Niniejszy słownik zawiera wybrane definicje terminów technicznych
z dziedziny bronioznawstwa, balistyki i rusznikarstwa. Znajdziecie

w nim również tłumaczenia angielskich terminów z wyżej wymienio-
nych dziedzin.

Życzę przyjemnej lektury

Wasz wykładowca szkolenia strzeleckiego

Broń strzelecka to narzędzie walki przeznaczone do samoobrony i zwal-
czania przeciwnika, a także do obezwładniania jego środków ogniowych, któ-
re mogą występować na polu walki jako cele:

pojedyncze,
grupowe,
ruchome,
nieruchome,
ukazujące się,
odkryte,
zamaskowane.

Broń strzelecka służy również do zwalczania celów powietrznych znajdują-

cych się na niskich pułapach (do 500 m) i przelatujących z niewielkimi pręd-
kościami oraz spadochroniarzy.

Wyjaśniam, że istnieje wiele klasyfikacji broni. W naszych zajęciach
przyjęto następującą klasyfikację (zał.).

Najważniejsze pojęcia z systematyki broni strzeleckiej:
- broń piechoty – broń palna, którą posługuje się piechota na polu walki.

Jest to broń strzelecka, a także granatniki przeciwpancerne, granaty na-
sadkowe oraz granaty ręczne.

- broń strzelecka – broń palna o kalibrze do 20 mm, strzelająca z zasady

pociskami nie wypełnionymi ładunkiem kruszącym. Są to pistolety, kara-

binki, karabiny, pistolety maszynowe, karabiny maszynowe i rusznice
ppanc. Np. pistolet P-83 jest bronią strzelecką, indywidualną, przeznaczo-

ną do obrony własnej przed przeciwnikiem, ma lufę bruzdowaną

- broń odprzodowa – broń palna ładowana od przodu, np. granatniki

ppanc.

- broń odtylcowa – broń palna, ładowana od tyłu, jest nią współczesna

broń palna z wyjątkiem granatników ppanc.

- broń powtarzalna – broń palna, w której kolejne przeładowywania wy-

konuje strzelający (np. karabin wz. 1891-1930, kbks)

- broń samoczynna – „sama czyni przeładowanie”. Samoprzeładowanie

uzyskuje się dzięki działaniu gazów prochowych na części ruchome (lufa,

zamek, suwadło z tłokiem gazowym). Broń samoczynna z kolei dzieli się
na samopowtarzalną (półautomatyczną) i maszynową (automatyczną).

- broń samopowtarzalna – jest to broń, w której podczas strzału część

energii gazów prochowych zostaje zużyta do przeładowania – przygoto-

wania następnego strzału; strzelający musi jedynie nacisnąć ponownie na
język spustowy (pistolety, karabin samopowtarzalny Simonowa ksS, a
nawet karabinek kbk AK, gdy przełącznik rodzaju ognia nastawiony jest

na ogień pojedynczy).

- broń maszynowa – broń w której podczas strzału część energii gazów

prochowych zostaje zużyta do przygotowania i dania następnego strzału.
Ładowanie i odpalanie wykonują mechanizmy. Praca strzelającego ograni-

cza się do naciśnięcia spustu i trzymania go w tym położeniu tak długo,
jak długo chce strzelać. Z broni tej prowadzi się ogień ciągły lub seriami

(pistolety maszynowe, karabiny maszynowe, kbk AK, gdy przełącznik ro-
dzaju ognia nastawiony jest na ogień ciągły)

- broń indywidualna – broń obsługiwana przez jednego żołnierza
- broń zespołowa – broń obsługiwana przez dwóch lub więcej żołnierzy

- broń odrzutowa – broń, w której zjawisku strzału towarzyszy odrzut

broni, czyli ruch broni w kierunku przeciwnym do kierunku lotu pocisku. W

broni tej lufa jest zamknięta od tyłu zamkiem.

-

broń bezodrzutowa – broń w której zjawisku strzału nie towarzy-

szy odrzut broni. Otwarta dysza lufy umożliwia swobodne ujście czę-
ści gazów prochowych od tyłu, np. ręczny granatnik ppanc.

Broń samopowtarzalna - rozwiązanie techniczne umożliwiające

strzelcowi oddanie strzału i przeładowanie broni przez jedno ściągnięcie
języka spustowego.

Ryglowanie - unieruchomienie zamka za komorą nabojową przed od-
daniem strzału.

Bullpup - układ konstrukcyjny broni, w którym komora zamkowa znajduje

się w kolbie za zespołem spustowym, co pozwala zwiększyć długość lufy.

Mechanizm podwójnego działania (DA - Double Action) - mecha-

nizm stosowany w pistoletach, umożliwiający oddanie strzału zarówno
przez napięcie kurka i ściągnięcie języka spustowego, jak i przez samo

ściągnięcie języka spustowego. W drugim wypadku mechanizm spusto-
wy sam napina kurek.

Karabinek - skrócony karabin do zastosowań szturmowych.

Siła odrzutu - skierowana do tyłu siła powstająca przy wystrzeleniu

pocisku.

Kaliber

Najmniejszy wymiar średnicy przewodu gładkościennej lub gwintowanej lufy

broni palnej, wyrażony bądź miarą długości / w broniach wojskowych /,
bądź wagomiarem pocisku ołowianego kulistego / w broniach myśliwskich /;

W przypadku luf gwintowanych kaliber jest średnicą przewodu lufy

mierzoną między występami, zwanymi polami. Miarą długości służącą do

wyrażania kalibru, jest milimetr / mm / lub cal / '' /. W milimetrach określa-
ją kaliber między innymi państwa europejskie / np. kal. 7,62 lub 9,0 mm / ,
w calach państwa anglosaskie.

W Stanach Zjednoczonych kaliber oznacza się w setnych cala / np. kal.

.30=0,30''=7,62 mm /, w Wielkiej Brytanii - w tysięcznych cala / np.
.300=0,300''=7,62 mm /. W calach lub milimetrach określa się zwykle kali-

ber luf gwintowanych.

Kaliber luf gładkościennych określa się za pomocą miary wagowej,

czyli tzw. wagomiaru, wskazującego liczbę pocisków kulistych, które można
wykonać z 1 funta / 1 funt=0,453 kg / czystego ołowiu tak, aby każdy po-

cisk dokładnie pasował do danej lufy / np. kal. 12 oznacza średnicę takich
kul, których z funta można odlać 12 szt. /. Sposób wagomiarowy określania

kalibru stosowany jest obecnie tylko w broniach myśliwskich / strzelby /,
dawniej stosowany był również w broniach wojskowych; w połowie XIX w.

przyjęto sposób określania kalibru w calach / broń gwintowana /, który
obecnie wypierany jest przez sposób określania kalibru w milimetrach.

Kalibry współczesnej broni palnej strzeleckiej mieszczą się w grani-

cach 5,45-20 mm, a broni artyleryjskiej- od 20 mm do ponad 400 mm.

Kaliber służy także do określania względnej długości luf broni palnej

lub względnej długości pocisków / np. określenie: długość lufy armaty 76
mm wynosi 30 kalibrów oznacza, że długość lufy wynosi
76x30=2280mm=2,28m/.

Komora zamkowa

To część broni palnej służąca do pomieszczenia mechanizmów broni, szcze-

gólnie układu przesuwnego; z komorą zamkową połączone są także inne
części i urządzenia broni / np. lufa, kolba, rękojeść itp. /.

Lufa

Lufa nadaje pociskowi kierunek lotu oraz stabilizujący ruch obrotowy (nie
dotyczy luf gładkościennych). Najczęściej spotykane lufy: gwintowane

(bruzdowane), poligonalne i gładkoscienne.

Zamek

Mechanizm broni palnej służący do:

wprowadzenia naboju do komory nabojowej, zamknięcia (zaryglowania) lufy

od tyłu po załadowaniu naboju, wyrzucenia łuski (np. za pomocą wyciągu),
napięcia iglicy i otworzenia przewodu lufy od strony wlotowej.

Zabezpieczenie broni

zapewnia urządzenie (mechanizm), który często utożsamiany jest jedynie z

wystającym na zewnątrz broni elementem zwanym bezpiecznikiem nastaw-
nym (niekiedy jest to także przełącznik rodzaju ognia). Bezpiecznik umiesz-

czony jest zazwyczaj w zasięgu kciuka. Niektóre egzemplarze broni nie po-
siadają bezpiecznika.

Zasilanie broni w amunicję odbywa się za pomocą magazynków pudełko-
wych wsuwanych do komory zamkowej lub do chwytu (rękojeści) pistoletu

oraz za pomocą taśm nabojowych. W broni powtarzalnej strzelający po każ-
dym strzale sam wprowadza kolejny nabój do komory nabojowej.

Magazynek

To zasobnik na naboje do ręcznej broni palnej mocowany do broni (karabiny
i pistolety maszynowe), lub wkładany do środka broni / pistolety /, służący

do dostarczania nabojów do donośnika broni. Magazynek zastosowano na
początku XX w. w pistoletach, później w ręcznych i lekkich karabinach ma-

szynowych oraz pistoletach maszynowych. Zwykle magazynek wykonany
jest z blachy; składa się z pudełka, denka magazynka, donośnika i sprężyny

magazynka. Kształt, budowa i pojemność magazynka zależą od rodzaju bro-
ni i amunicji. Magazynki do pistoletów zawierają zwykle 6-19 naboi, do ka-

rabinów (karabinków) maszynowych 20-200, a do pistoletów maszynowych
20-70.

Zależnie od budowy dzielą się na : jednorzędowe i wielorzędowe, w których
naboje są rozmieszczone w szchownicę; w zależności od pozycji zajmowanej

przy połączeniu z bronią dzielą się na : pionowe / najczęściej przymocowa-
ne u dołu, rzadziej w górze broni / i poziome / mocowane do broni z lewej

strony /.

Bezpiecznik magazynka

W pistoletach samopowtarzalnych urządzenie, które uniemożliwia oddanie

strzału, jeżeli z pistoletu został wyjęty magazynek.

Bęben nabojowy (bębenek)

Część rewolweru, w której w osobnych gniazdach mieszczą się naboje; wraz

z naciśnięciem spustu bębenek obraca się, umieszczając każdy kolejny na-
bój na przedłużeniu osi przewodu lufy.

Komora nabojowa

To tylna część przewodu lufy, w której umieszcza się nabój i gdzie następu-

je wybuch jego ładunku miotającego; wykonana w postaci kilku stożków o
różnej zbieżności. Komory nabojowe broni strzeleckiej różnią się od artyle-

ryjskich liczbą stożków. W broni strzeleckiej k.n. ma 5 stożków, a w artyle-
ryjskiej 2 lub 3, w zależności od rodzaju naboju / nabój składany lub zespo-

lony /. Ostatni stożek k.n. broni strzeleckiej i artyleryjskiej nosi nazwę stoż-
ka przejściowego; ułatwia on wciśnięcie się pocisku w gwinty.

Nabój bezłuskowy

Nabój, w którym nie ma typowej łuski wykonanej z mosiądzu lub innego
metalu. W naboju bezłuskowym pocisk, materiał miotający i spłonka

umieszczone są w elemencie wykonanym ze specjalnego rodzaju materiału
miotającego, z podobnego materiału wykonano również obudowę spłonki. W

rezultacie po wystrzale z komory nabojowej nie trzeba usuwać pustej łuski,
co pozwala znacznie szybciej załadować broń do kolejnego wystrzału. Broń

na naboje bezłuskowe wymaga bardzo dokładnego dopasowania czoła zam-
ka do komory nabojowej, ponieważ nie elementu uszczelniającego, jakim w

klasycznych modelach jest rozpychana w komorze metalowa łuska.

Nabój ze spłonką centralną

Nabój, w którym miseczka spłonki umieszczona jest centralnie w dnie łuski.

Pocisk

Każde ciało o określonym kształcie i właściwościach, wyrzucane z broni mio-
tającej (np. łuku, katapulty, karabinu, działa), służące do rażenia celów na

odległość (dzięki energii kinetycznej lub za pomocą umieszczonego w nim
ładunku) bądź też do innych zadań, np. oświetlania, zadymiania.

Balistyka

Jest dziedziną nauki zajmującą się prawami ruchu pocisków i rakiet oraz roz-
patrywaniem zjawisk towarzyszących temu ruchowi.

Balistyka wewnętrzna - obejmuje ruch pocisku w przewodzie lufy pod
działaniem gazów prochowych oraz innych czynników mających wpływ na

ten ruch.

Balistyka zewnętrzna - obejmuje ruch pocisku po opuszczeniu przewodu lu-
fy oraz jego prędkość, kąt podniesienia

Balistyka celu - obejmuje zachowanie się pocisku po trafieniu w cel, np.
w ciało

Balistyka pośrednia - zajmuje się ruchem pocisku po opuszczeniu przezeń
lufy, ale przed ustaniem oddziaływania gazów

Balistyka zajmuje się także badaniem pocisków, śladów ich użycia na

przedmiotach czy ciele, a także łusek, jeśli pocisk takową posiada.

Strzał

To wyrzucenie pocisku z przewodu lufy pod wpływem ciśnienia gazu powsta-
łego przy spalaniu ładunku miotającego.

Odprowadzanie gazów

System działania automatyki broni maszynowej lub samopowtarzalnej. W
najczęściej spotykanej postaci jest to układ, w którym część gazów wypy-

chających z lufy pocisk, odprowadzana przez otwór w lufie, popycha tłok i za
pośrednictwem tłoczyska otwiera zamek ściskając jednocześnie, w czasie

ruchu do tyłu sprężynę powrotną. Następnie gaz ma możliwość ulotnienia
się do atmosfery, a sprężyna powrotna rozprężając się powoduje powrót

części do przodu, dosłanie kolejnego naboju do komory i zaryglowanie zam-
ka.

Odrzut broni

Odrzut broni, ruch broni palnej lub tylko lufy wraz z częściami z nią zwią-
zanymi do tyłu / w kierunku przeciwnym do kierunku ruchu wystrzelonego

pocisku / pod działaniem siły ciśnienia gazów prochowych na dno lufy broni
podczas strzału. Odrzut broni rozpoczyna się równocześnie z ruchem pocisku

w przewodzie lufy. Prędkość odrzutu broni rośnie w czasie ruchu pocisku
w lufie i w okresie powylotowym, a jej wartość maksymalna zależy właści-

wości balistycznych danej broni palnej, masy części odrzucanych oraz sił
oporu; zwykle prędkość odrzutu broni jest rzędu od kilku do kilkunastu m/s.

Do celów obliczeniowych stosuje się pojęcie swobodnego odrzutu broni, któ-
rego miarą jest energia odrzutu. W rozwiązaniach praktycznych broni palnej

zawsze występuje hamowany odrzut. Zjawisko odrzutu broni wykorzystywa-
ne jest w niektórych rozwiązaniach do napędzania mechanizmów broni au-
tomatycznej.

Odrzut zamka półswobodnego

Odrzut zamka półswobodnego, zmodyfikowana zasada działania strzeleckiej

broni automatycznej oparta na wykorzystaniu energii odrzutu zamka nie za-
ryglowanego sztywno w czasie strzału. W odróżnieniu od układów z
zamkiem swobodnym specjalne urządzenia opóźniają ruch odrzucanego do

tyłu zamka / lub tylko przedniej jego części /. Opóźnienie ruchu zamka do
tyłu może być osiągane następującymi sposobami :

1.

Przez układy zapewniające powstanie dużej siły tarcia przy odłą-
czaniu się zamka od lufy, w wyniku czego zmniejsza się prędkość

odrzutu. Opóźnienie odrzutu zamka osiągnięto w nim za pomocą
ruchomej wkładki kształtowej. Siła tarcia, powstająca na po-
wierzchniach wkładki, wycięć w zamku i komorze nabojowej hamo-

wała ruch zamka.

2.

Przez układy z zamkiem zbudowanym z dwóch części, przy czym

nieznaczne przesunięcie przedniej części zamka powoduje duże
przesunięcie części tylnej /np. przez układ dżwigniowy /. Dzięki te-

mu w czasie działania ciśnienia gazów łuska wychodzi z komory
nabojowej na odległość nie przekraczającą dopuszczalnej granicy.

Odrzut zamka swobodnego

Zasada działania strzeleckiej broni automatycznej oparta na wykorzystaniu
energii odrzutu zamka swobodnego, podpartego tylko słabą sprężyną po-

wrotną. Lufa jest zamocowana nieruchomo, zamek nie łączy się z nią pod-
czas strzału. Przy strzale gazy prochowe cisną na dno łuski, która z kolei na-

ciska na zamek powodując jego ruch do tyłu. Do chwili opuszczenia przez
pocisk przewodu lufy zamek cofa się o 1,5-2,5 mm, uzyskując prędkość rzę-

du 4-6 m/s. Dzięki nabytej energii zamek przesuwa się do tyłu, mimo że ci-
śnienie gazów już nie działa. Ściskana jest sprężyna powrotna, następuje

wyciągnięcie i wyrzucenie łuski. Sprężyna powrotna powoduje z kolei powrót
zamka w położenie przednie, dosłany zostaje przy tym nowy nabój. Ogólne

cechy broni z odrzutem zamka swobodnego:

1. prostota budowy zapewniająca niską cenę produkcji;
2. łatwość szkolenia i dogodność użycia;
3. niemożność stosowania nabojów o dużej mocy / np. karabinowych /,

które wymagałyby zamków o wielkiej masie;

4. ujemny wpływ pracy automatyki / uderzenia / na celność i skupienie

ognia;

5. mały zasięg / donośność / ognia skutecznego;
6. duża szybkostrzelność praktyczna, dzięki czemu broń zapewnia dużą

gęstość ognia na odległościach do 150-200 m.

Wyeliminowanie wad omawianego układu usiłowano osiągnąć przez opraco-
wanie układów z odrzutem zamka półswobodnego.

Poprawka na wiatr

Poprawka przy celowaniu, która uwzględnia zmianę toru pocisku wywołaną
wiatrem. Poprawkę tę można wprowadzać przesuwając odpowiednio szczer-

binkę w jedną lub w drugą stronę.

Prędkość pocisku

Prędkość pocisku najczęściej podawana w metrach na sekundę lub / w kra-
jach anglojęzycznych / w stopach na sekundę. Prędkość wylotowa to pręd-

kość, z jaką pocisk opuszcza lufę / wyrzutnię / broni; prędkość obserwowa-
na to prędkość w każdym punkcie toru lotu, a prędkość końcowa to pręd-
kość w chwili uderzenia w cel.

Przerywacz / urządzenie odłączające /

Część mechanizmu spustowego broni samopowtarzalnej, która po każdym

wystrzale wyłącza spust i nie włącza go, dopóki strzelec nie zwolni języka
spustowego. Przerywacz zapobiega prowadzeniu ognia serią.

Przystrzeliwanie

Przystrzeliwanie broni, czynność polegająca na ustawieniu przyrządów ce-
lowniczych broni palnej w taki sposób, aby na odległościach zgodnych z od-

powiednimi nastawami celownika pocisk trafił w cel lub w jego najbliższe
okolice. Przystrzeliwanie broni przeprowadza się :

1. po wykonaniu broni w wytwórniach;
2. po przyjęciu do uzbrojenia oddziału;
3. w czasie okresowych zmian pogody / jesień, zima /;
4. po naprawie, podczas której nastąpiła wymiana części, kompletna roz-

biórka, itp.;

5. w razie stwierdzenia podczas strzelań nadmiernie dużych odchyleń

rozrzutu pocisków.

Samonapinanie

Samonapinanie, napięcie i zwolnienie kurka / bijnika, iglicy / za pomocą

jednego naciśnięcia na spust, możliwe dzięki odpowiedniej konstrukcji me-
chanizmu uderzeniowo-spustowego. Samonapinanie stosowane jest głównie

w rewolwerach i nowszych typach pistoletów w celu zwiększenia gotowości
broni do natychmiastowego oddania strzału.

Tłumaczenie terminów angielskich

Blowback

System ze swobodnym zamkiem / odrzut zamka swobodnego /.

Box Magazine

Magazynek pudełkowy.

Calibre

Kaliber.

Caseless Cartridge

Nabój bezłuskowy.

Centre Fire

Nabój ze spłonką centralną.

Chamber

Komora nabojowa.

Cylinder

Bębenek.

Delayed Blowback

System ze swobodnym zamkiem i opóźninym otwarciem /odrzut

zamka półswobodnego/.

Disconnector

Przerywacz / urządzenie odłączające /.

Double Action

Samonapinanie.

Gas Operation

Odprowadzenie gazów.

Magazine Safety

Bezpiecznik magazynka.

Muzzle Velocity

Prędkość wylotowa.

Obseved Velocity

Prędkość obserwowana.

Receiver

Komora zamkowa.

Recoil Operation

Odrzut / wykorzystanie odrzutu /.

Remaining Velocity

Prędkość końcowa.

Velocity

Prędkość.

Windage

Termin używany w dwóch znaczeniach :

o poprawka na wiatr;
o różnica między kalibrem lufy i pocisku w broni gładkolufowej

umożliwiająca załadowanie pocisku do lufy.

Zero / Zeroing /

Przystrzeliwanie.

Mechanizmy , za pomocą których określane są za-
sady działania broni

Mechanizm wykorzystujący długi odrzut lufy - rozwiązanie mechanizmu au-
tomatyki broni, w którym lufa i zamek cofają się na odległość większą niż dłu-
gość naboju. W tym czasie odbywa się wyrzucenie łuski i wprowadzenie nowego
naboju do komory nabojowej.

Mechanizm wykorzystujący krótki odrzut lufy - rozwiązanie mechanizmu
automatyki broni, w którym lufa i zamek przed odryglowaniem cofają się na od-
ległość mniejszą niż długość naboju.

Mechanizm wykorzystujący odrzut lufy - rozwiązanie mechanizmu automa-
tyki broni, w którym lufa i zamek na pewnym odcinku cofają się po strzale
wspólnie, następnie lufa pozostaje w miejscu, a zamek cofa się dalej powodując
przeładowanie broni.

Mechanizm wykorzystujący odrzut zamka półswobodnego - rozwiązanie
mechanizmu broni, w którym opóźnia się ruch zamka swobodnego, by przed je-
go otwarciem ciśnienie w lufie spadło do bezpiecznego poziomu.

Mechanizm wykorzystujący swobodny odrzut zamka - mechanizm działania au-
tomatyki broni palnej, w którym zamek nie jest w czasie strzału zaryglowany w
komorze nabojowej, lecz pod jej naciskiem przesuwa się do tyłu wywołując ko-
lejny cykl pracy broni.

Mechanizm z odprowadzaniem gazów prochowych przez otwór lufy -
rozwiązanie mechanizmu automatyki broni, w którym gazy prochowe pochodzą-
ce z przewodu lufy poruszają tłok suwadła lub bezpośrednio zamek, by przesu-
nąć go do tyłu i przygotować broń do następnego strzału.

Zamek

-

część broni, w której zazwyczaj osadzona jest iglica.

Zamek zamyka przewód lufy przed strzałem.

Zamek otwarty - rozwiązanie mechanizmu, w którym przed ścią-
gnięciem języka spustowego zamek znajduje się z daleka od nabo-
ju. Zapewnia ono lepsze chłodzenie broni między strzałami.

Zamek zamknięty - rozwiązanie mechanizmu, w którym przed
ściągnięciem języka spustowego zamek przylega do naboju. Za-

pewnia ono większą stabilność, gdyż eliminuje przesuwanie się
części ruchomych do przodu przy oddawaniu strzału.