Nauka i światopogląd

cz. 2

Dr Justyna Herda

Instytut Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych

Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Humanizm

•

Demokratyczny, nieteistyczny, etyczny światopogląd

•

Człowiek w pełni samodzielnie kształtuje swój obraz
świata, system wartości, swoje życie

•

Brak wiary w istnienie nadprzyrodzoności

•

Ateizm, agnostycyzm

•

Alternatywa wobec religii

•

W wielu krajach Europy Zachodniej ruch humanistyczny
korzysta z tych samych praw, co kościoły wyznaniowe

•

Człowiek samodzielnie nadaje sens swojemu życiu

•

Nauka dostarcza środków do rozwiązywania
problemów, ale nie wyznacza celów

•

Nauka jest czynnikiem koniecznym ale
niewystarczającym dla poprawy ludzkiego bytu

Towarzystwo Humanistyczne (1991)

•

Humanizm jest postawą wobec świata zakładającą
poznawczą i etyczną suwerenność człowieka i odrzucenie
prawd absolutnych. Humanizm nie może być przedstawiany
jako kodeks praw. Poniższe zasady powinny być traktowane
raczej jako wskazówki za czym się on opowiada niż jako jego
definicja.

•

Naczelną wartością jest człowiek i jego wolność wewnętrzna
i zewnętrzna. Humanizm jest wyrazem moralnego
przekonania o wadze tej wartości.

•

Wolność człowieka może być ograniczona jedynie
koniecznością poszanowania wolności innych ludzi.

•

Humanizm jest nie tylko postawą etyczną, lecz także próbą
zrozumienia świata i życia w oparciu o ludzkie możliwości,
bez potrzeby uciekania się do autorytetów ideologii i religii.

•

Humanizm oznacza uznanie ludzkiej współzależności i
potrzeby wzajemnego szacunku.

•

Prawem każdego jest dążenie do szczęścia, do nadania sensu
życiu i do spełnienia.

•

Człowiek staje się człowiekiem w społeczeństwie.
Społeczeństwo powinno zapewnić warunki najpełniejszego
możliwego rozwoju każdej jednostki.

•

Rozwój człowieka wymaga stałego poprawiania warunków
wolnego dociekania oraz istnienia społeczeństwa otwartego.

•

Postęp społeczny wyraża się w zwiększeniu wolności
osobistego wyboru.

•

Humanizm zakłada równość i wartość każdego człowieka
niezależnie od płci, rasy, narodowości, religii i światopoglądu.

•

Nikt nie ma prawa narzucać innym swoich przekonań lub
zmuszać do ich wyznawania.

•

Wartości humanistyczne powinny być propagowane nie przez
pouczanie, lecz przez kształtowanie emocjonalnej i
intelektualnej dojrzałości do ich przyjęcia.

•

Humanistyczny system wartości może być ukształtowany
jedynie podmiotowo, w drodze osobistego rozwoju.

•

Żaden cel nie uświęca środków.

„…celem naszym jest propagowanie wolnomyślicielskiej
postawy światopoglądowej, w opozycji do postawy
religijnej. Nie tylko jako wyraz przekonania, że jest ona
lepsza, słuszniejsza, uczciwsza intelektualnie, bardziej
twórcza, etc., lecz i dlatego, że ona najskuteczniej
umożliwia realizację celu, jakim jest poznawanie świata,
człowieka i kształtowanie postawy twórczej i wolnej od
uprzedzeń. Światopogląd wolnomyślicielski określają cztery
pojęcia: racjonalizm, sceptycyzm, humanizm i filozofia
naukowa.”

www.racjonalista.pl

1)

„Racjonalizm: typ zdroworozsądkowego myślenia i sądzenia
oparty na nieskrępowaniu sądów, czyli oparty na
wolnomyślności;

2)

Sceptycyzm: pełni rolę korygującą przyjęte drogą rozumową
sądy; mówi o cnocie wątpienia i sprzeciwiania się;

3)

Humanizm: jest dla nas najcenniejszym dostarczycielem
wartości etycznych. Wywyższenie człowieka, daje cały szereg
konsekwencji w dziedzinie etyki. Uzasadnia w sposób
naturalny to co religie czynią wybiegami i mrzonkami.
Podnosi wartość owych postaw moralnych - dobro dla
innych, otwartość, altruizm, życzliwość nie w wyniku
rachowania zysków i strat na sądzie ostatecznym, lecz jako
dobra samoistne, na mocy sankcji serca i rozumu humanisty
przekonanego, iż realizuje słuszną istotę człowieczeństwa;

4)

Filozofia naukowa: nasz światopogląd opiera się na filozofii
naukowej, czyli takiej, która wzoruje się na nauce.”

www.racjonalista.pl

„W ciągu ostatnich kilku lat nastąpiło wyraźne przesunięcie w
amerykańskim życiu umysłowym, czego efektem jest
postępująca marginalizacja tradycyjnych intelektualistów. Dziś
oparte na Marksie, Freudzie i modernizmie wykształcenie
zdobywane w latach pięćdziesiątych to za mało dla myślącego
człowieka. Tymczasem intelektualiści, z dumą (a i z przekorą)
demonstrując nieznajomość najważniejszych intelektualnych
osiągnięć naszej epoki, stają się – przynajmniej w pewnym
sensie – coraz bardziej zacofani. Kulturą, którą współtworzą,
lekceważy naukę, jest nieempiryczna; posługuje się własnym,
hermetycznym żargonem i zajmuje się wyłącznie samą sobą.
Żywi się komentarzami do komentarzy, a w tej spirali
komentowania dochodzi wreszcie do punktu, w którym
zerwany zostaje wszelki kontakt z realnym światem.”

John Brockman, 1991

„… nową kulturę tworzą uczeni i myśliciele zanurzeni w
empirii, którzy dzięki swemu dorobkowi i aktywności
pisarskiej zaczynają zajmować w świadomości społecznej
miejsce niegdyś przypisane tradycyjnym intelektualistom.
Dziś to oni dociekają, jaki jest najgłębszy sens ludzkiego
życia, i na nowo definiują, kim i czym jesteśmy.”

John Brockman, 2003

„Wiele wskazuje, że dziś w Trzecią Kulturę włączają się coraz
liczniej przedstawiciele nauk humanistycznych – przynajmniej
ci z tego grona, którzy potrafią myśleć tak, jak myślą naukowcy.
Tak jak ich koledzy z dyscyplin ścisłych, uczeni ci uznają, że
świat realny istnieje, a ich celem jest wyjaśnienie i zrozumienie
tego świata. Swoje pomysły weryfikują w kategoriach logicznej
spójności, mocy wyjaśniającej, zgodności z empirycznymi
faktami.

Nie

podporządkowują

się

bezwarunkowo

intelektualnym autorytetom – przyjmują, że każdą koncepcję
można podważyć i dopiero dzięki takim wyzwaniom nauka
idzie naprzód.”

John Brockman, 2003

„Żeby dojść na skraj światowej wiedzy, odnaleźć
najbardziej złożone i wyrafinowane umysły,
umieścić je w jednym pokoju, aby zadały sobie
nawzajem te same pytanie, które zadają samym
sobie.”

Przedstawiciele trzeciej kultury według Brockmana

•

Helena Cronin

•

Biolog ewolucyjny, London School of Economics, British
Humanist Association

•

Daniel Dennett

•

Ewolucjonista, filozof umysłu, Nowy Ateizm,

•

Secular Coalition for America

•

Richard Dawkins

•

Ewolucjonista, etolog, Nowy Ateizm

•

Jared Diamond

•

Fizjolog, antropolog, Trzeci szympans;

Strzelby, zarazki, maszyny. Losy ludzkich
społeczeństw

•

Ray Kurzweil

•

Nauki komputerowe, futurysta

•

Richard Wrangham

•

Ewolucjonista, antropolog na Harvard University,

Walka o ogień. Jak gotowanie stworzyło człowieka

•

Marvin Minsky

•

Nauki komputerowe, pionier sztucznej inteligencji,

robotyki, zajmuje się procesami poznawczymi u
człowieka i maszyn

•

Stephen Kosslyn

•

Psycholog specjalizujący się w psychologii poznawczej

•

Steven Pinker

•

Psycholog, neuronaukowiec, zwolennik

psychologii ewolucyjnej, Jak działa umysł,
Tabula rasa. Spory o naturę ludzką

•

Martin Rees

•

Brytyjski astronom i astrofizyk, członej Towarzystwa

Królewskiego, Nasz kosmiczny dom, Tylko sześć liczb

•

Lee Smolin

•

Fizyk teoretyczny, prace nad kwantową grawitacją

Nicholas Humphrey

– psycholog teoretyk, LSE

•

„Nie wydaje mi się, by można było być pewnym, że naukowe
odkrycia rzeczywiście doprowadzą do ogólnego wzrostu
szcześliwości na naszej planecie.”

•

„Pełno wokół nas dowodów tego zwycięstwa nauki nad
kulturą humanistyczną…”

Jaron Lanier

– nauki komputerowe, pionier tzw. wirtualnej

rzeczywistości (twórca terminu)

•

„Jeśli my, przedstawiciele nauki i technologii, mamy
rzeczywiście stać się reprezentantami „Nowego Renesansu”,
musimy uświadomić sobie, że istnieją pytania, z którymi
trzeba się zwrócić do wszystkich myślących ludzi, i to za
pomocą innych niż dotychczas stosowane form dialogu.”

•

„Większość prawdziwych uczonych byłąby zapewne szcześliwa,
gdyby kiedyś ów nieunikniony elitaryzm twadej nauki znikł i
mogła pojawić się armia nowych współpracowników. Niestety ,
nie taka czeka nas przyszłość. W zamian za to musimy pracować
nad poprawieniem relacji mięzy wspólnotą naukową a resztą
świata. Uważam zatem, że Trzecia Kultura musi jeszcze dojrzeć.”

Joseph LeDoux

– neuronaukowiec, New York University

•

„…mam wrażenie, iż większość tych, którzy naprawdę tworzą
kulturę jest otwarta i ciekawa tego, co nauki ścisłe mają do
powiedzenia. Niestety, inaczej rzecz się ma z samymi
naukowacami. To chwilami wręcz szokujące, jak pełni
odrzucenia i ignorancji bywają ci ludzie wobec sztuki.”

Timothy Taylor

– archeolog

•

„Całe to oderwane od kontekstu i pozbawione sensu
bajdurzenie, które – a to już zakrawa wręcz na bluźnierstwo –
nazywane bywa nauką. Trzeba jednak dodać, że mamy też do
czynienia z nadzwyczajnym wręcz – a chwilami po prostu
nadzwyczaj aroganckim – lekceważeniem złożoności
humanistyki przez niektórych reprezentatntów „twardej
nauki”, którzy usiłują przekroczyć podziały między sztuką a
nauką.”

Lee Smolin

– fizyk teoretyczny

•

„Nowy styl myślenia opera się na przekonaniu, że prawda
istnieje, a człowiek potrafi ją odkryć.”

Światopogląd racjonalny/racjonalistyczny

•

Odrzucenie dogmatów i autorytetów

•

Propaguje metodę naukową, rozum i zmysły

•

Uzasadnianie przekonań na podstawie logicznego
rozumowania i empirycznej wiedzy

•

Nie jest z definicji ani ateistyczny, ani teistyczny, ale jest bliski
świeckiemu humanizmowi

•

Wiara w potęgę logicznego myślenia oraz możliwość
poznania świata

•

Dany pogląd jest racjonalny jeśli jest dobrze uzasadniony

•

Rozum jest zasadniczy przy wyborze norm morlanych

•

Nie przyjmuje się etyki objawionej

•

Racjonalizm sam w sobie nie potępia innych norm etycznych
ani systemów ideologicznych, światopoglądowych czy
religijnych

•

Tolerancja dla innych światopoglądów

•

Racjonalizm najczęściej łączy się z liberalizmem

•

Racjonalizm jest postrzegany często jako antyreligijny – nie
akceptuje religijnych dogmatów

Polskie Stowarzyszenie Racjonalistów

•

rozwijanie i krzewienie światopoglądu opartego na wiedzy
naukowej, rozumie, doświadczeniu, oraz etyce świeckiej i
humanistycznej

•

popularyzacja nauki i metody naukowej

•

działanie na rzecz wyeliminowania wpływu irracjonalnych
ideologii na ustawodawstwo państwowe, rozwój nauki,
działalność artystyczną i obyczajowość

•

wspieranie i obrona praw osób dyskryminowanych, pośrednio
lub bezpośrednio, w szczególności na tle światopoglądu,
orientacji seksualnej, narodowości, rasy, pochodzenia
etnicznego oraz płci, a także pomoc w realizacji własnych praw

Czterej jeźdźcy:
Richard Dawkins, Daniel Dennett, Sam
Harris, Christopher Hitchens

Ateizm
Humanizm
Scjentyzm

Dziękuję za uwagę!