Historia doktryn politycznych i Nieznany

Słownik doktryn politycznych i prawnych Literatura—> Szlachta, Żegocki#

1)Kalifat Bliskowschodni: 
a)wyznawcy są ze sobą bardzo skłóceni i nieskłonni do kompromisów b)brak
tolerancji dla kultury Zachodu 
c)dyktat mniejszości#

Relatywizacja filozoficzna—> kwestionowanie rzeczywistości#

2)Grecja (kolebka polityki) a)demokracja ateńska b)totalitaryzm spartański#

3)Filozofia/nauka prawa—> zbiór myśli polityczno-prawnych 
a)Nicolo Machiavelli—> realizm polityczny „Istnieje tylko państwo i polityka
państwa” b)Kościół jest instrumentem rządzenia#

Doktryny Starożytnego Bliskiego Wschodu#
1)Powoływanie się na religie monoteistyczne i politeistyczne 2)System
monarchiczny/despotyczny#
 
2)Legitymizacja władzy (religijna) 
a) Egipt:#
-Faraon jest istotą boską 
-Kapłani rządzą Egiptem 
-Piramida—> budowanie świątyń ku czci faraona (świątynia) 
-Stały system prawny 
b) Monarcha#
 
3)Kapłani pełnią przewodnią rolę w rządzeniu państwem w krajach basenu
Morza Śródziemnego #

4)Demokracja pustynna (państwo żydowskie): 
a) plemiona Izraela tworzyły federacje 
b) równość członków wspólnoty 
c) przymierze Boga z ludem Izraela—> zalążek umowy społecznej 
d) komuny żydowskie 
e)nomadyzm—> luźna struktura 
f)wybrany członek narodu żydowskiego (król) rządzi nim—> elementy
demokracji, brak pokrewieństwa z Bogiem 
g)brak elementu misyjności (szerzenie religii w innych państwach)—>
Izolacja Żydów—> jednakże istniały enklawy żydowskie m.in. w Afryce 
h)diaspora żydowska—>niewola babilońska 

Strona z

i)religia miała na państwo odmienny wpływ niż np. w Egipcie 
j) „niewidzialny Bóg”#

I Grecja—> po I kolonizacji jońskiej, kultura grecka rozprzestrzeniła się na
okoliczne tereny, wyspy (powstanie Jonii w Azji Mniejszej)#

1)Charakter kolonii i ich różnice: 
a) cele (rybołówstwo, sztuka, filozofia itd.) 
b) język 
c) prawo 
d) kultura i poziom cywilizacyjny 
e) kolonializm prowadzony przez kolonie—>uzależnione od Aten #

2)Miasta-państwa:#
a)Ateny—> rządy arystokratyczne/oligarchiczne/tyrania, lider Związku
Morskiego 
b)Sparta—> rządy autorytarne/ po wojnie peloponeskiej została uznana
hegemonem i zdominowała Ateny: 
-spartiaci—> obowiązek wojskowy 
-periojkowie—> kupcy/rzemieślnicy itp. 
-heloci (brak praw obywatelskich)—> niewolnicy/ludność podbita/byli
większością #

3)Platon—>zafascynowany ustrojem spartańskim, jego porządkiem,
surowością (tyrania) 
Demokracja prowadzi do anarchii#
 
4)Arystoteles—> każdy kraj oraz jego ludność ma prawo decydowania o
swym ustroju (demokracja) #

5)Demokracja ateńska: 
a)”psucie się” demokracji—> oligarchizacja i nepotyzm 
b) egalitaryzm obywatelski (równość obywateli, każdy ma możliwość
osiągnięcia wszystkiego)—> w teorii c) brak tolerancji dla osób wybijających
się ponad innych 
d) autarkia—> samowystarczalność 
e) ograniczenie terytorialne i demograficzne 
f) flota decydowała o potędze Aten#
 
6)Antropomorfizacja bogów: 
a)ingerencja w życie ludzi:#
-Iliada, Odyseja#

Strona z

Wyrocznia delficka—> porady polityczne, wojenne i społeczne#

Wykład II (zastępstwo)#

Grecja#

1)Ustrój:#
a)wojsko—> (pieniądze wyznaczają zakres praw politycznych)#
-arystokracja (konnica)#
-falanga—> rynsztunek jest tani, więcej osób jest w stanie sobie na niego
pozwolić, więcej osób zyskuje prawa polityczne—> przekształcenie się
ustroju w oligarchię#
c)demokracja ateńska#

Dobro wspólne jest ponad dobrem indywidualnym#

Obywatel udzielający się politycznie—>cnotliwy człowiek, bogaty duchowo,
inteligentny#

2)Relacja między wspólnotą, a jednostką:#
a)wychowawcza forma wspólnoty#
b)wspólnota—>przestrzeń mająca kształtować moralność, pojęcie o prawie i
erudycji Greka#

Tukidydes, Wojna Peloponeska#
Arystoteles—> są 3 filary demokracji ateńskiej: wolność (możliwość
wypowiedzenia się na agorze w sprawach polis), równość (praw
politycznych), praworządność#

Sparta—> porządek, brak kultury, autorytaryzm#

3)Platon:#
a)negatywny stosunek do demokracji#
b)system ustrojowy na bazie Sparty#
c)poszukiwanie prawdy#
d)ludzie nie są z natury równi, ludzie posiadający lepsze predyspozycje
powinni rządzić resztą#
e)wolność—> wolność mówienia rzeczy bezsensownych#
f)nienawiść wobec sofistów—> idea nauczania umiejętności politycznych
(ludzie z takimi umiejętnościami się rodzą i powinni zostać wykształceni i
wyselekcjonowani na elitę rządzącą)#

Strona z

g)bardzo niewiele osób widzi idee prawdy, piękna i sprawiedliwości#
h)rządzić powinni mędrcy rozumiejący idee sprawiedliwości#
i)Sparta—> ustrój stabilny, klarowny, odporny na czynniki zewnętrzne#
j)wysoka pozycja kobiet—>Sparta (kwestia rozrodczości, „hodowanie”
wojowników i filozofów):#
-eliminacja „niepotrzebnych” noworodków#
-koszarowanie #
-kultura duchowa i fizyczna#
-„szkolenie” polityczne#
-wyselekcjonowanie jednostek do ich ról w społeczeństwie#
k)rządy przemocą i propagandą („szlachetne kłamstwo”—> podtekst
religijny, stworzenie duszy przez bogów, zhierarchizowanie społeczeństwa)#

Ścieżka kariery urzędniczej w Rzymie—> powierzanie ważnych i istotnych
miejsc w państwie osobom, które się na tym znają i się do tego nadają #

Marzenie Platona—> rządy ludzi kierujących się cnotą i wiedzą#
Wolność i równość—>ciągła degeneracja ludzi#

Dialogi polityki#
Państwo prawa Platona:#
a)spętanie ludzi#
b)kara śmierci dla wszystkich (łącznie z rządzącymi), którzy łamią prawo#
c)prawo jest najwyższą wartością—> restrykcyjny system prawa#
d)polis przy pomocy reguł i sprawiedliwości ma wykształcić przykładnych
obywateli#
e)tajna policja#
f)zakaz migracji#
g)cenzura#
h)teoretyczne założenia totalitaryzmu#
i)elita rządząca#
j)zmilitaryzowana rzeczywistość spartańska#

Człowiek pozbawiony zewnętrznego nadzoru stoczy się do zwierzęcia#

4)Arystoteles—> założyciel Lykeonu, nauczyciel Aleksandra Macedońskiego#
a)przeciwny idei świata idealnego#
b)empiryczne nastawienie filozoficzne#
c)teoria ma wyrastać z faktów (poznawanie świata zmysłami—>
zainteresowanie nauką przyrody)#
d)poszukiwanie rzeczy najlepszych z tych będących pod ręką (nie
kierowanie się ideałami utopijnymi)—> realizm#

Strona z

e)polis ważniejsza od jednostki#
f)funkcja wychowawcza państwa#
człowiek dobry—>człowiek mądry#
g)pozostawienie większej swobody ludziom niż Platon (umiejętności
intelektualne i moralne są niebezpieczne, gdyż mogą być niewłaściwie
wykorzystane)#
h)człowiekiem ma kierować rozum, a nie osobiste pobudki i podstawowe
potrzeby—> poszukiwanie złotego środka#
i)nie ma uniwersalnego rozwiązania dla wszystkich ludzi i dla każdej sytuacji#
j)człowiek jest z natury istotą społeczną, potrzebującą kontaktu z innymi#

Organizacja/wspólnota polityczna uzupełnia istotę ludzką#

5)Idea sprawiedliwości Arystotelesa:#
a)wyrównująca—> rozkład dóbr:#
-negacja sztywnych zasad Platona#
-nierówność w rozdawaniu praw politycznych (ilość głosów zależy od tego
ile ludzie wnieśli w życie publiczne)#
-liczy się wartość przedmiotu transakcji (każdego czeka taka sama kara czy
nagroda za jakiś czyn, każdy płaci tyle samo za jakieś przedmioty itp.)#
-złoty środek pomiędzy demokracją, a systemem platońskim#
b)rozdzielająca (system mieszany):#
-W świecie starożytnym Arystotelesa przeważają systemy demokratyczne i
oligarchiczne#
-Zastąpienie losowania wyborami (wybór osób, które nadają się do rządzenia
i które swym postępowaniem to udowodnili)#
-Połączenie oligarchii z demokracją#
-Każdy może głosować lecz rządzą najlepsi za zgodą pozostałych#
-Dążenie do sytuacji, w której ludzie są wobec siebie w zbliżonej sytuacji
majątkowej#
-cenzus majątkowy#

Wykład III#

1)Hellenizm—> Aleksander Wielki (symbolicznie do upadku
Konstantynopola)#
a)zjawisko filozoficzno-polityczne#
b)idea dobrego prawa#

2)Aleksander Wielki#

Strona z

a)z jednej strony znakomity wojskowy i polityk, a z drugiej zbrodniarz
wojenny#
b)Macedończycy—> barbarzyńcy, prymitywna monarchia (wg Greków)#
c)Wojna—> niesienie kultury helleńskiej na wschód, mieszanie się obu z nich#
d)Tolerancja kulturowa#
e)Egipt/Persja—> dostosowanie się do zwyczajów ludności podbitej
(przyjęcie apostazji—> boskość Aleksandra)#
f)powrót do idei herosa (ubóstwienie Aleksandra)#

1)Epikureizm (Epikur):#
a)brak ingerencji bogów w życie ludzkie#
b)życie w stanie zadowolenia, szczęście#
c)życie w cnocie/prawe—> nauki Arystotelesa#

2)Cynizm#

3)Stoicyzm (Zenon z Kition)—> wpływ na kształtowanie się chrześcijaństwa
i myślenie w Imperium Romanum:#
a)akceptacja każdego ustroju, który jest sprawiedliwy—> dobry dla
obywateli (forma republikańska/cezaryzmu)#
b)konkretna forma ustrojowa nie decyduje o tym czy ludziom żyje się
dobrze czy źle#
c)dobry człowiek=dobry obywatel#
d)rozpad idei polis i utworzenie Imperium—> początkowo obojętność
polityczna#
e)przejęcie pojęć prawa natury (sumienie)—> jeżeli działa się wbrew niemu
dręczą osobę wyrzuty sumienia#
f)cel życia—> życie bez dyskomfortu duchowego#
g)prawa człowieka odnoszą się do wszystkich (nawet do niewolników)—>
równość#
h)światem rządzi kosmiczny rozum, który wszystko przenika#
i)rozum ludzki został stworzony przez boga/bogów (monoteizm i politeizm)#
j)poszukiwanie złotego środka#

4)Relacja między prawem stanowionym, a naturalnym:#
a)prawo pozytywne ma odzwierciedlać prawo naturalne#
b)prawo pozytywne niesprzeczne ze sprawiedliwością nigdy nie będzie
niezgodne z prawem naturalnym—> dobre prawo#

Seneka (stoik rzymski)#

Epiktet (niewolnik)#

Strona z

Marek Aureliusz (cesarz)—> prawo Cesarstwa nie powinno być sprzeczne z
prawem naturalnym#

Filozofia przyrody (Demokryt z Abdery)—> człowiek z natury jest rozsądny#

Filozofie helleńskie—> odejście od obowiązujących norm społecznych#

Rozróżnienie prawa na stanowione, naturalne i zwyczajowe—> wg filozofów#

II Rzym#

Założenie Rzymu 753 r. p.n.e#

Pierwsze instytucje prawne—> ok. 575 r. p.n.e#

410 r. złupienie Rzymu przez Alaryka (Ostrogoci)#

429 r. złupienie Płn. Afryki przez Wandalów#

476 r. zlikwidowanie Zachodniego Rzymu przez Odoakra#
Karol Wielki, Cesarstwo Rzymskie, Święte cesarstwo Rzymskie Narodu
Niemieckiego, Mussolini#

1)Rzym—> Lacjum#
a)zachowanie tradycji państwa-miasta:#
-konfederacja miast państw etruskich#
-dynastia Tarkwiniuszy (ostatni—>Tarkwiniusz Pyszny)#
b)tradycja antymonarchiczna (test Gajusza Juliusza Cezara—> trzykrotne
odepchnięcie korony podawanej przez Marka Antoniusza)#

2)509 r. p.n.e (Republika)—> „złota tradycja”:#
a)formowanie się prawa publicznego#
b)bogactwo ekonomiczne (wojny i podboje)#
c)aparat militarno-państwowy#
d)opanowanie całego Morza Śródziemnego#
e)greckie teatry—> rzymskie amfiteatry#
f)technika inżynieryjna—> akwedukty (kultura grecka)#
g)kompleks grecki (przejęcie greckiej religii, mitologii, filozofii)#
h)kierowanie się cnotą i surowością obyczajów#
i)Hellenizm—> kto szanuje prawo rzymskie, płaci podatki itp. może
zachować swoją kulturę i religię#

Strona z

j)wielokulturowość#
k)idea rządu mieszanego (konsulowie—> monarchia, senat—> arystokracja,
zgromadzenia ludowe—> demokracja)#
l)dyktatura—> instytucja prawna (uchwalana przez senat)#
m)rządy centralne z ramienia prawa#
n)ogłaszanie wszystkich uchwał senatu#

3)Napięcia pomiędzy różnymi stanami (zwłaszcza okres schyłkowej
republiki)#
a)różnice majątkowe#
b)konflikt między starą arystokracją, a ekwitami—> optymaci#
c)konflikt w grupie plebsu miejskiego i części ekwitów—> popularzy#
d)biedota rzymska—> łatwa do manipulowania#
e)reformy Grakchów (powstanie ludowe, śmierć braci)#

Obywatele rzymscy—> przywileje wynikające z obywatelstwa i urodzenia
(np. honorowa śmierć)#

Rozrost Rzymu—> rozdawnictwo obywatelstwa rzymskiego, spadek
znaczenia zgromadzeń ludowych (zbyt dużo lub zbyt mało członków—>
brak zainteresowania), teoretycznie jedna z przyczyn rozpadu Imperium
Romanum (nadawanie obywatelstwa barbarzyńcom#

Dyktatura Mariusza—> zlikwidowanie wojsk zaciężnych na wojsko zawodowe#

Dyktatura Sulli (zrezygnował)#

Konkurencja pomiędzy Pompejuszem, a Juliuszem Cezarem#

4)27 r. p.n.e Pryncypat:#
a)instytucje rzymskie oraz system terytorialny nie sprawdzały się po
powstaniu Imperium Romanum (ogrom terytorium)#
b)system mieszany to przeżytek—> jednowładztwo#
c)Oktawian August—> princeps senatus:#
-nie odrzuca całkowicie formy republiki—> zachowanie pozorów/fasady
republiki#
-zachowanie wszystkich instytucji łącznie z aparatem wojskowym, które pod
rządami jednej osoby będą lepiej funkcjonować#
d)obdarzanie cesarzy boskością#

Strona z

e)brak zasady dziedziczenia władzy ani wyboru cezara—> gwałtowna
rotacja cesarzy, walki o tron#

5)284-305 r. p.n.e Reformy Dioklecjana—> Dominat:#
a)rzeczywiste i wyłączne rządy cesarza dzięki wojsku (gwardia pretoriańska)#
b)skupienie władzy cesarskiej w jednym ręku#
c)pozostawienie Senatu jako element tradycji#
d)centralizacja i biurokratyzacja władzy (lokalni urzędnicy w prowincjach)#
e)brak zasady dziedziczenia władzy ani wybierania cezara#

Wykład IV#

I Polibiusz (republika), Marek Tuliusz Cyceron (schyłek republiki)#

1)Polibiusz (ok, 200-118 r. p.n.e):#
a)nauczyciel Korneliuszy (ród patrycjuszowski), znał Paulusa (reguła
Paulusa)#
b)polityk/filozof etyki/historyk#
c)cykliczność w dziejach oraz rozwoju państw (ewolucja ustrojów)#
d)poznanie historii i jej łańcuchów przyczynowo-skutkowych—> mądrość
polityczna#
e)nomotetyzm—> istnieją prawa, którymi rządzi się historia#
f)przeciwieństwo nomotetyzmu—> wydarzenia polityczne są wywoływane
przez bogów#

2)Poglądy Polibiusza:#
a)człowiekiem rządzi los i przeznaczenie—> niecałkowicie (Fortuna)#
b)czynnik ludzki—> skala państwa (racjonalizm, chwalenie ustroju
panującego w Rzymie)#
c)elita rządząca—> rządy rozumu#
d)pomieszanie ustrojów (Senat—> sprawiedliwy ustawodawca)#
e)laicyzacja władzy#

3)Cyceron (ok. 106-46 r. p.n.e)#
a)ekwita/senator/prawnik#
b)”O prawach i służebnościach”, zbiory retorskie—> dzieła Cycerona#
c)obrońca republiki—> został zabity po zabójstwie cezara#

4)Poglądy Cycerona:#
a)wszystko poza Rzymem było barbarzyństwem#
b)państwo jest wytworem instynktu społecznego ludzi#

Strona z

c)istotą państwa jest wspólnota obywateli#
d)ludzi łączy węzeł prawny (nietypowe—> brak odwołania się do prawa
naturalnego)—> pozytywizm prawniczy#
e)filozofia stoicka—> idea sprawiedliwości (przestrzeganie prawa)#
f)istota prawa—> ochrona posesoryjna, własność—> porządek i
bezpieczeństwo#
g)idea równości prowadzi do anarchii—> jedyną słuszną jest równość w
obliczu prawa (oprócz niewolników)#
h)koncepcja praw i obowiązków obywatelskich #
i)uszczegółowienie kompetencje urzędów—> magistratura, początki
biurokratyzacji#

Obowiązki obywatelskie (np. obejmowanie urzędów, czynny udział w życiu
politycznym)#

II Chrześcijaństwo#

Święty Piotr#

1)Żydzi:#
a)faryzeusze—> przyjście Mesjasza (bardzo niedługo)#
b)zeloci—> Mesjasz przyjdzie natychmiast jako odkupiciel, wojownik,
zwycięzca militarny nad Rzymianami#
c)saduceusze—> Mesjasz kiedyś się pojawi#

Zburzenie Świątyni Salomona—> diaspora żydowska#

Kolonizacja religijna—> przemianowanie części gmin żydowskich na
chrześcijańskie (nawracanie)#

2)Święty Paweł z Tarsu:#
a)różnice w wymaganiach wobec adresatów swoich listów#
b)aprobata dla władzy świeckiej, która ustala porządek—> nie jest
nieograniczona (jest omylna)#
c)każda władza świecka posiada genezę boską—> powstała z woli boskiej#
d)organy państwowe to obraz woli boskiej#
e)władca ma być realizatorem dobra, sprawiedliwości, możliwych oczekiwań
społecznych ludzi na ziemi#
f)nieograniczona równość społeczna (także niewolnicy i biedota)#
g)uświęcenie pracy fizycznej—> podniesienie jej do rangi cnoty równej
sprawiedliwości—> obowiązek pracy spoczywa na wszystkich#
h)siła chrystianizowania gmin—> praca i równość#

Strona

Gminy chrześcijańskie:#
a)nurt eschatologiczny—> ascetyzm życia (skromność)—> Rzymianie są
bezbożni, gdyż nadto używają życia:#
-cnotą jest odizolowanie się od świata zewnętrznego#
b)nurt nauki społecznej—> system społeczny, który jest przeznaczony dla
gminy, życie tak dobre jak poza gminą#
c)model adaptujący świat zewnętrzny do potrzeb chrześcijaństwa:#
-czynne włączenie się w świat zewnętrzny—> pokojowa nauka Jezusa
Chrystusa#
-brak izolacji#

Fundament społeczny—> sprawiedliwość, równość, praca#

Edykt mediolański 313 r—> tolerancja religijna ze szczególnym
uwzględnieniem chrześcijaństwa#

Julian Apostata—> próba zatrzymania procesu chrystianizacji#

Justynian—> nowy ustrój jest poddany rygorom chrześcijańskim#

3)Święty Augustyn (354 r)#
a)sekta manichejska#
b)Św. Ambroży—> nawrócenie Św. Augustyna#
c)noc mediolańska—> iluminacja/objawienie#
d)biskup pomocniczy (wikary)—> biskup Hippony #

Upadek Rzymu—> stopniowa dominacja sił szatańskich#

4)Podział na civitas Dei i civitas terrena (civitas diaboli)—> ślady
manicheizmu, państwo Boże, państwo szatana:#
a)civitas Dei—> ogół ludzi wierzących oraz ludzi zbawionych#
-wieczność jest sprawą boską (duchowość człowieka)#
b)civitas terrena—> ogół ludzi, którzy odrzucili chrześcijaństwo, którzy nie
poznali chrześcijaństwa oraz CI, którzy zostali po śmierci skazani na
potępienie#
-wszystko co dzieje się teraz#
-cielesność człowieka naraża nas na zło i wszelkiego rodzaju pokusy#

Zasada predestynacji—>Spór o to czy człowiek jest rodząc się
przeznaczony do zbawienia czy potępienia#

Strona

Kalwin—> teza o predestynacji, każdy jest z góry przeznaczony do
zbawienia lub potępienia (Bóg może ułaskawić kogoś po śmierci)#

5)Relacja państwo-Kościół:#
a)brak oczekiwań wobec państwa by stało się wyznaniowe#
b)Kościół nie musi zająć swojego stanowiska w polityce#
c)subsydiarność#
d)Kościół ma wspomagać państwo w działaniach sprawiedliwych i dobrych
dla społeczeństwa (o ile nie jest to sprzeczne z religią)#
e)Kościół musi zająć stanowisko przy każdym złym działaniu—> udzielenie
poręczenia, wzięcie przestępcę pod opiekę (szansa na skruchę i poprawienie
się pod opieką Kościoła—> pokuta)#
f)pokój to nie stan bez wojny—> by zachować pokój Kościół musi hamować
wszelką agresję pomiędzy ludźmi, nieagresywne rozstrzyganie konfliktów#

Jan XXIII—> encyklika (kierowana do wszystkich ludzi dobrej woli)#

Sprawiedliwość w państwie—> Najwyższy kapłan (papież)#

Walka o uniwersalizm cesarski#

6)Cezaropapizm (Cesarstwo Bizantyjskie):#
a)brak uregulowania następstwa tronu#
b)synteza tradycji zachodniej, helleńskiej (greckiej) oraz Aleksandra
Macedońskiego#
c)kodyfikacja Justyniana—> określenie pozycji cesarza jako władcę
absolutnego (jedyne źródło prawa, najwyższy sędzia, najwyższy wykonawca
prawa, najwyższy wojownik)#
d)kult natury boskiej cesarza—> symbolika bizantyjska (dwugłowy orzeł,
tron cesarski—> po prawicy lub lewicy siadał niewidzialny Chrystus)#
e)mozaiki i malarstwo bizantyjskie—> aureola nad głowami Justyniana i jego
żony#

7)Zasady cezaropapizmu:#
a)etyka dworska obracała się wokół świąt religijnych i ewangelicznych#
b)cesarz uważał się za mistyczną głowę Chrystusa—> każdy podlegał
cesarzowi#
c)władza religijna—> cesarz to namiestnik religijny, od jego woli religijnej nie
ma odwołania się#
d)władza duchowa—> pentarchia (5 patriarchów):#
-Rzym#
-Aleksandria#

Strona

-Antiochia#
-Konstantynopol (najważniejszy, pomiędzy władzą świecką, a duchową)#
-Jerozolima#
e)zasada sprawiedliwości i działanie dla dobra poddanych (co jest wolą
Boga, o czym decydował cesarz)#
f)cesarza powinna cechować bogobojność#

Wykład V#

Średniowiecze#

Załamanie się kultury europejskiej po upadku Zach. Cesarstwa Rzymskiego#

I okres średniowiecza (IX w.-XII w.)—> tradycja plemienna#

Karol Wielki—> teoria uniwersalizmu#

1)Plemiona barbarzyńskie:#
a)Longobardowie—> Italia#
b)Burgundowie#
c)Frankowie—> Francja/Niemcy#
d)Celtowie—> Anglia (do czasu), Irlandia/Szkocja#
e)Ostrogoci#
f)Wizygoci—> Hiszpania#
g)Wandalowie—> wybrzeże Afryki#

Berberowie i Arabowie—> Islam (VII w.), konkurowanie z kulturą europejską#

Polityczna mapa Europy—> Wiek X i XI#

Imperium bizantyjskie—> tradycja bliskowschodnia, organizm państwowy
wyposażony w silne prawo#

Imperia Islamu—> połączone więzami religii#

Imperium Karolińskie—> próba wznowienia tradycji Cesarstwa, budowanie
państwowości#

Legitymizacja władzy karolińskiej—> władza monarsza, tradycja
dynastyczna (tradycja władzy karolińskiej + zachodnio-rzymska)#

II okres średniowiecza #

Strona

2)Formy ustrojowe:#
a)Hiszpania—>odzyskiwanie terytoriów spod władzy islamu (sojusz 5
królestw)#
b)Polska, Ruś, Czechy—> rozbicie dzielnicowe#
c)tradycja Halicza (Ukraina—> Ruś Halicka)#
d)Republika bojarska (Nowogród)—> zniszczony przez Iwana Groźnego#

3)Rozwój systemu lennego (w szczególności Niemcy i Francja):#
a)Francja—> domena królewska i tereny zwierzchne lennie#
b)Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego—> setki niezależnych księstw
świeckich i kościelnych#
c)Anglia—> wasal mojego wasala jest moim wasalem—> zaprowadzenie ładu
administracyjnego i finansowego:#
-Konstytucja z Melfi—> pragmatyka służbowa dla urzędników#
-Księga Sądu Ostatecznego—> sprawy podatkowe, podatek gruntowy,
podatek od nieruchomości itp.#

VI-VII w. Wędrówki Słowian#

Kultura chrześcijańskiej Europy#

Nauka o państwie i prawie—> papież Gelazy I, Św. Izydor z Sewilli#

Kościół—> wyznaczenie granicy pomiędzy granicą świecką, a duchową#

4)Proces dynastyczności:#
a)argument dawności—> długotrwałe zasiadanie na tronie (zasiedzenie
tronu)#
b)pojęcie rasy królewskiej—> wykształcenie rodziny genetycznie
przystosowanej do rządzenia#

Ochrzczenie władcy—> obopólna korzyść#

Bez wsparcia władzy świeckiej Kościół był zbyt słaby—> chrześcijaństwo nie
mogło się rozprzestrzeniać tylko za pomocą słowa #

5)Koronacja:#
a)wywyższenie władcy ponad resztę#
b)akt koronacji—> akt pomazania na rzeczywistego chrześcijańskiego
władcę:#
-obowiązek ochrony Kościoła#

Strona

-dawność dynastyczna#

6)Monarchia karolińska:#
a)Stolica w Akwizgranie (wyznaczenie kierunku rozprzestrzeniania się wojsk
Karola Wielkiego)#
b)aparat administracyjny (niezwykle sprawny)#
-marchie#
-lordowie i margrabiowie#

7)2 tendencje:#
a)budowanie państw scentralizowanych—> wyjątek Anglii (izolacja
wyspiarska)#
b)decentralizacja—> np. Niemcy (przekazywanie regaliów cesarskich,
nadawanie przywilejów i immunitetów)#

Południe Francji—> oparcie się na innych zasadach ekonomicznych,
prawnych, językowych (tradycje rzymskich Galów)#

8)Myśl polityczna średniowiecza—> generują ją konflikty:#
a)bunt władzy duchownej przeciw władcy świeckiej (np. książę)—>charakter
wewnętrzny#
b)spór cesarstwa z papiestwem, walka dwóch uniwersalizmów (np. spór o
inwestyturę)#
-papalizm#
-cezaropapizm#
c)przegrana obu stron #

9)Intelektualna wyższość dostojników kościelnych:#
a)donacja (darowizna) Konstantyna#
b)teoria dwóch mieczy (nadanie władzy świeckiej cesarzowi przez papieża—
> możliwość jej odebrania#

Argumentacja historyczna cezaropapizmu—> skoro nawet władca pogański
był pontifex maximus, to cesarz powinien mieć prymat nad władzą
duchowną#

10)Św. Augustyn#
a)Kościół jest instytucją doskonałą, #
b)każda władza jest zrodzona z grzechu, #
c)papiestwo powinno dominować nad każdą władzą świecką#
d)każdy władca duchowny ma przewagę nad władcą świeckim#
11)Władza cesarska:#

Strona

a)Cesarz jest namiestnikiem bożym—> pomazanie na cesarza przez
pośrednika bożego (koronacja)#
b)Cesarz jest głową wszystkich rodzin chrześcijańskich—> Fryderyk I
Barbarossa i Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego#
-Cesarstwo Rzymskie=Cesarstwo Niemieckie#
c)Kodyfikacja Justyniana—> władza cesarza jest władzą absolutną
(legitymizacja władzy przez prawo rzymskie)#

12)Konflikty:#
a)Bolesław Śmiały (sojusznik Grzegorza VII) i Stanisław ze Szczepanowa
(zdrajca)#
b)Grzegorz VII i Henryk IV#
c)Kazimierz Wielki (rozwiązłe obyczaje) i Kościół—> nakaz pielgrzymki
pokutnej i zbudowania kościołów—> odpowiedź Kazimierza (utopienie
duchownego)#
Klątwa—> możliwość wypowiedzenia władzy przez poddanych, pozbawienie
władcy majątku#

III okres średniowiecza#

1)Kształtowanie się monarchii narodowych:#
a)zasiadanie na tronie określonej dynastii—> koncepcja naturalnej dynastii
—->legitymizacja władzy (np. Polska i władza pochodząca od legendarnego
Piasta)#
b)natura organiczna (filozofia)—> porównywanie królestwa do ciała (głową
miał być monarcha)—> Grecja i okres republikański w Rzymie:#
c)”król jest cesarzem w swoim królestwie” (rex imperator in regno sua)#
—> polscy juryści Kazimierza Wielkiego—> powołanie Studium Generale:#
-prawo rzymskie stoi niżej od prawa zwyczajowego—> obrona przed
dominacją cesarską#
d)władcy narodowemu przysługują te same prawa co cesarzowi:#
-nadawanie urzędów#
-prawo do skarbu publicznego#
-stanowienie prawa#
-ustanawianie i znoszenie podatków#
-stanie na czele wojska#
e)regis exempti—> określenie zakresu ingerencji Rzymu w sprawy monarchii
narodowej#
f)argumentacja cywilno-prawna („zasiedzenie tronu”—> dawność dynastii
per usu capio)#
g)proces emancypacji języków narodowych#

Strona

Francja—> niezależność od władzy cesarskiej i papieskiej (gallikanizm—>
odrębność kościoła francuskiego od Rzymu)#

Początki renesansu—> uczeni arabscy tłumaczą Arystotelesa (awerroiści
łacińscy), dzieło Tomasza z Akwinu (Arystotelik)#

2)Herezje średniowieczne:#
a)odejście od głównego nurtu (np. religijnego)#
b)rodzą się na podstawie niezadowolenia z systemu gospodarczego i
politycznego#
c)herezja—> reformacja#
d)Bizancjum—> ruch bogomiłów (pop Bogumił)—> tereny dzisiejszej
Jugosławii—> Włochy Płn.—> Francja Pd.—> Francja Płn.:#
-geneza manicheistyczna i gnostyczna#
e)waldensi XII w.:#
-Piotr Valdes#
-Płn. Włochy i Francja#
-przynależność do Kościoła Rzymskiego#
-ograniczenie liczby sakramentów i ceremoniałów#
-ograniczenie hierarchii kościelnej#
-człowiek powinien pracować i czerpać z tego zyski#
-podstawowy obowiązek—> wygłaszanie kazań i nauczanie innych,
działalność misyjna#
-zwalczanie waldensów przez Inkwizycję, dominikanów i franciszkanów#
-istnieją do dnia dzisiejszego w Szwajcarii (autonomia, formalnie są częścią
Kościoła kalwińskiego)#
f)albigensi/katarzy XII w.:#
-problem północy i południa Francji:#
• inna kultura prawna i językowa#
• różnice ekonomiczne#
• rozdrobnienie (na południu dziedziczenie obejmowało wszystkich członków

rodziny, równość pod względem majątku)#

-głoszenie hasła ubóstwa#
-manicheizm i gnostyzm#
-jeden sakrament consolamentum (minimalizacja obrzędów)#
-opór wobec hierarchizacji kościoła (biskupi pełnili tylko funkcje
administracyjne)#
-życie w ascezie (możliwe elementy gnostyczne—> zaprzestanie
rozmnażania się)#
-obowiązek pracy#

Strona

g)I krucjata Szymona de Montfort wobec albigensów—>spustoszenie Pd.
Francji#
h)II krucjata—> król francuski, przywrócenie całego Pd. Północy, zniszczenie
ekonomiczne Południa (zmiana systemu dziedziczenia)#

Waldensi—> kalwinizm#

3)John Wiclief—> reformator (na jego pismach uczył się Jan Hus):#
a)praca o Kościele i o władzy XIV w.#
b)moralność w prymacie ekonomicznym#
c)monarcha powinien tworzyć Kościół narodowy#
d)jedynie indywidualna lektura Pisma Świętego prowadzi do zbawienia#
e)początki husytyzmu#

reinterpretacja civitas Dei i civitas terrena (diaboli) przez kalwinizm#

4)Franciszkanizm:#
a)działanie na skraju herezji#
b)kult natury#
c)życie żebracze#
d)wygłaszanie kazań i działalność misyjna#

Wykład VI#

1)Renesans—> pojęcia ogólne#
a)Geneza—>Płn. i Śr. Włochy#
b)Przemiany społeczne, polityczne i gospodarcze#
c)Rozwój myśli polityczno prawnej, duch burżuazyjny#
d)Burżuazja—> klasa równorzędna ze szlachtą/rycerstwem#
e)Miasta włoskie—> renesansowy wzorzec starożytny:#
-samodzielne (suwerenne) byty polityczne—> miasta-państwa na wzór
greckich polis#
-fundatorzy przedsięwzięć dot. sztuki, kultury#
-ustrój monarchiczny/księstwa/republiki—> na czele państwa stoi ród/
książę/król#

2)Człowiek renesansu—> świadomość o tym, że żyje w innych czasach#
a)Rewolta intelektualistów, dwór renesansowy—> snobizm kulturowy,
tworzenie szkół myślenia z zakresu filozofii#
b)Przełom obyczajowy—> zeświecczenie, odejście od filozofii Kościoła/
Arystotelesa, odnowa filozofii greckiej/platońskiej#

Strona

c)Zjawisko nacjonalizmu językowego—> emancypacja języków narodowych
(np. Dante Alighieri) Język plebsu dociera do najszerszego zakresu
obywateli#
d)Tworzenie księgozbiorów—> twórczość o charakterze świeckim:#
-Literatura w języku ludowym zyskuje coraz wyższy poziom#
e)Budowanie poczucia tożsamości narodowej#

3)Ponowne odrodzenie antyku#
a)Narodzenie się nowej dziedziny handlu—> handel dziełami antycznymi#
b)Pierwsze fałszerstwa w zakresie sztuki#
c)Nowa nauka—> archeologia#

4)Proces zeświecczenia Kościoła:#
a)upadek obyczajowości Kościoła #
b)zgorszenie zepsuciem Kościoła—> reformacja#
c)sztuka zaczyna ujmować świeckie tematy#
d)odnowienie filozofii neoplatońskiej—> adaptacja dla celów kościelnych:#
-tworzenie konkurencyjnych świeckich interpretacji teologii i etyki:#
• Erazm z Rotterdamu#

5)Nacjonalizm:#
a)wygasanie starych konfliktów (np. Wojna Dwóch Róż) i tworzenie nowych
granic państwowych#
b)wyparcie Maurów z Płw. Iberyjskiego—> Europa Chrześcijańska#
c)Kazimierz Jagiellończyk—> konsolidacja granic polskich (panowanie Polski
w Czechach i na Węgrzech)#
d)nieudane próby jednoczenia Niemiec—> rozbicie terytorialne i religijne
(Luter), podział Niemiec na część katolicką i protestancką#

Dominującą formą ustroju jest monarchia absolutna (księstwa włoskie,
Francja)#

Odnowienie idei republikańskich#

6)Marsyliusz z Padwy#
a)kształcił się na Uniwersytecie w Padwie oraz Sorbonie #
b)1324 r—> „Obrońca Pokoju” („Defensor Pacis”):#
-dzieło kontrowersyjne#
-zakazane przez Kościół w 1328 r#
-rozprawa o państwie i Kościele:#

Strona

• Filozofia Arystotelesa—> państwo jest pewnym zewnętrznym działaniem

człowieka o charakterze praktycznym, człowiek jest istotą społeczną
(dąży do organizacji społeczeństwa)#

• Kościół—> Św. Augustyn, element wewnętrzny#

c)prekursor umowy społecznej—> rodzi się z niego państwo#
d)ojciec współczesnego pozytywizmu prawniczego:#
-państwo bierze się z woli ogółu#
-państwo jest dobrem powszechnym#
-państwo powstaje z woli ludu—> suwerenność ludu#
Problem—> państwo powstaje z legitymizacji boskiej, a nie ludu#
e)forma ustrojowa jest związana z wolą ludu (dobro powszechne):#
-monarchia, republika, demokracja#
f)ważne jest to, kto sprawuje władzę wykonawczą—> zależy od tego forma
państwa i jego stan#
g)wola ludu wyłania organ ustawodawczy—> najważniejsze jest stanowione
przez niego prawo#
h)nowoczesne postrzeganie prawa naturalnego—> oczywiste nakazy
rozumu, najlepsze jest prawo, które realizuje dobro powszechne (prawo to
realizacja tego celu)#

Wola powszechna—> nigdy nie będzie zrealizowana#

i)zwolennik kreowania władzy zbiorowej Kościoła:#
-wybieranie organu reprezentującego zbiorowość Kościoła, którego część
członków może być świecka—> ruch koncyliarystyczny (sobór i synod są
ponad papieżem)#

Sobór w Konstancji—> zwycięstwo kurialistów (hierarchizacji Kościoła)#
Wydanie bulli papieskiej—> uznanie Marsyliusza za heretyka, ściganie#

7)Stanisław ze Skarbimierza (1360-1431)#
a)studiował w Pradze—> bakałarz, magister sztuk wyzwolonych#
b)1396—> tytuł doktora prawa#
c)Pierwszy rektor odnowionego uniwersytetu (po dodaniu katedry teologii)#
d)działalność naukowa i doradcza na dworze królewskim, przygotowywanie
polskiej delegacji na Sobór w Konstancji#
e)rozpoczyna proces kanonizacyjny Św. Jadwigi#
f)brał udział w misjach dyplomatycznych u Krzyżaków#
g)sprzeciwiał się ks. Witoldowi, który próbował sięgnąć po koronę litewską#
Paweł Włodkowic (Uniwersytet Krakowski)#
h)Kazania (forma powszechna)—> Wojna sprawiedliwa „Rebelle
Iustis” (1405)#

Strona

-uzasadnienie wyprawy królewskiej przeciw Krzyżakom (Grunwald)#
-wojna i pokój są wpisane w naturę ludzką, wojny nie da się uniknąć#
-wywodzenie genezy prawa naturalnego—>odwoływanie się do filozofii
hellenistycznej (przy dążeniu do poszanowania prawa wspólnego nie zawsze
jest się w stanie uniknąć elementów przemocy—> wojna)#
-wojna jest z gruntu czymś złym—> jest nieunikniona wraz z jej
okrucieństwem i ofiarami#
-wojna jest nieuchronna w przypadku, gdy chodzi o bezpieczeństwo
państwa#
-wojna sprawiedliwa może prowadzić do sprawiedliwych i szlachetnych celów
(bezprawny zamach na integralność granic państwa i jej obrona):#
• wojnę prowadzi ktoś kto jest do tego uprawniony (zakaz wojen

prywatnych)—> musi istnieć władza zwierzchnia w postaci cesarza czy
papieża, który daje uprawnienie do wojny sprawiedliwej#

• wojny nie toczy się z nienawiści, chęci osiągnięcia własnych korzyści#
• tylko pełnoprawny, suwerenny monarcha może być mocodawcą wojny#
• ius in bello—> prawo w wojnie—> jak można walczyć, kto jest chroniony

przed działaniami wojennymi#

• modus—> metody i skutki prowadzenia wojny#

-zasady wojny sprawiedliwej:#
• zasada możliwości zatrzymania wszystkich dóbr (łupów) w wyniku wojny

sprawiedliwej#

• wojska rabują dane terytorium bez uprawnienia monarchy—> nakaz

zwrócenia skradzionych dóbr#

• nie ma winy w zabiciu przeciwnika, którą rozpoczęto z niesprawiedliwego

celu#

• brak odpowiedzialności za wszystkie szkody cywilne pod warunkiem

działania w dobrej wierze i z konieczności#

• zasada generalnego uprawnienia do prowadzenia wojny sprawiedliwej—>

jeżeli osiągnięto dobry skutek w wojnie prywatnej i była prowadzona w
dobrym zamiarze to zyskuje miano wojny sprawiedliwej#

-wojna z zakonem krzyżackim—> Litwini i Tatarzy w wojsku polskim
(poganie)—> wolno zawiązywać sojusze z poganami (istnienie uniwersalnej
moralności obowiązującej wiernych i chrześcijan#
-chrześcijanie mogą mieć jako dowódcę poganina#
-prawo do wojny sprawiedliwej przyznane niewiernym jeśli my najeżdżamy
ich terytorium (najazdy krzyżackie na Żmudź i Ruś)#
-uprawnienie do wojny z niewiernymi#

Spytko z Melsztyna—> arystokracja małopolska („Cesarzu jesteś tylko
naszym sąsiadem”)—> #

Strona

8)Paweł Włodkowic (1370-1436)#
a)rektor Akademii Krakowskiej#
b)studiował w Pradze—> bakałarz z filozofii, prawo#
c)kanonik płocki#
d)studiował w Padwie pod kierunkiem Francesca Zabarelli (kardynał Florencji)#
e)słuchacz soboru w Pizie#
f)kanonik Katedry Wawelskiej, związanie z Uniwersytetem Jagiellońskim#
g)rektor UJ i wykładowca prawa kanonicznego#
h)służba królewska i dyplomatyczna—> obecność na Soborze w Konstancji#
h)przebywa na dworze kardynała Zbigniewa Oleśnickiego (przeciwnik
husytyzmu)—> tolerancyjność Pawła#
i)krytyka polityki Oleśnickiego#
j)Stanisław Erlich—> opublikowanie dzieł Pawła Włodkowica#
m)1415—> Włodkowic występował przeciw Krzyżakom w polskiej delegacji
królewskiej#
k)1415-1418 Traktat o władzy papieża i cesarza w stosunku do pogan:#
-propaganda krzyżacka i dominikańska—> Jagiełło jest poganinem
korzystającym z pomocy wojsk pogańskich (Litwini i Tatarzy)—> Cesarz
Zygmunt Luksemburski popiera Krzyżaków#
-Paweł Włodkowic—> koncyliarysta, poglądy podobne do Marsyliusza z
Padwy#
-w zakresie prowadzenia jakichkolwiek działań wojennych skierowanych
przeciw poganom (rejzy krzyżackie na Żmudź) jedynym słusznym
rozwiązaniem jest przyznawanie takiego uprawnienia przez papieża—>
papież takiego zezwolenia Krzyżakom nie dał#

Rejzy Krzyżackie—> wyprawy rycerskie przeciw poganom litewskim,
nawracanie ich „ogniem i mieczem”, brak prawa do łupów (wszystko
przechodziło na Zakon Krzyżacki)#

-argumentacja prawnicza (powoływanie się na Św. Hieronim, Tomasz z
Akwinu, Bernard z Clearvaux, Marsyliusz z Padwy, Dante Alighieri etc.)#
-złagodzenie ostrości wypowiedzi oraz realizmu politycznego Stanisława ze
Skarbimierza#
-wojna sprawiedliwa:#
• może być prowadzona przez osoby świeckie—> może przelać krew#
• musi istnieć przedmiot—> obrona ojczyzny, odzyskanie wolności#
• musi istnieć przyczyna—> odzyskanie pokoju#
• musi istnieć duch—> wojna nie może być prowadzona z chciwości,

nienawiści#

• musi być upoważnienie monarchy suwerennego, papieża#

Strona

-papież stoi ponad cesarzem (władza obu mieczy papieża)—> posiadanie
miecza świeckiego przez papieża byłoby niegodziwe#
-władza z woli boga—> cesarz, monarcha narodu#
-wykluczenie legitymizacji władzy cesarza—> cesarz tylko przez gwałt i
tyranię może toczyć wojnę z niewiernymi bez uprawnienia papieża#
-obrona niewiernych—> należy uznać tolerancję wobec innowierców
krajowych (Litwa i Polska), ponieważ posiadają ziemię za sprawą woli boskiej#
-kwestionowanie władzy cesarza nad całym zachodem Europy—>brak praw
do ziemi, bezprawne przejęcie tych ziem przez barbarzyńców (pozyskanie
sojuszników w postaci władców zachodnich)#
-należy się wykazać dużą dozą tolerancji—> zezwolenie na tworzenie
państw przez niewiernych#
-niewierni powinni tolerować mniejszości chrześcijańskie i odwrotnie#
-pacta sunt servanda (w szczególności w prawie międzynarodowym)—>
praktyka łamania umów krzyżacko-polskich przez Krzyżaków#

Vittoria—> prekursor prawa narodów#

Jan Ostroróg, Nicollo Machiavelli, Jean Bodin—> ojcowie nowoczesnej
politologii#

9)Jan Ostroróg (1432-1501)#
a)magnat wielkopolski (Jagiełło swoją władzę oparł na rodach
wielkopolskich)—> przeciwwaga dla magnatów małopolskich#
b)pierwszy świecki myśliciel#
c)studiował w Erfurcie i Bolonii#
d)rektor nacji zaalpejskich#
e)był na dworze Piusa II, kasztelan poznański, wojewoda poznański#
f)próba zaprezentowania polityki włoskiej (przed Machiavellim)#
g)wróg Zbigniewa Oleśnickiego oraz obecnej struktury kościelnej#
h)Kazimierz Jagiellończyk—> Machiavelli#
i)„Memoriał o uporządkowaniu Rzeczpospolitej”#
-racja królewska ponad wszystkim (nawet powyżej Kościoła)#
-część artykułów dotyczy spraw duchownych, a część świeckich#
-cel polityczny—> wzmocnienie władzy Kazimierza Jagiellończyka#
-król musiał posiadać opozycję w radzie królewskiej#
-realizm polityczny#
-stosunek króla do papieża—> niczyjej zwierzchności oprócz Boga monarcha
nie uznaje#
-duchowieństwo:#
• mianowanie notariuszy królewskich#
• wybór biskupów przez króla#

Strona

• zakaz opłat na rzecz papiestwa świadczonych przez króla—> Polska niesie

na sobie ciężar wojny z Turcją (państwo frontowe broniące
chrześcijaństwa)#

• zakaz sprzedaży odpustów, lichwy, ściągania dziesięcin, likwidacji części

klasztorów#

• sfera obyczajowości—> właściwe wykształcenie, odpowiedni poziom

kazań, poprawa obyczajności (ma być zgodna ze słowem bożym)#

• eliminacja języka niemieckiego z Kościoła, wprowadzenia języka polskiego

w kazaniach#

-sprawy świeckie#
• sejm powinien nie być sesyjny#
• unifikacja prawa (jednolitość)—> eliminacja prawa magdeburskiego,

jednakowa odpowiedzialność przed prawem karnym wszystkich obywateli,
jednolite powszechnie obowiązujące prawo polskie#

• zaniechanie dowodów w postaci zeznań wymuszonych torturami#
• należy jasno odrzucić wszelkie próby dziedziczenia urzędów dworskich i

wojskowych—> nepotyzm, dziedziczność urzędu hetmana w późniejszych
wiekach#

• pospolite ruszenie zamiast wojsk zaciężnych#
• należy przeznaczyć opłaty drogowe (cła, myta etc.) na budowę nowych

mostów, dróg#

Wykład VII#

I Nicollo Machiavelli (1469-1527)—> „obyś żył w ciekawych
czasach” (Pratchett ;) )#
Okres rozkwitu państw jagiellońskich oraz ekspansja kolonialna Hiszpanii#

1)Florencja#
Okres rozkwitu państw jagiellońskich oraz ekspansja kolonialna Hiszpanii#
a)Próba zjednoczenia Kościoła przez papieża Cezara Borgio i poszerzanie
granic przez papieża Juliana#
b)Ród Medyceuszy—> ufundowanie Kaplicy Sykstyńskiej (cezarystyczna
forma rządów)#
c)Rozkwit Florencji jako miasta-państwa renesansowego—> Lorenzo
Wspaniały#
d)Dyktatura teokratyczna Savonarolii—> nawracanie na ortodoksyjną,
dawną wiarę chrześcijańską (palenie dzieł sztuki)#
e)okres powrotu do źródeł w formie rządów republikańskich#
f)powrót Medyceuszy na tron florencki—> nieudolność rządów#
g)wypędzenie Medyceuszy i przywrócenie formy republikańskiej#

Strona

2)Życie Machiavellego#
a)oglądanie pracy we florenckiej szkoły prawniczej#
b)poznanie Cezara Borgio#
c)sekretarz władz florenckich (komitet dziesięciu dla wolności i pokoju)—>
polityka wewnętrzna republiki#

3)Twórczość#
a)”Książę”—> dedykacja ku Medyceuszom#
-praktyka polityczna#
-absolutyzm sytuacji—> polityka jest procesem ciągłym oraz dynamicznym
(dana sytuacja wymusza konkretną politykę)#
-historie jest pewnym cyklem—> państwa się rodzą, umierają, rodzą się z
powrotem #
-w naturze ludzkiej tkwi pierwiastek dobra i zła (ujawniają się zależnie od
okoliczności)#
-virtu#
• starożytna cnota—> dzielność, sprawiedliwość#
• zdolność przewidywania#
• zdecydowanie w działaniu#
• przebiegłość#

-fortuna#
• los, który czasem człowiekowi sprzyja, a czasem nie#
• wpływ człowieka na fortunę zależy od ilości tkwiącej w nim virtu (siła

życiowa, libido—> chęć życia)#

-necessita#
• konieczność—> absolutyzm sytuacji#
• podstawa uprawiania polityki#

-najlepszym ustrojem jest republika/państwo (arystokratyczna), rządzona
przez idealną/wyjątkową jednostkę (książę)#
-brak zainteresowania państwami legitymizowanymi władzą dziedziczną#
-władza absolutna/monarchiczna księcia#
-w fazie anarchii i chaosu powinno się wprowadzić dyktaturę?—> po
zaprowadzeniu porządku należy przejść od władzy autorytarnej do władzy
demokratycznej republiki#
-realizm polityczny—> żaden dyktator dobrowolnie nie odda władzy—>
możliwość wyboru księcia pomiędzy republiką, a dyktaturą#
-republika arystokratyczna, a władza księcia—> brak różnicy w metodzie
sprawowania władzy#
-instrumenty rządzenia#
• rządy religijne—> religia to narzędzie służące okiełznaniu społeczeństwa

(uleganie czarowi religijnemu monarchy)#

Strona

• nie ma silnego państwa bez finansów—> sprawiedliwy i umiarkowany

system podatkowy#

• prawo—> mądre prawa mają okiełznać społeczeństwo (prawo jest

sprawiedliwe, gdy nie jest często zmieniane i jest uznawane przez
społeczeństwo)—> prawo powinno być zwięzłe i zrozumiałe (gdy obywatel
nie rozumie prawa traktuje je jako wyraz tyranii)#

-sprzeciw wobec tyranii—> bunty i mordowanie rządzących#
-postulat zjednoczenia Włoch—> jedność kulturowa, historyczna, językowa
(wpływy Cesarstwa Rzymskiego)#
• Model federacji lub konfederacji (Cezary Borgio—> próba

podporządkowania Włoch Państwu Kościelnemu)#

-model podręcznika do rządzenia#
-„cel uświęca środki”—> koła jezuickie (nie jest tego twórcą Machiavelli)#
-pojęcie racji stanu (państwa)—> Machiavelii go nie używa#
-sprawa moralności—> rządzony powinien się kierować zasadami moralnymi,
rządzący nie musi się moralności podporządkowywać#
• moralność platońska—> nie można zawsze używać moralnych środków,

gdy chodzi o rządzenie państwem #

-twórca socjotechniki—> manipulowanie społeczeństwem (sprawianie
wrażenia, że niesprawiedliwa władza jest przychylna obywatelom)#
b)Traktat o sztuce wojennej#
-wzorowanie się na starożytnych wzorach sztuki wojennej#
-armia narodowa—> wojsko bierze udział w łupach, ale służy z wewnętrznej
potrzeby (wojska zaciężne są niepewne—> walka za pieniądze, wojska
posiłkowe—> wypożyczanie części wojsk od sąsiedniego księcia, posiadają
brak motywacji)#
-państwo nie działa skutecznie bez siły militarnej#

c)Rozważania o dziełach Tytusa Liwiusza (Dzieje Rzymu)#
d)Historie florenckie—> historia Florencji od jej początku do teraz; zamach
stanu na Medyceuszy, którego świadkiem był Machiavelli#
e)eseje historyczno-polityczne#
f)komedie—> np. Mandragora#

II Jean Bodin (-1596) #

Okres kończenia się dynastii Walezjuszy (Henryk II, Franciszek II—> mąż
Marii Stuart, Karol IX—> rządy Katarzyny Medycejskiej, noc św. Bartłomieja,
Henryk III—> mądry i przewidujący władca, Henryk Gwizjusz—> stał na czele
Ligi Katolickiej, Henryk IV Burbon)#

1)Życie#

Strona

a)szkoła klasztorna—> oskarżenie o herezję#
b)Uniwersytet w Tuluzie—> prawnicy królewscy (legiści)#
-kreowanie biurokracji królewskiej, podpora władzy#
c)Genewa—> obserwacja rządów następców Kalwina#
d)Parlament—> adwokat#
e)Dwór Henryka III—> doradca#
f)kupuje urząd prokuratora królewskiego#

2)Twórczość#
a)przeciwnik Frycza Modrzejewskiego#
b)wierzył w czary#
c)”Księgi o Rzeczpospolitej”—> wzorcowa monarchia dziedziczna, legalizm#
d)Demonomania—> podręcznik ścigania czarownic (donosy, tortury)#
Nicolas Remito—> Demonolatia#

3)Poglądy#
-realizm polityczny#
-empiryzm—> tylko poprzez doświadczenie polityczne można zdobyć
wiedzę na temat państwa#
-realia ekonomiczne Francji—> kraj rolniczy/morski (budowa żeglugi
rzecznej)#
-zwracanie uwagi na uwarunkowania geograficzne—> części doktryny
późniejszego fizjokratyzmu#
-podstawa komórka to rodzina—> ojciec to patriarcha#
• organizm społeczny podporządkowany państwu#

-państwo—> sprawiedliwy rząd nad rodzinami z tym co jest dla nich wspólne
z władzą suwerenną na czele#
-suwerenność państwa#
• władza suwerenna to sprawiedliwy rząd kierujący się prawem boskim i

naturalnym (nakazy rozumu zaszczepione przez Boga)#

• państwo powinno mieć władze suwerenną na czele#
• absolutna—> państwo nie jest zależne od żadnego państwa (suwerenność

zewnętrzna—> roszczenia cesarstwa i papiestwa), niezależna—>
dziedziczny monarcha jest nieograniczony i niezależny (suwerenność
wewnętrzna), trwała (nieustająca) władza państwa#

• Żadne organy państwowe nie mogą ograniczać władzy królewskiej#
• niepodzielność władzy (władza jednorodna/monolityczna)#
• moc stanowienia prawa (wyłączność stanowienia prawa)—> suweren#
• suweren nie jest ograniczony prawami ustanowionymi przez swego

poprzednika (nie liczenie się z przywilejami)—> możliwość zmiany prawa
(prawo powinno posiadać stabilność w czasie)#

• źródłem prawa jest wola/rozkaz suwerennego monarchy#

Strona

• prawo pochodzi od monarchy—> osiąga wtedy moc władzy suwerennej#
• możliwość znoszenia przywilejów jednostkowych (opór dużych grup

stanowych—> zakończony po frondzie książąt)#

-państwo nie powinno ingerować w sprawy wewnętrzne rodziny#
-państwo rządzi tym co jest dla wszystkich rodzin wspólne—> istnieje sfera
publiczna (np. ulice, mury obronne, skarb państwa)#
-dążenie do oddzielenia domeny królewskiej od publicznej#
-można biernie stawić opór jeśli legalny monarcha rządzi w sposób
niesprawiedliwy#
-prawowity władca wydający złe prawo będzie ukarany po śmierci#
-ograniczenia w zakresie wydawania prawa:#
• prawo własności prywatnej (oparcie władzy na burżuazji i szlachcie

urzędniczej)—> rozróżnienie własności państwa od własności poddanych#

• nie można złamać umowy zawartej z poddanymi (umowy o pożyczki u

miast) czy innymi suwerennymi monarchami (prawo narodów)—> pacta
sunt servanda#

-religia jest instrumentem rządzenia (eksterminacja hugenotów lub całkowita
tolerancja religijna)#
• próba odcięcia wpływu Rzymu na kościół francuski (gallikanizm)#

rebus sixtandibus—> zasada, że można nie przestrzegać umowy
międzynarodowej jeśli zmieniła się jej treść#

III Polscy myśliciele Odrodzenia#

1)Andrzej Frycz Modrzewski (1503-#
1.1 Życie#
a)drobna szlachta, dziedziczny wójt dobra biskupiego#
b)Akademia Krakowska—> znał Stanisława Hozjusza, Mikołaja Reja#
c)Bakałarz nauk wyzwolonych#
d)uzyskał niskie święcenia kapłańskie#
e)pracował w kancelarii Jana Łaskiego (Statut Jana Łaskiego)#
f)znał reformatora Melanktona i kalwinizm, brał udział w zjeździe
szmalkaldzkim#
g)solidaryzacja z ultrakwistami (husyci)#
h)podważenie celibatu księży#
i)państwo powinno być państwem tolerancyjnym#
j)konflikt z kontrreformatorami#
k)zerwanie stosunków ze Stanisławem Orzechowskim#
l)oskarżany o pobudki arianistyczne i kalwinistyczne#

Strona

1.2 Twórczość#
a)4 mowy—> Traktat o karze za mężobójstwo#
-wyrażenie poprzez prawo równości wszystkich w jednakowy sposób wobec
prawa karnego#
-obrona mieszczan przed zakazem kupowania majątków leżących poza
granicami miasta (przywilej Jana Olbrachta z 1496 r)#
-prawo równe dla wszystkich bez względu na pochodzenie#
b)1548-1550 O obyczajach, o prawach, o wojnie, o kościele i o szkole (dwa
ostatnie dzieła ukazały się w Szwajcarii)#
c)Traktat o Rzeczpospolitej#

Wykład VIII#

1.3 Poglądy#
a)sprzyjanie stronnictwu egzekucyjnemu szlachty (ortodoksyjni katolicy,
innowiercy)#
b)radykalizm#
c)Polska—> monarchia w trybie elekcji pośredniej (elekcja przez grono
elektorów świeckich i duchownych pochodzących z różnych stanów)#
d)pełnia władzy jest wtedy, gdy król znajduje się w sejmie#
e)lex facit regem (prawo czyni króla królem)#
-władza królewska opiera się na senacie i izbie poselskiej#
-król posiada władzę ocyrklowaną (ograniczoną) prawem#
-umniejszenie roli sejmu—> polityka zagraniczna, podatki, prowadzenie
wojny (głosowanie)#
-wzmocnienie pozycji senatu stojącego u boku króla (grono fachowców)#
f)szlachta nie jest bezpośrednim spadkobiercą rycerstwa, cały naród jest
wyłącznie szlachecki—> kwestia węzłowa#
g)sprawa mieszczan—> postulowanie zrównania ze stanem szlacheckim#
h)chłopi—> nie będą nigdy podniesieni do poziomu szlachty, powinni być
wyjęci spod władzy pana na rzecz opieki państwowej #
-instytucja dozorców—> bieżąca kontrola czy władza panów nie jest
nadużywana w stosunku do warstwy chłopskiej#
-mit podnoszenia chłopów do rangi szlachty#
i)tworzenie pojęcia złotej wolności szlacheckiej#
j)postulowanie ograniczenia uprawnień kleru (świadczenia na rzecz Kościoła,
np. dziesięcina, opodatkowanie Kościoła)#
k)ograniczenie procederu wzbogacania się rodów magnackich i szlacheckich
—> np. żupy solne Lubomirskich#
l)poglądy religijne:#
-teologia świecka#

Strona

-zwolennik koncyliaryzmu (w soborze powszechnym osoby świeckie i
duchowne)#
-tolerancja religijna#
-wysoka wiedza teologiczna i znajomość języka polskiego#
-liturgia w języku narodowym#
-służebność kleru wobec Rzeczpospolitej (podporządkowanie dobru RP)#
-opodatkowanie Kościoła ma służyć finansowaniu oświaty (np. szkoły)#
m)polityka zagraniczna#
-Polska jest otoczona państwami wrogimi—> wojna jest czymś
nieuniknionym#
• wojna sprawiedliwa#
• obrona granic#

n)zawodowa armia narodowa zamiast pospolitego ruszenia#

Wnioski:#
a)utopia renesansowa#
b)realizm oświeceniowy—> państwo rozumu#

2)Ksiądz Stanisław Orzechowski (1513-1556/57)#
a)pochodził z Rusi Czerwonej#
b)uczeń Akademii Krakowskiej#
c)słuchał Lutra i Melanktona w Wittenberdze#
d)studia w Bolonii, Padwie, Rzymie i Wenecji#
e)święcenia wyższe (2 probostwa)#
f)obłożenie klątwą#

2.1 Twórczość (Oracje i turcyki) i poglądy#
a)Turcyki „Ku Obronie Rzeczpospolitej” przed zalewem tureckim#
b)”Wierny poddany”—> obowiązek służenia narodowi przez Zygmunta
Augusta, gromienie samowoli szlacheckiej#
c)”O prawie celibatu”—> oracja przeciw celibatowi (1541)#
-wstąpienie w związek małżeński przez Orzechowskiego (1551)#
d)Mowa funeralna ku czci Zygmunta Starego—> przykład umiejętności
posługiwania się łaciną#
-wydawanie wzorów wzorcowych oracji na terenie Europy (Orzechowski tam
się znalazł)#
e)”Chimera”—> forma dialogu (np. Polak i Litwin, katolik i innowierca)#
-błędy niesione przez reformację—> szkodliwość reformacji w stosunku do
RP#
f)”Rozmowa około egzekucji korony polskiej”#
-egzekucja królewszczyzn—> utopia#
-przeciwnik egzekucji praw i dóbr#

Strona

-kodyfikacja praw—> nie da się tego przeprowadzić, zbyt wielkie różnice
między prawem RP, a Litewskim#
-przeciwnik wszelkiego ograniczenia Kościoła w jego uprawnieniach#
-aprobata unii realnej z Litwą (jednakże jest ona na niższym poziomie
cywilizacyjnym)—> „O niewolny Litwinie słuchaj mnie wolnego Polaka”#
g)Wzór korony polskiej na cynek (pięciokąt)#
h)Policja Królestwa Polskiego—> nawiązanie do Arystotelesa#
-formuła Polibiusza o dobroci ustroju mieszanego#
-mieszczanie i chłopi to słudzy królestwa#

2.2 Poglądy#
a)konflikt z Kościołem po zawarciu małżeństwa jako duchowny#
b)postulat wprowadzenia tolerancji religijnej—> poglądy reformatorskie#
c)jedynym narodem o jakim Orzechowski pisze to naród szlachecki#
-geografia Ptolemeusza—> opis Sarmacji (Korona Polska)#
-równorzędne pisanie o szlachcie jako o sarmatach#
-szlachta=spadkobiercy starożytnych Sarmatów#
d)Sarmaci to odrębne plemię, które stworzyło naród składający się
wyłącznie ze szlachty—> mieszczanie i chłopi są podporządkowani szlachcie#
e)Relacja do Kościoła#
-najwyższą władzę w państwie sprawuje ołtarz, czyli prymas (interrex)—>
podlega mu władza królewska i kościelna#
• charakter teokratyczny—> dominacja władzy Kościoła nad świecką#

-nietolerancja religijna i społeczna (tylko katolicyzm—> w innym wypadku
herezja/czarnoksięstwo)#
f)konflikt z Andrzejem Fryczem Modrzewskim#

2.3 Sarmatyzm#
a)XVII w.—> Włoch Guanini (opisanie Sarmatów)#
b)Kroniki Kromera, Wincenty Kadłubek, Jan Długosz—> wspominanie o
Ptolemeuszu#
c)1633 r. Wojciech Dębołęcki (franciszkanin)—> „Wywód jedynowłasnego
władztwa świata”#
d)Ksiądz Benedykt Chmielowski—> Pierwsza polska encyklopedia „Nowe
Ateny”#

2.3.1 Elementy sarmatyzmu#
a)Polacy pochodzą od syna Noego#
b)Jezus Chrystus został królem świata na zasadzie wolnej elekcji#
c)w Niebie mówi się po polsku#
d)przywiązanie do życia wiejskiego#
e)ubiór szlachecka—> moda orientalna#

Strona

f)stan szlachecki jest wolny, równy i jednolity—> demokracja życia w
państwie#
-rozwarstwienie ekonomiczne szlachty (magnateria, szlachta średnia,
gołota)#
-wolność szlachecka przyczyniła się do rozbiorów#
g)mesjanizm chrześcijański—> obrona Europy przed Turcją#
h)ksenofobia#
-mniejsza ilość synów wysyłanych na studia zagraniczne#
-dominacja wykształcenia krajowego (Jezuici)#
-zakaz podróży młodzieży za granicę#
i)miasto—> demoralizacja, źródło chorób#

3)Bracia polscy (arianie)#
a)rozłam w wielkim zborze (kalwinizm)#
b)Radziwiłłowie, mieszczanie polscy i niemieccy—> kalwinizm#
c)etyka Kalwina w Genewie#
-kult pracy i bogacenia się (efekt pracy)#
-każda praca zgodna z moralnością chrześcijańską jest czymś szczytnym#
-człowiek zamożny—> łaska Boga#
d)nietolerancja religijna Genewy w stosunku do innowierców#

3.1#
a)arianie—> sprzeciw wobec partycypacji w życiu publicznym przynoszącym
korzyści materialne (szlachta, mieszczanie)#
b)zdystansowanie się od Kościoła rzymskiego i wpływowych kalwinów#
c)radykalizm zborów małopolskich i lubelskich—> kontestowanie całości
życia społecznego, kwestionowanie dogmatów Kościoła rzymskiego#
-odrzucenie boskości Chrystusa, nieśmiertelności duszy i Trójcy Świętej#
d)Marcin Czechowic#
e)powstanie Uniwersytetu w Rakowie#
f)każdy powinien pracować fizycznie#
g)należy odrzucić sprawowanie wszelkich urzędów#
h)unikanie składania przysiąg#
i)odmowa obowiązku służby wojskowej#

3.2 Arianie litewscy#
a)schizma religijna zamiast społecznej#
b)Szymon Budny—> „Traktat o prawie miecza”#
-należy sprawować urzędy i uczestniczyć w życiu publicznym#
-odrzucenie Nowego Testamentu#
c)oskarżenie arian litewskich o sprzyjanie Żydom#

Strona

3.3 Fausto Socyn (Włoch)#
a)akomodacja do istniejących warunków w RP—> do ugody warszawskiej
arianie byli odrzucani jako religia, gdyż odrzucali porządek ekonomiczny,
społeczny, natury militarno-wojskowej#
b)reformator religii#
c)klasyk religijny na Zachodzie#
d)był na dworze Medyceuszy, a następnie w Polsce#
e)studia religijne w Bazylei (centrum reformacji)#
f)łagodzenie arianizmu polskiego#
-odstąpienie od odejścia od służby wojskowej i publicznej#
g)poszukiwany przez Inkwizycję#
h)zjednoczenie ruchu ariańskiego —> krakowski i lubelski#

3.4 Potop szwedzki#
a)poparcie najazdu Szwedów na RP przez arian#
b)ultimatum—> powrót do katolicyzmu lub wygnanie#
c)opuszczenie RP#

3.5 Wnioski:#
a)demokratyzacja społeczeństwa#
b)postulowanie całkowitej równość społeczna#

Współczesność—> unitarianizm amerykański i angielski#

4)Ruch egzekucyjny (1510-panowanie Zygmunta III Wazy)#
a)sejmy konwokacyjne, wojna kokosza—> sformułowanie programu ruchu
egzekucyjnego#
b)rozwarstwienie stanu szlacheckiego:#
-ograniczenie/cofnięcie przywilejów szlacheckich#
-zwrot nieprawnie zagarniętych królewszczyzn#
c)niepokój w warstwie szlacheckiej (wielkie nadania królewszczyzn za Jana
Olbrachta i Zygmunta Starego)#
d)dożywotne/dziedziczne sprawowanie urzędów przez rody magnackie#
e)”monarcha fantomowy”—> brak rzeczywistej władzy#
f)dominacja senatu (próba stworzenia republiki arystokratycznej—>
przywilej mielnicki) nad izbą poselską#

4.1 Postulaty#
a)wyegzekwowanie praw i obyczajów w konstytucjach sejmikowych#
b)kodyfikacja praw#
c)ujednolicenie procedury sądowej#

Strona

d)powołanie sądu apelacyjnego (dwuinstancyjność)#
e)zakaz incompabilitas#
f)wyegzekwowanie sprawy elekcyjności władcy (sprzeciw wobec elekcji
vivente rege Zygmunta Augusta)#
g)wzmocnienie izby poselskiej i osłabienie senatu#
h)pełna wolność religijna (konfederacja warszawska 1573)#
-mozaika religijna w RP#
i)nominacje biskupie i obsadzanie urzędów kościelnych ma się odbywać z
poręczenia władzy świeckiej i woli króla#
j)egzekucja dóbr—> królewszczyzny (problem—> większość z nich była
zastawiona tworząc ogromny system lenny)#
-bogacenie się rodów magnackich#
k)Kościół rzymski—> nałożenie obciążeń finansowych#
-zakazanie świętopietrza#
l)ograniczenie praw mieszczan#
m)likwidacja cechów i gildii kupieckich#
n)zniesienie sądownictwa prywatnego (sądownictwo magnatów nad
mieszczanami)

Strona