Logistyka

1. Teoretyczne podstawy logistyki

1.1 Istota i zakres logistyki

W latach 90 naszego stulecia nastąpiło upowszechnienie w praktyce gospodarczej

i literaturze ekonomicznej pojęcia “logistyka”. Historia tego słowa sięga starożytności i

wiąże się z greckim – logistikos tzn. odnoszącym się do myślenia oraz logos lub logicos,

oznaczającym liczenie, sztukę liczenia, kalkulowania, logikę. Tak więc w starożytności

logistykę rozumiano jako praktyczną stronę rachowania, w odróżnieniu od naukowego,

teoretycznego rozumienia liczb.

1

Początkowo logistyka znalazła zastosowanie w działaniach wojskowych. Pierwsze

informacje o takim właśnie wykorzystaniu znajdują się w kronikach Cesarstwa

Bizantyjskiego. Cesarz Leontos VI (886-911) w swym dziele pod nazwą “Sumaryczne

wyłożenie sztuki wojennej” wyróżnił obok strategii i taktyki jako trzecią naukę wojenną

logistykę. Twierdził on, że zadaniem logistyki jest “żeby żołd był wypłacany, wojsko

odpowiednio uzbrojone i uszeregowane, wyposażone w działa i sprzęt wojenny, żeby

potrzeby wojska były dostatecznie i w odpowiednim czasie zaspokojone a każda wyprawa

wojenna odpowiednio przygotowana, tzn. przestrzeń i czas odpowiednio obliczone,

obszar oszacowany z uwzględnieniem ruchu wojsk, a także siły oporu przeciwnika, i

zgodnie z tymi funkcjami należy regulować i porządkować ruchy i podział własnych sił

zbrojnych”..

2

. Teorię cesarza Leontosa rozszerzył szwajcarski generał w służbie

francuskiej A.H. Jomini, publikując swoje dzieło „Zarys sztuki wojennej” w 1836 roku w

Paryżu. W książce swej przypisuje on logistyce znaczenie, które zapoczątkowało drogę

postrzegania logistyki jako nauki cywilnej. Jomini porusza problemy, którymi zajmuje się

współczesna logistyka - pisze o lokalizacji i zaopatrywaniu magazynów, planowaniu i

realizacji marszów, przygotowaniu środków transportowych, urządzaniu dróg

komunikacyjnych i zaopatrywaniu oddziałów. Książka została przetłumaczona na język

angielski i została wciągnięta na listę lektur amerykańskich oficerów, a sama logistyka

jako nazwa przedmiotu znalazła się w 1885 r. w programie nauczania nowo otwartej

Szkoły Marynarki Wojennej USA

3

.

1

Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, t. IX, Wyd. Gutenberga, Warszawa 1995

2

M. Chaberek: Logistyka – dawne i współczesne płaszczyzny praktycznego jej stosowania, „Pieniądze i

Więź”, nr 3 (4) lato 1999

3

Ibid

W kolejnych latach słowo logistyka było głównie utożsamiane z działalnością

militarną. Najbardziej intensywny rozwój teorii logistyki można zaobserwować od czasu

II wojny światowej. Kiedy to problemy związane z lokalizacją, zaopatrzeniem

magazynów oraz transportem, stworzyły podwaliny pod rozwój zarówno matematycznej

nauki planowania – badań operacyjnych, jak też ekonomicznej dyscypliny naukowej –

logistyki.

W literaturze zagranicznej i krajowej nie ma dotychczas

powszechnie przyjętej definicji logistyki. Poszczególni autorzy akcentują różne znaczenia

tego pojęcia, odnosząc je zarówno do praktyki gospodarczej, jak i dziedziny wiedzy

ekonomicznej.

Przykładowo, zgodnie z „Leksykonem Biznesu”, autorstwa Józefa Penca,

„logistyka jest nauką i sztuką praktycznego działania zajmującą się procesami sprawnego

i efektywnego sterowania przepływami materiałów i wyrobów oraz związanej z nimi

informacji z otoczenia do firmy, wewnątrz firmy i z firmy do otoczenia; całość działań

dotyczących przepływu materiałów i wyrobów łącznie z systemami informacyjnymi i

systemami sterowania”

4

. Definicja ta kładzie nacisk na przepływ „strumienia” zasobów

przez poszczególne elementy działalności przedsiębiorstwa, rozpoczynając od zakupu

surowców, kończąc na dostawie wyrobów.

Najbardziej rozpowszechnioną definicją logistyki w literaturze krajowej,

jest definicja prezentowana przez Fredricka J. Beiera i Krzysztofa Rutkowskiego, w której

logistyka oznacza zarządzanie działaniami przemieszczania i składowania, które mają

ułatwić przepływ produktów z miejsc pochodzenia do miejsc finalnej konsumpcji, jak

również związaną z nimi informację, w celu zaoferowania klientowi odpowiedniego

poziomu obsługi po rozsądnych kosztach”.

5

Jednak dla pełnego zrozumienia misji i treści logistyki należy przytoczyć

najpopularniejszą i najpełniejszą definicję logistyki opracowaną w USA przez Council of

Logistics Managment: Logistyka jest terminem opisującym proces planowania,

realizowania i kontrolowania sprawnego i efektywnego przepływu surowców, materiałów

do produkcji, wyrobów gotowych oraz odpowiedniej informacji z punktu pochodzenia do

punktu konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań klienta. Działania logistyczne mogą

obejmować (choć nie muszą się do nich ograniczać): obsługę klienta, prognozowanie

popytu, przpływ informacji, kontrolę zapasów, czynności manipulacyjne, realizowanie

4

Józef Penc, Leksykon biznesu. Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa, 1997

5

Fredrick J. Beier, Krzysztof Rutkowski: Logistyka. SGH, Warszawa 1999

zamówień, czynności reparacyjne i zaopatrywanie w części, lokalizację zakładów

produkcyjnych i składów, procesy zaopatrzeniowe, pakowanie, obsługę zwrotów,

gospodarowanie odpadami, czynności transportowe i składowanie

6

W wyniku analizy powyższej definicji, można wyróżnić podstawowe zadania

logistyki:

 koordynacja przepływu surowców, materiałów do produkcji i wyrobów

gotowych do konsumentów,

 minimalizację kosztów tego przepływu,

 podporządkowanie działalności logistycznej wymogom obsługi klienta.

7

System logistyczny przedsiębiorstwa jest bardzo złożony. Jego części składowe, w

oparciu o kryterium jego podziału funkcjonalnego to:



Logistyka zaopatrzenia – dostarczanie dóbr od dostawców na rynku

zaopatrzeniowym do magazynu zaopatrzenia przedsiębiorstwa; możliwy jest także

bezpośredni przepływ dóbr z rynku zaopatrzenia do miejsc przetwarzania

materiałów,

 Logistyka produkcji – przepływ surowców, materiałów pomocniczych,

części z magazynów zaopatrzenia do miejsc przetwarzania, przepływ wyrobów

gotowych do magazynów zbytu,

 Logistyka dystrybucji – przepływ dóbr od magazynów wyrobów gotowych

do klientów.

Podział systemu logistycznego przedsiębiorstwa na funkcjonalne podsystemy logistyczne

oraz podstawowe czynności logistyczne zaprezentowane są na rys. 1.

Zintegrowany system logistyczny przedsiębiorstwa wymaga odpowiedniego

zarządzania na poszczególnych szczeblach. Wyróżnia się trzy poziomy działania:

 Poziom operacyjny – przepływy materiałów w systemach zaopatrzenia, produkcji,

magazynowania, dystrybucji,

 Poziom taktyczny – przepływy informacyjne,

 Poziom strategiczny – zarządzanie logistyczne.

6

What It’s All About. Council of Logistics Managment, Oak Brook, Illnois

7

Fredrick J. Beier, Krzysztof Rutkowski: Logistyka...

Rys. 1

Źródło: Hans-Christian Pfohl: Logistiksysteme, Betriebwirtschaftliche Grundlangen.
Springer – Verlag 1990, Berlin, s.16

Logistyka w obrębie

przedsiębiorstwa

Logistyka marketingowa

Logistyka materiałowa

Logistyka
zaopatrzenia

Logistyka
produkcji

Logistyka
dystrybucji

Surowce,

półprodukty,

materiały

pomocnicze

Surowce,

półprodukty,

materiały

pomocnicze,

wyroby

gotowe

Wyroby

gotowe,

półprodukty,

wyprodukowan

e części

Rynek

zaopatrze

niowy

Magazyn
dostawc
ów

Magazyn
zaopatrz
eniowy

Magazyn
wyrobów
gotowych

Magazyn
zbytu

Proces produkcji

Magazyn przejściowy

Rynek

zbytu

Materiały zbędne, opakowania zwrotne, odpady

Logistyka procesów utylizacyjnych

Przypływ dóbr rzeczowych

1.2 Zarządzanie logistyczne a zarządzanie logistyką

Zarządzanie logistyczne składa się z formułowania strategii, planowania, sterowania i

kontroli procesów przepływu i magazynowania surowców, zapasów produkcji w toku,

wyrobów gotowych oraz związanych z nimi przepływu informacji od dostawców do

przedsiębiorstwa, wewnątrz przedsiębiorstwa i z przedsiębiorstwa do końcowych

odbiorców (rys. 2).

8

Rys. 2 Zarządzanie logistyczne

Źródło: Stefan Abt: Zarządzanie logistyczne w przedsiębiorstwie... str20

Działania zawiązane z zarządzaniem logistycznym można sprowadzić do pięciu

obszarów (rys. 3):

1.

Optymalizacja fizycznego przepływu dóbr rzeczowych

 opracowanie nowej strategii dla rozwoju przedsiębiorstwa,

 zarządzanie logistyczno-marketingowe,

 integracja czynności związanych z procesami logistycznymi dzięki

modernizacji struktur organizacyjnych i powołanie służb logistycznych,

8

Stefan Abt: Zarządzanie logistyczne w przedsiębiorstwie, Poslkie Wydawnictwo Ekonomiczne,

Warszawa1998, str. 21

Zarządzanie logistyczne

Formułowanie strategii

Planowanie

Sterowanie

Kontrola

w sposób efektywny i minimalizujący globalne koszty

surowców

zapasów
produkcji w
toku

wyrobów
gotowych

odpowiednich

informacji

Od punktu pozyskania do miejsca konsumpcji

w celu

jak najlepszego dostosowania się do potrzeb klienta i ich zaspokojenia

procesami

przepływu i magazynowania

 sterowanie przepływem materiałów i towarów, które prowadzi do

optymalizacji fizycznego ich przepływu.

2. usprawnienie procesów informacyjno-decyzyjnych:

 wprowadzeni postępu w technologii informatycznej, która umożliwia otwarcie

nowych dróg, w zakresie wspomagania zarządzania,

 rozwój nowych technik produkcyjnych oraz transportowych, pozwalający na

lepsze

wykorzystanie

systemów

wspomagania

komputerowego

oraz

zintegrowanych systemów zarządzania

3. utrzymanie optymalnych zapasów rzeczowych:

 synchronizacja transportu z gospodarką zapasami, pozwalająca na

wyznaczenie optymalnej wielkości dostaw i bezpiecznej częstotliwości dostaw,

 wykorzystanie nowych metod zarządzania: Just-in-Time, MRPII - planowanie

zasobów produkcyjnych, MRP – planowanie potrzeb materiałowych,

DRP – planowanie dystrybucji zasobów.

4. synchronizacja infrastruktury procesów logistycznych:

 koordynacja zamówień odbiorców z manipulacjami transportowymi,

składowaniem, gospodarką opakowaniami, dzięki prognozowaniu popytu,

 synchronizacja transportu zewnętrznego i wewnętrznego,

5. analiza kosztów procesów logistycznych

 analiza kosztów w odniesieniu do infrastruktury logistycznej,

 redukcja lub skrócenie czasu realizacji usług transportowych,

 zmniejszenie lub redukcja zapasów, czyli kosztów magazynowania,

 zastosowanie metod ABC oraz XYZ do grupowania materiałów i towarów o

jednorodnych kosztach,

 prowadzenie

kompleksowego

rachunku

kosztów

coraz

bardziej

rozbudowywanych łańcuchów logistycznych.

9

9

Stefan Abt: Zarządzanie logistyczne...., str. 34-36

Rys. 3 Zarządzanie logistyczne

Źródło: Stefan Abt: Zarządzanie logistyczne.... str.34

Zarządzanie logistyczne jest domeną opcji strategicznych. Środkami

strategicznymi buduje się potencjał powodzenia, za pomocą którego osiągnie się sukces w

przyszłości. Istotą zarządzania logistycznego jest określenie „głównej drogi”, którą ma

podążać przedsiębiorstwo, określenie rzeczy właściwej w zakresie organizacji

przepływów w przedsiębiorstwie i poza nim, w całym łańcuchu.

10

Domeną zarządzania logistyką są zaś zadania związane z

realizacją w sposób właściwy konkretnych procesów przepływu zasobów w czasie i

przestrzeni. Są to działania na poziomie operacyjnym i taktycznym

11

. Zarządzanie

logistyką obejmuje poszczególne cele cząstkowe i jednostkowe, dotyczy

skonkretyzowanych programów oraz operacji i czynności w różnych obszarach

decyzyjnych (tabl.1)

10

Mirosław Chaberek: Logistyka – zarządzanie logistyczne – zarządzanie logistyką, Gospodarka

Materiałowa i Logistyka, nr 9/2000

11

Mirosław Chaberek: Logistyka – zarządzanie logistyczne – zarządzanie logistyką, Gospodarka

Materiałowa i Logistyka, nr 9/2000

Zarządzanie
logistyczne

1. optymalizacja fizycznego
przepływu dóbr rzeczowych

5. analiza kosztów procesów

logistycznych

4. synchronizacja infrastruktury

procesów logistycznych

3. utrzymanie optymalnych

zapasów rzeczowych

2. usprawnienie procesów

informacyjno-decyzyjnych

Tabela 1.

Zarządzanie

logistyczne

Zarządzanie logistyką

Obszar decyzyjny

Strategiczny

Taktyczny

Operacyjny

Transport

Wybór rodzaju
transportu

Zastosowanie formy
leasingu dla
użytkowania

Wysyłka produktu

Zapasy

Decyzje o wielkości i
strukturze zapasów

Poziom zapasów
bezpiecznych

Wykonanie
zamówienia

Proces zamówienia

Otwarcie
zamówienia

Przyjęcie zwrotów

zaopatrzenie

Rozszerzenie źródeł
zakupu, zwiększenie
liczby dostaw

Kontrakty ma
dostawy surowców

Realizacja dostaw

Magazynowanie

Obsługa zapasów,
określenie wielkości
obrotów
magazynowych

Rozmieszczenie
zapasów w
magazynie

Przyjęcie i wydanie
z magazynu

Wybór lokalizacji

Liczba, powierzchnia
i lokalizacja
magazynów

Źródło: Kompendium wiedzy o logistyce, wydawnictwo naukowe PWN, W-wa

Poznań 99, pod red. Elżbiety Gołembskiej, str.33

Zatem można wywnioskować, że linia oddzielająca zarządzanie logistyczne od

zarządzania logistyką biegnie analogicznie do linii rozdzielającej zarządzanie strategiczne

od zarządzania operacyjnego i taktycznego. Zarządzanie logistyczne ma postać bardziej

ogólną, która podlega podziałowi i konkretyzacji w fazie zarządzania logistyką. W

przeciwieństwie do zarządzania logistycznego, zarządzanie logistyka wykazuje wyższy

stopień szczegółowości. Ponadto zarządzanie strategiczne różni się od zarządzania

taktyczno-operacyjnego orientacją na długi okres czasu oraz odpowiednio mniej

wyraźnym zdefiniowaniem i zrestrukturyzowaniem problemów do rozwiązania, podczas

gdy przedmiotem zarządzania taktyczno-operacyjnego są problemy konkretne, wyraźniej

zdefiniowane i wyodrębnione

12

.

1.3 Łańcuch logistyczny

Łańcuch logistyczny łączy rynek zaopatrzeniowy z rynkiem zbytu, poprzez funkcje

spełniane przez odpowiednie działy przedsiębiorstwa, w celu dostarczenia klientowi

12

Piotr Blaik: Koncepcja zintegrowanego zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

2001, str. 159-

żądanego wyrobu w najdogodniejszych dla niego warunkach tj. we właściwym czasie,

miejscu, stanie i ilości.

Najważniejszymi elementami tego łańcucha są obok działań produkcyjnych takie

działania jak: składowanie, przemieszczenie, sortowanie lub montaż. Łańcuch

logistyczny zawiera w sobie dwa przepływy, które zachodzą równolegle. Przepływ

fizyczny to przemieszczanie surowców i materiałów poprzez poszczególne ogniwa

łańcucha logistycznego począwszy od miejsc, w których pozyskuje się surowce,

półprodukty i materiały, poprzez miejsce przetwarzania tych surowców i materiałów

(produkcja), skończywszy na odbiorcach dóbr, klientach indywidualnych, innych

przedsiębiorstwach i instytucjach. Z przepływem fizycznym ściśle związany jest

przepływ informacji (rys 4 )

Rys. 4 Model zintegrowanego łańcucha dostaw

Źródło: Mirosław Chaberek: Makro- i mikroekonomiczne aspekty wsparcia

logistycznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, str. 46

Detalista

Klient

Centrum
dystrybucyjne

Montowanie

Pierwsza linia
dostawców

Pierwsza linia
dostawców

Druga linia dostawców

Druga linia dostawców

Druga linia dostawców

Przepływ produktów i materiałów

Przepływ informacji i kapitału

Przepływ fizyczny uruchomiony zostaje w momencie złożenia zamówienia przez

klienta. Jest ono jednocześnie informacją o ilości i rodzaju zamawianego asortymentu. W

momencie złożenia zamówienia uruchomiony zostaje cały szereg procesów. Po pierwsze,

odbywa się sprawdzenie ilości zamawianego towaru z ilością posiadanego asortymentu i

możliwością natychmiastowej realizacji zamówienia z zapasów magazynowych. Jeśli

przedsiębiorstwo nie posiada zapasów, wówczas zostaje przekazana informacja do

produkcji (względnie centrum dystrybucji) o ilości dóbr, które powinny być

wyprodukowane, aby zaspokoić potrzeby zgłaszane z rynku. Po drugie, przyjęte w

danym okresie czasu zamówienia klientów, stają się podstawą do planowania produkcji

ujętej w plany produkcyjne, względnie służą planowaniu dostaw z centrum dystrybucji.

Plany produkcyjne stają się podstawą planowania potrzeb materiałowych, a te z kolei

służą zamawianiu odpowiednich ilości surowców i materiałów u dostawców. Po trzecie,

informacja dotycząca przemieszczenia odpowiedniej ilości dóbr w odpowiednim czasie,

musi być przekazana do działu transportu, względnie przedsiębiorstwa świadczącego

usługi transportowe

13

.

Poza wymienionymi procesami na ogół zachodzi konieczność wymiany

informacji pomiędzy danym przedsiębiorstwem, klientem a bankiem lub inną instytucją

świadczącą usługi finansowe. Zamówienia klientów generują informację, która służy

zarówno uruchomieniu procesu dostawy, produkcji i zaopatrzenia przedsiębiorstwa, jak i

kontroli całego procesu dla pojedynczego przedsiębiorstwa, a w skali łańcucha – dla

wszystkich zaangażowanych w proces ogniw. Koncepcja współpracy wszystkich

przedsiębiorstw uczestniczących w łańcuchu przekazywania dóbr od miejsca

pozyskiwania surowca do ostatecznego odbiorcy, związana z koordynacją przepływu

dóbr i informacji, z jednoczesnym dodawaniem wartości dla klienta przez kolejne

ogniwa tego łańcucha ma na celu dostarczenie korzyści wszystkim współpracującym

partnerom poprzez eliminowanie istniejących między nimi barier i osiąganie wysokiej

sprawności całego łańcucha dzięki integracji i koordynacji przepływów. Sukces

zarządzania łańcuchem dostaw zależy od integracji i koordynacji trzech rodzajów

przepływów: informacji, produktów i gotówki

Zintegrowany łańcuch dostaw charakteryzuje zbiór atrybutów, które przesądzają o

jego sprawności. W pierwszej kolejności zaliczyć do nich należy:

13

Mirosław Chaberek: Makro i Mikroekonomiczne... str. 41-49

· wykorzystywanie dokładnej informacji jako źródła działań decyzyjnych,

· traktowanie czasu przepływu jako miernika sprawności łańcucha i konsekwentne dążenie

do jego skracania,

· wspólne identyfikowanie i eliminowanie barier na drodze przepływu dóbr i informacji,

· eliminowanie działań, które nie dodają wartości,

· zaspokajanie potrzeb ostatecznego klienta traktowane jako wspólny cel wszystkich

współpracujących przedsiębiorstw

14

.

14

Kompendium wiedzy o logistyce... str. 19

Bibliografia:

1.Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, t. IX, Wyd. Gutenberga, Warszawa
1995
2.M. Chaberek: Logistyka – dawne i współczesne płaszczyzny praktycznego jej
stosowania, „Pieniądze i Więź”, nr 3 (4) lato 1999
3. Józef Penc, Leksykon biznesu. Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa, 1997
4. Fredrick J. Beier, Krzysztof Rutkowski: Logistyka. SGH, Warszawa 1999
5.What It’s All About. Council of Logistics Managment, Oak Brook, Illnois
6. Stefan Abt: Zarządzanie logistyczne w przedsiębiorstwie, Poslkie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa1998, str. 21
7. Mirosław Chaberek: Logistyka – zarządzanie logistyczne – zarządzanie logistyką,
Gospodarka Materiałowa i Logistyka, nr 9/2000
8.Piotr Blaik: Koncepcja zintegrowanego zarządzania, Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa 2001
9.Mirosław Chaberek: Makro- i mikroekonomiczne aspekty wsparcia logistycznego,
Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, str. 46