budownictwo • technologie • architektura

41

Wst´p
Beton cementowy stanowi uznany materia∏ konstruk-
cyjny w budownictwie drogowym, szczególnie do
budowy mostów. Wzrastajàce zainteresowanie na-
wierzchniami betonowymi znalaz∏o odzwierciedlenie
w stosownych dokumentach technicznych.
Normalizacja i prawo polskie podlega obecnie wie-
lu zmianom. Zasadniczym powodem sà dzia∏ania dla
przystàpienia Polski do Unii Europejskiej (UE) .
Przepisy,

normy

i dokumenty

normalizacyjne

istniejàce i powstajàce, równie˝ w odniesieniu do
kruszyw dla betonu cementowego dla zastosowania
w budownictwie komunikacyjnym, tj. do budowy mo-
stów i nawierzchni, stanowià treÊç tego artyku∏u.

Dyrektywa 89/106/EWG – Prawo budowlane
Fundamentalnymi dokumentami UE harmonizujàcymi
przepisy techniczne sà dyrektywy, które okreÊlajà wy-
magania u˝ytkowe i w∏asnoÊci techniczne wyrobów
oraz wytyczajà zasadnicze wymagania dla obiek-
tów budowlanych. Podstawowà dyrektywà dla wyro-
bów budowlanych jest dyrektywa 89/106/ EWG z 21
grudnia 1988 r. w sprawie zbli˝enia ustaw i aktów
wykonawczych paƒstw cz∏onkowskich. Krajowy sys-
tem dopuszczania do obrotu i stosowania wyrobów
budowlanych jest obecnie w pewnym stopniu opar-
ty na rozwiàzaniach dyrektywy 89/106/ EWG. Pra-
wo budowlane z dnia 22 sierpnia 1997 r. (Dz. U. nr
89, poz. 414), które stanowi nadrz´dny dokument
zbli˝ania polskiej legislacji do wymagaƒ tej dyrekty-
wy, daje poczàtek Rozporzàdzeniom Ministra Spraw
Wewn´trznych i Administracji (MSWiA) mi´dzy inny-
mi w sprawie:
– aprobat i kryteriów technicznych oraz jednostkowe-

go stosowania wyrobów budowlanych

– systemów oceny zgodnoÊci, wzoru deklaracji

zgodnoÊci oraz sposobu znakowania wyrobów bu-
dowlanych dopuszczonych do obrotu i powszech-
nego stosowania.

Koƒcowy etap wdra˝ania dyrektywy do polskiego pra-
wa stanowi uchwalona w 2001 roku nowelizacja
ustawy – Prawo budowlane. Znowelizowana ustawa
rozszerza przepisy dopuszczajàce do obrotu i stoso-
wania dla wyrobów budowlanych oznaczonych zna-
kowaniem CE oraz wyró˝nia dwa równoleg∏e systemy
dopuszczania wyrobów budowlanych do obrotu i po-
wszechnego stosowania w budownictwie:
– system europejski (oznaczanie wyrobów znakowa-

niem CE), w pe∏ni zgodny z dyrektywà

– system krajowy (oznaczanie wyrobów znakiem bu-

dowlanym B).

System europejski b´dzie ewoluowa∏, w miar´ po-
wstawania i wprowadzania do zbioru polskich norm
zharmonizowanych z dyrektywà norm europejskich.
Przygotowywane sà równie˝ stosowne rozporzàdzenia
dla europejskiego systemu dopuszczania do obrotu
i stosowania wyrobów budowlanych.
Równie˝ po uzyskaniu pe∏nego cz∏onkostwa w Unii
Europejskiej systemy te b´dà funkcjonowaç równole-

gle w za∏o˝onym okresie wspó∏istnienia (tab. 1).
Dyrektywa 89/106/ EWG stanowi wi´c poczàtek
trudnej drogi dostosowania polskiego prawa i legisla-
cji polskiej do pe∏nego cz∏onkostwa w UE.

Kruszywa do betonów
w budownictwie komunikacyjnym

System krajowy
Podstawowe dokumenty odniesienia w Rozpo-
rzàdzeniu Ministra Spraw Wewn´trznych i Admi-
nistracji (MSWiA) z dnia 31 lipca 1998 r. w spra-
wie systemów oceny zgodnoÊci, wzoru deklaracji
zgodnoÊci oraz sposobu znakowania wyrobów bu-
dowlanych dopuszczanych do obrotu i powszechne-
go stosowania w budownictwie (Dz. U. nr 113, poz.
728) stanowià polskie normy PN i aprobaty technicz-
ne. Normy PN dla kruszyw do betonu cementowego
zamieszczono poni˝ej:
– PN-B-11111: 1996 Kruszywa mineralne. Kruszy-

wa naturalne do nawierzchni drogowych; piasek

– PN-B-11112: 1996 Kruszywo mineralne – Kru-

szywo ∏amane do nawierzchni drogowych

– PN-86/B-0612 Kruszywo mineralne do betonu.
Zgodnie z ww. rozporzàdzeniem kruszywa, które
spe∏niajà wymagania zawarte w ww. normach mogà
byç oznaczane znakiem budowlanym B.

Dokumenty normalizacyjne zwiàzane z projektowa-
niem i wykonawstwem, które majà zasadnicze zna-
czenie w budownictwie komunikacyjnym i które
zawierajà równie˝ szczegó∏owe wymagania dla kru-
szyw stosowanych do betonu cementowego to:
– Rozporzàdzenie MTiGM z dnia 30 maja 2000

roku. (Dz. U. RP nr 63 z dnia 3 sierpnia 2000 r.)
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadaç drogowe obiekty in˝ynierskie i ich usy-
tuowanie

– Rozporzàdzenie MTiGM z dnia 2 marca 1999

roku. (Dz. U. RP nr 43 z dnia 14 maja 1999 r.)
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny
odpowiadaç drogi publiczne i ich usytuowanie

– Zarzàdzenie nr 1/90/GDDP „Wymagania i za-

lecenia dotyczàce wykonania betonów do kon-
strukcji mostowych”

– Zarzàdzenie nr 12/2001/GDDP „Katalog typo-

wych konstrukcji nawierzchni sztywnych”.

IBDiM wyda∏ aprobat´ technicznà nr AT/98-03-

Wyroby budowlane dopuszczone do stosowania w Polsce

wg systemu normalizacyjnego

Krajowego

Europejskiego

Jednostkowe

stosowanie

Powszechne stosowanie

Dyrektywa 89/106/ EWG

B

CE

Rynek PL

Rynek UE

Tab. 1. Legalizacja wyrobów budowlanych w Polsce po uzyskaniu
cz∏onkostwa w UE

Kruszywa do betonu cementowego
w budownictwie komunikacyjnym

technologie

paêdziernik – grudzieƒ 2002

42

0417 Kruszywo lekkie popio∏oporytowe pollytag
do betonu mostowego.

System europejski
T∏umaczenie

i przygotowanie

do

ustanowie-

nia polskich norm z zakresu kruszyw jest przed-
miotem prac NKP 108, który jest odpowiedni-
kiem Komitetu Technicznego CEN/TC 154. W ra-
mach powy˝szego komitetu dzia∏ajà grupy robo-
cze, w pracach których nie biorà udzia∏u przedsta-
wiciele Polski.
Wprowadzane nowe normy PN EN dotyczàce me-
tod badawczych dla kruszyw zosta∏y podzielone na
grupy, zamieszczono je w tablicy 2. W tablicy 3 ze-
stawiono normy dotyczàce oceny w∏aÊciwoÊci kru-
szyw dla okreÊlonych zastosowaƒ. Wprowadzane
nowe normy europejskie z zakresu metod badaƒ
kruszyw (tablica 2) majà sens tylko w odniesieniu
do norm dotyczàcych oceny w∏aÊciwoÊci kruszyw
dla okreÊlonych zastosowaƒ (tablica 3).

Norma PN-EN 206-1
PrzydatnoÊç kruszyw wg PN-EN 206-1
Zgodnie z PN-EN 206-1 kruszywo to ziarnisty ma-
teria∏ mineralny odpowiedni do stosowania do be-
tonu. Kruszywa mogà byç naturalne, pochodzenia
sztucznego lub pozyskane z materia∏u wczeÊniej
u˝ywanego do budowy.
Ustalona ogólna przydatnoÊç kruszyw nie oznacza,
˝e kruszywo mo˝e byç stosowane w ka˝dej sytuacji
i do ka˝dego sk∏adu betonu. Ogólnà przydatnoÊç
ustala si´ dla:
– kruszyw zwyk∏ych i ci´˝kich wg prEN 12620
– kruszyw lekkich wg prEN 13055
– kruszywa wype∏niajàcego jako dodatku mineral-

nego typu I (prawie oboj´tny) wg prEN 12620:
2000.

Do betonów zgodnych z PN-EN 206-1 nale˝y
stosowaç

wy∏àcznie

kruszywa

o ustalonej

przydatnoÊci do konkretnego zastosowania.

Miejsce stosowania i okres u˝ytkowania betonu
Z uwagi na miejsce stosowania betonu – mo˝na

wyró˝niç rodzaje i klasy kruszyw o przydatnoÊci usta-
lonej dla miejscowych warunków Êrodowiskowych.
Wymagania

eksploatacyjne

dotyczà

trwa∏oÊci

i u˝ytecznoÊci. Zalecany w PN-EN 206-1 okres
u˝ytkowania betonu wynosi 50 lat. Za∏o˝ony po-
ziom trwa∏oÊci dotyczy: projektu, materia∏ów i wyko-
nania. W praktyce trudno jest uzyskaç za∏o˝ony beton
pod wzgl´dem projektu, materia∏ów, jak i wykonaw-
stwa. W przypadku odst´pstw specyfi kujàcy mo˝e
z∏agodziç lub zaostrzyç wymagania dla betonu dla da-
nego miejsca zastosowania lub ogólnie mo˝e opieraç
si´ na wymaganiach okreÊlonych w postanowieniach
krajowych.
Jak mo˝na zauwa˝yç, przydatnoÊç kruszyw do beto-
nu weryfi kuje zasób wiedzy zawartej w projektowaniu
oraz technologia wbudowania.

Eurokody
Projektowanie konstrukcji betonowych zawierajà
eurokody EC2. Mi´dzy innymi ENV 1992-2 Euro-
kod 2 „Projektowanie konstrukcji z betonu. Cz´Êç
2. Mosty ˝elbetowe i spr´˝one” pozwala na wy-
miarowanie i konstruowanie elementów konstruk-
cyjnych mostów. W odniesieniu do kruszyw w EC2
stwierdza si´, ˝e dobre kruszywa mogà podnieÊç
o dziesiàtki procent wartoÊç betonu pod wzgl´dem
w∏aÊciwoÊci i trwa∏oÊci. Odkszta∏calnoÊç betonu
zale˝y nie tylko od klasy betonu, ale jest zwiàzana
z w∏aÊciwoÊciami

poszczególnych

sk∏adników

mieszanki betonowej, przede wszystkim zale˝y
od w∏aÊciwoÊci kruszywa. Cech´ t´ ujmuje eu-
rokod 2 przez wspó∏czynnik spr´˝ystoÊci betonu
i odkszta∏cenie graniczne.
Kontrola produkcji i budowy zawarta w eurokodach
obejmuje wszystkie dzia∏ania niezb´dne w celu
utrzymania i sterowania jakoÊcià materia∏ów i ro-
bót, zgodnie z ustalonymi wymaganiami. Przed-
miot kontroli prowadzony jest wed∏ug punktów
EC2 i PN-EN 206. W odniesieniu do materia∏ów
sk∏adowych betonu szczególnego znaczenia nabie-
ra norma PN-EN 206.

Uwagi ogólne
1. Systemy normalizacyjne (krajowy i europejski)
w normalizacji polskiej w odniesieniu do kruszyw
sà ró˝ne pod wzgl´dem wymagaƒ.
2. System polski, który b´dzie mo˝liwy do stoso-
wania jeszcze przez kilka lat wymaga unormowa-
nia oraz przynajmniej regulacji prawnej w odnie-
sieniu do nawierzchni betonowej.
3. System europejski jest w poczàtkowym stadium
wprowadzania do normalizacji polskiej. Normy eu-
ropejskie dla kruszyw, betonów i konstrukcji beto-
nowych niejednokrotnie odwo∏ujà si´ do wymagaƒ
lub postanowieƒ krajowych.
4. W odniesieniu do uwag zawartych powy˝ej ist-
nieje pilna potrzeba unormowania wymagaƒ ogól-
nych i szczegó∏owych dla kruszyw i betonów do
budownictwa komunikacyjnego; jako specyfi czne-
go pod wzgl´dem trwa∏oÊci, Êrodowiska natural-
nego i wymaganej jakoÊci materia∏ów oraz robót.
Z∏o˝enie na barki projektanta i wykonawcy robót
ustaleƒ technicznych dla wyrobów do okreÊlonych
zastosowaƒ mo˝e prowadziç do systemu krajowe-
go na zasadach jednostkowego stosowania.

dr in˝. Andrzej Duszyƒski

IBDiM Filia Wroc∏aw

EN 13139

Kruszywa do zapraw

EN 12620

Kruszywa do betonu

EN 13242

Kruszywa do niezwiàzanych i hydraulicznie

zwiàzanych materia∏ów dla stosowania w pra-

cach in˝ynierii làdowej i konstrukcji dróg

EN 13055-1

Kruszywa lekkie Cz´Êç 1: Kruszywa lekkie do

betonu i zapraw

EN 13055-2

Kruszywa lekkie Cz´Êç 2: Kruszywa lekkie do

innych zastosowaƒ

Tablica 3. Normy dotyczàce oceny w∏aÊciwoÊci kruszyw
dla okreÊlonych zastosowaƒ

EN 932

Badania podstawowych w∏aÊciwoÊci kruszyw

EN 933

Badania geometrycznych w∏aÊciwoÊci kruszyw

EN 1097

Badania mechanicznych i fi zycznych w∏aÊciwoÊci kruszyw

EN 1367

Badania w∏aÊciwoÊci cieplnych i odpornoÊci kruszyw

na dzia∏anie czynników atmosferycznych

EN 1744

Badania chemicznych w∏aÊciwoÊci kruszyw

Tablica 2. Grupy norm dotyczàce metod badawczych