejscowości. Pozwoli nam to przyglądnąć się tej stronie

problemu, której czasem możemy nie zauważyć.

Krok 3

Spróbuj posegregować uzyskane wyniki, tak aby uzyskać zbiór nie powtarzających się

problemów.

Uwaga – nigdy nie rób tego sam. Postaraj się to zrobić w 2 lub 3 osoby aby wyniki Twojej

pracy nie były jednostronne.

61

Mieszkańcy wspomnianej gminy Wińsko zdefiniowali następujące problemy i ich

przyczyny.

tab.3 Problemy społeczne w gminie Wińsko

PROBLEMY SPOŁECZNE W GMINIE WIŃSKO

Lp.

Nazwa

problemu

społecznego

Przyczyny problemu

społecznego oraz elementy

opisujące problem

Źródła danych przydatnych w

analizie problemów

1.

Bezrobocie

- Przemiany społeczno-

ekonomiczne i kulturowe

- Niskie Kwalifikacje lub ich

brak

- Słabo rozwinięty rynek

pracy

- Niskie płace

- Bierność

- Brak miejsc pracy w

gminie

- Brak połączeń

komunikacyjnych

- PUP (ilość zarejestrowanych) - -

inne dostępne statystyki

- GOPS (wywiady środowiskowe)

- Media i Publikacje

- UG (ilość wniosków o

umorzenie podatku)

- GUS (spis powszechny)

- Obserwacja rozmów ze

znajomymi, własnych

doświadczeń

2.

Bieda

- Jednostka nie nadąża za

tempem przemian

- Niski poziom świadomości

i kwalifikacji

- Niezaradność

- Brak wykształcenia

- Brak informacji

- Brak ambicji zawodowej

- GOPS (ilość

świadczeniobiorców)

- Spotkania, dane statystyczne, -

Media

- PUP (statystyki osób bez prawa

do zasiłku, poszukujący prace)

- Parafia (źródła nieoficjalne)

- UG (stypendia, liczba

stypendystów)

- Szkoły (liczba dzieci

dożywianych)

62

- Sołtys iadny (informacje z

pierwszej ręki)

3.

Alkoholizm

- Lenistwo

- Rozpad więzi społecznych i

rodzinnych

- Brak wartości i autorytetu

- Łatwy dostęp do alkoholu

- Nuda

- Zachwianie

wzorca/modelu rodziny

- Słaba kontrola społeczna

- Brak miejsc spotkań

- Brak propozycji na

zagospodarowanie czasu

wolnego

- Złe wzorce rodzinne

- Nadużywanie alkoholu

przez rodziców (w

przypadku alkoholizmu u

dzieci)

- Zatajanie picia alkoholu

przez dzieci

- Pełnomocnik ds. uzależnień

-UG

- Policja (niebieska karta)

- Szkoła (ankiety w szkołach)

- GOPS (wywiad środowiskowy)

- Psycholog

- Dane statystyczne,

- Media, Prelekcje, Spotkania

- Informacje z środowiska

lokalnego

4.

Wandalizm

-Brak zajęcia

-Nuda

-Używki

-Brak kontroli rodziców

-Brak wzorców

pozytywnych

-Policja

-Szkoły (zebrania, indywidualne

zebrania)

-Pełnomocnik wójta ds.

uzależnień

-UG (raporty o zniszczeniach)

5.

Zanieczyszczenie

środowiska

-Brak samodyscypliny

-Brak odpowiednich kar

-Brak odpowiedzialności za

-Prasa

-Własne obserwacje (spacer po

lesie)

63

środowisko

-Brak kanalizacji

-Niski poziom świadomości

społecznej

-Lenistwo

-Niedbalstwo

-Brak kubłów na śmieci

-Informacje samorządów (Koszty

usuwania dzikich wysypisk

śmieci)

-Coroczna zbiórka śmieci

-Smród

6.

Brak integracji

społecznej

-Brak miejsca spotkań

- Brak lidera

-Środki finansowe

-Brak zaplecza

-Brak akceptacji i dorosłych

i wzajemnego zaufania

-Brak pomysłów

-Marazm (cisza, nic się nie

dzieje)

-Brak wykwalifikowanej

kadry

-Brak funduszy

-Brak pomysłów

-Brak świetlic

-Rada sołecka

-Radni

-Organizacja pozarządowa

-UG

-Sołtys

7.

Samotność

-Starzejące się

społeczeństwo

-„Znieczulica” rodziny,

sąsiadów

-Brak finansów na opłaty

opiekunek

-Brak środków rehabilitacji,

domów opiek

-GOPS

-Ośrodek zdrowia

8.

Niski dostęp do

-Położenie geograficzne

-Program nauczania

64

podnoszenia

poziomu

edukacji i

kultury

-Komunikacja

samochodowa

-Brak obiektów do spotkań

(niewystarczająca ilość)

-Kadra

-Nierówność szans dzieci i

młodzieży do dalszej

edukacji i pracy, rozwoju

-Dialog z młodzieżą (potrzeby

zgłaszane przez nich samych)

-Liczba szkól, liczba nauczycieli

-Dane o wyborze szkół w innej

gminie

Źródło: Opracowanie własne

Opracowując uzyskane informacje zdefiniowano również możliwe źródła danych

potwierdzających istnienie danego problemu w świetle lokalnych dokumentów, obserwacji,

opracowań. Potwierdzenie uzyskanych informacji w ten sposób jest dodatkowym atutem dla

jakości uzyskanych informacji. Podnosi to również wiarygodność dla instytucji oceniających

nasz wniosek o dofinansowanie.

Podręcznik METODOLOGI WSPIERANIA ROZWOJU SPOŁECZNEGO GMINY POPRZEZ

PARTYCYPACJĘ SPOŁECZNĄ dla moderatorów Poakcesyjnego programu Wspierania

Obszarów Wiejskich definiuje następujące potencjalne źródła danych, funkcjonujące w

Polsce, do których można sięgnąć przygotowując diagnozę problemów i potrzeb:

•

Strategia rozwoju (Strategia zrównoważonego rozwoju, Strategia rozwoju społeczno

gospodarczego).

•

Strategia zarządzania zasobami mieszkaniowymi (polityka mieszkaniowa, program

gospodarowania zasobem mieszkaniowym).

•

Strategia aktywizacji gospodarczej (strategia rozwoju gospodarczego, strategia zmiany

gospodarczej).

•

Strategia edukacyjna (polityka oświatowa).

•

Rodzinna strategia gminy.

•

Program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, przeciwdziałania

narkomanii i przemocy.

65

•

Program działań na rzecz osób niepełnosprawnych.

•

Program współpracy z organizacjami pozarządowymi.

•

Program profilaktyki i promocji zdrowia.

•

Plan rozwoju transportu publicznego.

•

Program działań na rzecz poprawy bezpieczeństwa.

•

Plan Obrony Cywilnej (Plan reagowania kryzysowego).

•

Plan rozwoju lokalnego (lokalny program rozwoju).

•

Wieloletni program inwestycyjny.

•

Program działania gminnego ośrodka pomocy społecznej.

•

Raporty (o stanie miasta, o jakości życia mieszkańców, o zdrowiu mieszkańców, o stanie

bezpieczeństwa itp.).

•

Sprawozdawczość – głównie sprawozdanie MPiPS-03 z udzielonych świadczeń pomocy

społecznej – pieniężnych, w naturze i usługach.

Krok 4

Zweryfikuj uzyskane wyniki i wybierz problemy, którymi zajmiesz się w pierwszej

kolejności. Zasady realizacji projektów w ramach inicjatyw oddolnych wymagają

przeprowadzenia konsultacji społecznych, celem:

1.

weryfikacji istnienia problemów

2.

uzyskania akceptacji lokalnej społeczności dla potencjalnego projektu

3.

włączenia mieszkańców w proces tworzenia projektu lub jego realizacji

Zatem zorganizuj spotkanie osób, od których uzyskałeś/uzyskałaś informacje.

Spotkanie może przebiegać według następującego schematu:

1.

Przywitanie gości

2.

Przedstawienie celu spotkania

3.

Prezentacja uzyskanych wyników dotyczących problemów

(jeśli możesz rozdaj je wydrukowane uczestnikom i wyświetl na ekranie lub scianie)

4.

Przeprowadź dyskusje nt. wyników pytając:

66

- czy ktoś może coś dodać lub uzupełnić

- czy nie zauważono jakiegoś zagadnienia

- czy są zagadnienia, z którymi się nie zgadzamy.

(jeśli grupa liczy więcej aniżeli 6 osób, spróbuj dyskusje przeprowadzić w mniejszych

grupach, tak aby każdy miał szanse się wypowiedzieć.

5.

Zapisuj uwagi i wnioski uczestników na tablicy.

6.

Postaraj się wyciągnąć z uczestnikami wnioski do przedstawionych wyników

opisujących problemy mieszkańców.

7.

Zrób ranking problemów, którymi należy się zająć w pierwszej kolejności według

uczestników spotkania

(np. przekaż każdemu uczestnikowi trzy gwiazdki, niech anonimowo przydzieli je do

trzech problemów)

8.

Przedstaw wyniki

9.

Zaproś zainteresowanych do dalszej pracy nad projektem i jego realizacją.

Małgorzata Malec

40

4.4. Identyfikacja potrzeb w odpowiedzi na zdefiniowane problemy

Kolejnym etapem pracy nad diagnozą w projekcie jest identyfikacja potrzeby. Jeśli

dobrze zidentyfikowaliśmy problem w projekcie (uwzględniliśmy kroki opisane w

poprzednim punkcie niniejszej publikacji) to praca nad identyfikacją potrzeb nie będzie już

trudnym zadaniem. Czym jest potrzeba w ramach projektów dofinansowanych w ramach PO

KL?

Podstawą przy analizie potrzeb naszego projektu jest przeprowadzona wcześniej

analiza problemu. Zawsze warto pamiętać o tym, iż najpierw musimy mieć określony

problem danej grupy społecznej, a dopiero późnie zajmujemy się określeniem potrzeb. Nie

odwrotnie. Często jednak można spotkać projektodawców, którzy wychodzą od określenia

potrzeb danej grupy (przede wszystkim mając na względzie działania jakie są możliwe do

przeprowadzenia w ramach danego konkursu), a dopiero w kolejnym etapie dostosowują

analizę problemów. Zazwyczaj jest tak, iż projekty napisane w takiej konwencji nie dostają

40

Regionalny Ośrodek EFS we Wrocławiu, Regionalne Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych

67

dofinansowania, a jeśli nawet dostaną to wtedy są ogromne problemy w realizacji takiego

przedsięwzięcia.

Analiza potrzeb naszego projektu, a w szczególności projektu mającego charakter

inicjatywy oddolnej powinna nam dać odpowiedzi na następujące pytania:

•

Dlaczego projekt jest niezbędny?

•

Dlaczego jest ważny/ istotny?

•

Dlaczego nasza grupa docelowa będzie chciała wziąć w nim udział?

•

Jaka zmiana nastąpi w danej społeczności lokalnej?

•

Czy coś podobnego realizowano już w danej wspólnocie lub w okolicy?

Precyzyjne wskazanie potrzeb naszej grupy odbiorców stanowi jeden z krytycznych

czynników powodzenia projektu. Jest punktem wyjścia do formułowania celu, który ma być

pozytywnym obrazem problemu, działań i rezultatów.

Jakie elementy należy obowiązkowo określić przy analizie potrzeb:

Obszar, terytorium z którego będą pochodzili uczestnicy naszego projektu.

Uzasadnienie to powinno dotyczyć w szczególności obszaru realizacji naszego

projektu (obszaru na którym zidentyfikowaliśmy dany problem). Obszar realizacji

projektu powinien zostać jak najdokładniej określony - szczególnie w przypadku

projektów w ramach działań 6.3, 7.3 i 9.5, gdzie kwalifikowalność planowanych

działań jest uzależniona od charakteru danego terytorium. Grupa docelowa – typy

projektów zapisane w SZOP PO KL oraz kryteria dostępu muszą odnosić się do

określonej grupy osób ( z określonego terenu), dla której projekt ma być

organizowany.

konsultacje projektu - rozpoznanie potrzeb powinno obejmować również konsultacje

propozycji projektu w środowisku, w którym ma być realizowany (np. konsultacje z

lokalnymi organizacjami pozarządowymi, odbiorcami projektu, instytucjami

68

zajmującymi

się

wspieraniem

osób,

których

dotyczy

projekt,

władzami

samorządowymi, PUP, instytucjami szkoleniowymi i edukacyjnymi itp).

analiza sytuacji kobiet i mężczyzn. Od 2009 r. szczególnie ważny element każdego

projektu który chce otrzymać dofinansowanie z POKL. Zgodnie z Programem

Operacyjnym Kapitał Ludzki, każdy projekt z zakresu wsparcia dla osób lub instytucji,

winien zawierać w uzasadnieniu realizacji projektu diagnozę uwzględniającą sytuację

kobiet i mężczyzn w danym obszarze i ocenę wpływu na sytuację płci (gender impact

assessment). Stanowi to element oceny w Karcie Oceny Merytorycznej. Proces

przygotowania równościowego projektu został opisany w ramach poradnika „Zasada

równości szans kobiet i mężczyzn w projektach PO KL”. Niestety nie jest to prosta

analiza tym bardziej, iż dostępne dane statystyczne niezwykle rzadko uwzględniają

indywidualną sytuację kobiet i mężczyzn w danej społeczności. W ostatniej części

niniejszego opracowania, opisane są najczęściej popełniane błędy w zastosowaniu

zasady równouprawnienia kobiet i mężczyzn w projektach.

Karolina Furmańska

41

4.5 Uczestnictwo społeczności w identyfikacji i realizacji działań

Społeczność lokalna może artykułować swoje potrzeby, a przez to wspomóc identyfikację

działań projektowych poprzez różne formy konsultacji społecznych:

•

spotkania z mieszkańcami omawiające potrzeby i podstawowe kierunki działania

projektu;

•

wykorzystanie istniejących lub tworzenie forów lokalnych organizacji pozarządowych;

•

realizacja ankiety poprzez różne podmioty działające na danym terenie;

•

zaangażowanie

jednostek

pomocniczych

samorządu

gminnego

w

proces

przygotowania i konsultacji projektu.

Zorganizowanie społeczności wokół jednej kwestii może być łatwiejsze niż

przedsięwzięcie które wymaga od uczestników zrozumienia bardziej złożonych i

kompleksowych spraw. Jednak często trudniej jest zapewnić temu trwałość. Organizowanie

41

Regionalny Ośrodek EFS we Wrocławiu, Regionalne Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych

69

społeczności wokół wielu spraw jest bardziej czasochłonne, niemniej jednak działania

edukacyjne same w sobie stanową część procesu budowania potencjału mieszkańców,

dzięki czemu są oni lepiej przygotowani do skutecznego działania na rzecz rozwoju

lokalnego.

Do korzyści uczestnictwa mieszkańców w identyfikacji realizacji działań można

zaliczyć: wzmocnienie więzi ze swoim miejscem zamieszkania - „małą ojczyzną”, wzrost

poziomu integracji społecznej, realny wpływ na podejmowane decyzje, pozytywne

doświadczenia współpracy z samorządem i innymi podmiotami. Powyższe elementy

wpływają na kreowanie pozytywnego wizerunku społeczności lokalnej, jako aktywnej,

zgodnej, radzącej sobie z własnymi problemami. Praca w grupach, dogłębna analiza

problemów przyczynia się do tworzenia różnorodnych koncepcji rozwoju.

Agnieszka Szuba

42

4.6. Wniosek o dofinansowanie projektu PO KL – co i w których punktach przedstawić w

kontekście tworzenia diagnozy, aby wniosek mógł być pozytywnie oceniony.

Wniosek o dofinansowanie projektu- to dwadzieścia tysięcy znaków charakterystyki

projektu, które mają przekonać oceniającego do tego, że:

- problem, który chcemy rozwiązać został dokładnie rozpoznany,

- została dokonana jego dogłębna analiza,

- została zbadana skala jego występowania,

- mamy potencjalną grupę odbiorców,

- zastanowiliśmy się nad zastosowaniem najodpowiedniejszych metod oraz najbardziej

adekwatnych narzędzi, aby złagodzić jego wstępowanie.

Jednym zdaniem mówiąc wniosek o dofinansowanie to streszczenie projektu,

w którym wszystko ma być opisane krótko, zwięźle i na temat.

Jak to zrobić, aby odnieść sukces?

1. Pamiętaj wniosek to nie projekt!

42

Regionalne Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych

70

Projekt jest metodą pracy- owocem naszego planowania. Obejmuje on analizę sytuacji,

wyznaczenie celów, działań, które będziemy kierować do naszych odbiorców projektu,

rezultatów, które chcemy osiągnąć, określa czas, kierunki i sposoby zmiany (wpływ na

zmniejszenie lub zwiększenie zjawiska, wyeliminowanie zjawiska negatywnego lub

zwiększenie pozytywnego), jak również definiuje niezbędne do tej zmiany zasoby (ludzkie,

rzeczowe) .

Wniosek o dofinansowanie projektu PO KL natomiast to nic innego, jak narzędzie przy

pomocy, którego możemy zdobyć środki na realizację zaplanowanego projektu. Formularz

można potraktować jako „ofertę” na realizację stworzonego przez nas projektu, na zasadach

określonych przez „sponsora”, w tym przypadku przez Instytucję Organizującą Konkurs w

ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

2.

Punkt 3.1 we wniosku o dofinansowanie projektu w kontekście projektu

o charakterze inicjatywy oddolnej

Co w nim przedstawić i jak ?

Zgodnie z zapisami w instrukcji do wniosku należy tu opisać trzy poniższe podpunkty:

a)

Uzasadnienie potrzeby realizacji projektu (wskazanie problemu/ów, który/e chcemy

rozwiązać)

b)

Cel ogólny oraz cele szczegółowe projektu.

c)

Uzasadnij zgodność celów z PO KL, Planem Działań (i innymi dokumentami

strategicznymi)

A jak to wygląda w praktyce?

Jak pokazać charakter inicjatywy oddolnej?

Dla przypomnienia oddolna inicjatywa lokalna winna wynikać z wewnętrznej potrzeby

społeczności lokalnej! To społeczność, a nie my definiuje i diagnozuje problem na swoim

obszarze!

71

W treści wniosku o dofinansowanie w pkt. 3.1 obowiązkowo musimy napisać czy dla danej

inicjatywy został spełniony wcześniej już wspomniany wymóg społecznej identyfikacji i

akceptacji oraz społecznej partycypacji.

Czyli, posługując się jednym z przykładów konsultowania problemów lokalnej społeczności,

wymienionych w części III opracowania.

We wniosku opisujemy:

Spotkania, które odbyły się z obywatelami – to na tych spotkaniach przecież zostały

poruszone wszelkie kwestie problemowe, które dana społeczność chce rozwiązać (lub

złagodzić) poprzez projekt. To po przez spotkania wiemy od uczestników, które grupy są w

szczególny sposób dotknięte problemami oraz potrzebują wsparcia na różnych płaszczyznach

życia ze strony szeroko rozumianej społeczności lokalnej, a także instytucji państwowych i

samorządowych. To również na spotkaniach uzyskaliśmy informację, jakie problemy zostały

zidentyfikowane dla danej grupy oraz w jaki sposób można poprawić ich sytuację.

We wnioskuw części 3.1 opisujemy więc konkretnie: jakie najpilniejsze i najważniejsze

potrzeby zostały wskazane podczas konsultacji, ile spotkań się odbyło, w jakim czasie,

przedstawiciele jakich instytucji uczestniczyli w tych spotkaniach (wymieniamy z nazwy te

instytucje, np. może to być Urząd Gminy, Ośrodek Pomocy Społecznej, Powiatowy urząd

Pracy, lokalnie działające organizacje, szkoły podstawowe, itp.), Oczywiście nie zapomnijmy

napisać, o tym , że w spotkaniach uczestniczyli także mieszkańcy danej miejscowości, którzy

zdefiniowali problemy, wskazali grupy zagrożone oraz sposoby rozwiązania danej sytuacji-

bez nich przecież nie byłaby to inicjatywa oddolna.

Co ważne?

Nie musimy załączać do wniosku żadnej dokumentacji związanej z tymi spotkaniami, ale

kwestie te muszą zostać przez nas dokładnie opisane we wniosku.

Przykłady inicjatyw :

a) zgłoszona przez mieszkańców potrzeba zapewnienia dodatkowych zajęć edukacyjnych dla

dzieci np. kurs językowy czy inne zajęcia, których nie zapewnia system oświaty,

b) inicjatywa mieszkańców pomocy uczniom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej

72

powodującej problemy w nauce obejmujące np. pomoc w nauce, zapewnienie materiałów

do nauki itp.,

c) kursy komputerowe, językowe organizowane przez projektodawcę w wyniku potrzeby

wyrażonej przez mieszkańców.

Następnie wskazujemy cel oraz cele szczegółowe, jakie wynikają bezpośrednio ze

zidentyfikowanych problemów wskazanych przez społeczność lokalną. Zarówno cel ogólny

jak i cele szczegółowe powinny być budowane w oparciu o kryteria SMART, czyli wszystkie

cele projektu powinny być:

S – specific – szczegółowość, konkretność - powinny być szczegółowo opisane, dotyczyć

konkretnych problemów;

M – measurable – mierzalność – cel powinien być łatwo przeformułowany na rezultaty, ujęty

w liczby (skwantyfikowany) przedstawione w dalszej części wniosku;

A – acceptable/accurate – akceptowalność/trafność – cel powinien być przedyskutowany i

skonsultowany z najważniejszymi interesariuszami projektu, a przede wszystkim z jego

odbiorcami (czy tego właśnie im potrzeba?).

R – realistic – realistyczny – możliwy i wykonalny do osiągnięcia cel poprzez realizację

projektu (nie może się odnosić do zadań i obszarów, które projektem nie będą objęte).

T – time bound – określony w czasie

Musimy również wskazać zgodność celu naszego projektu z :

- celami wskazanymi przez „sponsora” ( w Szczegółowym Opisie Programu Operacyjnego

Kapitał Ludzki)

- z innymi dokumentami strategicznymi (przykłady patrz str.13)

To o czym należy pamiętać !!

Wskazując zgodność celów projektu odnosimy się do konkretnych zapisów Szczegółowego

Opisu Priorytetów PO KL oraz aktualnych analiz, raportów, opracowań.

Pamiętajmy, że dane, które zbieramy musza być jak najbardziej obiektywne, a ich źródło-

wiarygodne i wskazane w treści Wniosku. Najlepiej posługiwać się informacjami, które

pochodzą z oficjalnych, ogólnodostępnych źródeł.

73

Marta Borowiec – Salwa, Anna Gużda

43

4.7 Studium przypadku inicjatywy oddolnej – dobre i złe praktyki

4.7.1.Projekty realizowane w Gminie Polkowice w województwie dolnośląskim, w ramach

Poddziałania 9.5 Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich.

Świadomi mieszkańcy - aktywna wieś. Wzmacnianie postaw proedukacyjnych na terenach

wiejskich Gminy Polkowice.

Od czego się wszystko zaczęło?

Projekt był realizowany na terenie Gminy Polkowice i był skierowany do mieszkańców

terenów wiejskich. Instytucją, która zainicjowała pomysł, a także wnioskodawcą było

Stowarzyszenie Animacji Twórczej i Działań Alternatywnych (SATiDA), prowadzące

działalność charytatywną, kulturalną i proedukacyjną. Stowarzyszenie działa na co dzień w

środowisku lokalnym - na rzecz mieszkańców polkowickich wsi. Doskonale zna zatem jego

problemy i potrzeby. Za najważniejsze z nich uważa te, związane z niską świadomością

mieszkańców w zakresie wagi edukacji i wykształcenia dla życia zawodowego i

społecznego. Niskie kwalifikacje zawodowe, niechęć do podejmowania nauki oraz znikoma

aktywność mieszkańców stanowiły główne przesłanki do podjęcia inicjatywy oddolnej na

rzecz edukacji.

Rozpoznanie „terenu” pozwala podjąć działania na rzecz mieszkańców

Ponadto Stowarzyszenie dysponowało informacjami na temat umiejętności, które

posiadają mieszkańcy polkowickich wsi takich jak, wrodzone zdolności manualne

(artystyczne, kulinarne, itp.). Jednak dużym problemem była nieumiejętność ich identyfikacji,

a także wykorzystania. W związku z tym, stowarzyszenie - jako główny inicjator - po

przeprowadzeniu obserwacji otoczenia, ale także na podstawie zebranych informacji

postanowiło podjąć próbę rozwiązania problemu poprzez organizację szkoleń z zakresu

komunikacji.

43

Regionalny Ośrodek EFS we Wrocławiu, Regionalne Centrum Wspierania Inicjatyw Pozarządowych

74

Taka forma wsparcia dla uczestników projektu była nie tylko nauką współdziałania w

grupie, ale również mobilizacją środowisk wiejskich do podejmowania inicjatyw oddolnych.

Dodatkowo projekt miał przyczynić się do określenia niezbędnych, rzeczywistych potrzeb i

oczekiwań mieszkańców polkowickich wsi w zakresie edukacji.

Gmina Polkowice wykazała duże zainteresowanie i przychylność względem pomysłu

Stowarzyszenia SATiDA oraz zaoferowała pomoc w realizacji przedsięwzięcia od strony

merytorycznej i organizacyjnej, a także na etapie pisania samego wniosku o dofinansowanie.

Wiejska Szkoła Edukacji - szansa na aktywizację edukacyjną mieszkańców Guzic.

Był to kolejny projekt realizowany w Gminie Polkowice, ale tym razem -

skoncentrowany na jednej wsi. Powstawanie inicjatywy oddolnej wyglądało inaczej niż w

przypadku poprzednio prezentowanego projektu. W przeciwieństwie do bardziej

sformalizowanego charakteru inicjatywy oddolnej (gdzie inicjatorem było lokalnie działające

stowarzyszenie), w tym przypadku sami mieszkańcy wsi Guzice byli głównym motorem

przedsięwzięcia.

Wywiad wśród mieszkańców jako skarbiec informacji o lokalnych potrzebach

Pierwszym działaniem grupy inicjatywnej było przeprowadzenie wywiadu wśród

pozostałych mieszkańców wsi. Wywiad dotyczył potrzeb edukacyjnych oraz szkoleniowych

mieszkańców. Jak pokazały ankiety, głównymi potrzebami była nauka języka obcego

(angielskiego), obsługa komputera oraz znajomość Internetu. Dzięki przeprowadzonemu

wywiadowi określona została także liczba osób zainteresowanych szkoleniami, co

w doskonały sposób przedstawia dobrze zbadane potrzeby i jest jednocześnie gwarancją

uczestnictwa zainteresowanych osób.

Kolejnym etapem działań grupy inicjatywnej było zwrócenie się do Gminy Polkowice z

prośbą o wsparcie inicjatywy. Pomysł mieszkańców Guzic i tym razem spotkał się z dużym

zainteresowaniem i aprobatą władz Gminy Polkowice, które zdecydowały się aplikować

o środki unijne na realizację przedmiotowego przedsięwzięcia. Z inicjatywy Burmistrza

Polkowic oferta szkoleniowa została poszerzona o zajęcia z agroturystki z elementami

marketingu, co miało uświadomić mieszkańcom Guzic przyrodnicze walory okolicy oraz

75

możliwości z nich wynikające. Takie działanie przyczyniły się bowiem do wykorzystania

i promocji potencjału wsi Guzice.

4.7.2 Projekty realizowane w gminach Malczyce, Miękinia, Udanin w województwie

dolnośląskim, w ramach Poddziałania 6.3 Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu

aktywności zawodowej na obszarach wiejskich.

tytuły projektów: „Lokalni liderzy aktywizacji zawodowej gminy Malczyce i Miękinia”

„Lokalni liderzy aktywizacji zawodowej gminy Udanin”

Od czego się wszystko zaczęło?

Projekty zostały zrealizowane przez Demokratyczną Unię Kobiet – Klub Wrocławski,

organizację działającą od dwudziestu lat. W ramach statutowej działalności na bieżąco

badane są problemy społeczne województwa dolnośląskiego poprzez organizowane m.in.

gminne fora obywatelskie oraz roczne badanie potrzeb społecznych.

Rozpoznanie „terenu” pozwala podjąć działania na rzecz mieszkańców

Na podstawie efektów bieżącej współpracy z lokalnymi liderami (sołtyski, burmistrzowie,

aktywni mieszkańcy, przedstawiciele Rady Sołeckiej i organizacji pozarządowych) oraz analiz

dokumentów strategicznych, tj. strategii rozwoju gmin, aktywności w pozyskiwaniu środków

unijnych, aktywności lokalnych organizacji pozarządowych, struktury demograficznej,

sytuacji na rynku pracy – w tym bezrobotnych kobiet, wytypowano trzy gminy

charakteryzujące się niską aktywnością społeczną.

Wywiad wśród mieszkańców jako skarbiec informacji o lokalnych potrzebach

Następnym działaniem było badanie ankietowe w wybranych gminach: Udanin, Małczyce i

Miękinia, które badało specyficzne problemy miejscowości oraz ich potrzeby rozwojowe

wskazane przez mieszkańców. Na tej podstawie utworzono mapę problemów i określono

działania, które mogą się przyczynić do wzrostu partycypacji obywatelskiej w rozwiązywaniu

problemów społecznych.

76

W konsekwencji głównym celem obu projektów było osiągnięcie wzrostu liczby inicjatyw

podejmowanych na terenie gmin służących aktywizacji zawodowej mieszkańców obszarów

wiejskich. Projekty skierowano do lokalnych liderów gminnych, którzy są zainteresowani

przygotowaniem własnych projektów kwalifikujących się do dofinansowania ze środków UE.

W pierwszej kolejności zaplanowano pakiet działań motywujących, pogłębiających wiedzę na

temat rynku pracy a następnie osobną część poświęcono wsparciu przygotowania do

realizacji własnych projektów beneficjentów.

Sukces i wartość dodana projektów

Oba projekty osiągnęły sukces: otrzymały dofinansowanie i bez trudności zebrały grupę

docelową. W efekcie realizacji projektów powstały koncepcje nowych inicjatyw

beneficjentów, oto przykłady:

- założenie placów edukacji przedszkolnej

- aktywizacja kulturalna świetlic wiejskich w formie klubów integracyjnych

- rozwój drobnej przedsiębiorczości: rozbudowa piekarni, założenie gospodarstwa

agroturystycznego ze stadniną koni

- rozbudowa infrastruktury sportowej

- integracja młodzieży w ramach działań pozarządowych

-projekty promujące lokalne produkty (soki, nalewki, dżemy)

-stworzenie spółdzielni socjalnej, w ramach której utworzone zostanie centrum rekreacyjno -

konferencyjne.

4.7.3 Złe praktyki - uwaga na „drobne” błędy

W jednym z zachodnich województw niefortunnie dofinansowanie uzyskał projekt inicjatywy

lokalnej, w którym nie doprecyzowano grupy docelowej tj. młodzieży zagrożonej

wykluczeniem społecznym.

W punkcie 3.2 wniosku o dofinansowanie projektu, w którym zawiera się opis grupy

docelowej nie ujęto szczegółowego zapisu dotyczącego miejscowości, do której miałoby

trafić wsparcie młodzieży. Głównie znalazł się tam jedynie opis samej młodzieży zagrożonej

wykluczeniem społecznym i uzasadnienie dlaczego wybrano akurat tą grupę.

77

Jak się niestety okazało po okresie realizacji projektu instytucja ta została skontrolowana i

wychwycono ten „mały błąd” a jakże trudny dla projektodawcy – grupa docelowa pochodziła

z miasta powyżej 25 tys. mieszkańców czego skutkiem finalnym było zwrócenie

dofinansowania wraz z odsetkami.

Bibliografia:

•

Metodologia wspierania rozwoju społecznego gminy poprzez partycypację społeczną.

Model tworzenia strategii rozwiązywania problemów społecznych, D. Polakowski,

P.Rogala, A.Tomeczek, Poakcesyjny Program Wspierania Obszarów Wiejskich,

Warszawa luty 2008.

•

Podręcznik przygotowywania wniosków o dofinansowanie projektów w ramach

POKL,www.pokl.dwup.pl, 10.05.2009r.

78

Anna Czarnecka

44

Rozdział 5. Najczęściej popełniane błędy popełniane we wnioskach o

dofinansowanie projektów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

5.1 Wprowadzenie

Z doświadczeń Instytucji Pośredniczącej wynika, iż zapotrzebowanie na środki

w konkursach w ramach komponentu regionalnego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

jest większe od dostępnej alokacji. Do realizacji wybrane muszą być przedsięwzięcia, które

odpowiadają na rzeczywiste potrzeby określonych grup, istotne z punktu widzenia

zatrudnienia i spójności społecznej w regionie. Tym samym zadaniem wnioskodawcy jest

przekonać Komisję Oceny Projektów, iż jego projekt rozwiąże konkretne problemy

społeczne, a co za tym idzie, przyczyni się do rozwoju kapitału ludzkiego w regionie.

Należy zwrócić szczególną uwagę na Kartę oceny merytorycznej wniosku i kwestie

podlegające ocenie dokonywanej przez KOP. W zakresie punktu 3.1 – Cel projektu, który

obejmuje diagnozę sytuacji społeczno – gospodarczej, członkowie Komisji weryfikują:

wskazanie kwestii problemowych, które zostaną rozwiązane (złagodzone) dzięki realizacji

projektu; wskazanie celu głównego i celów szczegółowych projektu oraz wskazanie zgodności

celów z PO KL, Planem działania oraz innymi właściwymi dokumentami strategicznymi.

Diagnoza zawarta w punkcie 3.1 powinna być spójna z zapisami zawartymi

w kolejnych punktach wniosku. Z przedstawionej diagnozy muszą wynikać jasne cele

i sposoby ich realizacji, a także konkretne rezultaty, jakie przyniesie realizacja projektu.

W ramach punktu 3.1 wniosek może otrzymać 20 punktów, co stanowi 20 % maksymalnej

liczby punktów (bez uwzględnienia kryteriów strategicznych)

45

. Należy jednak pamiętać, iż

wniosek oceniany jest całościowo, a dzięki poprawnie przeprowadzonej diagnozie łatwiej

44

Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Departament Europejskiego Funduszu Społecznego –

Instytucja Pośrednicząca dla Priorytetów VI(oprócz Działania 6.1), VII, VIII i IX PO KL.

45

Kryteria strategiczne obowiązują jedynie w odniesieniu do projektów konkursowych i dotyczą preferowania

pewnych typów projektów, co w praktyce oznacza przyznanie spełniającym je wnioskom premii punktowej w
trakcie oceny merytorycznej, przy czym premia punktowa za spełnianie kryteriów strategicznych jest doliczana
do końcowej oceny projektu tylko w sytuacji, gdy wniosek od każdego z dwóch oceniających albo od jednego z
dwóch oceniających i trzeciego oceniającego uzyskał co najmniej 60 punktów, a także przynajmniej 60%
punktów od każdego z dwóch oceniających albo od jednego z dwóch oceniających i trzeciego oceniającego w
poszczególnych punktach oceny merytorycznej). Kryteria strategiczne w odniesieniu do poszczególnych
konkursów wskazywane są w poszczególnych Planach działania. Spełnianie kryteriów strategicznych nie jest
obowiązkowe, aby wniosek mógł zostać pozytywnie oceniony pod względem merytorycznym.

79

wskazać adekwatne działania i rezultaty, co zwiększa szanse na uzyskanie maksymalnej ilości

punktów. Suma punktów uzyskanych w trakcie oceny merytorycznej decyduje o otrzymaniu

dofinansowania i przyjęcia projektu do realizacji.

W części III wniosku o dofinansowanie projektu – Charakterystyka projektu, wnioskodawca

powinien opisać problemy danej grupy oraz sposoby ich rozwiązania, dzięki realizacji

zaplanowanego projektu. W punkcie 3.1 wniosku – Cel projektu oraz w punkcie 3.2 – Grupy

docelowe

należy

przedstawić

diagnozę

sytuacji

wybranej

grupy

docelowej

w kontekście sytuacji społeczno – gospodarczej na obszarze realizacji projektu. Zapisy

zawarte w powyższych częściach wniosku służą zobrazowaniu problemów odbiorców

projektu, których rozwiązaniu służyć ma realizacja zaplanowanego przedsięwzięcia. Opis ten

powinien zawierać analizę sytuacji wybranej grupy docelowej w kontekście założeń projektu,

co oznacza, że cele oraz działania projektowe muszą być spójne z diagnozą. Powyższa analiza

powinna być przeprowadzona w oparciu o ogólnie dostępne dane statystyczne wraz

z podaniem ich źródeł oraz o badania własne w odniesieniu do wybranej grupy. Ponadto

analiza grupy docelowej powinna odnosić się do sytuacji kobiet i mężczyzn w wybranym

zakresie, tzn. zawierać dane z podziałem na płeć uczestników.

Na podstawie złożonych wniosków o dofinansowanie projektów w ramach wszystkich

priorytetów regionalnych PO KL można wyciągnąć wnioski na temat uchybień i błędów, jakie

popełniają wnioskodawcy przy opracowaniu diagnozy. Należy pamiętać, iż uzasadnienie

potrzeby realizacji projektu oraz spójność celów, działań i rezultatów to kwestie kluczowe,

podlegające ocenie merytorycznej oraz mające istotny wpływ na późniejszą realizację

projektu.

Najczęściej popełniane błędy w tym zakresie dotyczą jakości uzasadnienia potrzeby realizacji

projektu, które wielokrotnie nie zawiera żadnej diagnozy bądź też przedstawia pobieżną

diagnozę sytuacji społecznej na danym obszarze. Projektodawcy opierają uzasadnienie na

ogólnych stwierdzeniach, nie powołują się na dane statystyczne bądź powołują się na

niewłaściwe dane oraz nie prowadzą badań własnych. Ponadto projektują niewłaściwe

działania i dobierają nieadekwatne instrumenty służące realizacji celów projektu.

80

5.2 Uzasadnianie potrzeby realizacji projektu w oparciu o ogólne tezy i stwierdzenia nie

poparte żadną diagnozą sytuacji danej grupy docelowej na danym obszarze

Jednym z podstawowych błędów jaki popełniają projektodawcy jest uzasadnianie potrzeby

realizacji projektu poprzez odwoływanie się do ogólnych stwierdzeń, które można przypisać

albo do niemal wszystkich mieszkańców kraju (jak np. konieczność nauki języków obcych)

albo do przedstawicieli danej grupy bez względu na miejsce zamieszkania (np. danej grupy

zawodowej, społecznej bądź wiekowej). W analizie problemu oprócz ogólnych danych należy

uwzględnić specyfikę obszaru realizacji projektu oraz specyfikę problemu potencjalnych

odbiorców projektu.

Opis problemu jeśli już mieści się w zakresie danego Priorytetu/Działania/Poddziałania, to

nie precyzuje potrzeb regionalnych czy lokalnych i nie zawiera informacji, iż wsparcie w

ramach projektu jest odpowiedzią na rzeczywiste potrzeby sprecyzowanej grupy odbiorów.

Wnioskodawcy przedstawiają uzasadnienie potrzeby realizacji projektu w odniesieniu do

ogólnych problemów społecznych. Brak powołania się na konkretne dane i ich źródła

obrazujące opisany problem oraz potwierdzające potrzebę realizacji projektu. Projektodawcy

mogą korzystać z baz danych lokalnych instytucji zajmujących się określonym problemem,

jak np. Ośrodki Pomocy Społecznej, Powiatowe Urzędy Pracy, czy - na poziomie

wojewódzkim - Wojewódzki Urząd Pracy, Kuratorium Oświaty.

Projektodawcy wskazują kwestie problemowe na poziomie ogólnym, np. wodniesienu do

bezrobocia. Projektodawcy aplikujący o środki na realizację projektów systemowych

w ramach Poddziałań 7.1.1. – Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki

pomocy społecznej i 7.1.2 – Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez powiatowe

centra pomocy rodzinie niejednokrotnie w ogóle nie przedstawiają diagnozy bądź powołują

się wyłącznie na problem bezrobocia. Beneficjenci ośrodków pomocy społecznej

i powiatowych centrów pomocy rodzinie są to osoby z różnych względów wykluczone lub

zagrożone wykluczeniem społecznym i mają szersze problemy niż tylko te, związane

z brakiem pracy.

81

5.3 Uzasadnianie potrzeby realizacji projektu w oparciu o pobieżną diagnozę

z uwzględnieniem niewłaściwych danych i dokumentów

Wnioskodawcy przedstawiają nieprecyzyjną diagnozę powołując się na dane statystyczne

nieadekwatne do problemu i obszaru realizacji projektu, a tym samym nie odnoszące się do

grupy docelowej. Powołanie się na dane statystyczne ma na celu potwierdzenie potrzeby

realizacji projektu. Przy diagnozowaniu problemu należy zwrócić szczególną uwagę na obszar

realizacji projektu oraz grupę docelową. Błędem jest powołanie się na dane statystyczne nie

odpowiadające regionowi, na którym projekt ma być realizowany. Np. odniesienie do danych

ogólnopolskich, które nie obrazują specyfiki danego obszaru. To samo dotyczy powoływania

się

wyłącznie

na

dane

wojewódzkie,

podczas

gdy

w punkcie 1.9 wniosku wskazano obszar realizacji projektu z dokładnością do powiatu lub

gminy.

Kolejnym błędem jest przedstawianie przez projektodawców danych liczbowych bez

wskazania ich źródła; np. w Gminie X bezrobociem dotkniętych jest 25 % ogółu

mieszkańców. Taki zapis nie precyzuje z jakiego okresu pochodzą powyższe dane, ani nie

wskazuje ich źródła.

Projektodawcy nie przedstawiają kontekstu społeczno – instytucjonalnego, np. projekt

ukierunkowany na utworzenie Centrum Integracji Społecznej w ramach Poddziałania 7.2.1 –

Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Wnioskodawca nie przedstawił informacji, iż na danym obszarze nie funkcjonuje tego typu

instytucja, przy jednoczesnym dokładnym uzasadnieniu konieczności objęcia odbiorców

projektu wsparciem w ramach podmiotu integracji społecznej.

Innym błędem jest powoływanie się na nieaktualne dane statystyczne, co daje efekt

zafałszowania obrazu sytuacji.

Brak danych statystycznych w odniesieniu do skonkretyzowanego miejsca wsparcia lub

powołanie się na dane nieadekwatne do problemu uniemożliwia weryfikację rzeczywistej

konieczności realizacji danego przedsięwzięcia. Natomiast przedstawienie danych, ale bez

wskazania ich źródła uniemożliwia weryfikację prawdziwości tych danych.

82

5.4 Uzasadnianie potrzeby realizacji projektu bez odniesienia do własnych badań i analiz

Projektodawcy ograniczają uzasadnienie potrzeby realizacji projektu do powołania się

na ogólnodostępne dane, nie uzupełniając ich o dodatkowe badania własne, np. poprzez

przeprowadzenie ankiet wśród potencjalnych uczestników projektu. Rozpoznanie problemu,

jakiemu projekt ma zaradzić nie obejmuje konsultacji wśród osób/podmiotów/instytucji

potencjalnie zainteresowanych rozwiązaniem problemu (np. lokalne organizacje

pozarządowe, przedstawiciele odbiorców projektu, instytucje zajmujące się wspieraniem

osób, których dotyczy projekt, władze samorządowe, Powiatowe Urzędy Pracy, instytucje

szkoleniowe i edukacyjne).

Niekiedy projektodawca powołuje się na własne badania, ale nie precyzuje zakresu badania,

jego odbiorców i szczegółowych wyników; np. ujmuje we wniosku ogólny zapis, iż

z przeprowadzonych ankiet wynika, że potencjalni uczestnicy są zainteresowani udziałem

w projekcie. Z takiego stwierdzenia nie wynika, ile osób zostało przebadanych, na jakim

obszarze, czego dotyczyło badanie i nie wskazuje wyników ilościowych.

5.5 Zastosowanie zasady równości szans kobiet i mężczyzn w uzasadnieniu potrzeby

realizacji projektu

Wraz ze zmianą Systemu realizacji PO KL, dokonaną z dniem 1 kwietnia 2009 r.,

wprowadzono do Karty Oceny Merytorycznej wniosku o dofinansowanie projektu PO KL tzw.

standard minimum realizacji zasady równości szans kobiet i mężczyzn, stanowiącej jedną ze

wspólnotowych zasad horyzontalnych.

Obecnie wniosek musi uzyskać pozytywną odpowiedź na co najmniej dwa z sześciu pytań

standardu, aby podlegał dalszej ocenie merytorycznej. Wymóg tylko dwóch pozytywnych

odpowiedzi nie zwalnia wnioskodawcy z przygotowania równościowego projektu w każdym

zakresie, gdyż spełnianie zasady równości szans weryfikowane jest również w dalszej części

oceny merytorycznej i ma wpływ na liczbę otrzymanych punktów. Na potrzeby niniejszej

publikacji dokonana została analiza błędów wnioskodawców w zakresie równości szans

kobiet i mężczyzn ze szczególnym uwzględnieniem uzasadnienia potrzeby realizacji projektu

pod tym kątem.

Standard minimum zawiera 6 pytań, a 3 z nich dotyczą diagnozy sytuacji kobiet i mężczyzn

w obszarze problemowym, którego dotyczy projekt:

83

1.

Czy uzasadnienie potrzeby realizacji projektu zawiera analizę sytuacji kobiet

i mężczyzn, która wskazuje na nierówności ze względu na płeć?

2.

Czy analiza sytuacji kobiet i mężczyzn zawarta w uzasadnieniu potrzeby realizacji

projektu, zawiera dane ilościowe, które wskazują na brak istniejących nierówności

w obszarze problemowy projektu?

3.

Dane w podziale na płeć użyte w uzasadnieniu potrzeby realizacji projektu dotyczą

zasięgu i obszaru interwencji projektu.

Szczegółowa analiza sytuacji kobiet i mężczyzn w obszarze problemowym projektu pozwala

na sformułowanie poprawnych założeń w zakresie struktury grupy docelowej z podziałem na

kobiety i mężczyzn oraz w zakresie działań i rezultatów projektu.

Na podstawie doświadczeń w ocenie wniosków w ramach konkursów ogłoszonych po

dokonaniu zmiany Systemu realizacji PO KL można wyciągnąć ogólny wniosek, iż

projektodawcy nie stosują zasady równości szans kobiet i mężczyzn bądź stosują ją

niewłaściwie. Tylko nieliczne wnioski spełniają standard minimum, a marginalną ilość

stanowią projekty równościowe, uzyskujące pozytywne odpowiedzi na wszystkie możliwe

pytania standardu.

Część projektów w ogóle nie odnosi się do zasady równości szans kobiet i mężczyzn.

Projektodawca ogranicza się do zapisów w punkcie 3.2 wniosku – Grupy docelowe – poprzez

deklarację, iż rekrutacja będzie prowadzona z poszanowaniem równości płci bądź deklaruje,

że dołoży starań by zachować równe proporcje między liczbą kobiet i mężczyzn. Takie

działanie nie spełniają zasady równości szans, a w wielu przypadkach przyczyniają się do

pogłębiania istniejących nierówności.

Niekiedy opis sytuacji kobiet i mężczyzn opiera się na ogólnych stwierdzeniach bądź

stereotypach np. dotyczących dyskryminacji kobiet na rynku pracy, bez odniesienia do

obszaru interwencji projektu, popartego konkretnymi danymi. Część projektodawców

przedstawia informację, iż w danym sektorze w danym województwie wśród

pracowników nie zdiagnozowano nierówności szans kobiet i mężczyzn, natomiast nie

powołuje się na żadne dane, które potwierdzałyby brak nierówności ze względu na płeć.

Bardzo często spotykanym błędem jest powoływanie się na dane nie dotyczące obszaru

interwencji projektu. Najczęściej projektodawcy powołują się na dane z podziałem na płeć w

zakresie bezrobocia na danym terytorium, nie powiązując tych danych z przedmiotem

projektu, gdyż np. projekt skierowany jest do osób zatrudnionych. Dane ilościowe nie

84

uwzględniają specyfiki sytuacji kobiet i mężczyzn na obszarze realizacji projektu (odnoszą się

do całego województwa), a zatem nie mogą być traktowane jako odzwierciedlenie

rzeczywistej sytuacji kobiet i mężczyzn na danym obszarze.

Wnioskodawcy rzadko realizują badania własne w zakresie diagnozy sytuacji

z uwzględnieniem problemów płci. W przypadku, gdy brak danych o charakterze

regionalnym czy lokalnym projektodawca powinien w miarę możliwości przeprowadzić

badania własne i na ich podstawie dokonać analizy sytuacji kobiet i mężczyzn.

Niekiedy projektodawca wychodzi z założenia, iż jego projekt należy do wyjątku od

standardu minimum, np. planuje działania tylko do jednej płci. W związku z tym

wnioskodawca uważa, iż jego projekt nie musi odnosić się do zasady równości szans

kobiet i mężczyzn. Taki wniosek zawiera wyłącznie analizę wskazującą na gorszą sytuację

danej płci w obszarze problemowym. Często jednak powyższe założenie nie jest poparte

żadnymi danymi, a opiera się tylko na ogólnych tezach bądź stereotypach. W związku z

tym oceniający nie traktuje wniosku jako wyjątek i dokonuje weryfikacji w zakresie

spełniania standardu minimum. W konsekwencji wniosek zostaje odrzucony z uwagi na

niespełnienie zasady równości szans kobiet i mężczyzn.

Kolejnym błędem jest brak spójności pomiędzy diagnozą sytuacji kobiet i mężczyzn z

całością wniosku. Analiza sytuacji kobiet i mężczyzn nie ma odzwierciedlenia w

strukturze grupy docelowej, w działaniach projektowych oraz rezultatach projektu.

Działania podejmowane w projekcie nie odpowiadają na nierówności płci ani nie różnicują

wsparcia dla kobiet i mężczyzn. Rezultaty nie są podane w podziale na płeć i/lub nie

wynikają z uzasadnienia potrzeby realizacji projektu. Ponadto realizacja zasady równości

kobiet i mężczyzn nie znajduje odzwierciedlenia w poszczególnych etapach wdrażania

projektu, w tym w definiowaniu celów, planowania i realizacji działań oraz monitoringu i

ewaluacji.

Konsekwencją nie przeprowadzenia analizy sytuacji kobiet i mężczyzn bądź przeprowadzenie

jej pobieżnie jest brak lub podjęcie niewłaściwych działań, a tym samym realizacja projektu

pogłębiającego istniejące nierówności.

Część projektodawców ujmuje we wniosku cytaty z Poradnika Zasada równości szans kobiet i

mężczyzn w projektach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki stosując „zwroty klucze”,

jednocześnie nie precyzując ich w kontekście specyfiki danego projektu. Poradnik powinien

85

stanowić jedynie pomoc w przygotowaniu wniosku i realizacji projektu z uwzględnieniem

zasady równości płci.

5.6 Diagnoza jest niespójna z celami, działaniami i rezultatami projektu

Wnioskodawcy przedstawiają pogłębioną analizę grupy docelowej, popartą właściwymi

danymi obrazującymi problem, natomiast nie dostosowują do niej celów, działań i

rezultatów projektu. Cel projektu nie wynika z zawartej we wniosku analizy i jest

zdefiniowany na wysokim poziomie ogólności, bez uwzględnienia grupy docelowej i obszaru

realizacji projektu. Innym błędem jest nie dostosowanie rodzajów wsparcia do

zdiagnozowanych potrzeb grupy docelowej i celów projektu. Np. wsparciem w ramach

projektu mają zostać objęte osoby po 45 roku życia, posiadające wykształcenie co najwyżej

średnie. Jako problem wnioskodawca wskazuje bezrobocie wśród tej grupy w danej gminie;

osoby te stanowią określoną grupę zawodową, która utraciła pracę w wyniku procesów

restrukturyzacyjnych w dużym zakładzie pracy. Celem projektu ma być uzyskanie

zatrudnienia przez te osoby. Jednymi działaniami są zajęcia z języka angielskiego. Jest to

niewystarczający dobór instrumentów służących realizacji celu projektu, gdyż takie działania

nie stanowią wystarczającego wsparcia dla powyższej grupy. Wnioskodawca nie wskazał, że

brak znajomości języka angielskiego uniemożliwia potencjalnym uczestnikom uzyskanie

pracy i jednocześnie, że zdobycie kompetencji w tym zakresie przyczyni się do powrotu tych

osób na rynek pracy.

Diagnoza sytuacji grupy docelowej przygotowywana jest w celu dobrania właściwego rodzaju

wsparcia i właściwych instrumentów służących realizacji celów projektu. Dobór narzędzi

powinien być adekwatny do problemu i celów projektu m. in. pod względem obszaru, grupy

czy tematyki. Wsparcie powinno być kompleksowe i rzeczywiście rozwiązujące bądź

niwelujące przedstawione w diagnozie problemy.

5.7 Uzasadnianie potrzeby realizacji projektu bez wykazania oddolnej inicjatywy

W przypadku projektów ukierunkowanych na inicjatywy lokalne realizowane na obszarach

wiejskich, czyli Działań: 6.3 (Inicjatywy lokalne na rzecz podnoszenia poziomu aktywności

zawodowej na obszarach wiejskich), 7.3 (Inicjatywy lokalne na rzecz aktywnej integracji) i 9.5

86

(Oddolne inicjatywy edukacyjne na obszarach wiejskich), szczególną uwagę należy zwrócić na

wykazanie oddolnej inicjatywy, czyli udowodnienie, iż projekt jest odpowiedzią na problem

występujący wśród lokalnej społeczności, jednocześnie „zgłaszany” przez tę społeczność.

Zdecydowana większość projektodawców w ogóle nie wykazuje w uzasadnieniu oddolnej

inicjatywy bądź wskazuje ją w sposób pobieżny. Wnioski nie zawierają informacji o badaniu

grupy docelowej, które wskazywałoby na lokalną inicjatywę społeczności, a opis problemu

nie odnosi się do potrzeb wskazanych przez tę społeczność. Projektodawca opisuje kwestię

problemową i uzasadnienie potrzeby realizacji projektu, jednakże bez wskazania, iż potrzeba

ta wynika z oddolnej inicjatywy.

Ponadto wnioski w ramach Działań 6.3, 7.3 i 9.5 często odnoszą kwestie problemowe do

obszarów wiejskich bez wskazania specyfiki danego obszaru. Projekt taki mógłby być

realizowany w zasadzie w dowolnym miejscu w Polsce z zastrzeżeniem, iż działania

skierowane były by do mieszkańców gmin wiejskich, miejsko – wiejskich lub miast do 25

tysięcy mieszkańców. W takim przypadku nie ma wątpliwości, iż diagnoza obszaru i grupy

docelowej nie została przeprowadzona.

Brak diagnozy problemu we wniosku o dofinansowanie projektu uniemożliwia członkom

Komisji Oceny Projektu weryfikację konieczności realizacji danego przedsięwzięcia. Tym

samym może to skutkować negatywną oceną zaplanowanych działań, osiąganych rezultatów

i

zasadności

kosztów

ujętych

w

budżecie.

Ocena

wniosku

o dofinansowanie projektu dokonywana jest całościowo, ze szczególnym uwzględnieniem

uzasadnienia konieczności realizacji danego projektu. Skutkiem nie przestawienia czytelnej,

pogłębionej i spójnej analizy projekt traci szansę na uzyskanie dofinansowania, a tym samym

tracą na tym potencjalni uczestnicy projektu, którzy uzyskaliby wsparcie, gdyby projekt

został przyjęty do realizacji.

W przygotowaniu wniosku o dofinansowanie projektu projektodawcy powinni korzystać z

dokumentów programowych i strategicznych, dokumentacji konkursowej, jak również

dokumentów skoncentrowanych na wypełnianiu poszczególnych części wniosku,

w tym:

Podręcznik przygotowywania wniosków o dofinansowanie projektów w ramach Programu

Operacyjnego Kapitał Ludzki

87

Zasada równości szans kobiet i mężczyzn w projektach Programu Operacyjnego Kapitał

Ludzki – Poradnik.

Należy również zapoznać się z Kartą oceny merytorycznej wniosku o dofinansowanie projektu

konkursowego/systemowego PO KL, która jest załącznikiem do Zasad dokonywania wyboru

projektów w ramach PO KL.

88

Cezary Miżejewski

46

Rozdział 6. Zagadnienia horyzontalne w projektach Programu Operacyjnego
Kapitał Ludzki

6.1 Czym są zagadnienia horyzontalne

Zgodnie ze Słownikiem wyrazów obcych

47

, „horyzontalny” oznacza „mający kierunek

poziomy”. Tym samym, zagadnienie horyzontalne oznacza wspólnie uzgodnione kwestie

przechodzące poziomo przez wszystkie cele szczegółowe i priorytety. Innymi słowy każdy

projekt powinien uwzględniać kwestie horyzontalne niezależnie do tego czy jest to projekt

dotyczący integracji społecznej, rynku pracy, edukacji czy też podnoszenia kwalifikacji. Co to

znaczy powinny uwzględniać? To proste. Projekt, który przygotowujecie powinien

pozytywnie lub co najmniej neutralnie odnosić się do wymaganych zagadnień

horyzontalnych. Czyli, jeśli nie jesteśmy w stanie wskazać, w jaki sposób uwzględniamy dane

zagadnienie, to przynajmniej powinniśmy podchodzić neutralnie, nie powodując pogorszenia

sytuacji w danej kwestii.

6.2 Europejskie zapisy

Problematyka zagadnień horyzontalnych wynika wprost z rozporządzeń regulujących kwestie

funduszy strukturalnych, regulowanych przez:



Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy

ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego

Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr

1260/1999 (Dz. U. L 210 z 31.7.2006, str. 25)



Rozporządzenie (WE) nr 1081/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006

r. w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego i uchylające rozporządzenie (WE) nr

1784/1999 (Dz. U. L 210 z 31.7.2006, str. 12);

Pierwsze rozporządzenie wskazuje na kwestię r

ówność mężczyzn i kobiet oraz

przeciwdziałania niedyskryminacji (art. 16), jak również kwestię zrównoważonego rozwoju

46

Niezależny ekspert w zakresie polityki społecznej

47

Słownik wyrazów obcych PWN, Warszawa 2002, s. 446

89

(art. 17). Drugie

rozporządzenie, odnoszące się do wydatków Europejskiego Funduszu

Społecznego wskazuje, jako zagadnienia horyzontalne: partnerstwa (art. 5), równości płci i

szans (art. 6), innowacyjności (art. 7). Możemy tym samym wyspecyfikować, co według norm

unijnych jest szczególnie istotne w realizacji projektów. Jednak beneficjentów obowiązują

dokumenty programowe w Polsce i do nich warto zajrzeć.

6.3 Zapisy Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

Zgodnie z Programem Operacyjnym Kapitał Ludzki, działania realizowane w ramach

Programu będą przyczyniały się do wspierania następujących zagadnień o charakterze

horyzontalnym:



rozwój lokalny;



rozwój społeczeństwa informacyjnego;



zrównoważony rozwój;



innowacyjność i współpraca ponadnarodowa;



równość szans, w tym równości szans kobiet i mężczyzn;



partnerstwo.

W dotychczasowym stanie prawnym zgodnie z dokumentem Kryteria wyboru projektów w

ramach Programu Kapitał Ludzki

48

, wprowadzono pozycję ogólne kryteria horyzontalne

obejmujące:



zgodność z właściwymi politykami i zasadami wspólnotowymi (w tym: polityką równych

szans, zasadą równości szans kobiet i mężczyzn i koncepcją zrównoważonego rozwoju)

oraz prawodawstwem wspólnotowym;



zgodność z prawodawstwem krajowym;



zgodność ze Szczegółowym opisem Priorytetów PO KL;

W Kryteriach stwierdzono, iż „Instytucja Zarządzająca nie dostrzega potrzeby wprowadzania

dodatkowych ogólnych kryteriów horyzontalnych na początkowym etapie realizacji PO KL.

48

Kryteria stanowią załącznik do Zasad dokonywania wyboru projektów w ramach Programu Operacyjnego

Kapitał Ludzki, stanowiącego cześć Systemu Realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

90

Niemniej jednak kryteria te mogą zostać wprowadzone na dalszym etapie realizacji

Programu”. Pierwszym elementem wprowadzonym w 2009 r. w kryteriach horyzontalnych

jest standard minimum w zakresie zasady równości szans kobiet i mężczyzn. Pozostałe

kryteria horyzontalne odnośnie zgodności z właściwymi politykami i zasadami

wspólnotowymi mają charakter oceny ogólnej i nie są weryfikowane za pomocą

dodatkowych pytań szczegółowych (standardu minimum).

Nie ulega jednak wątpliwości, że niezależnie od obecnych wymogów w zakresie kwestii

horyzontalnych uwzględniających tylko jeden aspekt w zakresie równego statusu - istotne

jest spełnienie wszystkich zagadnień horyzontalnych

49

, w przygotowywanym projekcie.

Brak lub lekceważenie tych zagadnień mogą stać się przyczyną odrzucenia projektu na

etapie oceny.

Warto zwrócić uwagę, że zgodnie z Zasadami dokonywania wyboru projektów w Programie

Operacyjnym Kapitał Ludzki w trakcie oceny merytorycznej najpierw dokonuje weryfikacji

spełnienia kryteriów dostępu, a następnie kryteriów horyzontalnych. Kryteria te, oceniane są

metodą „0-1”, co oznacza, że nieuwzględnienie ich w projekcie, jak również zawarcie

zapisów sprzecznych z zasadami wspólnotowymi, oznacza odrzucenie wniosku w procedurze

konkursowej lub jego poprawę w procedurze wniosku systemowego.

Nie ma jednak powodu, aby przerażać się zasadami horyzontalnymi, trzeba je po prostu

uwzględnić, w podany poniżej sposób.

6.4 Rozwój lokalny

Zgodnie z Programem Operacyjnym Kapitał Ludzki, celem wsparcia z Europejskiego Funduszu

Społecznego jest m.in.: „rozwój lokalny poprzez finansowanie projektów mających na celu

wzmocnienie spójności społecznej, czyli zawierających takie działania, które zachęcałyby do

poprawy jakości życia, środowiska lokalnego, czy rozszerzenia wzajemnej pomocy wspólnot

lokalnych i wymiany usług lokalnych. Ważne w tym względzie są również projekty w zakresie

rozwoju przedsiębiorstw i gospodarki społecznej (trzeci sektor), czyli powstawania i wsparcia

w początkowym okresie istnienia małych firm, wspólnych przedsięwzięć, inicjatyw, które

49

Instytucja Zarządzająca rozważa stopniowe prowadzanie kolejnych rozbudowanych standardów

weryfikujących inne aspekty zagadnień horyzontalnych, tym samym ich obecne uwzględnianie tym bardziej jest
przydane, jako metoda przygotowania projektu.

91

mają na celu rozwój zasobów regionu, korzystnych dla wspólnoty lokalnej. W ramach działań

zawierających usługi dla osób zakłada się realizację projektów o znaczeniu lokalnym i

projektów uwrażliwiających środowiska lokalne na konieczność podejmowania wspólnych

działań. Zwiększenie poziomu zaangażowania lokalnych społeczności w rozwój lokalny

poprzez wspieranie inicjatyw lokalnych może pomóc w rozwiązywaniu problemów rynku

pracy, zmniejszeniu obszarów wykluczenia społecznego oraz podniesieniu poziomu

wykształcenia”

50

.

Najbardziej obiektywnym i sformalizowanym elementem określającym zagadnienie rozwoju

lokalnego, jest określenie spójności zgłaszanego projektu z lokalną (gminną lub powiatową)

strategią rozwiązywania problemów społecznych lub strategią rozwoju gminy lub powiatu.

Tym samym w diagnozie należy wskazać zgodność proponowanych działań z diagnozą

lokalnej strategii (część 3.1. wniosku) W przypadku, gdy w strategii nie zdefiniowano

problemu, który chcemy rozwiązać lub – co gorsza – brak jest strategii, należy na podstawie

dostępnych danych lub zebranych informacji, uzasadnić oraz zdefiniować, w jakim stopniu

rozwiązanie danej kwestii przyczyni się do rozwoju lokalnego, czyli takich działań, które

poprawiają jakość życia, poprawiają środowisko lokalne lub poszerzają wymianę usług

lokalnych. Oczywiście takie odniesienie ma sens jedynie w przypadku, gdy nasz projekt

odnosi się do konkretnej gminy (gmin) lub powiatu (powiatów).

6.5 Rozwój społeczeństwa informacyjnego

Nie ulega wątpliwości, że realizacja Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki powinna znacząco

przyczynić się do wzmocnienia społeczeństwa opartego na wiedzy zwłaszcza w kontekście

dostosowania umiejętności do potrzeb systemu edukacji i rynku pracy. Zasada ta nie dotyczy

jedynie upowszechniania technologii informatycznych, ale również wiedzy, umiejętności,

kwalifikacji związanych z wytwarzaniem, przechowywaniem i przekazywaniem informacji.

Niezależnie od realizowanego projektu, powinien on promować wszelkie działania mające

charakter promujący edukację informatyczną. Dlatego też warto w działaniach projektu

(cześć 3.3. wniosku – działania) uwypuklić, wszystkie możliwe kwestie związane z dostępem

naszych uczestników do nowoczesnych technologii (kursy komputerowe, dostęp do

50

Program Operacyjny Kapitał Ludzki, s. 138 dostępny na stronie www.efs.gov.pl

92

Internetu, e-learning, nabór i promocja przez Internet, telepraca, praca na odległość, praca

poprzez Internet, dostępność usług poprzez Internet) zarówno w działaniach

merytorycznych, jak i działaniach promocyjnych.

6.6 Zrównoważony rozwój

Widoczne jest, zatem zawężające traktowanie pojęcia zrównoważonego rozwoju. Kwestia

zrównoważonego rozwoju, definiowana jest, jako rozwój trwały, samopodtrzymujący się,

taki w procesie, którego zaspokajanie bieżących potrzeb społeczności, nie przynosi

uszczerbku dla możliwości rozwoju przyszłych pokoleń. Głównym elementem polityki

zrównoważonego rozwoju jest dialog pomiędzy wszystkimi uczestnikami życia społecznego, a

więc

pomiędzy

państwami,

obywatelami,

stowarzyszeniami,

przedsiębiorcami,

społecznościami lokalnymi. Wszystkimi tymi, którzy starają się pogodzić rozwój gospodarczy

z ochroną środowiska i sprawiedliwością (równością) społeczną.

Tym samym kwestia zrównoważonego rozwoju obejmuje zarówno ochronę i racjonalne

wykorzystanie

posiadanego

dziedzictwa

kulturowo-przyrodniczego,

uznanie

więzi

społecznych za podstawę stosunków społecznych i gospodarczych, ścisłe sprzężenie struktur

władzy społecznej z organizacjami gospodarczymi i pozarządowymi oraz szerokie kontakty

systemów lokalnych, które opierają się na wzajemnej kooperacji z odległymi rynkami

zewnętrznymi. Błędem byłoby ograniczenie problematyki zrównoważonego rozwoju. Warto,

zatem na etapie diagnozy (cześć 3.1. wniosku) zwrócić uwagę na problematykę racjonalnego

wykorzystanie dziedzictwa kulturowego czy też dziedzictwa przyrodniczego. Warto również

w zarządzaniu projektem (cześć 3.5. wniosku) położyć nacisk na wykorzystanie lokalnych, lub

regionalnych zasobach organizacyjnych, ludzkich, infrastrukturalnych, a nie są one

sprowadzane z zewnątrz. Warto również przy analizie działań (cześć 3.3. wniosku) oraz

zarządzania (cześć 3.5 wniosku), zastanowić się czy możliwe jest wybieranie rozwiązań, które

nie niszczą środowiska naturalnego lub przewidują wykorzystywanie zasobów odnawialnych

lub służą podniesieniu świadomości ekologicznej. Warto również uwzględniać tę kwestie w

ewentualnych programach edukacyjnych, szkoleniowych lub doradczych.

6.7 Innowacyjność i współpraca ponadnarodowa;

93

Problematyka kryterium horyzontalnego innowacyjność została wyodrębniona w każdym

priorytecie, jako odrębne typy projektów. Tym samym projekty innowacyjne, są realizowane

jako odrębny typ projektu w odrębnym wniosku o dofinansowanie i na odrębnych zasadach

określonych w Zasadach dokonywania wyboru projektów w ramach Programu Operacyjnego

Kapitał Ludzki. Projekty ponadnarodowe możliwe są, jako odrębny typ projektu lub, jako

cześć projektu realizowanego w każdym działaniu. Tym samym ten typ kryterium

horyzontalnego został określony w sposób umożliwiający odrębną ocenę projektów

innowacyjnych i ponadnarodowych, nie wymagając wprowadzania dodatkowych aspektów

tego typu oceny przy innych typach projektów. Oznacza to, że w standardowym projekcie nie

musimy zajmować się kwestią innowacyjności w tekście.

6.8 Równość szans, w tym równości szans kobiet i mężczyzn;

Problematyka równości szans wynika wprost z art. 16 Rozporządzenia Rady WE

określającego ogólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego,

Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności. W przepisie tym

stwierdzono, że:

„Państwa członkowskie i Komisja zapewniają wsparcie zasady równości mężczyzn i kobiet

oraz uwzględniania problematyki płci na poszczególnych etapach wdrażania funduszy.

Państwa członkowskie i Komisja podejmują odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej

dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd,

niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną na poszczególnych etapach wdrażania

funduszy, a w szczególności - w dostępie do nich. W szczególności dostępność dla osób

niepełnosprawnych jest jednym z kryteriów, których należy przestrzegać podczas określania

operacji współfinansowanych z funduszy oraz które należy uwzględniać na poszczególnych

etapach wdrażania

51

”.

Tym samym przepis Komisji wskazał dwie kwestie: problematykę równego statusu kobiet i

mężczyzn oraz dyskryminację ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub

51

Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące

Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności
i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 (Dz. U. L 210 z 31.7.2006, str. 25)

94

światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Przepis wyraźnie wskazuje

również na problematykę dostępu, a więc beneficjentów i uczestników projektów.

Od 2009 r. w dokumencie Zasady dokonywania wyboru projektów w ramach Programu

Operacyjnego Kapitał Ludzki, zwarto przesłanki oceny kryteriów horyzontalnych z uwagi na

kwestię równego statusu. W ocenie merytorycznej sformułowano sześć pytań o następującej

treści:



Czy uzasadnienie potrzeby realizacji projektu zawiera analizę sytuacji kobiet i mężczyzn,

która wskazuje na nierówności ze względu na płeć? (Punkt 3.1 wniosku o

dofinansowanie)



Czy analiza sytuacji kobiet i mężczyzn zawarta w uzasadnieniu potrzeby realizacji

projektu, zawiera dane ilościowe, które wskazują na brak istniejących nierówności w

obszarze problemowym projektu? (punkt 3.1 wniosku o dofinansowanie)



Dane w podziale na płeć użyte w uzasadnieniu potrzeby realizacji projektu dotyczą

zasięgu i obszaru interwencji projektu (punkt 3.1 wniosku o dofinansowanie)



Działania podejmowane w projekcie odpowiadają na nierówności lub bariery ze względu

na płeć, istniejące w obszarze problemowym projektu lub różnicują działania (formy

wsparcia) dla kobiet i mężczyzn przyczyniając się do zmniejszenia istniejących

nierówności w obszarze projektu (punkt 3.3 wniosku o dofinansowanie)



Rezultaty są podane w podziale na płeć i wynikają z uzasadnienia potrzeby realizacji

projektu. Rezultaty wskazują jak projekt wpłynie na sytuację kobiet i mężczyzn w

obszarze projektu (punkt 3.4 wniosku o dofinansowanie)



Projekt przewiduje równościowy sposób zarządzania projektem (punkt 3.5 wniosku o

dofinansowanie);

Warunkiem pozytywnej akceptacji wniosku jest pozytywna odpowiedź, na co najmniej dwa

pytania. Wyjątki, co, do których nie stosuje się standardu minimum: Wyjątki stanowią

projekty o ograniczonej rekrutacji, która wynika z:



profilu działalności projektodawcy (ograniczenia statutowe),



realizacji działań pozytywnych (działania te pozwalają na wpłynięcie na niekorzystną

95



sytuację danej płci w konkretnym obszarze, a tym samym wyrównanie jej szans

społecznych i zawodowych),



zakresu realizacji projektu (na terenie np. zakładu karnego).

Z uwagi na szczegółowe pytania przed złożeniem wniosku warto zajrzeć do podręcznika

„Zasada równości szans kobiet i mężczyzn w projektach PO KL” i przeanalizować swoje

zapisy.

W dotychczasowym standardzie, nie została natomiast ujęta kwestia zapobiegania

dyskryminacji w projektach. Oczywiście problematyka jest bardzo szeroka i ujmuje wiele

zagadnień, dlatego też warto zwrócić uwagę na kwestie dyskryminacyjne, czyli aby projekt

nie dyskryminował żadnego człowieka z jakiegokolwiek powodu. Dotyczy to np. kwestii

naboru czy dostępności do projektu.

Jednak warto wyjść poza te ramy i wprowadzać również dodatkowe przesłanki

antydyskryminacyjne, w

szczególności

w zakresie

dostępu

do

projektu osób

niepełnosprawnych. Wydaje się wskazane, aby zarówno w ramach grupy docelowej (cześć

3.2 wniosku), jak i działań (cześć 3.3. wniosku) wprowadzenie działań na rzecz równego

dostępu do projektu i udziału w tych projektach osób niepełnosprawnych. Może to być

zapewnione m.in. poprzez usługi wspierające, mające na celu ułatwianie dostępu do

projektu (np. transportowe, opiekuńcze czy zapewnienie udziału asystentów i trenerów

pracy);

6.9 Partnerstwo

Zgodnie z Programem Operacyjnym Kapitał Ludzki, celem wsparcia z Europejskiego Funduszu

Społecznego jest m.in. budowa partnerstwa na etapie programowania, wdrażania i

monitorowania. Problematyka partnerstwa ma w Programie charakter wielowymiarowy i

wielopłaszczyznowy. Kwestie te są ujęte w poszczególnych elementach Systemu Realizacji

Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Jednak w ramach zagadnienia horyzontalnego

istotnym elementem, który wymaga wzmocnienia w wymiarze horyzontalnym jest

partnerstwo rozumiane, jako wzajemna współpraca oraz zaangażowanie interesariuszy i

beneficjentów projektu. Dlatego też warto zwrócić uwagę w diagnozie na zapisanie czy

określono poprzez konsultacje, badania lub odwołanie się do dokumentów oczekiwania

96

odbiorców projektu. Kwestię tę można połączyć z podobnym elementem dotyczącym –

omówionego wcześniej – kryterium rozwoju lokalnego. Ponadto warto zaznaczyć w

działaniach (cześć 3.3. wniosku) problem udziału innych interesariuszy niebędących

bezpośrednio uczestnikami projektu (np. władz lokalnych, społeczności, organizacji,

przedsiębiorców) niż odbiorcy projektu.

6.10 Ocena kryteriów horyzontalnych

Jak wcześniej wspomniano, w ramach oceny merytorycznej projektów, wprowadzono ogólne

– zatwierdzone przez Komitet Monitorujący - kryteria horyzontalne podlegające ocenie dla

całego programu.

Warto ponadto zwrócić uwagę, że w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki w ramach

kryteriów horyzontalnych obok zgodności z – omówiony mymi wcześniej - właściwymi

politykami i zasadami wspólnotowymi (w tym: polityką równych szans i koncepcją

zrównoważonego rozwoju) oraz prawodawstwem wspólnotowym, należy zapewnić:



zgodność z prawodawstwem krajowym;



zgodność ze Szczegółowym Opisem Priorytetów PO KL

W pierwszym przypadku najczęściej zwraca się uwagę na regulacje dotyczące zamówień

publicznych oraz zasady udzielania pomocy publicznej. Warto pamiętać, że we wniosku

zamieszczamy informację w punkcie 3.3 (opis działań pomocy publicznej) oraz 3.5 wniosku o

dofinansowanie (uzasadnienie i opis zlecenia części realizacji projektu wraz ze wskazaniem

planowanego trybu zamówienia publicznego – o ile jesteśmy obowiązani do stosowania

ustawy).

Oczywiście należy zwrócić uwagę na sytuację, czy obszar w którym realizujemy nasz projekt,

został uregulowany przepisami prawa np. działalność na rynku pracy. Dlatego warto znać

regulacje odnoszące się do obszaru, w którym chcemy realizować projekt. Ale wydaje się to

zrozumiałe i niepodlegające dyskusji.

Druga kwestia zgodności, wydaje się dość oczywista. Należy zwrócić uwagę czy projekt, który

przygotowujemy odpowiada typom operacji oraz grupom docelowym zapisanym w

97

działaniu, do którego aplikujemy, a który możemy znaleźć w Szczegółowym Opisie

Priorytetów PO KL. Informację o zgodności zamieszczamy we wniosku (cześć 3.1. wniosku).

Jak widzimy ta czarna magia funduszy europejskich, nie jest aż tak znowu skomplikowana.

Jeśli przyjrzymy się przygotowanemu przez siebie projektowi, to nagle zauważymy, iż sami

wpisaliśmy wiele z kwestii poruszanych wcześniej, i że są one dla nas dość banalnie proste.

Czy można realizować projekt bez zorientowania się, co do potrzeb środowiska lokalnego,

czy chcielibyśmy szkodzić środowisku? Pomijać technologie informatyczne? Czy naszym

celem jest nierówność lub dyskryminacja?

Odpowiedź wydaje się oczywista. Warto jednak, spojrzeć jeszcze raz uważnie na zapisy,

które przygotowaliśmy w naszym projekcie. Wszyscy jesteśmy jednak więźniami

uwarunkowań kulturowych, niewolnikami mimowolnych stereotypów. Warto, zatem

dokonać refleksji i skorygować nasze zapisy, jeśli coś umknęło naszej uwadze. I nie po to,

aby zadowoleni byli oceniający, ale po to by nasz projekt rzeczywiście miał sens i

wprowadzał nową jakość w zmieniającej się rzeczywistości. Projekty europejskie to nie

inżynieria finansowa, a w każdym razie nie przede wszystkim. Projekty europejskie, to

próba zmiany rzeczywistości, która może nam się udać jeśli będziemy pamiętać, czemu ma

służyć projekt. Również w wymiarze horyzontalnym.

98

PODSUMOWANIE

Niniejsza publikacja „Jak dobrze przygotować diagnozę? Poradnik dla projektodawców PO
KL” jest pierwszą tego typu monografią w obszarze projektów społecznych dofinansowanych
z Europejskiego Funduszu Społecznego i stanowi uzupełnienie bazy podręczników w zakresie
wdrażania PO KL.

Zasadniczym celem niniejszego opracowania było wskazanie roli diagnozy społecznej
w przygotowaniu projektu PO KL oraz opisu sposobu jej realizacji krok po kroku. Mamy
nadzieję, że cel ten został osiągnięty i poradnik będzie przydatną pomocą w przygotowaniu
dobrych projektów.

Podstawową przesłanką dla opracowania publikacji było dostarczenie wiedzy praktycznej
na temat wstępnej fazy przygotowania projektów. Autorzy mają świadomość, że nie
wyczerpano wszystkich zagadnień związanych z realizacją diagnozy w projektach.

Wszelkie uwagi odnośnie treści publikacji będą mile widziane. Sugestie można zgłaszać w
formie pisemnej na adres:
Krajowy Ośrodek EFS
Centrum Projektów Europejskich
ul. Domaniewska 39A
02-672 Warszawa
[e-mail]

99

ZAŁĄCZNIK 1

Poniżej prezentujemy przydatne odnośniki do podstawowych raportów, analiz i programów
z których projektodawca powinien korzystać gromadząc dane do opracowywanej diagnozy.
Grupę podzielono na dokumenty ogólnopolskie, regionalne i z podziałem na Priorytety
regionalne PO KL.

Statystyki ogólnopolskie

- Główny Urząd Statystyczny

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xchg/gus

- Diagnoza Społeczna 2009: cykliczne badania opisujące warunki i jakość życia Polaków:

http://www.diagnoza.com/pliki/raporty/Diagnoza_raport_2009.pdf

Analizy i badania instytucji badawczych:

- Centrum Badań Opinii Społecznej – Raporty z badań ogólnopolskich:

http://www.cbos.pl/PL/publikacje/raporty_2009.php

- Instytut Spraw Publicznych: analizy i opinie m.in. dotyczące zatrudnienia, sektora
pozarządowego

http://www.isp.org.pl/?v=page&id=60&c=4&ln=pl

- Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju: „Edukacja dla pracy. Raport o Rozwoju
Społecznym”

http://europeandcis.undp.org/uploads/public/File/Edukacja_dla_pracy.pdf

Strategie i programy krajowe:

- Krajowy Plan Działań na Rzecz Zatrudnienia

http://www.mpips.gov.pl/index.php?gid=1293

- Raport „Polska 2030

”

Zespołu Doradców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów

http://www.polska2030.pl/

-

Wydłużanie aktywności zawodowej:

1)

Program „Solidarność pokoleń - działania dla zwiększenia aktywności zawodowej
osób w wieku 50+”

http://www.mpips.gov.pl/index.php?gid=557&news_id=1345

2)

Sprawowanie opieki oraz inne uwarunkowania podnoszenia aktywności zawodowej

osób w starszym wieku produkcyjnym

http://analizy.mpips.gov.pl/images/stories/publ_i_raporty/sprawowanie_opieki.pdf

3)

Dezaktywizacja osób w wieku około emerytalnym

http://analizy.mpips.gov.pl/images/stories/publ_i_raporty/dezaktywizacja.pdf

100

Krajowy Program „Zabezpieczenie społeczne i integracja społeczna na lata 2008 – 2010”

http://analizy.mpips.gov.pl/images/stories/publ_i_raporty/krajowy_program_2008_2010.pdf

Regionalne i lokalne Strategie rozwoju, Strategie rozwiązywania problemów społecznych,

Strategie współpracy z organizacjami pozarządowymi - dostępne są na stronach
samorządów każdego szczebla w zakładkach strony głównej lub w Biuletynie Informacji
Publicznej

Programy na rzecz osób niepełnosprawnych, Programy na rzecz osób wykluczonych
społecznie itp. - podobnie jak Strategie rozwoju, dostępne są na stronach internetowych
samorządów.

Zasada równouprawnienia kobiet i mężczyzn na rynku pracy

http://www.efs.gov.pl/dzialaniapromocyjne/Documents/zasadarownociszans.pdf

http://www.bezuprzedzen.org/

Dane w podziale na płeć możliwe są do uzyskania na stronach:

Krajowego Systemu Monitorowania Równego Traktowania Kobiet i Mężczyzn

Banku Danych Regionalnych

a także Regionalnych Obserwatoriów Rynku Pracy i Systemu Informacji Oświatowej.

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_Kobiety_w_Polsce.pdf

Raport „Polityka równości płci. Polska” UNDP 2007:

http://www.bezuprzedzen.org/doc/polityka_rownosci_plci_raport.pdf

Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich

Działanie 6.1

Analizy i raporty Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej na temat ryku pracy:

http://www.mpips.gov.pl/index.php?gid=423

Publikacje Publicznych Służb Zatrudnienia na temat rynku pracy

http://www.psz.praca.gov.pl/main.php?do=ShowPage&nPID=867743&pT=categorytree&sP=
CONTENT,objectID,2721

Analizy i statystyki organizacji pozarządowych świadczących usługi rynku pracy

http://www.bezrobocie.org.pl/x/154737

Regionalne Plany Działań na Rzecz Zatrudnienia

: opracowywane przez każdy

Wojewódzki Urząd Pracy,

przykład:
WUP w Krakowie:

http://www.wup-krakow.pl/index.php?node=1&doc=1000535&load=7

101

Raport z badań „Rynki pracy na obszarach popegeerowskich”

http://analizy.mpips.gov.pl/images/stories/publ_i_raporty/pgr.pdf

Statystyki na poziomie powiatu:

Na stronie każdego powiatowego urzędu pracy - dostępne są aktualne statystyki dotyczące
sytuacji lokalnego rynku pracy z podziałem na gminę/miasto: www.pup.NAZWAPOWIATU.pl,

przykład:
PUP w Toruniu

http://www.pup.torun.pl/index.php?str=opr

Inne badania dostępne w Internecie:

Instytut Badań Strukturalnych:

1)

„Raport o pracy”

http://ibs.org.pl/publikacja/raport_o_pracy

2)

Promocja zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy

http://ibs.org.pl/publikacja/zatrudnienie_osob_niepelnosprawnych

Działanie 6.2

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości: statystyki sektora małych i średnich
przedsiębiorstw w Polsce

http://www.parp.gov.pl/index/index/1078

Priorytet VII Promocja integracji społecznej

Działanie 7.1

Statystyki pomocy społecznej

http://www.mpips.gov.pl/index.php?gid=104

Kształcenie i doskonalenie zawodowe pracowników służb społecznych

http://www.mpips.gov.pl/index.php?gid=118

Zachęcamy również do odwiedzin stron internetowych lokalnych ośrodków opieki społecznej
i centrów pomocy rodzinie oraz lekturę lokalnej strategii rozwiązywania problemów
społecznych (dostępnej na stronach samorządu).

Działanie 7.2

2010 r. Europejski Rok Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym

http://www.mpips.gov.pl/index.php?gid=1334

Informator i baza przykładów przedsiębiorczości społecznej

http://www.ekonomiaspoleczna.pl/x/433246

102

Priorytet VIII Przedsiębiorczość

Działanie 8.1

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości: statystyki sektora małych i średnich
przedsiębiorstw w Polsce

http://www.parp.gov.pl/index/index/1078

Flexicurity - diagnoza na dziś, działanie na jutro

http://ibs.org.pl/publikacja/Flexicurity

Projekt PIW EQUAL “Elastyczny pracownik, partnerska rodzina” – równość poprzez
przedszkola, elastyczne formy pracy”

http://www.eppr.pl/index.html

– projekt uwzględniał

prace badawcze:

http://www.eppr.pl/publikacje.htm

Działanie 8.2

Poddziałanie 8.2.1

1)

Raport MNiSW „Identyfikacja i ocena barier w aplikowaniu o środki w ramach
funduszy strukturalnych przez jednostki naukowe i przedsiębiorców”

http://www.nauka.gov.pl/mn/_gAllery/39/72/39725/20080721_Raport_koncowy_Id
entyfikacja_i_ocena_barier.pdf

2)

Raport MNiSW „Bariery współpracy i przedsiębiorców i ośrodków naukowych”

http://www.nauka.gov.pl/mn/_gAllery/24/08/24087/20070213_raport_bariery_wsp

olpracy.pdf

3)

Opracowania i analizy Krajowej Izby Gospodarczej m.in. na temat współpracy sfery

nauki i przedsiębiorstw:

http://www.kig.pl/index.php/Opracowania-i-analizy

Priorytet IX Edukacja

Raport TALIS – badanie sektora edukacji: środowisko szkoły jako miejsce nauczania i
zdobywania wiedzy, oraz miejsce pracy nauczycieli

http://www.ibe.home.pl//images//raport_talis.pdf

GUS Raport „Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2007/2008”

http://www.stat.gov.pl/gus/5840_3430_PLK_HTML.htm

Rządowe programy i projekty realizowane przez Ministerstwo Edukacji:

http://bip.men.gov.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=36
&Itemid=59

Społeczny Monitor Edukacji

103

http://www.monitor.edu.pl/analizy/

Sytuacja oświaty w danym województwie – statystyki, analizy: dostępne są na stronach
kuratoriów oświaty
przykład:
Kuratorium Oświaty w Gdańsku:

http://www.kuratorium.gda.pl/

zakładka doskonalenie nauczycieli:

http://www.kuratorium.gda.pl/index.php?c=340

Działanie 9.1

Narodowy Plan Działań na Rzecz Dzieci 2004 – 2012

http://www.men.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=914&Itemid=1

Rządowy program wyrównywania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży w 2008r.
"Aktywizacja jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych"

http://www.men.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=104%3Arzdowy-
program-wyrownywania-szans-edukacyjnych-dzieci-i-modziey-w-2008r-qaktywizacja-
jednostek-samorzdu-terytorialnego-i-organizacji-pozarzdowychq&catid=30%3Ainformacje-
dla-mediow&Itemid=56

Wczesna edukacja - podstawowe dane, analizy i raporty :
Fundacja Rozwoju Dzieci im. A. Komeńskiego:

http://www.frd.org.pl/strona.php?p=23

Prezentacje i badania Rzecznika Praw Dziecka:

http://www.brpd.gov.pl/detail.php?recid=44

Projekt PIW EQUAL “Elastyczny pracownik, partnerska rodzina” – równość poprzez
przedszkola, elastyczne formy pracy”

http://www.eppr.pl/publikacje.htm

Działanie 9.2

Informacje Ministerstwa Edukacji Narodowej na temat kształcenia zawodowego:

http://www.men.gov.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=5
5&Itemid=80

Informacje Krajowego Ośrodka Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej

http://www.koweziu.edu.pl/index.php?id=pliki

Działanie 9.3

Ogólnopolska Strategia Rozwoju Kształcenia Ustawicznego do 2010 roku

http://www.men.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=346%3Astrategia
-rozwoju-ksztacenia-ustawicznego-do-2010-roku-&catid=58%3Aksztacenie-
dorosych&Itemid=83

104

EWALUACJA:

Ewaluacja jest to ocena wartości programu lub projektu w oparciu o określone kryteria.
Najczęściej stosowanymi kryteriami są: zgodność z potrzebami (sektora, beneficjentów),
skuteczność, efektywność, oddziaływanie, trwałość rezultatów.

W Polsce i Europie powstaje coraz więcej raportów oceniających skuteczność programów lub
projektów. Zarazem opisują one wybrane zjawiska dotyczące sytuacji beneficjentów,
ponieważ

diagnozują czynniki, które mogą mieć wpływ na proces wdrażania i skuteczność osiągania

założonych celów. Stąd, warto zapoznać się z ewaluacjami, które dotyczą podobnego obszaru jakiego
nasz projekt dotyczy. Uwagi i rekomendacje mogą okazać się przydatne w przygotowaniu diagnozy i
konstruowania całego projektu.

Poniżej znajdują się odnośniki do głównych instytucji zlecających lub wykonujących badania,
które udostępniają raporty na swoich stronach internetowych:

- Raporty publikowane przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego:
Ewaluacje rozwoju zasobów ludzkich:

http://www.ewaluacja.gov.pl/Wyniki/Strony/Rozwoj_zasobow_ludzkich.aspx

Ewaluacje wpływu interwencji na rozwój społeczno-ekonomiczny

http://www.ewaluacja.gov.pl/Wyniki/Strony/Wplyw_NSS.aspx

- Raporty publikowane przez Polską Agencję Rozwoju Regionalnego

http://www.parp.gov.pl/index/index/1423

- Inne badania:

Ewaluacja działań podejmowanych na rzecz wsparcia systemu instytucjonalnego rynku pracy
oraz pomocy społecznej w ramach EFS

http://ibs.org.pl/tag/fundusze_europejskie

105

STRONA REDAKCYJNA/OKŁADKA

Wydawca:

Centrum Projektów Europejskich
Krajowy Ośrodek Europejskiego Funduszu Społecznego
ul. Domaniewska 39A,
02-672 Warszawa
Tel. [phone]
Fax [phone]
email:

[e-mail]

www.roEFS.pl

www.cpe.gov.pl

Infolinia EFS
0 801 EFS 801
0801 337 801
(płatne jak za połączenia lokalne)

publikacja bezpłatna

Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

ISBN: ….