Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury ⏐

1

P

ODSTAWA

WYMIARU

ORAZ

WYSOKOŚĆ

EMERYTURY

V

Wprowadzenie

Niniejsza ulotka adresowana jest zarówno do osób dopiero ubiega-

jących się o emeryturę, jak i do tych, które to świadczenie już otrzymu-
ją, ale chcą je obliczyć jeszcze raz, bo np. znowu pracują albo odnalazły
brakujące świadectwa pracy, czy też dokumentację potwierdzającą
zarobki, które pozwolą na korzystniejsze obliczenie emerytury.

Ustawa emerytalna

1

przewiduje kilka możliwości korzystniejsze-

go obliczenia wymienionego świadczenia, jednak nie wszyscy mogą
z nich skorzystać. Nie zawsze też na nowo ustalona emerytura będzie
wyższa od ostatnio wypłacanej.

Jeśli – po zapoznaniu się z tą ulotką – uznacie Państwo, że możliwe

jest uzyskanie emerytury w wyższej wysokości, należy zgłosić wniosek
w oddziale lub inspektoracie ZUS, który wypłaca Państwu emeryturę.

We wniosku prosimy o wskazanie, o co się Państwo ubiegają

(można przy tym skorzystać ze specjalnie opracowanych druków, któ-
re są dostępne w każdej jednostce ZUS). Może też okazać się, że będą
potrzebne dokumenty, które wcześniej nie zostały złożone w ZUS,
a teraz są konieczne do ponownego obliczenia emerytury, np. zaświad-
czenie o zatrudnieniu i zarobkach (druk ZUS Rp-7), legitymacja ubez-
pieczeniowa, świadectwo pracy lub zaświadczenie płatnika składek
potwierdzające przebyte okresy ubezpieczenia.

Przedłożenie kompletnego wniosku i – jeśli to możliwe – precy-

zyjne wskazanie, czego on dotyczy, pozwoli uniknąć postępowania
wyjaśniającego i znacznie skróci załatwianie sprawy.

Prezentowane niżej zasady uwzględniają stan prawny obowią-

zujący na dzień 1 marca 2008 r. W razie jakichkolwiek wątpliwości

1

Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-

czeń Społecznych (tekst jednolity: Dz.U. nr 39 z 2004 r., poz. 353 z późn. zm.).

ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH

Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury ⏐

1

2

⏐ Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury

prosimy zwrócić się o pomoc do pracowników najbliższego oddziału
lub inspektoratu ZUS.

Przed dalszą lekturą tej ulotki dobrze będzie wiedzieć, co ozna-

czają takie terminy, jak: kwota bazowa, podstawa wymiaru, część
socjalna emerytury, wskaźnik wysokości podstawy wymiaru.

q

Kwota bazowa to – ustalana corocznie – kwota stanowią-

ca 100% przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej
z poprzedniego roku, pomniejszona o potrącone od ubezpieczonych
składki na ubezpieczenia społeczne. Kwota ta obowiązuje od 1 marca
każdego roku kalendarzowego do końca lutego następnego roku i ogła-
szana jest przez Prezesa GUS. Przy jej udziale obliczana jest podstawa
wymiaru emerytury oraz tzw. część socjalna emerytury.

q

Na podstawę wymiaru składają się zarobki, ale tylko te, któ-

re stanowią podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne
(przed 1999 r.) lub na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (począwszy
od 1 stycznia 1999 r.), oraz kwoty, od których nie ma obowiązku opła-
cania składek, a które jednak podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu
podstawy wymiaru: na przykład kwoty zasiłków (np. chorobowego
czy opiekuńczego), świadczeń (np. wyrównawczego czy rehabilita-
cyjnego), wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, rekompensat
pieniężnych z tytułu niepodwyższania płac w sferze budżetowej.

q

Część socjalna emerytury to 24% kwoty bazowej przyjętej do

obliczenia wysokości emerytury.

q

Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru to ustalona procentowo

relacja sumy zarobków i innych wypłat przyjmowanych do obliczenia
podstawy wymiaru emerytury we wszystkich latach kalendarzowych,
które przyjmowane są do obliczenia tej podstawy, do przeciętnego wy-
nagrodzenia w danym roku kalendarzowym, podzielona przez 10 lub 20
(w zależności od liczby lat, z jakiej ustalana jest podstawa wymiaru).

I. INFORMACJE PODSTAWOWE

V

Jak się ustala podstawę wymiaru emerytury dla osoby

nieuprawnionej do żadnego świadczenia emerytalno-rentowego?

Do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się zarobki uzy-

skane w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych
przez ubezpieczonego z ostatnich 20 lat kalendarzowych, po-

Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury ⏐

3

przedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek
o emeryturę.

Jeżeli w którymkolwiek z 10 kolejnych tych lat kalendarzowych

wnioskodawca nie osiągał zarobków przez cały rok lub część roku,
rok ten nie podlega wyłączeniu, a do ustalenia podstawy wymia-
ru przyjmuje się zarobki w faktycznie uzyskanej wysokości lub też
w wysokości zerowej.

Przykład

Osoba, ubiegająca się o emeryturę w 2008 r., do ustalenia podstawy

wymiaru od zarobków uzyskanych w 10 latach kalendarzowych musi
wskazać zarobki uzyskane w dwudziestoleciu 1988-2007. W okresie tym
pracowała z przerwami, a wraz z wnioskiem o emeryturę przedłożyła wy-
kaz zarobków uzyskanych w latach 1996-2005. W 1999 r. nie pracowała,
a więc nie osiągnęła żadnych zarobków, a w 2000 r. pracowała jedynie przez
trzy miesiące. Do obliczenia podstawy wymiaru emerytury za 1999 r. zosta-
nie przyjęte wynagrodzenie „zerowe”, a za 2000 r. – faktycznie uzyskane.

Na wniosek ubezpieczonego możliwe jest także ustalenie podsta-

wy wymiaru emerytury od zarobków z okresu 20 lat kalendarzowych
dowolnie wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, po-
przedzających rok zgłoszenia wniosku o emeryturę.

W przypadku wskazywania zarobków z okresu 20 lat nie ma żad-

nych ograniczeń czasowych do wskazania tych lat. Mogą to być więc
zarobki uzyskane zarówno 10, jak i 30 lat temu, muszą jednak przypa-
dać przed rokiem zgłoszenia wniosku o emeryturę. Nie muszą to być
też kolejne lata kalendarzowe.

Wymaga się natomiast, aby wśród wspomnianych wyżej 20 lat

wskazać wyłącznie te, w których osoba ubiegająca się o emeryturę
podlegała ubezpieczeniu społecznemu (jeśli wskazuje lata przypadają-
ce przed 1999 r.) lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (gdy
lata te przypadają począwszy od 1999 r.).

V

Jak się oblicza podstawę wymiaru emerytury?

W celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury:

q

oblicza się sumę zarobków (tj. kwot stanowiących podstawę

wymiaru składek) oraz kwot niestanowiących podstawy wymiaru
składek, przyjmowanych jednak do ustalenia podstawy wymiaru

4

⏐ Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury

świadczenia (np. zasiłki chorobowe), oddzielnie dla każdego roku
z wybranych przez ubezpieczonego lat kalendarzowych,

q

oblicza się stosunek każdej z tych sum do rocznej kwoty prze-

ciętnego wynagrodzenia, ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyra-
żając go w procentach, z zaokrągleniem do setnej części procentu,

q

oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która stanowi

wskaźnik wysokości podstawy wymiaru,

q

wskaźnik wysokości podstawy wymiaru (po ograniczeniu go

do 250%) mnoży się przez kwotę bazową.

Dla umożliwienia Państwu dokonania przybliżonego obliczenia

podstawy wymiaru przedstawiamy wykaz przeciętnych wynagrodzeń
w latach 1950-2007.

Lata

Przeciętne wynagrodzenie w zł

Lata

Przeciętne wynagrodzenie w zł

1950
1951
1952
1953
1954
1955
1956
1957
1958
1959
1960
1961
1962
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978

6 612
7 188
7 824

11 040
11 700
12 096
13 416
15 348
16 176
17 436
18 720
19 500
20 160
21 156
21 792
22 404
23 208
24 192
25 272
26 088
26 820
28 296
30 108
33 576
38 220
46 956
51 372
55 152
58 644

(551 2 12)
(599 2 12)
(652 2 12)
(920 2 12)
(975 2 12)

(1008 2 12)
(1118 2 12)
(1279 2 12)
(1348 2 12)
(1453 2 12)
(1560 2 12)
(1625 2 12)
(1680 2 12)
(1763 2 12)
(1816 2 12)
(1867 2 12)
(1934 2 12)
(2016 2 12)
(2106 2 12)
(2174 2 12)
(2235 2 12)
(2358 2 12)
(2509 2 12)
(2798 2 12)
(3185 2 12)
(3913 2 12)
(4281 2 12)
(4596 2 12)
(4887 2 12)

1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007

63 924
72 480
92 268

139 572
173 700
202 056
240 060
289 140
350 208
637 080

2 481 096

12 355 644
21 240 000
35 220 000
47 940 000
63 936 000

8 431,44

10 476,00
12 743,16
14 873,88
20 480,88
23 085,72
24 742,20
25 598,52
26 417,64
27 474,84
28 563,48
29 726,76
32 292,36

(5327 2 12)
(6040 2 12)
(7689 2 12)

(11 631 2 12)
(14 475 2 12)
(16 838 2 12)
(20 005 2 12)
(24 095 2 12)
(29 184 2 12)
(53 090 2 12)

(206 758 2 12)

(1 029 637 2 12)
(1 770 000 2 12)
(2 935 000 2 12)
(3 995 000 2 12)
(5 328 000 2 12)

(702,62 2 12)
(873,00 2 12)

(1061,93 2 12)
(1239,49 2 12)
(1706,74 2 12)
(1923,81 2 12)
(2061,85 2 12)
(2133,21 2 12)
(2201,47 2 12)
(2289,57 2 12)
(2380,29 2 12)
(2477,23 2 12)
(2691,03 2 12)

Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury ⏐

5

V

Jak ZUS obliczy wysokość emerytury?

Wysokość emerytury to:

q

24% kwoty bazowej,

q

po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok składkowy, z uwzględ-

nieniem pełnych miesięcy,

q

po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok nieskładkowy,

z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

Do obliczenia wysokości emerytury przyjmuje się kwotę bazową

obowiązującą w dniu przyznania świadczenia, tj.:

— w miesiącu, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę – jeśli

ubezpieczony przed tym miesiącem spełnił już wszystkie warunki wy-
magane do jej przyznania,

— w miesiącu, w którym zostały spełnione warunki wymagane do

przyznania emerytury – jeśli wniosek o jej przyznanie został zgłoszony
wcześniej, w okresie obowiązywania poprzedniej kwoty bazowej.

V

Jak się ustala podstawę wymiaru emerytury

dla osób uprawnionych już wcześniej
do renty z tytułu niezdolności do pracy?

Osoby, które w dniu ubiegania się o emeryturę były uprawnione

do renty z tytułu niezdolności do pracy (zwanej dalej rentą), do obli-
czenia podstawy wymiaru emerytury mogą wskazać:

1) zwaloryzowaną podstawę wymiaru renty albo
2) zarobki z okresu:
— 10 kolejnych lat kalendarzowych, wybranych z 20 lat poprze-

dzających rok zgłoszenia wniosku o emeryturę, lub

— dowolnych 20 lat kalendarzowych, wybranych z całego okresu

podlegania ubezpieczeniu, przypadających przed rokiem zgłoszenia
wniosku o emeryturę.

Mogą to być:
— inne zarobki, tj. uzyskane w innym okresie niż te, które przy-

jęto do obliczenia podstawy wymiaru renty, albo

— te same zarobki, jakie zostały przyjęte do obliczenia podstawy wy-

miaru renty, jeśli można je przyjąć także do ustalenia podstawy wymiaru
emerytury (tj. jeżeli są to zarobki z okresu wskazanego w pkt 2).

6

⏐ Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury

V

Jak ZUS zwaloryzuje podstawę wymiaru renty?

Jeżeli podstawę wymiaru emerytury stanowi podstawa wymiaru

renty, podstawę tę przyjmuje się w wysokości uwzględniającej rewa-
loryzację i wszystkie waloryzacje od przyznania renty do przyznania
emerytury.

Przykład

Jeżeli podstawę wymiaru emerytury przyznanej od marca 2008 r.

stanowi podstawa wymiaru renty przyznanej w lipcu 2002 r., to ZUS
uwzględni waloryzacje: od 1 marca 2003 r. (wskaźnik waloryzacji
103,7%), od 1 marca 2004 r. (wskaźnik waloryzacji 101,8%), od 1 mar-
ca 2006 r. (wskaźnik waloryzacji 106,2%) oraz od 1 marca 2008 r.
(wskaźnik waloryzacji 106,5%).

Z wymienionej możliwości ustalenia podstawy wymiaru eme-

rytury mogą skorzystać wyłącznie osoby, które – ubiegając się
o to świadczenie – są uprawnione do renty z tytułu niezdolności do
pracy. Nie dotyczy ona tych osób, które wprawdzie wcześniej były
uprawnione do renty, lecz prawo to straciły np. wskutek odzyskania
zdolności do pracy.

V

Jak ZUS obliczy wysokość emerytury

z podstawą wymiaru taką jak przy rencie?

Każda emerytura – również i ta, na którą przechodzi się po ren-

cie, a do ustalenia podstawy wymiaru emerytury przyjmuje się pod-
stawę wymiaru renty – to suma:

q

24% kwoty bazowej,

q

po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok składkowy, z uwzględ-

nieniem pełnych miesięcy,

q

po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok nieskładkowy,

z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

Sposób obliczenia wysokości emerytury (a konkretnie kwota

bazowa, jaka zostanie przyjęta do obliczenia części socjalnej) będzie
zależał od tego, czy przyszły emeryt przez co najmniej 30 miesięcy
wykonywał jako rencista pracę zarobkową i podlegał z tego tytułu
ubezpieczeniu.

Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury ⏐

7

Bez takiego (udowodnionego) okresu ubezpieczenia wysokość eme-

rytury zostanie obliczona od kwoty bazowej przyjętej do obliczenia renty.
Następnie emerytura zostanie odpowiednio podwyższona o wszystkie
waloryzacje od dnia przyznania renty do dnia przyznania emerytury.

Przykład

Osobie pobierającej rentę, przyznaną od lipca 1998 r., została przy-

znana emerytura od marca 2008 r. Rencista nie pracował po przyznaniu
świadczenia. Do ustalenia podstawy wymiaru wskazał zarobki z 9 kolej-
nych lat kalendarzowych, tj. 1980-1988, wybranych z 18 lat poprzedza-
jących rok zgłoszenia wniosku o rentę, a więc z lat 1980-1997. Były to
najlepsze zarobki, bowiem po 1988 r. zainteresowany miał przerwy w za-
trudnieniu i uzyskiwał znacznie niższe wynagrodzenie. Wskaźnik wyso-
kości podstawy wymiaru renty wynosił 101,2%. Udowodniony staż eme-
rytalny to 28 lat okresów składkowych i 2 lata okresów nieskładkowych.
Do obliczenia wysokości renty przyjęto kwotę bazową 1147,29 zł, która
– po podwyższeniu do 100% przeciętnego wynagrodzenia – od 1 mar-
ca 2008 r. wynosi 1182,77 zł. Podstawa wymiaru wynosi więc 1196,96 zł
(1182,77 zł × 101,2%). Do obliczenia podstawy wymiaru emerytury przy-
jęto podstawę wymiaru renty.

Emerytura wynosi zatem:

q

24% kwoty bazowej – 283,86 zł,

q

za okresy składkowe – 435,69 zł,

q

za okresy nieskładkowe – 16,76 zł.

Razem: 736,31 zł.
Tak ustalona emerytura oraz podstawa jej wymiaru będzie podlegała

podwyższeniu w ramach waloryzacji, jakie były przeprowadzone w okre-
sie od lipca 1998 r. do marca 2008 r.

Dla zilustrowania tego mechanizmu prezentujemy kolejne etapy ob-

liczenia emerytury i podstawy jej wymiaru:

q

od 1 września 1998 r.

2

– wskaźnik waloryzacji 105,25% – wysokość

emerytury to 775,03 zł (61,52% × 1259,80 zł), a podstawy wymiaru to
1259,80 zł (1196,96 zł × 105,25%),

q

od 1 czerwca 1999 r. – wskaźnik waloryzacji 108,7% – wysokość

emerytury to 842,46 zł (775,03 zł × 108,7%), a podstawy wymiaru 1369,40 zł
(1259,80 zł × 108,7%),

2

UWAGA: We wrześniu 1998 r. waloryzacja polegała na pomnożeniu wskaźnika

wysokości świadczenia, stanowiącego iloraz kwoty świadczenia i podstawy jego wy-
miaru, przez zwaloryzowaną podstawę wymiaru tego świadczenia.

8

⏐ Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury

q

od 1 czerwca 2000 r. – wskaźnik waloryzacji 104,3% – wysokość

emerytury to 878,69 zł (842,46 zł × 104,3%), a podstawy wymiaru to
1428,28 zł (1369,40 zł × 104,3%),

q

od 1 czerwca 2001 r. – wskaźnik waloryzacji 112,7% – wysokość

emerytury to 990,28 zł (878,69 zł × 112,7%), a podstawy wymiaru to
1609,67 zł (1428,28 zł × 112,7%),

q

od 1 czerwca 2002 r. – wskaźnik waloryzacji 100,5% – wysokość

emerytury to 995,23 zł (990,28 zł × 100,5%), a podstawy wymiaru to
1617,72 zł (1609,67 zł × 100,5%),

q

od 1 marca 2003 r. – wskaźnik waloryzacji 103,7% – wysokość

emerytury to 1032,05 zł (995,23 zł × 103,7%), a podstawy wymiaru to
1677,58 zł (1617,72 zł × 103,7%),

q

od 1 marca 2004 r. – wskaźnik waloryzacji 101,8% – wysokość

emerytury to 1050,63 zł (1032,05 zł × 101,8%), a podstawy wymiaru to
1707,78 zł (1677,58 zł × 101,8%),

q

od 1 marca 2006 r. – wskaźnik waloryzacji 106,2% – wysokość

emerytury to 1115,77 zł (1050,63 zł × 106,2%), a podstawy wymiaru to
1813,66 zł (1707,78 zł × 106,2%),

q

od 1 marca 2008 r. – wskaźnik waloryzacji 106,5% – wysokość

emerytury to 1188,30 zł (1115,77 zł × 106,5%), a podstawy wymiaru to
1931,55 zł (1813,66 zł × 106,5%).

Emerytura przyznana od marca 2008 r. wynosi więc 1188,30 zł.

Jeśli osoba ubiegająca się o emeryturę podlegała ubezpieczeniu

społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym przez co
najmniej 30 miesięcy po przyznaniu renty, to:

— podstawa wymiaru emerytury zostanie obliczona od tej samej

kwoty bazowej, od której obliczono rentę, a następnie odpowiednio
zwaloryzowana,

— część socjalna emerytury (tzn. ten składnik emerytury, który

stanowi 24% kwoty bazowej) zostanie obliczona jako 24% kwoty bazo-
wej obowiązującej w dniu przyznania tej emerytury,

— część emerytury zależna od podstawy wymiaru i okresów

składkowych i nieskładkowych zostanie obliczona od zwaloryzowanej
podstawy wymiaru.

Przykład

Renta została przyznana od sierpnia 1997 r. Wskaźnik wysokości

podstawy wymiaru wynosił 93,92%, a do obliczenia wysokości renty
zastosowano kwotę bazową w wysokości 936,05 zł. Po podwyższeniu do

Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury ⏐

9

100% przeciętnego wynagrodzenia kwota bazowa przyjęta do obliczenia
wysokości renty – od 1 marca 2008 r. – wynosi 985,32 zł.

Rencistka spełniła warunki wymagane do przyznania wcześniej-

szej emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach
i w kwietniu 2008 r. zgłosiła stosowny wniosek. Od listopada 2002 r.
do lutego 2006 r. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Na
jej staż emerytalny składają się: 24 lata okresów składkowych i 2 lata
okresów nieskładkowych.

W pierwszej kolejności ustala się podstawę wymiaru, a następ-

nie waloryzuje się ją we wszystkich terminach waloryzacji do dnia
przyznania emerytury. Podstawa wymiaru emerytury, którą stanowi
podstawa wymiaru renty, wynosi 925,41 zł (985,32 zł × 93,92%).

Teraz kolejne waloryzacje:

q

od 1 września 1997 r. – wskaźnikiem 105,2% – podstawa wymiaru

to 973,53 zł,

q

od 1 marca 1998 r. – wskaźnikiem 105,25% – podstawa wymiaru

to 1024,64 zł,

q

od 1 września 1998 r. – wskaźnikiem 105,25% – podstawa wymia-

ru to 1078,43 zł,

q

od 1 czerwca 1999 r. – wskaźnikiem 108,7% – podstawa wymiaru

to 1172,25 zł,

q

od 1 czerwca 2000 r. – wskaźnikiem 104,3% – podstawa wymiaru

to 1222,66 zł,

q

od 1 czerwca 2001 r. – wskaźnikiem 112,7% – podstawa wymiaru

to 1377,94 zł,

q

od 1 czerwca 2002 r. – wskaźnikiem 100,5% – podstawa wymiaru

to 1384,83 zł,

q

od 1 marca 2003 r. – wskaźnikiem 103,7% – podstawa wymiaru to

1436,07 zł,

q

od 1 marca 2004 r. – wskaźnikiem 101,8% – podstawa wymiaru to

1461,92 zł,

q

od 1 marca 2006 r. – wskaźnikiem 106,2% – podstawa wymiaru to

1552,56 zł,

q

od 1 marca 2008 r. – wskaźnikiem 106,5% – podstawa wymiaru to

1653,48 zł.

Zwaloryzowana podstawa wymiaru wynosi 1653,48 zł.
Część należna za okresy składkowe wynosi 515,89 zł (po 1,3% pod-

stawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych), a część należna za
okresy nieskładkowe – 23,15 zł (po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok
okresów nieskładkowych). Razem: 539,04 zł.

10

⏐ Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury

Do tego dodajemy część socjalną emerytury wynoszącą 24% kwo-

ty bazowej obowiązującej w dniu przyznania emerytury, tj. kwoty
2275,37 zł. Wynosi ona 546,09 zł.

Od kwietnia 2008 r. (miesiąc, od którego ustalono prawo do emery-

tury) wysokość emerytury wynosi 1085,13 zł.

V

Kiedy opłaca się przyjęcie podstawy wymiaru renty

do obliczenia emerytury?

Przyjęcie podstawy wymiaru renty do obliczenia emerytury jest

korzystne dla osób, które przeszły na rentę dość dawno (z pewnością
przed 1 stycznia 1999 r.) i rentę tę wyliczono od zarobków np. z 12 mie-
sięcy albo kolejnych 24 miesięcy z ostatnich 12 lat zatrudnienia, czy też
z 3, 4 lub 7 lat kalendarzowych (a nie z kolejnych 10 lub dowolnych 20,
jak to jest wymagane przy obliczaniu podstawy wymiaru emerytury),
a przy ubieganiu się o emeryturę:

q

nie mogą udowodnić zarobków wymaganych do zastosowania

aktualnej kwoty bazowej,

q

przedstawione zarobki są na tyle niższe od przyjętych przy

obliczaniu renty, że emerytura byłaby niższa niż wyliczona od zwalo-
ryzowanej podstawy wymiaru renty.

Przykład 1

Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy została przyznana

od 1 lutego 1992 r. W chwili składania wniosku 45-letni ubezpieczony
udowodnił 26-letni staż pracy, przy czym cały ten okres podlegał ubez-
pieczeniu z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Zatrudnienie
ustało 31 grudnia 1991 r.

Do ustalenia podstawy wymiaru zainteresowany przedłożył wykaz

zarobków uzyskanych w latach 1980-1991, z prośbą o ustalenie tej podsta-
wy w najkorzystniejszej wysokości.

Do obliczenia podstawy wymiaru renty organ rentowy przyjął

najkorzystniejsze zarobki, uzyskane w kolejnych 3 latach kalendarzo-
wych, tj. 1989-1991. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynosił
198,89%.

Po przyznaniu renty uprawniony nie wykonywał żadnej pracy zarob-

kowej, a więc nie podlegał ubezpieczeniom społecznym.

W grudniu 2007 r. rencista ukończył 60 lat, a w styczniu 2008 r.

zgłosił wniosek o wcześniejszą emeryturę, przewidzianą dla mężczyzn

Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury ⏐

11

urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., którzy ukończyli 60 lat, udowodnili
co najmniej 25-letni staż emerytalny i zostali uznani za całkowicie nie-
zdolnych do pracy, a także spełnili pozostałe warunki wskazane w art. 29
ustawy emerytalnej.

We wniosku o emeryturę zainteresowany zaznaczył, aby za podstawę

wymiaru emerytury przyjęta została podstawa wymiaru renty.

Wnioskodawca nie pracował po przyznaniu renty, a z dwudzie-

stolecia poprzedzającego rok zgłoszenia wniosku o emeryturę, tj. z lat
1988-2007, do ustalenia podstawy wymiaru mógłby przedłożyć zarob-
ki z lat 1988-1991, tj. z 4 lat. Dopełnienie tych lat kolejnymi 6 latami,
w celu ustalenia podstawy wymiaru od zarobków z 10 kolejnych lat
kalendarzowych, oznacza przyjęcie za te 6 lat zarobków zerowych.
Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru obliczony od tych zarobków
wynosiłby 82,20%, a emerytura obliczona od tej podstawy wymiaru
byłaby niższa od emerytury, do obliczenia której przyjęto zwaloryzo-
waną podstawę wymiaru renty.

Przykład 2

Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy została przyznana

od 1 października 1994 r. pracownikowi, który w chwili składania wnio-
sku miał 46 lat i legitymował się 23-letnim okresem zatrudnienia wyko-
nywanego w ramach stosunku pracy. W dziesięcioleciu poprzedzającym
rok zgłoszenia wniosku o rentę zainteresowany pracował z przerwami,
udowodnił jednak wymagane 5 lat okresów składkowych. Do ustalenia
podstawy wymiaru przedłożył wykaz zarobków z lat 1987-1991, a wskaź-
nik wysokości podstawy wymiaru wynosił 56,89%.

Po przyznaniu renty zainteresowany pozostawał w zatrudnieniu

przez 7 miesięcy w 1995 r., 8 miesięcy w 1997 r., 5 miesięcy w 1999 r.,
8 miesięcy w 2003 r. i 7 miesięcy w 2005 r. Łącznie po przyznaniu renty
przepracował 35 miesięcy.

W marcu 2008 r. zainteresowany złożył wniosek o emeryturę,

ukończył bowiem 60 lat, udowodnił ponad 25-letni staż emerytalny,
jest całkowicie niezdolny do pracy, a ostatnio podlegał ubezpieczeniu
pracowniczemu. Zainteresowany przedłożył wykaz wszystkich zarobków,
jakimi dysponował, jednak w każdym przypadku emerytura obliczona
z ich uwzględnieniem byłaby niższa od emerytury obliczonej od zwalory-
zowanej podstawy wymiaru renty. Należy zaznaczyć, że w tym przypadku
część socjalna emerytury obliczana jest od kwoty bazowej 2275,37 zł.
Wnioskodawca pozostawał bowiem w ubezpieczeniu przez co najmniej
30 miesięcy po przyznaniu renty.

12

⏐ Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury

V

Kiedy ZUS przyjmie do ustalenia

podstawy wymiaru emerytury zarobki
wskazane już do ustalenia
podstawy wymiaru renty?

Przyjęcie do ustalenia podstawy wymiaru emerytury tych

samych zarobków, jakie zostały przyjęte do obliczenia podstawy
wymiaru renty, możliwe jest tylko wtedy, gdy zostały one uzyskane
w okresie:

— kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z dwudzie-

stolecia poprzedzającego rok, w którym zgłoszono wniosek o eme-
ryturę,

— dowolnie wybranych, z całego okresu ubezpieczenia, 20 lat

kalendarzowych również poprzedzających rok zgłoszenia wniosku
o emeryturę.

ZUS nie ustali zatem podstawy wymiaru przy zastosowaniu

wskaźnika wysokości podstawy wymiaru od zarobków przyjętych do
obliczenia podstawy wymiaru renty, jeżeli:

q

zostały wskazane z okresu krótszego niż 10 kolejnych lat

kalendarzowych (dotyczy to wszystkich rent przyznanych przed
1 stycznia 1999 r., kiedy to podstawa wymiaru renty była ustala-
na z ostatnich 12 miesięcy lub kolejnych 24 miesięcy z ostatnich
12 lat zatrudnienia, albo z okresu od 3 do 9 kolejnych lat kalenda-
rzowych),

q

zostały uzyskane w 10 kolejnych latach kalendarzowych, jed-

nak sprzed dwudziestolecia poprzedzającego rok zgłoszenia wniosku
o emeryturę.

V

Kiedy ZUS przyjmie do ustalenia

podstawy wymiaru emerytury zarobki
inne niż wskazane już do ustalenia
podstawy wymiaru renty?

Każdy rencista przy ubieganiu się o emeryturę może wskazać

zarobki inne niż te przyjęte do obliczenia podstawy wymiaru renty, co
nie oznacza, że mogą to być zarobki z krótszego okresu.

Podkreślamy, że mogą to być wyłącznie zarobki uzyskane

w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z dwudzie-

Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury ⏐

13

stolecia poprzedzającego rok zgłoszenia wniosku o emeryturę, lub
z dowolnie wybranych 20 lat podlegania ubezpieczeniom społecz-
nym, również i w tym przypadku poprzedzających rok zgłoszenia
wniosku o emeryturę.

V

Jak ZUS obliczy emeryturę,

do której ustalenia wskazano zarobki?

Wysokość emerytury oraz podstawę jej wymiaru, do ustalenia

której zostały wskazane zarobki (te same co do renty lub uzyskane
w innym okresie – o ile mogą być przyjęte do ustalenia podstawy
wymiaru emerytury), oblicza się przy zastosowaniu kwoty bazowej
obowiązującej w dniu przyznania emerytury.

Jest to więc kwota bazowa obowiązująca:
— w miesiącu, w którym został zgłoszony wniosek o emeryturę,

albo

— w miesiącu, w którym zostały spełnione wszystkie warunki

wymagane do przyznania emerytury, jeżeli wniosek został zgłoszony
przed ich spełnieniem.

V

Podsumowanie

Osoba wcześniej uprawniona do renty, ubiegając się o emeryturę,

może wnioskować:

r

o przyjęcie do obliczenia emerytury podstawy wymiaru renty

– wówczas emerytura zostanie obliczona, w całości lub w części zależ-
nej od podstawy wymiaru i okresów ubezpieczenia, od tej samej kwoty
bazowej co renta i odpowiednio zwaloryzowana,

r

o przyjęcie zarobków z innego okresu niż wskazane do oblicze-

nia renty – wtedy emerytura zostanie w całości obliczona od kwoty
bazowej obowiązującej w dniu przyznania emerytury,

r

o przyjęcie tych samych zarobków, jakie zostały przyjęte do

obliczenia renty (o ile mogą stanowić podstawę wymiaru emerytury)
– wówczas emerytura zostanie w całości obliczona od kwoty bazowej
obowiązującej w dniu przyznania emerytury.

Wymieniona osoba może także:

q

nie wskazać sposobu ustalenia podstawy wymiaru,

q

wnioskować o wybranie najkorzystniejszego wariantu.

14

⏐ Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury

II. ZMIANA SPOSOBU USTALENIA PODSTAWY WYMIARU EMERYTURY

Jeżeli istnieją przesłanki, by sądzić, że podstawa wymiaru emery-

tury może być ustalona w korzystniejszy sposób, możliwe jest zgłosze-
nie wniosku o jej ponowne ustalenie.

Osoba, której do ustalenia emerytury przyjęto:

q

zwaloryzowaną podstawę wymiaru renty – może w każdym

czasie zgłosić wniosek o obliczenie emerytury od podstawy wymiaru
ustalonej na nowo: albo od tych samych zarobków co wskazane do
obliczenia renty, albo od innych, nowych;

q

zarobki inne niż do ustalenia podstawy wymiaru renty – może

w każdej chwili złożyć wniosek o przyjęcie za podstawę wymiaru
emerytury zwaloryzowanej podstawy wymiaru renty albo tych sa-
mych zarobków, jakie zostały przyjęte do ustalenia podstawy wymia-
ru renty;

q

te same zarobki co do ustalenia podstawy wymiaru renty

– może w każdej chwili złożyć wniosek o przyjęcie za podstawę wy-
miaru emerytury zwaloryzowanej podstawy wymiaru renty.

III. PRZELICZENIE PODSTAWY WYMIARU EMERYTURY

Ten, kto już wyczerpał możliwości ustalenia podstawy wymiaru

emerytury, jakie wskazaliśmy w części II ulotki, a więc:

— od zarobków – nowych lub tych samych, jakie przyjęto do ob-

liczenia podstawy wymiaru renty,

— od podstawy wymiaru renty,

ma jeszcze możliwość przeliczenia emerytury z uwzględnieniem
zarobków uzyskanych zarówno przed jej przyznaniem (jeśli uzyska
dokumentację potwierdzającą wyższe zarobki niż wskazane do obli-
czenia emerytury), jak i po jej przyznaniu (jeśli pracował po przejściu
na emeryturę i osiągał korzystne zarobki).

Możliwość takiego przeliczenia dotyczy również wszystkich pozo-

stałych uprawnionych do emerytury, a więc także osób, które:

q

przed przyznaniem emerytury nie były uprawnione do innego

świadczenia emerytalno-rentowego przyznanego przez ZUS lub były
uprawnione do takiego świadczenia, ale prawo to ustało przed przej-
ściem na emeryturę,

q

były uprawnione do wcześniejszej emerytury lub do świadcze-

nia przedemerytalnego.

Podstawa wymiaru oraz wysokość emerytury ⏐

15

V

Przeliczenie

podstawy wymiaru emerytury
od zarobków uzyskanych przed jej przyznaniem

Emeryci, którzy wskazali już do ustalenia podstawy wymiaru

zarobki, a później np. uzyskali dokumentację o wyższych zarobkach,
uzyskanych w innym okresie, mogą w każdej chwili zgłosić wniosek
o ponowne obliczenie emerytury od podstawy wymiaru uwzględniają-
cej te korzystniejsze zarobki.

Warunkiem tego przeliczenia jest:
— wskazanie zarobków uzyskanych w ciągu 10 kolejnych lat

kalendarzowych, wybranych z ostatnich 20 lat poprzedzających bez-
pośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub wniosek
o przeliczenie podstawy jej wymiaru, albo z dowolnie wybranych
20 lat podlegania ubezpieczeniom społecznym,

— wskaźnik wysokości podstawy wymiaru musi być wyższy niż

poprzednio ustalony.

Emerytura zostanie ponownie obliczona przy zastosowaniu tej

samej kwoty bazowej.

V

Przeliczenie podstawy wymiaru emerytury

od zarobków uzyskanych po jej przyznaniu

Ten, kto pracował po przejściu na emeryturę i osiągał korzystne

zarobki, może zgłosić wniosek o przeliczenie podstawy wymiaru z ich
uwzględnieniem.

Do przeliczenia podstawy wymiaru należy wskazać zarobki

(uzyskane w całości lub w części po przyznaniu emerytury) z 10 ko-
lejnych lat kalendarzowych, wybranych z ostatnich 20 lat kalenda-
rzowych poprzedzających rok, w którym zgłoszono wniosek o prze-
liczenie, lub z dowolnie wybranych 20 lat kalendarzowych ubezpie-
czenia.

ZUS dokona przeliczenia, jeżeli wskaźnik wysokości podstawy

wymiaru będzie wyższy od ustalonego poprzednio.

Wysokość emerytury oraz podstawa jej wymiaru zostanie obli-

czona od kwoty bazowej obowiązującej w dniu zgłoszenia wniosku
o przeliczenie.

Emeryci, którzy nie pobierali emerytury wskutek zawieszenia

prawa (np. osiągali zarobki przekraczające 130% przeciętnego wyna-
grodzenia lub kontynuowali, bez rozwiązania stosunku pracy, zatrud-
nienie), do przeliczenia nie muszą wykazywać wyższych zarobków.
Mogą więc wskazać zarobki niższe – uzyskane, w całości lub w części,
po przyznaniu emerytury.

W takim przypadku ZUS również obliczy emeryturę od kwoty ba-

zowej obowiązującej w dniu zgłoszenia wniosku o przeliczenie podsta-
wy wymiaru emerytury, jednak nie w każdym przypadku przeliczenie
pozwoli na ustalenie emerytury wyższej niż poprzednia.

Jeżeli w wyniku ponownego obliczenia emerytura będzie niższa

– świadczenie to przysługuje w dotychczasowej wysokości.

ZUS przeliczy także podstawę wymiaru – nawet jeżeli wskaźnik

jej wysokości jest niższy lub równy poprzedniemu – temu emerytowi,
który do nowego ustalenia wskaże zarobki wyłącznie z okresu po
przyznaniu emerytury i pod warunkiem, że wskaźnik wysokości pod-
stawy wymiaru wyniesie co najmniej 130%.

Również i w tym przypadku ZUS przyjmuje do przeliczenia kwo-

tę bazową obowiązującą w dniu zgłoszenia wniosku o przeliczenie.

Warszawa, marzec 2008 r.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Departament Świadczeń Pieniężnych)

00-701 Warszawa, ul. Czerniakowska 16

Skład: Poligrafi a ZUS w Warszawie. Zam. 497/08.

Druk: Wydz. Poligr. ZUS w Szczecinie. Nakł. 20 000 egz. Zam. nr 163/08.