asystent operatora dzwieku 313[06] z2 06 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Dariusz Kowalczyk
Małgorzata Kowalczyk

Konserwacja sprzętu dźwiękowego 313[06].Z2.06

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Paweł Pirosz
mgr inż. Marcin Makowski

Opracowanie redakcyjne:
mgr Małgorzata Kowalczyk

Konsultacja:
mgr inż. Joanna Stępień

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 313[06].Z2.06
,,Konserwacja sprzętu dźwiękowego”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu asystent operatora dźwięku.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Instrukcje obsługi i konserwacja sprzętu

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenie

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Nośniki optyczne w systemach profesjonalnych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenie

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Inne nośniki w systemach profesjonalnych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenie

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Przewody niskosygnałowe i głośnikowe

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenie

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Wtyki

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenie

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Łączenie urządzeń

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenie

4.6.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w rozwijaniu umiejętności konfigurowania i obsługiwania

studyjnego sprzętu dźwiękowego.

Poradnik zawiera:

Wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności i wiedzy, które powinieneś mieć
opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

Cele kształcenia tej jednostki modułowej.

Materiał nauczania, który umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ć

wiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Szczególnie istotnymi treściami są zagadnienia

związane z budową i działaniem organów słuchowych człowieka, z rozchodzeniem się
dźwięku, o reagowaniu dźwięku na napotkane bariery. Poznanie zasad izolacji i akustyki
pomieszczeń oraz ocenianie i dobieranie odpowiednich materiałów do adaptacji
akustycznych pozwoli na zdobycie umiejętności prawidłowego określania właściwości
akustycznych pomieszczeń. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz
inne źródła informacji.

Pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń.

wiczenia, które zawierają wykaz materiałów i sprzętu pomocnych w ich realizacji.

Sprawdzian postępów.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co

oznacza, że opanowałeś materiał rozdziału albo nie.
7.

Sprawdzian osiągnięć dotyczący poziomu opanowania materiału nauczania całej
jednostki modułowej wraz z instrukcją i kartą odpowiedzi.

Wykaz literatury.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, wówczas poproś

nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz określoną
czynność. Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki
modułowej.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny

pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

313[06].Z2.01

Nagrywanie i obróbka

warstwy d

kowej filmów

313[06].Z2.02

Nagrywanie i obróbka d

na potrzeby produkcji

telewizyjnej

313[06].Z2

Technologia produkcji

313[06].Z2.04

Rejestracje i obróbka d

ku na

potrzeby produkcji fonograficznej

313[06].Z2.03

Nagrywanie i obróbka d

na potrzeby produkcji radiowej

313[06].Z2.05

Realizowanie nagra

kowych na potrzeby

spektakli teatralnych

i imprez estradowych

313[06].Z2.06

Konserwacja sprz

tu d

kowego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś, umieć:

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu akustyki,

−

rozróżniać elementy obwodów elektrycznych,

−

czytać schematy blokowe urządzeń elektronicznych,

−

rozróżniać i charakteryzować złącza sprzętu elektroakustycznego,

−

analizować schematy ideowe urządzeń elektroakustycznych,

−

przygotować przewody do lutowania, lutować,

−

obsługiwać komputer,

−

obsługiwać urządzenia audio profesjonalne i powszechnego użytku,

−

stosować przepisy BHP przy obsłudze urządzeń elektrycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś, umieć:

−

dobrać urządzenia i narzędzia warsztatowe do konserwacji sprzętu dźwiękowego,

–

określić budowę i zastosowanie podstawowych przyrządów pomiarowych,

–

skonfigurować i zainstalować sprzęt dźwiękowy,

–

przetestować sprzęt i sprawdzić jego przydatność do pracy,

–

określić właściwości magnetyczne i elektryczne materiałów,

–

określić rodzaje kabli oraz zasady ekranowania i uziemienia kabli,

–

przygotować proste okablowanie, wymienić styki, gniazda i wtyczki,

–

posłużyć się opisem złączy,

–

określić zasady konserwacji urządzeń dźwiękowych,

–

określić zasady konserwacji urządzeń wizyjnych,

–

przeprowadzić okresowe przeglądy sprzętu dźwiękowego i wizyjnego,

–

wykonać proste naprawy i konserwację sprzętu dźwiękowego i wizyjnego,

–

zlokalizować poważniejsze awarie i zapewnić serwis techniczny,

–

scharakteryzować systemy zapisu i odczytu dźwięku na różnych nośnikach,

–

posłużyć się pojęciami: dźwięk przestrzenny, przesunięcie faz, dźwięk synchroniczny,

–

zapisać i odczytać obraz na różnych nośnikach,

–

przeprowadzić transfery obrazu,

–

zaprogramować urządzenia elektroakustyczne,

–

zastosować przyrządy do pomiaru akustyki,

–

posłużyć się dokumentacją techniczną i instrukcją obsługi urządzeń,

–

zastosować normy techniczne obowiązujące w produkcji filmowej, telewizyjnej,
radiowej, fonograficznej, teatralnej radiowej, teatralnej i estradowej.

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej
podczas konserwacji sprzętu dźwiękowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Instrukcje obsługi i konserwacja sprzętu

4.1.1. Materiał nauczania

Każde urządzenie elektroniczne posiada instrukcję obsługi (ang. – User’s Guide lub

User’s Manual) opisującą parametry techniczne, sposób podłączenia urządzenia, opis
elementów regulacyjnych i warunków pracy. W niektórych instrukcjach zawarty jest schemat
blokowy urządzenia, co w wypadku konsolet mikserskich ma duże znaczenie, gdyż pozwala
na prześledzenie torów sygnałowych i sposobów działania przełączników. Schemat blokowy
konsolety stanowi podstawę opanowania obsługi tego urządzenia. Większość instrukcji do
sprzętu produkowanego poza granicami Polski nie jest tłumaczona na język polski, dlatego
niezbędna jest znajomość języka angielskiego, a zwłaszcza terminologii stosowanej
w elektroakustyce. Nie zawsze instrukcje obsługi dołączane są w wersji drukowanej. Wersje
elektroniczne, komputerowe, najczęściej w kilku językach, zamieszczane są na płytach CD
w formacie PDF (ang. Portable Document Format). Do odczytu dokumentów w tym formacie
służy m.in. darmowy, komputerowy czytnik firmy Adobe – Acrobat Reader, którego plik
w wersji instalacyjnej jest najczęściej zamieszczony na tej samej płycie, co instrukcje obsługi.
Do odczytu można użyć alternatywnych programów, nie wymagających instalacji na
komputerze, a których zaletą jest mała wielkość w porównaniu z Acrobat Readerem
(np. Foxit Reader). Dobrym źródłem informacji o sprzęcie są strony internetowe ich
producentów i dystrybutorów. Najczęściej zamieszczone są na nich elektroniczne wersje
instrukcji obsługi, dane techniczne, a nawet poradniki (ang. – tutorials). Przykładem może
być poradnik dla realizatora dźwięku do konsolet firmy Soundcraft, zamieszczony na stronie
polskiego dystrybutora sprzętu tej firmy - http://www.essaudio.pl/pdf/soundcraft/guide.pdf.

Serwisowanie sprzętu elektroakustycznego we własnym zakresie jest dość ograniczone ze

względu na technologię stosowaną przy montażu elementów elektronicznych (montaż
powierzchniowy), jak i brak dostępu do instrukcji serwisowych. Dlatego we własnym
zakresie możliwe jest usuwanie, w miarę możliwości, usterek mechanicznych, wymiana
gniazd, przełączników i bezpieczników. Należy pamiętać, aby przy wymianie bezpieczników
i wszelkich naprawach były zachowane względy bezpieczeństwa pracy. Przy demontażu
obudów urządzeń należy je w pierwszej kolejności odłączyć od napięcia zasilania. Do
wymiany bezpieczników należy zawsze używać komponentów o tych samych parametrach
jak zastępowane. W przypadku przewodów przesyłowych, zarówno niskosygnałowych jak
i głośnikowych zakres czynności naprawczych polega na wymianie uszkodzonych wtyków
i napraw połączeń lutowanych. Nie podlegają naprawie przewody z uszkodzoną izolacją
i uszkodzonymi żyłami. Do kontroli stanu przewodów można użyć urządzenia serwisowego.

Podstawowymi narzędziami do prostych prac serwisowych są: zestaw wkrętaków

izolowanych różnej wielkości (płaskich i krzyżakowych), klucze imbusowe, klucze płaskie
i nasadowe, szczypce izolowane, pęseta, lupa powiększająca, imadełko, lutownica grzałkowa
(oporowa – najlepiej z regulowaną mocą), elektroniczny miernik uniwersalny (najlepiej
z akustycznym testerem przejścia). Należy pamiętać, że do lutowania styków i elementów
elektronicznych należy stosować drut lutowniczy wypełniony topikiem (tinol), zaś jako
materiału pomocniczego nie wolno używać pasty lutowniczej ani kwasów. Najlepsza do tego
celu jest kalafonia. Poniżej zamieszczone są na rysunkach urządzenia serwisowe i materiały
dotyczące

prawidłowego

montażu

wtyków

używanych

łączenia

urządzeń

elektroakustycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Urządzenie serwisowe do przewodów niskosygnałowych. [12]

Rys. 2. Urządzenie serwisowe do przewodów niskosygnałowych, głośnikowych i MIDI [14]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Instrukcje montażu wtyków XLR i TRS [9]

Urządzenia w studio nie są narażone na zły wpływ warunków atmosferycznych, czy duże

zmiany temperatury. Głównym zagrożeniem dla sprzętu akustycznego jest kurz, który dostaje
się do ślizgaczy potencjometrów powodując uszkodzenie ścieżki oporowej, co ujawnia się
trzaskami lub przerwami w sygnale. W pobliżu urządzeń należy ostrożnie posługiwać się
płynami. Zwłaszcza konsolety, z powodu swej poziomej konstrukcji, narażone są na czynniki
mogące doprowadzić je do uszkodzenia. Zasadą jest, aby po zakończeniu pracy
potencjometry (zwłaszcza suwakowe) pozostawić w dolnym skrajnym położeniu. Nie
zalecane jest używanie płynów do regeneracji potencjometrów z powodu ich małej
skuteczności, a czasem wręcz pogorszenia działania regulatorów, po jego zastosowaniu.
Zużyte lub uszkodzone potencjometry należy wymienić w serwisie. Serwisem urządzeń
zajmują się najczęściej ich dystrybutorzy. Serwis urządzenia konkretnego producenta można
odnaleźć w internecie. Takie urządzenia peryferyjne jak: procesory efektów, equalizery czy
kompresory, powinny być umieszczane w skrzyniach typu RACK. RACK Jest to
zaadaptowany z przemysłu system mocowania urządzeń o znormalizowanych wymiarach
płyty czołowej i znormalizowanej wysokości. Gdy urządzenia są nieużywane, można
zamontować w skrzyniach pokrywy, by chronić je przed kurzem.

Wszelkie zmiany miejsca podłączenia urządzeń łatwiej jest zrealizować stosując do tego

celu tzw. krosownice umożliwiające niemal dowolne konfiguracje połączeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Skrzynia ochronna na konsoletę mikserską [15]

Rys. 5. Skrzynia RACK do montażu urządzeń peryferyjnych [15]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Opowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

W jakim formacie są publikowane elektroniczne instrukcje obsługi?

Co to jest „tutorial”?

Co to jest system RACK?

Jaki powinien być podstawowy zestaw narzędzi do serwisowania urządzeń?

4.1.3. Ćwiczenie

Ćwiczenie 1

Wykonaj

dwa

przewody

połączenia

urządzeń:

symetryczny

XLR-XLR

i niesymetryczny TS-TS.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy,

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zapoznać się ze strukturą przewodów używanych do połączenia urządzeń,

rozmontować wtyki potrzebne do wykonania przewodu,

odizolować żyły i ekran,

pobielić końcówki przewodów,

przylutować do styków odpowiednie żyły i ekran,

sprawdzić prawidłowość połączeń,

złożyć wtyki,

10)

ponownie sprawdzić prawidłowość połączeń, aby wykluczyć zwarcia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

lutownica grzałkowa z regulacją mocy,

−

tinol,

−

kalafonia,

−

nóż monterski,

−

wkrętaki,

−

miernik elektroniczny lub próbnik przejścia,

−

przewód mikrofonowy,

−

przewód koncentryczny,

−

wtyki XLR, TRS i TS.

Ćwiczenie 2

Wyszukaj w internecie stronę producenta urządzeń efektowych np. Lexicon i pobierz

instrukcję obsługi procesora efektów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy,

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

uruchomić przeglądarkę internetową,

za pomocą wyszukiwarki odnaleźć stronę producenta urządzenia,

odnaleźć podstronę urządzenia,

znaleźć instrukcję obsługi,

pobrać instrukcję na dysk twardy komputera,

otworzyć instrukcję w komputerowym czytniku plików PDF,

wyszukać w instrukcji parametry techniczne procesora efektów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer podłączony do sieci internet z zainstalowanym czytnikiem plików PDF.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wykonać przewód mikrofonowy z wtykami XLR?

□

wykonać przewód niesymetryczny z wtykami TS?

□

wykonać przewód insertowy TRS-2xXLR?

□

znaleźć w internecie potrzebne informacje i instrukcje obsługi
urządzeń?

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Nośniki optyczne w systemach profesjonalnych

4.2.1. Materiał nauczania

Płyta CD Audio (CD-DA - Compact Disc Digital Audio) miała swoją premierę w 1980

roku i jest standardem wypromowanym przez koncerny Philips i Sony. Płyta ma średnicę
12cm (ten wymiar to pochodna technologii wytwarzania krzemowych monokryształów),
grubość 1,2mm i waży ok. 15g (specyfikacja Red Book dopuszcza wagę do 33g). Wykonana
jest z poliwęglanu i pokryta z jednej strony aluminium, w którym wytłoczone są informacje
w postaci kombinacji pitów (wgłębień) i landów (pól). Tworzą one spiralną ścieżkę od środka
płytki do jej brzegu. Przeciętna długość ścieżki wynosi około 5km. Odczyt płyty odbywa się
z prędkością liniową od 1,2 do 1,4m/s. Oznacza to, że prędkość kątowa maleje wraz
z odległością od środka płyty. Odtwarzacze Audio CD odczytują płyty CD-DA
z przepływnością 150kB na sekundę i w terminologii komputerowej jest to prędkość x1.

Do zapisu danych w standardzie CD-DA służą płyty CD-R/RW. Płyta CD-R (CD-

Recordable) służy do jednokrotnego zapisu i fizycznie różni się od płyty tłoczonej. Pod
aluminiową folią umieszczona jest warstwa organicznego barwnika, w której laser o większej
mocy niż w odtwarzaczach, wypala odpowiedniki pitów, widziane przez laser odczytujący,
tak jak w płytach tłoczonych. Używane są różne substancje stąd różne kolory płyt od strony
zapisywalnej. Najpopularniejsze to cyjanina (toleruje duże zmiany mocy lasera), ftalocyjanina
(duża czułość) i azocyjanina (stabilizowana metalem) o właściwościach zbliżonych do
cyjaniny. Kolor płyty CD-R od strony zapisywalnej może być mylący, bowiem jest to
kombinacja barwnika i warstwy odbijającej. Na przykład cyjanina ze złotą warstwą odbijającą
będzie miała barwę ciemnozieloną, a przy srebrnej warstwie jasnoniebieską. Spotykane płyty
o barwie czarnej są sztucznie barwione w celu ochrony przed promieniowaniem UV.
Standardowa płyta CD mieści 74 minuty muzyki (650Mb danych), ale obecnie
najpopularniejszą pojemnością jest 80 minut (700Mb). Produkowane są, co prawda płyty 90
minut (800Mb) i 99 minut (870Mb), lecz ich zastosowanie jako płyt CD-DA jest
problematyczne z uwagi na to, że część odtwarzaczy Audio CD nie radzi sobie z odczytem
takich płyt. Zalecane jest używanie płyt znanych marek (od znanych producentów). Dane o
producencie i prędkościach nagrywania zapisane są na płycie CD-R i CD-RW w bloku ATIP.
Z tych danych korzysta program nagrywający przy kalibracji lasera i określaniu dostępnych
prędkości nagrywania. Użytkownik może je odczytać specjalnymi programami
komputerowymi (np. CDR Identifier).

Rys. 6. Przekrój warstwowy dysku CD [4]

Specyfikację płyt CD-DA określa standard Red Book. Przewiduje on dla płyt CD Audio

kodowanie PCM (ang. Pulse Code Modulation) o częstotliwości próbkowania 44,1 kHz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z rozdzielczością 16 bit na próbkę. Na płycie znajdują się pliki widziane przez czytniki
komputerowe jako trackXX.cda o wielkości 1kb. Do kopiowania ścieżek z płyt CD Audio do
komputera należy użyć programowego rippera (np. darmowy i jeden z najlepszych Exact
Audio Copy). Przy zapisie w systemie Track-At-Once przerwy między ścieżkami/utworami
wynoszą 3 sekundy. Aby nagrać ścieżki bez przerw należy skorzystać z standardu Disc-At-
Once, gdzie istnieje możliwość określania czasu przerw. Nie zaleca się nagrywania płyt CD
Audio w standardzie Track-At-Once, ponieważ przy przejściu do następnej ścieżki laser
nagrywarki jest wygaszany i w niektórych odtwarzaczach daje się słyszeć w tym miejscu
trzask. Maksymalna ilość ścieżek wynosi 99, a najkrótsza ścieżka może mieć 4 sekundy.
Minuta muzyki zajmuje około 10MB. Rozmiar sektora na płycie CD wynosi 2472 bajty,
z czego na zapis danych muzycznych wykorzystywane jest 2352 bajty (zapis danych
komputerowych wykorzystuje 2048 bajtów), reszta to dane korekcyjne.

Płyta CD jest dość odporna na kurz, odciski palców czy drobne zarysowania. Jest

całkowicie odporna na pole magnetyczne. Najbardziej wrażliwą stroną jest strona
z nadrukiem, której uszkodzenie kończy się niemożnością odczytu i odzyskania danych. Płyta
CD jest wrażliwa na promieniowanie UV i temperaturę.

Płyta DVD (Digital Versatile Disc) jest nośnikiem dużo pojemniejszym od płyty CD.

Standard DVD powstał na zapotrzebowanie przemysłu filmowego, ale szybko zaadaptowano
go do technologii komputerowej. Wymiary płyty są takie same jak wymiary płyt CD, ale
zwiększono gęstość upakowania danych poprzez zwężenie ścieżki i zmniejszenie rozmiaru
pitów i landów. Pojemność płyty DVD jest zależna od jej typu. Na Płycie DVD
jednowarstwowej (DVD-5) mieści się 4,7 GB danych, a na dwuwarstwowej (DVD-9) 8,5 GB
danych. Na rynku dostępne są płyty standardu DVD-R DVD+R. Różnice w pojemności
między standardem DVR+R i DVD-R są znikome. W 2001 roku stworzony został system
zapisu muzyki na płytach DVD o nazwie DVD-Audio. W standardzie DVD-Audio możliwe
jest nagrywanie muzyki monofonicznej, stereofonicznej jak i przestrzennej 5.1, przy czym
każdy kanał może mieć inną częstotliwość próbkowania i inną rozdzielczość bitową. Przy
systemie wielokanałowym częstotliwość próbkowania wynosi od 44,1kHz do 96kHz, z
rozdzielczością bitową od 16 do 24 bitów, przy systemie stereofonicznym od 44,1kHz do
192kHz z rozdzielczością od 16 do 24 bitów. Czasy odtwarzania wynoszą odpowiednio: dla
płyty 4,7GB i zapisu stereofonicznego 192kHz 24 bity - 64 minuty, 48kHz 24 bity – 4
godziny 18 minut, dla zapisu sześciokanałowego 96kHz 16 bitów – 64 minuty, dla
pięciokanałowego 96kHz 20 bitów

- 61 minut. Aby osiągnąć taki wynik zastosowano

bezstratną metodę kompresji MLP (ang. Meridian Lossless Packing).

Koncerny Sony i Philips opracowały system SACD (Super Audio CD), w którym

zastosowano kodowanie DSD (ang. Direct Stream Digital) charakteryzujące się zmienną
częstotliwością próbkowania. Pojemność płyty wynosi 4,7GB. Możliwy jest zapis tylko
stereofoniczny lub 5.1, z dodatkową warstwą zawierającą zapis stereofoniczny z dynamiką
120dB (w standardzie CD-DA dynamika wynosi 96dB). Przy zapisie stereofonicznym czas
nagrania wynosi 1 godzinę 49 minut, zaś przy 5.1 i warstwie z zapisem stereofonicznym
wynosi od 70 do 80 minut. Wytwarzane są gotowe płyty stereofoniczne i wielokanałowe.
Dzięki konstrukcji dwuwarstwowej na jednej płycie może być zapisana muzyka
w standardzie CD-DA i SACD. Ta druga jest niewidoczna dla klasycznych odtwarzaczy CD
Audio.

Zapisywalne płyty oznaczane są jako DVD-R i DVD+R. Oczywiście, jak w przypadku

płyt CD, tu także produkowane są płyty wielokrotnego zapisu DVD-RW, DVD+RW i nie
mające odpowiednika wśród płyt CD – DVD-RAM. Jako materiału zapisywalnego używa się
tych samych związków, co w płytach CD-R, ale długość fali jest inna i moc lasera jest
większa. Dane o producencie i prędkości zapisu zawarte są na płycie w bloku ADIP, który
można odczytać za pomocą programu komputerowego (np. DVD Identifier).

Płyty DVD mają bardziej odporną warstwę od strony nadruku niż płyty CD, lecz od

strony z danymi są mniej odporne na zarysowania, czy kurz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2 Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń

Czym się charakteryzuje płyta CD-DA?

Ile maksymalnie ścieżek mieści się na płycie CD-DA?

Jaki jest maksymalny czas zapisu na standardowej płycie CD-DA?

Jakiej pojemności jest jednowarstwowa płyta DVD?

Jakiej pojemności jest dwuwarstwowa płyta DVD?

Czym się charakteryzuje standard DVD Audio?

Czym się charakteryzuje standard SACD?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Za pomocą programowego rippera skopiuj trzy utwory muzyczne z płyty CD Audio na

dysk twardy komputera PC tworząc pliki wave.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy,

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

skonfigurować programowy ripper do skopiowania plików muzycznych w standardzie
wave,

skopiować za pomocą rippera trzy utwory muzyczne na dysk twardy komputera,

nadać nazwy skopiowanym plikom.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer PC z nagrywarką,

−

płyta CD Audio z utworami muzycznymi,

−

programowy ripper (np. Exact Audio Copy).

Ćwiczenie 2

Nagraj płytę w standardzie CD-DA.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy,

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

za pomocą programu do odczytu danych z bloku ATIP, ustalić producenta płyty i dane
o prędkości nagrywania,

skonfigurować program do nagrywania, aby możliwy był zapis utworów z zerową
przerwą,

nagrać za pomocą programu do nagrywania płytę w standardzie CD-DA z dwoma
utworami muzycznymi bez przerw między nimi,

sprawdzić poprawność nagrania poprzez odsłuchanie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer PC z nagrywarką,

−

czysta płyta CD-R,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

program do nagrywania płyt CD Audio (np. Nero Burning Rom),

−

program do odczytu danych z bloku ATIP,

−

monitory odsłuchowe aktywne.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

nagrać płytę w standardzie CD-DA?

□

nagrać ścieżki muzyczne na płycie CD-DA bez przerw?

□

skopiować do komputera ścieżki dźwiękowe z płyty CD-DA?

□

odczytać z bloku ATIP dane producenta płyty?

□

odczytać z bloku ADIP dane producenta płyty?

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Inne nośniki w systemach profesjonalnych

4.3.1. Materiał nauczania

Standard MiniDisc został zademonstrowany w 1991 roku przez firmę Sony. Nośnikiem

jest dyskietka o wymiarach 68mm x 72mm x 5mm w opakowaniu z tworzywa, z ochronną
zasuwką (podobnie jak w dyskietkach 3½ cala). Średnica krążka wynosi 64 mm, a grubość
1,2 mm. Sam krążek wykonany jest ze stopu żelaza, kobaltu i terbu. W standardzie MiniDisc
występują trzy wersje nośnika: tłoczone (bez możliwości ponownego zapisu), zapisywalne
i hybrydowe, zawierające zarówno obszar zapisany na stałe, jak i umożliwiający zapis
i kasowanie. Dyski występują w trzech odmianach czasowych: 60, 74 i 80 minut. Standard
MiniDisc do zapisu wykorzystuje technologię magnetooptyczną. Z jednej strony dysku
znajduje się głowica magnetyczna z drugiej laser. Laser podgrzewa warstwę nośnika do
temperatury Curie (dla MD wynosi 180 °), aby zapewnić możliwość magnesowania słabym
polem magnetycznym. Kasowanie i zapis następują w tym samym czasie. Odczyt odbywa się
za pomocą lasera małej mocy, która już nie podgrzewa nośnika. Pojemność nośnika to ok.
140 Mb, więc do zapisu 74 minut muzyki dane muszą być skompresowane. Do kompresji
używany jest system ATRAC (ang. Adaptive TRAnsform Coding), którego najnowsza wersja
nosi numer 5. Wersje 1 i 2 nie były doskonałe i był słyszalny szum i zniekształcenia. Nowsze
wersje 4 i 5 pozbawione są tej wady i dźwięk ma podobną jakość jak CD Audio. Standard
MiniDisc umożliwia nadawanie utworom nazw, daty i czasu. Można kasować pojedyncze
ś

cieżki i zmieniać kolejność zapisanych ścieżek. Możliwe jest także proste cięcie i łączenie

cieżek. Dane o ścieżkach, czasie nagrania, nazwach utworów i mocy lasera zapisywane są

w obszarze U-TOC (ang. User Table Of Contens), znajdującym się najbliżej środka krążka.
Po każdej modyfikacji zawartości nośnika, dane o jego zawartości muszą być zapisane
w TOC, gdyż w innym wypadku czytnik będzie widział nośnik jako nie zapisany.

Standard MiniDisc został udoskonalony poprzez wprowadzenie nowego nośnika

o nazwie Hi-MD. To standard zapisu o zwiększonej gęstości, tradycyjnie obsługujący
ATRAC, ale także PCM (jak na płytach CD-DA). W standardzie Hi-MD można zapisać pliki
MP3, ale tylko kopiując je z komputera. Format Hi-MD dwukrotnie zwiększa pojemność
nośnika i jest kompatybilny ze starymi odtwarzaczami MiniDisc. Nowy dysk ma pojemność
1 GB. Zaprojektowano go zgodnie ze standardem USB (USB - Mass Storage Class) i jest
widziany przez system operacyjny komputera jako dysk wymienny. Przyspieszony jest
transfer danych pomiędzy komputerem a urządzeniem z nośnikiem. Na nowym dysku można
nagrać do 1 godziny i 34 min nieskompresowanej muzyki, a przy zastosowaniu kompresji do
34 godzin (ATRAC3plus - standard Long Play). Przy sformatowaniu starszej wersji nośnika
MiniDisc można na nim zapisać 28 minut materiału nieskompresowanego i maksymalnie 10
godzin i 10 minut w standardzie Long Play.

Dostęp do ścieżek w standardzie MiniDisc jest szybki, a możliwości edycyjne dają mu

przewagę nad CD Audio. Rozmiary nośnika są także mniejsze od płyty CD. W sprzęcie
powszechnego użytku ten standard nie przyjął się, z powodu stosunkowo wysokiej ceny
nośników w porównaniu z płytami CD. Jednak ze względu na swoje zalety standard MiniDisc
jest szeroko wykorzystywany w teatrach, czy przenośnych rekorderach reporterskich lub
studyjnych. Dyskietka MiniDisc jest dość odporna mechanicznie i magnetycznie, lecz jest
nieodporna na temperaturę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 7. Dyskietka MiniDisc [5]

Rys. 8. Dyskietka Hi-MiniDisc o zwiększonej gęstości zapisu [5]

Kaseta DAT (Digital Audio Tape) jest nośnikiem stosowanym w magnetofonach

z systemem zapisu cyfrowego na taśmie magnetycznej. Został opracowany przez firmy
Philips i Sony w połowie lat osiemdziesiątych. Zapis i odczyt jest realizowany za pomocą
wirującej ukośnie głowicy, dlatego można się spotkać z określeniem R-DAT od Rotary-DAT.
Kaseta ma wymiary 73x54x10.5 mm i wykonana jest z tworzywa sztucznego. Sama taśma
chroniona jest klapką, którą otwiera mechanizm magnetofonu po jej włożeniu. Maksymalny
czas zapisu na kasecie DAT wynosi 120 minut w normalnym trybie. Zapis jest realizowany
na jednej stronie taśmy. Magnetofon zapisuje oprócz danych audio, także kody czasowe
pomocne przy wyszukiwaniu poszczególnych utworów, przy przewijaniu. Samo
wyszukiwanie utworów jest szybsze niż na kasecie CC (CompactCasette), lecz dużo
wolniejsze niż na płycie CD-DA lub na dyskietce MiniDisc. Na kasecie DAT można
dokonywać nagrań w następujących formatach:

−

próbkowanie 48kHz przy rozdzielczości 16 bit. Pasmo przenoszenia wynosi 2Hz-22kHz,
przy dynamice 93dB. Maksymalny czas w tym trybie to 120 minut.

−

próbkowanie 44,1kHz przy rozdzielczości 16 bit. Pasmo przenoszenia to 2Hz-22kHz,
przy dynamice 93dB. Maksymalny czas nagrania wynosi 120 minut.

−

próbkowanie 32kHz przy rozdzielczości 12 bit (nieliniowo). Pasmo przenoszenia wynosi
2Hz-14,5kHz, przy dynamice 92dB. Czas nagrania maksymalnie 240 minut.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Kaseta DAT [6]

System DAT został opracowany dla zastosowań profesjonalnych, chociaż spotykany jest

także w domach. Kaseta jest dość odporna mechanicznie, natomiast jest wrażliwa na pola
magnetyczne, wysoką temperaturę i dużą wilgotność powietrza. Wszystkie nośniki, zarówno
kasety, jak i płyty, czy dyskietki MiniDisc powinny być przechowywane najlepiej
w sztywnych opakowaniach zabezpieczających je przed uszkodzeniami mechanicznymi lub
jak w przypadku płyt CD lub DVD przed szkodliwym promieniowaniem UV.

Karty pamięci jako nośnik w rekorderach zadomowiły się stosunkowo niedawno, gdy ich

producenci osiągnęli technologię gwarantującą dużą pojemność, szybkość i niezawodność.
Posiadają one kilka zalet w porównaniu z innymi nośnikami. Między innymi brak w nich
części ruchomych i mechanicznych, są lekkie i posiadają małe rozmiary. Zastosowanie
w studyjnych rekorderach, zwłaszcza przenośnych, mają najczęściej karty standardu
CompactFlash (CF) i Secure Digital (SD).

Rys. 10. Karta CompactFlash i SecureDigital [7]

Dyski twarde używane są jako nośniki zarówno w przenośnych, jak i stacjonarnych

rekorderach. Każdy producent urządzeń nagrywających stosuje inny format zapisu, różniący
się zarówno częstotliwością próbkowania, jak i rozdzielczością bitową. Stosowane są dyski
2½ cala jak i 3½ cala. Dyski Twarde są mało odporne na uderzenia (zwłaszcza w czasie
pracy) i wysoką temperaturę.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest TOC?

Jaką technologię stosuje MiniDisc do zapisu?

Jak jest realizowany zapis i odczyt w magnetofonach DAT?

Jakie media mają zastosowanie w rekorderach studyjnych?

Jak przechowywać nośniki z danymi?

4.3.3. Ćwiczenie

Ćwiczenie 1

Nagraj na dyskietkę MiniDisc dwa utwory muzyczne z płyty CD Audio.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy,

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,

połączyć dla dokonania nagrania odtwarzacz CD Audio z rekorderem MiniDisc.

jeżeli odtwarzacz CD Audio i rekorder MiniDisc posiadają złącza optyczne, wykorzystać
je przy nagraniu,

jeżeli odtwarzacz lub rekorder nie posiadają złącz optycznych, wykorzystać standardowy
przewód 2xRCA-2xRCA,

nagrać dwa utwory muzyczne na dyskietkę MiniDisc,

za pomocą funkcji edycyjnych urządzenia MiniDisc zamienić utwory miejscami,

za pomocą funkcji edycyjnych urządzenia MiniDisc nadać nazwy utworom muzycznym
na dyskietce MiniDisc,

10)

sprawdzić poprawność wykonania ćwiczenia poprzez odsłuchanie nagrań z dyskietki
MiniDisc.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

odtwarzacz CD Audio,

−

rekorder MiniDisc,

−

płyta CD Audio z utworami muzycznymi,

−

czysta dyskietka MiniDisc,

−

instrukcja obsługi rekordera MiniDisc,

−

monitory odsłuchowe aktywne.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

połączyć odtwarzacz CD Audio i rekorder MiniDisc w celu wykonania
nagrania?

□

za pomocą rekordera nagrać utwory na dyskietce MiniDisc?

□

wykorzystać funkcje edycyjne rekordera MiniDisc?

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Przewody niskosygnałowe i głośnikowe

4.4.1. Materiał nauczania

Do przesyłania sygnałów z mikrofonów, instrumentów muzycznych, urządzeń

zapisujących i odtwarzających, czy też sygnałów sterujących do wzmacniaczy używa się
przewodów ekranowanych symetrycznych (balanced) i niesymetrycznych (unbalanced).
Przewody do transmisji symetrycznych mają dwie żyły i ekran (spotykane są trzyżyłowe), zaś
do transmisji niesymetrycznych jedną żyłę i ekran. System transmisji symetrycznej
zaprojektowano w celu minimalizacji zakłóceń i jest stosowany między innymi w telefonii
przewodowej. Zasada działania opiera się na przesyle sygnału dwoma żyłami, przy czym
w drugiej sygnał jest odwrócony w fazie. Pojawiające się zakłócenia w obydwu żyłach są
w tej samej fazie. Na wejściu konsolety, lub innego urządzenia posiadającego wejście
symetryczne, sygnał w drugiej żyle jest odwracany i sumowany a zakłócenia, które po tej
operacji są w przeciwfazie, znoszone. Warunek ten jest spełniony, jeżeli obydwie żyły mają
ten sam potencjał w stosunku do masy. Profesjonalne mikrofony i większość profesjonalnych
urządzeń posiada gniazda symetryczne XLR, ale spotyka się także symetryczne gniazda Jack
stereo (TRS – tip-ring-sleeve – czubek/końcówka-opaska/pierścień-tulejka/trzpień). Linie
symetryczne nie powinny być dłuższe niż 100 metrów.

Rys. 11. Przewód mikrofonowy symetryczny z ekranem w postaci spiralnego zwoju miedzianego drutu [8]

Rys. 12. Przewód mikrofonowy symetryczny z podwójną izolacją żył sygnałowych z ekranem z plecionki

drutów miedzianych [8]

Rys. 13. Przewód mikrofonowy symetryczny z podwójną izolacją żył sygnałowych, z podwójnym ekranem

ze spiralnego zwoju miedzianego drutu [8]

Elektroniczne instrumenty muzyczne zazwyczaj mają gniazda w standardzie

niesymetrycznym. Sygnał z instrumentów ma wyższy poziom od sygnału z mikrofonu, więc
jest bardziej odporny na zakłócenia. Przewody do sygnałów niesymetrycznych mają jedną
ż

yłę i ekran.

Czasem zachodzi konieczność przesłania przewodem symetrycznym sygnału

niesymetrycznego. Można skorzystać z dwóch sposobów. Pierwszy to zwarcie styku 1 i 3 we
wtyku XLR, czyli sygnału o odwróconej fazie z masą. We wtyku TRS zwieramy styk opaski
(ring) i tulejki (sleeve). Zwarcie styków jest konieczne, gdyż od strony wejścia do konsolety,
lub innego urządzenia, jedno wejście wzmacniacza różnicowego będzie nieobciążone,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a elementy nieobciążonego toru będą działać jak antena zbierająca zakłócenia. Drugim
sposobem jest zastosowanie urządzenia direct box, przetwarzającego sygnał niesymetryczny
na symetryczny. Występują one w wersji pasywnej (układem przetwarzającym jest
transformator), lub w wersji aktywnej (z układem elektronicznym). Aktywne direct boxy
(powszechnie stosowana nazwa to di-box) zasilane są ogniwami, najczęściej 6F22-9V lub
napięciem phantom z konsolety, lub innego urządzenia posiadającego ten moduł. Do łączenia
przewodów niesymetrycznych służą gniazda i wtyki Jack mono (TS – tip-sleeve), RCA i XLR
(wtyk XLR wykorzystuje w takim przypadku piny 1 i 2).

Rys. 14. Przewód niesymetryczny z ekranem w postaci spiralnego zwoju drutu miedzianego [8]

Rys. 15. Przewód niesymetryczny z podwójnie izolowaną żyłą środkową z ekranem w postaci spiralnego zwoju

drutu miedzianego [8]

Rys. 16. Niskopojemnościowy (70pF/m) przewód niesymetryczny z podwójnie izolowaną żyłą sygnałową

z ekranem postaci spiralnego zwoju drutu miedzianego [8]

Jakość przesyłanego sygnału zależy w dużej mierze od jakości przewodu. Jednym

z ważniejszych elementów decydujących o jakości przewodu jest ekran. Powinien składać się
z plecionki z drutu miedzianego i część firm produkujących przewody podaje jego jakość
w procentach (np. 95%). Im wartość procentowa jest wyższa tym przewód zapewnia lepsze
ekranowanie. Przewody najwyższej jakości mają podwójny ekran z folii aluminiowej i oplotu
miedzianego. Inne parametry decydujące o jakości przewodu to:

−

pojemność w pF na kilometr, zarówno między żyłami, jak i między żyłą a ekranem (im
mniejsza tym lepiej),

−

rezystancja żył jak i ekranu w Ω (im mniejsza tym lepiej),

−

impedancja w Ω (od 75Ω do 100Ω jest dobrą wartością), rezystancja izolacji w GΩ na
kilometr (powyżej 1 GΩ jest wartością dobrą),

−

zakres temperatury pracy, w dobrych przewodach od –30º do + 75º w przewodach
najwyższej klasy od –50º do +125º (ważny parametr dla zastosowań estradowych),

−

rodzaj materiału, z jakiego wykonano izolację przewodu (materiał powinien być
elastyczny).

Przewód niesymetryczny powinien posiadać zbliżone parametry.

Specyficzną

odmianą

przewodu

mikrofonowego

jest

przewód

multikorowy.

Konstrukcyjnie jest to jakby zwielokrotniony przewód mikrofonowy. W jednym przewodzie
znajduje się kilka do kilkudziesięciu par żył i każda para jest ekranowana. Cały przewód

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

także jest ekranowany. Przewód taki ma zastosowanie w multikorach służących do
przesyłania sygnału, np. ze sceny do konsolety mikserskiej i z konsolety na scenę.

Rys. 17. Przewód multikorowy [8]

Rys. 18. Multikor [8]

Do przesyłania sygnałów wysokoprądowych między wzmacniaczem, a kolumną

głośnikową wykorzystywane są przewody o większych przekrojach wykonane z miedzi
beztlenowej. Najczęściej spotykane są przewody głośnikowe dwużyłowe płaskie
o symetrycznych żyłach i koncentryczne z jedną żyłą w postaci ekranu. Produkowane są także
przewody wielożyłowe np. do standardu Bi-Amp (przewody czterożyłowe), lub Tri-Amp
(przewody sześciożyłowe). Przekrój żyły powinien być dobrany do obciążenia prądowego,
jakim będzie poddany przewód i powinien mieć jak najniższą rezystancję. Przy impedancji
kolumny głośnikowej na poziomie 4Ω przewód o rezystancji także 4Ω odbierze sam dużą
część mocy, która powinna dotrzeć do głośników. Przewód o przekroju 0,75mm

rezystancję 46mΩ/m, więc na odcinku 50 metrów ma rezystancję 2,3Ω. Przy impedancji
kolumny głośnikowej wynoszącej 4Ω strata mocy na samym przewodzie będzie naprawdę
duża. Przewodów koncentrycznych należy używać w miejscach narażonych na zakłócenia
elektryczne. Do łączenia przewodów głośnikowych używane są wtyki i gniazda TS, XLR, EP
i Speakon. Ten ostatni staje się powoli obowiązującym standardem w przewodach
głośnikowych. Niektóre wzmacniacze i kolumny posiadają także złącza zaciskowe i/lub
złącza bananowe. Czasem stosowane są płaskie konektory Faston.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 19. Przewód głośnikowy płaski. Przekroje od 0,75mm

do 10mm

[8]

Rys. 20. Przewód głośnikowy koncentryczny. Przekroje od 2,5mm

do 4mm

[8]

Rys. 21. Przewód głośnikowy wielożyłowy – 4x4mm

+ 2x6mm

[8]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jaką konstrukcję ma przewód symetryczny mikrofonowy?

Jaką konstrukcję ma przewód niesymetryczny?

Do czego służy direct box?

Jaką konstrukcję ma przewód głośnikowy płaski?

Jaką konstrukcję ma przewód głośnikowy koncentryczny?

Jaki wpływ ma rezystancja przewodu na moc sygnału wysyłanego do kolumny
głośnikowej?

Jakie wtyki mają zastosowanie w przewodach głośnikowych?

4.4.3. Ćwiczenie

Ćwiczenie 1

Za pomocą elektronicznego miernika (omomierza) dokonaj pomiaru rezystancji

przewodów głośnikowych o przekrojach 0,75mm

, 1mm

, 2mm

i 4mm

na odcinku 20

metrów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy,

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zmierzyć długości przewodów,

odizolować żyły przewodu głośnikowego,

dokonać pomiaru rezystancji przewodu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przewody głośnikowe o przekrojach 0,75mm

, 1mm

, 2mm

, 4mm

−

nóż monterski,

−

miernik elektroniczny.

Ćwiczenie 2

Wykonaj przewód zamieniający sygnał symetryczny na niesymetryczny z wtykami XLR

i TS.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy,

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

zdjąć główną izolację z przewodu i izolację z żył,

wskazać różnicę w budowie obu typów przewodów,

zdjąć odpowiedni odcinek izolacji z obu końców przewodu symetrycznego,

przylutować wtyk TS,

przylutować wtyk XLR,

zewrzeć prawidłowo piny we wtyku XLR,

sprawdzić omomierzem poprawność wykonania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przewód symetryczny,

−

przewód niesymetryczny,

−

nóż monterski,

−

lutownica grzałkowa,

−

tinol,

−

kalafonia,

−

wtyk XLR,

−

wtyk TS,

−

miernik uniwersalny.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wskazać

różnice

między

przewodem

symetrycznym,

niesymetrycznym?

□

wskazać zastosowanie przewodu symetrycznego?

□

wskazać zastosowanie przewodu niesymetrycznego?

□

wskazać zaletę koncentrycznego przewodu głośnikowego?

□

wyjaśnić jak jest zbudowany przewód multikorowy?

□

przylutować przewód do wtyku?

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Wtyki

4.5.1. Materiał nauczania

Wtyki używane w zastosowaniach profesjonalnych odgrywają dużą rolę i są ważnym

elementem toru fonicznego. Ich jakość jest ma wpływ na jakość sygnału. Muszą posiadać
dużo większą trwałość i odporność mechaniczną, niż ich domowe odpowiedniki. Niezwykle
ważna jest jakość styków, gdyż od niej zależy poziom szumów, czy też rezystancja przejścia.
Większość profesjonalnych wtyków posiada metalową obudowę a powierzchnia styków jest
wykonana z materiałów o niskim współczynniku korozji. Wprawdzie koszt dobrego wtyku
jest dużo wyższy od produktu „no name”, ale odpłaci nam za to brakiem problemów
z jakością dźwięku, czy tolerancją na urazy mechaniczne.

Pierwszym wtykiem kojarzonym z zastosowaniem profesjonalnym jest wtyk XLR

(potocznie nazywany czasem wtykiem Canon). Używany jest w kablach niskosygnałowych
symetrycznych i niesymetrycznych. Wtyk XLR używany jest także w przewodach
głośnikowych, ale w tej roli występuje coraz rzadziej. Jako wtyk głośnikowy najczęściej był
stosowany w scenicznych monitorach odsłuchowych. Najpopularniejszą odmianą wtyku XLR
jest złącze trzystykowe, ale istnieją odmiany czterostykowe i pięciostykowe. Obudowy
wtyków XLR wykonywane są jako proste lub kątowe. We wtyku żeńskim (female) znajduje
się zatrzask blokujący złącze z wtykiem męskim (male), zabezpieczające przed
przypadkowym rozłączeniem.

Wtyk XLR ma także zastosowanie poza akustyką. Tego złącza używa standard DMX do

sterowania scenicznych, inteligentnych urządzeń świetlnych.

Rys. 22. Wtyk XLR żeński (female) i męski (male) [9]

Rys. 23. Wtyk XLR pięciostykowy żeński i męski [9]

Rys. 24. Wtyk XLR żeński i męski w obudowie kątowej [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Drugim wtykiem pod względem popularności jest wtyk TRS i jego monofoniczne

odmiana TS (popularnie nazywany Jack stereofoniczny i Jack monofoniczny). Opracowany
został na potrzeby telefonii przewodowej, a później trafił do sprzętu akustycznego. Używany
jest w przewodach niskosygnałowych symetrycznych (TRS) i niesymetrycznych (TS). TS był
najbardziej popularnym wtykiem stosowanym w przewodach głośnikowych. W wersji
głośnikowej profesjonalne odmiany wtyku TS mają masywniejszą obudowę niż ich
niskosygnałowy odpowiednik. Wtyk TRS jest najczęściej używany w przewodach
insertowych i słuchawkach studyjnych, rzadziej jako złącze symetryczne. Występuje
w obudowach prostych i kątowych.

Rys. 25. Wtyk TS w obudowie prostej i kątowej (Jack monofoniczny 6,3 mm) [9]

Rys. 26. Wtyk TRS w obudowie prostej i kątowej (Jack stereofoniczny 6,3 mm) [9]

Rys. 27. Wtyk TS głośnikowy [9]

Wtyk RCA (popularny chinch) ma zastosowanie wyłącznie w liniach niskosygnałowych.

Stosowany jest zarówno w sprzęcie audio i wideo profesjonalnym, jak i amatorskim. Oprócz
zastosowań analogowych wtyki i gniazda RCA występują także jako współosiowe (ang.
coaxial) złącza cyfrowe SPDIF.

Rys. 28. Wtyk RCA (Chinch) [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Speakon jest wtykiem specjalnie zaprojektowanym do przewodów głośnikowych.

Posiada dużą powierzchnię styku i zabezpieczenie przed wysunięciem z gniazda poprzez
obrót wtyku w gnieździe, lub poprzez zatrzask. Występuje jako złącze dwustykowe,
czterostykowe i ośmiostykowe. Wtyk czterostykowy jest wykorzystywany do zasilania
kolumn głośnikowych w systemie Bi-Amp. śyły przewodu nie są lutowane do pinów, lecz
kontrowane wkrętem z zastosowaniem klucza imbusowego. Stosowane są obudowy proste
i kątowe.

Rys. 29. Wtyk Speakon z zabezpieczeniem obrotowym i zatrzaskowym [9]

Najmniej popularnym wtykiem głośnikowym jest wtyk EP. Z wyglądu przypomina wtyk

XLR, ale układ styków jest nieco inny. Występuje jako złącze czterostykowe.

Rys. 30. Wtyk EP żeński i męski [10]

Wtyki RJ45 do sieci ethernetowej także mają swoją profesjonalną odmianę. Coraz

częściej sprzęt akustyczny jest wyposażany w złącza sieciowe. Aby sprostać podwyższonym
wymaganiom mechanicznym, dla sprzętu elektroakustycznego, wtyk RJ45 został zamknięty
w obudowie zewnętrznej wtyku XLR i posiada zaczep do zatrzasku w gnieździe tego samego
standardu, zapobiegające przypadkowemu rozłączeniu.

Rys. 31. Wtyk RJ45 w obudowie wzmocnionej [9]

W sprzęcie elektroakustycznym występują także złącza dedykowane konkretnym

urządzeniom lub występujące bardzo rzadko. Są to złącza Mini Jack 3,5mm (najczęściej
wykorzystywane jako złącze słuchawkowe w domowym sprzęcie audio i w komputerowych
kartach dźwiękowych), D-Sub (m.in. do przesyłania analogowego sygnału z karty graficznej
do monitora), Phoenix (spotykane we wzmacniaczach mocy), wielostykowe złącza do
multikorów lub MIDI (ang. Musical Instrument Digital Interface) – tzw. standard DIN-5 m.in.
do elektronicznych instrumentów muzycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 32. Mini Jack 3,5mm i MIDI [9][11]

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie zastosowanie ma wtyk XLR?

Jakie zastosowanie ma wtyk TRS i TS?

Jakie zastosowanie ma wtyk Speakon i EP?

Jakie zastosowanie ma wtyk RJ45?

4.5.3. Ćwiczenie

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj i nazwij wtyki stosowane w urządzeniach akustycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

prawidłowo rozróżniać typy wtyków,

wskazać zastosowanie wtyków,

odróżnić wtyk standardu męskiego od żeńskiego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wtyki XLR, TRS, TS, Speakon, EP, RJ45, MIDI, mini jack.

Ćwiczenie 2

Wykonaj przewody głośnikowe Speakon-Speakon i TS-TS.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy,

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

odizolować odpowiednią część płaskiego przewodu głośnikowego.

rozmontować wtyki TS.

przylutować żyły we wtykach TS.

zmontować wtyki TS,

odizolować odpowiednią część koncentrycznego przewodu głośnikowego.

rozmontować wtyki Speakon

zamocować żyły we wtykach Speakon.

10)

zmontować wtyki Speakon,

11)

sprawdzić omomierzem prawidłowość wykonania przewodów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wtyki głośnikowe TS,

−

wtyki głośnikowe Speakon,

−

przewód głośnikowy płaski,

−

przewód głośnikowy koncentryczny,

−

nóż monterski,

−

lutownica grzałkowa,

−

omomierz

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

odróżnić wtyk męski od żeńskiego?

□

nazwać wtyki używane do łączenia sprzętu elektroakustycznego?

□

wymienić zastosowanie poszczególnych wtyków wykorzystywanych w
łączeniu urządzeń elektroakustycznych?

□

wykonać przewód głośnikowy z wtykami TS?

□

wykonać przewód głośnikowy z wtykami Speakon?

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Łączenie urządzeń

4.6.1. Materiał nauczania

Jedną z podstawowych umiejętności realizatora dźwięku jest umiejętność szybkiego

i bezbłędnego podłączania wszystkich elementów toru akustycznego. W zależności od celu,
jaki chce osiągnąć, to samo urządzenie może pracować w różnych miejscach toru
akustycznego. Podstawowym warunkiem sprawnego łączenia urządzeń jest znajomość
topografii wewnętrznej konsolety mikserskiej i roli poszczególnych urządzeń w torze
akustycznym. Poszczególne typy konsolet mają różne możliwości wewnętrznego krosowania
sygnału i co za tym idzie różne układy wejść i wyjść. Łączenie urządzeń zewnętrznych do
konsolety, jak i łączenie urządzeń ze sobą ułatwia krosownica. Poszczególne modele
krosownic także różnią się funkcjonalnie między sobą, więc niezbędna jest znajomość
instrukcji obsługi do efektywnego jej wykorzystania.

Rys. 33. Krosownica firmy Behringer [12]

Przy łączeniu urządzeń o różnych standardach gniazd wejściowych i wyjściowych

zachodzi potrzeba użycia tzw. przejściówki, lub przewodu o wtykach dopasowanych do
konstrukcji gniazd. Dostępnych jest wiele modeli przejściówek i przewodów. Wykonanie we
własnym zakresie przejściówki zintegrowanej w jednej obudowie jest albo niezwykle trudne
albo niemożliwe. Wykonanie przewodu zakończonego wymaganymi wtykami, przy
znajomości sposobu ich połączeń jest jak najbardziej wykonalne. Należy tylko pamiętać
o wykorzystaniu dobrych jakościowo komponentów, co zapewni bezawaryjną pracę i brak
zakłóceń w przesyłanym sygnale. Schematy połączeń przewodów przejściowych znajdują się
na rysunku 40. Również przewody insertowe można wykonać samodzielnie, a schemat
połączeń znajduje się na rysunku 36. Schematy połączeń innych przewodów
wykorzystywanych przy połączeniach urządzeń elektroakustycznych znajdują się na
rysunkach 34, 35, 37, 38, 39 i 41.

Rys. 34. Schematy połączeń przewodów symetrycznych. [13]

Rys. 35. Schematy połączeń przewodów niesymetrycznych. [13]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 36. Schematy połączeń przewodów insertowych [13]

Rys. 37. Schemat połączeń przewodu głośnikowego Speakon jednokanałowego i dwukanałowego (Bi-Amp)

[13]

Rys. 38. Schemat połączeń przewodu głośnikowego EP [13]

Rys. 39. Schemat połączeń przewodu głośnikowego XLR [13]

Rys. 40. Schemat połączeń przewodu głośnikowego XLR – Speakon i XLR – TS [13]

Rys. 41. Schemat połączeń przewodu głośnikowego TS [13]

Rys. 42. Przejściówka XLR żeński – TS [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 43. Przejściówka XLR męski – TS [9]

Rys. 44. Przejściówka gniazdo TS – XLR żeński [9]

Rys. 45. Przejściówka gniazdo TS – XLR męski [9]

Rys. 46. Przejściówka XLR żeński – XLR żeński. Przydatna np. do wykorzystania linii mikrofonowej

w multikorze jako linii powrotu [9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 47. Przejściówka gniazdo RCA – XLR męski [9]

Rys. 48. Przejściówka RCA męski – XLR męski [9]

Rys. 49. Przejściówka głośnikowa Speakon – XLR męski [9]

Rys. 50. Przejściówka głośnikowa Speakon – XLR żeński [9]

Dostępne są także gotowe przewody pozwalające na przejście z jednego standardu wtyku

na inny. Oprócz przewodów, które można wykonać we własnym zakresie, są także
niewykonalne w warunkach warsztatowych np. kable optyczne posiadające rdzeń
ś

wiatłowodowy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 51. Przewód przejściowy XLR męski – TSR [11]

Rys. 52. Przewód przejściowy, głośnikowy TS – Speakon [11]

Rys. 53. Przewód przejściowy, głośnikowy TS – „banan” [11]

Rys. 53. Przewód przejściowy, głośnikowy TS – Faston [11]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 47. Przewód insertowy TRS – 2x TS [11]

Rys. 48. Przewód optyczny

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Czym charakteryzują się wtyki męskie?

Jakie zastosowanie ma krosownica?

Jakie wtyki są stosowane w przewodach głośnikowych?

Do czego służą przejściówki?

4.6.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj schematy połączeń dla przewodów:

−

symetrycznych XLR – XLR, XLR – TRS i TRS – TRS,

−

przejściówki XLR – TRS,

−

przewodów insertowych TRS – 2xTS, TRS – 2xXLR, TRS – 2xRCA,

−

przewodów głośnikowych Speakon – Speakon, Speakon Bi-Amp – Speakon Bi-Amp,
XLR – XLR.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

zapoznać się ze schematami połączeń dla przewodów symetrycznych,

zapoznać się ze schematami połączeń dla przejściówek,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zapoznać się ze schematami połączeń przewodów insertowych,

zapoznać się ze schematami połączeń przewodów głośnikowych,

narysować schematy połączeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Wykonaj przewód insertowy TRS-2xTS i TRS-2xXLR. Wykonaj przewód przejściowy

Speakon-TS.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zorganizować stanowisko pracy,

zapoznać się z instrukcją ćwiczenia,

zapoznać się z instrukcją obsługi urządzeń,

rozmontować wtyki TRS i TS,

odizolować odpowiednie odcinki przewodu,

przylutować żyły przewodu do styków wtyku,

rozmontować wtyki TRS i XLR,

odizolować odpowiednie odcinki przewodu,

przylutować żyły przewodu do styków wtyku,

10)

rozmontować wtyk Speakon i TS.

11)

zamocować żyły we wtyku Speakon,

12)

przylutować żyły we wtyku TS,

13)

sprawdzić za pomocą omomierza poprawność połączeń wszystkich wykonanych
przewodów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przewód niskosygnałowy symetryczny,

−

przewód niskosygnałowy niesymetryczny,

−

przewód głośnikowy dwużyłowy,

−

przewód głośnikowy czterożyłowy,

−

nóż monterski,

−

lutownica oporowa,

−

tinol,

−

wtyki XLR, TRS, TS, Speakon.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wykonać przewody głośnikowe 2xTS?

□

wykonać przewody głośnikowe 2xSpeakon?

□

wykonać przewody insertowe z wtykami TRS-2xRCA?

□

wykonać przewody insertowe z wtykami TRS-2xXLR?

□

wykonać przewody insertowe z wtykami TRS-2xTS?

□

wykonać przewody niesymetryczne z wtykami 2xXLR, 2xTRS,
2xRCA?

□

wykonać przewody symetryczne z wtykami 2xXLR i 2xTRS?

□

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 odpowiedzi. Tylko jedna jest
prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie stawiając w odpowiedniej rubryce znak X.
W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego rozwiązanie na
później i wróć do niego, gdy pozostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Standardowy maksymalny czas nagrania na płycie CD-DA wynosi

74 minuty.

60 minut.

78 minut.

82 minuty.

Zapis w magnetofonie DAT odbywa się za pomocą

dwóch głowic stacjonarnych.

jednej głowicy ośmiościeżkowej.

wirującej ukośnie głowicy.

wirującej równolegle głowicy.

Wtyk EP jest wtykiem

niskosygnałowym.

głośnikowym.

insertowym.

cyfrowym.

Pojemność dyskietki w standardzie HiMD to

780MB.

1.2GB.

1.44MB.

1GB.

Sygnał symetryczny przesyłany jest przewodem

dwużyłowym.

trzyżyłowym.

dwużyłowym lub trzyżyłowym w ekranie.

czterożyłowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pojemność płyty SACD wynosi

1GB.

4.7GB.

800MB.

870MB.

Wtyk Speakon jest wtykiem

ethernetowym.

insertowym.

głośnikowym.

niskosygnałowym.

Przewód głośnikowy wykonany jest najczęściej

ze stopu aluminium z miedzią.

ze stopu miedzi z platyną.

z aluminium.

z miedzi beztlenowej.

Dla płyt CD/DVD szkodliwe jest

promieniowanie UV.

pole magnetyczne zmienne.

pole elektryczne.

pole magnetyczne stale.

10.

Krosownica służy do

połączeń między urządzeniami.

zamiany sygnału elektrycznego na optyczny.

zamiany sygnału symetrycznego na niesymetryczny.

zamiany sygnału niesymetrycznego na symetryczny.

11.

Sygnał symetryczny nie powinien być przesyłany powyżej

75 metrów.

50 metrów.

100 metrów.

1 kilometra.

12.

Urządzenie do konwersji sygnału niesymetrycznego na symetryczny

Blue Box.

Direct Box.

Multikor.

Splitter.

13.

Obszar na płycie CD-R. w którym zapisane są prędkości nagrywania i dane producenta to

TOC.

ATIP.

ATRAC.

ADIP.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14.

Do lutowania elementów w kablach i urządzeniach elektronicznych jako substancji
pomocniczej można użyć

pasty lutowniczej.

kalafonii.

rozcieńczonego kwasu.

rozpuszczalnika.

15.

Standard RACK określa

prędkość transmisji sieciowej.

system kodowania DVD Audio.

wymiary płyt czołowych urządzeń.

sposób łączenia sygnałów symetrycznych z niesymetrycznymi.

16.

Kabel mikrofonowy symetryczny powinien mieć oporność falową

poniżej 100Ω.

powyżej 100Ω.

150Ω.

powyżej 150Ω.

17.

Minimalny czas jednego nagrania na płycie CD Audio to

60 sekund.

2 sekund.

20 sekund.

4 sekundy.

18.

Rozdzielczość bitowa w standardzie CD audio wynosi

16 bit.

24 bity.

32 bity.

48 bit.

19.

Nośnik MiniDisc zapisywany jest za pomocą technologii

magnetooptyczną.

laserową.

głowicą wirującą.

holograficznie.

20.

Ftalocyjanina to substancja stosowana

w warstwie zapisywalnej płyt CD-R/DVD±R.

do izolacji pomiędzy żyłami w kablu symetrycznym.

do izolacji pomiędzy żyłą a ekranem.

do warstwy chroniącej płytę CD przed promieniowaniem jonizującym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko:...........................................................................................

Konserwacja sprzętu dźwiękowego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Urbański B.: Elektroakustyka w pytaniach i odpowiedziach – dżwięk…. płyta….
taśma…. . WN-T, Warszawa 1984,

Sereda J.: Elektroakustyka na scenie i estradzie. WKiŁ, Warszawa 1977,

Sztekmiler K.: Podstawy nagłaśniania i realizacji nagrań – podręcznik dla akustyków.
Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2003.

Strony internetowe:
4.

http://www.dysan.ab.pl/

http://www.sony.pl/

http://www.hhb.co.uk/

http://www.sandisk.com/

http://www.klotz-ais.com/

http://www.neutrik.com/

10.

http://www.amphenol.com/

11.

http://www.monstercable.com/

12.

http://www.behringer.com/

13.

http://www.sommercable.pl/

14.

http://www.sirus-audio.com/

15.

http://www.skbcases.com/

Strony internetowe z dnia 30.09.2007 r.