ERGONOMIA I BiHP

Charakterystyka pracy i jej

fizjologii

Z fizjologicznego punktu widzenia pracą będzie nazywana każda czynność

wykonywana zawodowo.

Fizjologia pracy (wg G. Lehmanna) bada fizyczną budowę i czynności ciała

pracującego człowieka. Celem tych badań jest takie dostosowanie pracy do
człowieka, aby zapewnić możliwie ekonomiczne wykorzystanie jego siły
roboczej, przy uniknięciu zbędnego wysiłku i zmęczenia, co w rezultacie
prowadzi do wykonania pracy w warunkach racjonalnych z gospodarczego
punktu widzenia.

Postacie pracy:
-

praca fizyczna (mięśniowa);

-

praca umysłowa.

Każda praca fizyczna zawiera elementy pracy umysłowej (mniejszą lub większą

ilość), a praca umysłowa elementy pracy fizycznej.

Można wyróżnić następujące okresy procesu pracy w stosunku do czasu

zatrudnienia:

-

przedstartowy – związany z przygotowaniem stanowiska lub samego
pracownika do czynności roboczych;

-

wyjściowy – stan psycho-fizyczny pracownika przed podjęciem pracy;

-

nauki – nabieranie wprawy – krzywa pracy charakteryzuje się wówczas dużą
rozbieżnością parametrów określających proces pracy np.: czas reakcji, ilość:
odebranych informacji, błędów itp.;

-

równowagi roboczej – w krzywej pracy widoczne to jest w postaci
najlepszych wyników badanych parametrów;

-

zmęczenia – w krzywej pracy pojawiają się najpierw sporadyczne, a potem
coraz częściej, gorsze wartości badanych parametrów.

Po zakończeniu wykonywanych czynności (całkowitym, przejściowym np.

podczas przerwy) następuje powrót organizmu do stanu wyjściowego.

Zdarzenia zachodzące w procesie pracy:

Fizjologicznie, organizm ludzki posiada pewną strefę niezawodności, która

ograniczona jest od góry i od dołu.

Poza strefą niezawodności występuje strefa błędów, która dotyczy:
-

przeciążenia sensorycznego, występująca powyżej górnej granicy
prawidłowego działania człowieka;

-

głodu sensorycznego (deprawacji), występująca poniżej dolnej granicy
prawidłowego działania człowieka.

Granice tych stref są niestabilne i zależą od:
-

zdolności adaptacyjnych człowieka do zakłóceń wywołanych zarówno
czynnikami wewnętrznymi jak i zewnętrznymi;

-

przebiegu procesu uczenia się;

-

rodzaju i ilości pracy;

-

możliwości do mobilizacji sił w sytuacji trudnych;

-

rodzaju i przebiegu zmęczenia;

-

motywacji, postawy moralnej,

-

cech osobniczych (temperament, charakter, stan psychiczny itp.).

Dopuszczalna granica obciążenia:
-

tętno pracownika stabilizuje się;

-

okres powrotu do stanu przed podjęciem pracy, po zakończeniu wysiłku, nie
przekracza 15 minut.

Granica trwałej wydajności, jest osiągnięta wówczas, kiedy przeciętna wartość

tętna jest o 30 uderzeń na minutę większa niż dla stanu spoczynku.

Możliwy jest proces odnowy organizmu, realizowany on jest poprzez

wprowadzenie w odpowiednim czasie, o odpowiedniej długości i ilości przerw
w czasie trwania pracy.

Zasady stosowania przerw:
1. Suma wszystkich przerw powinna być równa lub nieco mniejsza od 15%

całego czasu pracy (t

p

), a w przypadku prac ciężkich < 20-30% t

p

.

2. W zależności od ilości wprowadzonych przerw, miejsce ich umieszczania w

czasie pracy nie jest bez znaczenia, zaleca się w przypadku występowania:

a) Tylko jedna przerwa – umieścić ją pomiędzy 1/3 a ½ t

p

,

b) 2 przerw – umieścić je tak, by dzieliła t

p

na 3 części, a czas trwania drugiej

powinien być dłuższy niż pierwszej.

3. W przypadku ciężkich prac fizycznych ilość ich powinna być większa.
4. Należy dążyć do stosowania przerw częstych, chociaż krótkich, gdyż efekt

wypoczynku jest największy w początkowej fazie jego trwania (zależność
kwadratowa).

Mięśnie i praca fizyczna:
1. W mięśniach następuje przemiana chemiczna na mechaniczną, której

produktem ubocznym jest ciepło.

2. Energia pobierana jest z pożywienia.
3. Tlen dostarczany jest przez układ krwionośny.
4. Mamy następujące rodzaje mięśni: poprzeczne prążkowe zależne od woli,

mięśnie poprzeczne prążkowe serca (niezależne od woli) i mięśnie gładkie.

5. Fizjologia włókna mięśniowego podlega prawu „wszystko albo nic”, czyli mięśnie

mogą znajdować się albo w stanie spoczynku albo w stanie czynnym, nie ma
stanów pośrednich.

6. Krótkotrwała praca mięśni odbywa się bez dostarczania tlenu.
7. W wyniku pracy mięśni zapotrzebowanie na tlen, a tym samym na krew, wzrasta

1-20-krotnie w porównaniu ze stanem spoczynkowym.

8. Dłuższe przerwy w dopływie krwi objawiają się skurczem mięśni.
9. Ze względu na niekorzystną konfiguracje układu kostnego z mięśniami, z reguły

w mięśniach należy wytworzyć kilkunastokrotnie większą siłę niż siła
zewnętrzna.

10.Praca mięśni odbywa się parami, jedne się kurczą inne rozkurczają, dzięki temu

można wybalansować siłę.

11.Skurcz mięśni wywołany jest przez impuls z układu nerwowego, im więcej

włókien nerwowych wnika do mięśnia tym bardziej precyzyjna praca.

Układ mięśniowy:

Skład układu nerwowego:
1. Układ ośrodkowy (centralny), który składa się z półkul mózgowych (i innych

elementów mózgu), rdzenia przedłużonego i rdzenia kręgowego.

2. Układu obwodowego, który składa się z nerwów czuciowych i ruchowych.

Analizatory (organy odbioru, przekazywania i przetwarzania informacji):
1. Wzroku.
2. Słuchu.
3. Dotyku.
4. Węchu.
5. Smaku.
6. Czucie temperatury.
7. Kinestatyczny.

Układu nerwowego:

Zasady prawidłowej organizacji pracy:
1. Okres przerwy pomiędzy zmianami roboczymi powinien wynosić przynajmniej

16 godz.

2. Zastosowanie rytmizacji pracy pozwoli na zapewnienie mniejszego zużycia

energii własnej pracownika, a co za tym idzie - spadek zmęczenia i wzrost
efektywności pracy.

3. Możliwość wykluczenia użycia wzroku przez pracownika spowoduje spadek

wysiłku psychicznego oraz szybsze wykonywanie ruchów.