1

Dr inż. Marcin Krause, Politechnika Śląska

Profilaktyka w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy

Streszczenie. Opracowanie podejmuje aktualną problematykę dotyczącą zagadnień profilaktyki w
dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. W artykule tym przedstawiono przegląd podstawowej
terminologii, klasyfikacje i przykłady działań profilaktycznych i środków ochronnych.
Słowa kluczowe: bezpieczeństwo i higiena pracy, profilaktyka, środki ochronne

Prevention in the domain of health and safety at work

Summary. The elaboration presents current problems concerning issues of prevention in the domain
of health and safety at work. In this article have been presented review of main vocabulary,
classifications and examples of preventive actions and protective measures.
Keywords: health and safety at work, prevention, protective measures

Wprowadzenie

Zasady profilaktyki w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w Unii Europejskiej

określa dyrektywa ramowa 89/391/EWG w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy
bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy oraz dyrektywy szczegółowe
dotyczące poszczególnych rodzajów działalności i zagrożeń.

Zasady profilaktyki w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w Polsce określa

ustawa Kodeks pracy (Dział X „Bezpieczeństwa i higiena pracy”) [3] i rozporządzenie w
sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [2] oraz akty wykonawcze
dotyczące poszczególnych rodzajów działalności i zagrożeń, np.:

ochrona pracy kobiet,
ochrona pracy młodocianych,

ręczne prace transportowe,

czynniki chemiczne,

czynniki rakotwórcze i mutagenne,

szkodliwe czynniki biologiczne,
hałas i drgania mechaniczne,

promieniowanie jonizujące.

Ogólna klasyfikacja profilaktyki w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy:

 profilaktyka techniczna – źródłem są m.in. akty prawne oraz polskie normy dotyczące

problematyki zapobiegania wypadkom przy pracy, w tym nt. środków ochrony zbiorowej
i indywidualnej oraz bezpieczeństwa maszyn i innych urządzeń technicznych;

 profilaktyka medyczna – źródłem są m.in. akty prawne dotyczące problematyki

zapobiegania chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z pracą, w tym nt.
profilaktycznej ochrony zdrowia pracowników oraz służby medycyny pracy;

 profilaktyka organizacyjna – źródłem są m.in. akty prawne dotyczące problematyki

organizacji pracy oraz szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Przegląd podstawowych pojęć i definicji

Pojęcie profilaktyka lub prewencja oznacza działania nastawione na wyeliminowanie

lub ograniczenie możliwości wystąpienia określonego zdarzenia.

Wymaganie jest to potrzeba i/lub oczekiwanie, które zostało ustalone, przyjęte

zwyczajowo lub jest obowiązkowe, np. wymagania prawne dotyczące ryzyka zawodowego
(ocena ryzyka, dokumentacja wyników tej oceny, informowanie pracowników o ryzyku).

2

Niezgodność jest to niespełnienie wymagania, np. w zakresie dokumentacji systemu

zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy według polskich norm serii PN-N-18000 (m.in.
PN-N-18001:20004 [5], PN-N-18002:2000 [6], PN-N-18004:2001 [7]).

Działania korygujące są to działania w celu wyeliminowania przyczyny wykrytej

niezgodności lub innej niepożądanej sytuacji, które jest podejmowane dla zapobieżenia ich
ponownemu wystąpieniu.

Działania zapobiegawcze są to działania w celu wyeliminowania przyczyny

potencjalnej niezgodności lub innej potencjalnej sytuacji niepożądanej, które jest
podejmowane dla zapobieżenia ich wystąpieniu.

Pojęcie działania profilaktyczne lub działania prewencyjne oznacza dobór

odpowiednich działań korygujących i/lub zapobiegawczych w celu wyeliminowania lub
ograniczenia możliwości wystąpienia określonych zdarzeń, który powinien być oparty m.in.
na aktualnym stanie wiedzy i praktyki oraz doświadczeniach z przeszłości, np. wykorzystanie
wyników analizy wypadków przy pracy i chorób zawodowych w ocenie ryzyka zawodowego.

Korekcja jest to działanie w celu wyeliminowania wykrytej niezgodności, które może

być wykonane w powiązaniu z działaniem korygującym.

Redukcja jest to zmniejszenie, ograniczenie lub obniżenie (w przeciwieństwie do

eliminacji), np. wielkości (poziomu) ryzyka zawodowego.

Pojęcie monitorowanie lub monitoring oznacza mierzenie, obserwowanie lub badanie

stanu środowiska pracy i wyposażenia technicznego oraz ludzi i ich postępowania, które
powinno być prowadzone w sposób ciągły, co umożliwia wczesne wykrywanie niezgodności
oraz podejmowanie działań korygujących i zapobiegawczych.

Monitoring są to wielokrotne i systematyczne pomiary, badania i analizy w celu

określenia zmian w pewnym okresie czasu odniesienia, np. ocena narażenia na czynniki
szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy, ocena efektywności i skuteczności systemu
zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.

Monitorowanie bezpieczeństwa i higieny pracy (nazwa skrócona monitorowanie bhp)

jest to obserwowanie stanu warunków pracy, zachowań pracowników oraz wyników działań
podejmowanych w celu poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy.

Monitoring oznacza stałe obserwowanie i ocenianie warunków środowiska pracy, stanu

wyposażenia oraz postępowania i stanu zdrowia pracowników, można wyróżnić ogólny
podział na monitorowanie aktywne i monitorowanie reaktywne.

Monitorowanie aktywne lub monitoring aktywny oznacza bieżące działania mające na

celu sprawdzenie, czy stosowane środki ochronne przed zagrożeniami i związanym z nimi
ryzykiem zawodowym, jak również stosowane rozwiązania organizacyjne służące wdrożeniu
systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, spełniają określone wymagania.

Monitoring aktywny nastawiony jest na rozpoznawanie stanów mogących doprowadzić

do wypadku lub choroby, włączane są do niego pomiary czynników środowiska pracy, wyniki
inspekcji warunków i postępowania, dokumentacja oceny ryzyka zawodowego.

Monitorowanie reaktywne lub monitoring reaktywny oznacza sprawdzanie, czy są

zidentyfikowane nieprawidłowości w zakresie stosowanych działań korygujących i
zapobiegawczych przed zagrożeniami i związanym z nimi ryzykiem zawodowym, oraz
niezgodności w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, które ujawniły się
wystąpieniem m.in. wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Monitoring reaktywny nastawiony jest na poznanie skutków zawodności i błędów

systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, obejmuje m.in. badanie wypadków i
zdarzeń potencjalnie wypadkowych, chorób zawodowych i parazawodowych, awarii, stanu
zdrowia pracowników, analizę kosztów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Profilaktyka bezpieczeństwa i higieny pracy (nazwa skrócona profilaktyka bhp)

określa całokształt działań państwa, instytucji, organizacji, przedsiębiorstw lub zakładów

3

pracy, mających charakter prawny, badawczy, medyczny, techniczny, organizacyjny, które są
nastawione na ograniczenie częstości występowania wypadków przy pracy i chorób
zawodowych oraz innych niekorzystnych zdarzeń związanych z pracą (np. awarii i chorób
parazawodowych) lub przynajmniej zmniejszenia stopnia ciężkości tych zdarzeń.

Podstawowe zadania profilaktyki bezpieczeństwa i higieny pracy:

ochrona życia i zdrowia w środowisku pracy,

analiza wypadków przy pracy,

analiza chorób zawodowych,

badania i analiza zagrożeń zawodowych,

badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia.

Profilaktyka ze względu na różną specyfikę działań z zakresu bezpieczeństwa pracy i

higieny pracy obejmuje dwa zasadnicze elementy:
 Profilaktyka wypadków przy pracy odnosi się do działań nastawionych na zapewnienie

bezpiecznych warunków pracy w celu wyeliminowania albo przynajmniej ograniczenia
możliwości wystąpienia lub ciężkości skutków wypadków związanych z pracą.

 Profilaktyka chorób zawodowych odnosi się do działań nastawionych na zapewnienie

higienicznych warunków pracy w celu wyeliminowania lub przynajmniej ograniczenia
możliwości wystąpienia chorób pochodzenia zawodowego.

Szczególne ważne miejsce w profilaktyce bezpieczeństwa i higieny pracy, nie tylko w

odniesieniu do profilaktyki chorób zawodowych, ale także profilaktyki wypadków przy pracy,
powinna zajmować medycyna pracy, w tym jej trzy podstawowe dziedziny badawcze: higiena
pracy, fizjologia pracy i psychologia pracy.

Klasyfikacja i przykłady działań profilaktycznych

Według Międzynarodowego Biura Pracy ILO (International Labour Office) aktualne

kierunki profilaktyki bezpieczeństwa i higieny pracy można usystematyzować następująco:
 wymagania prawne – normy prawne regulujące warunki pracy i przepisy BHP, np. prawa

i obowiązki pracodawców, osób kierujących pracownikami i pracowników;

 standaryzacja – ustanawiane oficjalnie lub nieoficjalnie standardy w zakresie ochrony

pracy, np. polskie normy dotyczące bezpieczeństwa maszyn;

 inspekcja – nadzór i kontrola wynikające z obowiązującego prawa pracy i przepisów

BHP, np. państwowy i społeczny nadzór nad warunkami pracy;

 badania techniczne – badania o charakterze technicznym obejmujące m.in. właściwości

materiałów, urządzeń ochronnych, środków ochrony indywidualnej;

 badania medyczne – badania nad fizycznymi i psychicznymi reakcjami człowieka na

pracę i jego otoczenie związane z pracą, np. geneza chorób zawodowych;

 badania psychologiczne – badania nad psychologicznymi problemami związanymi m.in.

z doborem pracowników do pracy i ich szkoleniem, oceną pracy i pracowników;

 badania statystyczne – badania o charakterze statystycznym, np. ustalenie okoliczności i

przyczyn najczęściej zdarzających się wypadków przy pracy i chorób zawodowych;

 kształcenie – nauczanie z zakresu ochrony pracy realizowane w szkołach podstawowych,

zawodowych, średnich i policealnych oraz na studiach wyższych i podyplomowych;

 szkolenie – nauka obejmująca kształcenie, dokształcanie lub doskonalenie realizowane w

formach pozaszkolnych, np. szkolenie wstępne i okresowe, kursy kwalifikacyjne;

 motywowanie – stosowanie różnorodnych form i środków popularyzacji problematyki

ochrony pracy, m.in. akcje reklamowe rozwijające świadomość różnych grup wiekowych
społeczeństwa, realizowane w środkach masowego przekazu, np. radio, TV i Internet;

 ubezpieczenia – stosowanie zachęt finansowych do popierania przedsięwzięć mających na

celu poprawę warunków pracy, np. zróżnicowanie wysokości składki na ubezpieczenie
społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w przedsiębiorstwie;

4

 działania praktyczne – podejmowane w konkretnym przedsiębiorstwie lub zakładzie

pracy w celu poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, w zależności od aktualnych
warunków i organizacji pracy, zdeterminowanych m.in. przez warunki materialne i
społeczne środowiska pracy oraz zastosowane procedury technologiczne i organizacyjne.

Profilaktyka wypadków przy pracy i chorób zawodowych obejmuje różnego rodzaju

strategie działań, wśród których można wymienić m.in.:

systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy,

standardy bezpieczeństwa i higieny pracy,

bezpośredni nadzór wykonywania pracy,

działalność służb bezpieczeństwa i higieny pracy,

działalność służb medycyny pracy,

państwowy nadzór i kontrola nad warunkami pracy,

kształcenie i szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

dokumentowanie danych o wypadkach i zdarzeniach niebezpiecznych,
dokumentowanie danych o chorobach pochodzenia zawodowego,

działalność promocyjna z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Przykładowe działania profilaktyczne w zakresie zapobiegania wypadkom przy pracy i

chorobom zawodowym:

przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

spełnianie wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii w projektowaniu
stanowisk pracy, z uwzględnieniem rodzaju i charakteru pracy,

mechanizacja i automatyzacja procesów produkcyjnych,

odpowiedni stan techniczny urządzeń i narzędzi,

utrzymanie ładu i porządku na stanowisku pracy,

stosowanie środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,

systematyczny monitoring warunków środowiska pracy,

dobór organizacji pracy i organizacji stanowisk pracy,

zainteresowanie pracodawców i pracowników poprawą warunków pracy,

informowanie pracowników o ryzyku zawodowym na stanowiskach pracy.

Podstawowe kierunki profilaktyki chorób zawodowych:

eliminowanie u źródła wszelkich czynników szkodliwych dla zdrowia,

zmniejszenie intensywności ekspozycji (stężeń i natężeń) czynników szkodliwych dla
zdrowia występujących w środowisku pracy,

zmniejszenie czasu ekspozycji na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia,

odsuwanie od pracy o zwiększonym ryzyku pracowników, u których stwierdzono wczesne
symptomy choroby zawodowej.

Podstawowe kierunki profilaktyki wypadków przy pracy:

eliminowanie u źródła wszelkich zagrożeń,

ograniczenie potencjalnych skutków wystąpienia zagrożeń,

ograniczenie liczby osób bezpośrednio pracujących w strefie zagrożenia,

odsuwanie od pracy o zwiększonym ryzyku pracowników, którzy charakteryzują się
nadmierną skłonnością do ryzyka.

Podstawę opracowania planu działań profilaktycznych powinna stanowić nie tylko

wiedza, doświadczenie i intuicja pracowników służby bezpieczeństwa i higieny pracy (wraz z
innymi organami kontrolnymi i doradczymi pracodawcy, np. ze służbą medycyny pracy i
społeczną inspekcją pracy), ale przede wszystkim rzetelna i wszechstronna analiza wypadków
przy pracy i analiza chorób zawodowych w powiązaniu z oceną ryzyka zawodowego na
poszczególnych stanowiskach pracy.

5

Analiza wypadkowości i zachorowalności zawodowej powinna pozwalać na określenie

podstawowych rodzajów przyczyn, miejsc i osób narażonych na ryzyko, a ocena ryzyka
zawodowego umożliwiać szczegółowe zidentyfikowanie zagrożeń na poszczególnych
stanowiskach pracy i oszacowanie związanego z nimi ryzyka.

Działania profilaktyczne powinny być ukierunkowane w pierwszej kolejności na

eliminację bezpośrednich i pośrednich przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy oraz
przyczyn i uwarunkowań chorób zawodowych. Powtarzalność dowodzi, że:

przyczyny są niewłaściwie zidentyfikowane,

projektowane działania profilaktyczne są nietrafne,

działania profilaktyczne są niewłaściwie stosowane.

Kolejność stosowania działań profilaktycznych powinna być następująca:

całkowite wyeliminowanie zagrożenia u źródła,

odsunięcie człowieka ze strefy zagrożenia,

zastosowanie środków ochrony zbiorowej,

zastosowanie środków ochrony indywidualnej.

Klasyfikacja i przykłady środków ochronnych

Środki ochronne lub środki bezpieczeństwa (nazwa stosowana w normach dotyczących

bezpieczeństwa maszyn, np. PN-EN 1050:1999 [4]) są to środki ochrony zbiorowej, środki
ochrony indywidualnej albo inne środki techniczne lub organizacyjne, stosowane w celu
eliminacji zagrożeń lub ograniczenia ryzyka zawodowego.

Przykładowa klasyfikacja środków ochronnych [1]:

 środki techniczne eliminujące zagrożenie u źródła, które powinny być stosowane zawsze

w pierwszej kolejności, np.: mechanizacja, automatyzacja, robotyzacja, hermetyzacja;

 środki ochrony zbiorowej są to środki przeznaczone do grupowej ochrony ludzi przed

niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w
środowisku pracy, w tym przez zastosowanie odpowiedniej odległości przestrzennej i
zwłoki czasowej, np. urządzenia ochronne, wentylacja, klimatyzacja, odpylanie;

 środki profilaktyki organizacyjnej obejmujące działania organizacyjne, np. stosowanie

przerw w pracy, skrócony lub limitowany czas pracy, kierowane zatrudnienie (rotacja
zatrudnionych), kontrole w dziedzinie bhp, szkolenia w dziedzinie bhp, instrukcje bhp,
instrukcje ochrony przeciwpożarowej, instrukcje obsługi maszyn i urządzeń, procedury
prac szczególnie niebezpiecznych, wykazy prac i pracowników w narażeniu;

 środki profilaktyki medycznej obejmujące działania medyczne, np. oświata zdrowotna,

szczepienia ochronne, profilaktyczne badania lekarskie pracowników;

 środki ochrony indywidualnej są to środki przeznaczone do osobistej ochrony ludzi przed

niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w
środowisku pracy, które powinny być stosowane dopiero wtedy, gdy pozostałe środki
ochronne są niewystarczające.

Środki ochrony indywidualnej są to wszelkie środki noszone bądź trzymane przez

pracownika w celu jego ochrony przed jednym albo większą liczbą zagrożeń związanych z
występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym
również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu.

Klasyfikacja środków ochrony indywidualnej (szczegółowy wykaz w zał. nr 2 / tab. nr 3

do rozporządzenia [2]):
 odzież ochronna (U), np. ubrania, kombinezony, kurtki, bluzy, kamizelki, spodnie,

fartuchy, płaszcze, peleryny, kamizelki ostrzegawcze, kurtki ostrzegawcze, spodnie
ostrzegawcze, narzutki ostrzegawcze;

 środki ochrony głowy (G), np. hełmy ochronne, hełmy ochronne z wyposażeniem

dodatkowym, czapki, berety, chustki;

6

 środki ochrony kończyn górnych (R), np. rękawice ochronne, ochraniacze palców,

ochraniacze dłoni, ochraniacze nadgarstka;

 środki ochrony kończyn dolnych (N), np. buty, półbuty, ochraniacze stopy, ochraniacze

golenia, ochraniacze kolana, ochraniacze uda;

 środki ochrony twarzy i oczu (T), np. okulary, gogle, osłony twarzy (w tym półsłony,

przyłbice), tarcze;

 środki ochrony słuchu (S), np. wkładki przeciwhałasowe, nauszniki przeciwhałasowe,

hełmy przeciwhałasowe;

 środki ochrony układu oddechowego (D), np. sprzęt oczyszczający do pracy ciągłej (w

tym filtrujący, pochłaniający i filtrująco-pochłaniający), sprzęt izolujący do pracy ciągłej,
sprzęt ucieczkowy oczyszczający, sprzęt ucieczkowy izolujący;

 środki izolujące cały organizm (I), np. środki z doprowadzeniem powietrza, środki

umożliwiające stosowanie indywidualnego sprzętu ochrony układu oddechowego;

 sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości (W), np. uprzęże (w tym szelki

bezpieczeństwa, pasy biodrowe), linki bezpieczeństwa, amortyzatory;

 dermatologiczne środki ochrony skóry, np. środki osłaniające skórę (kremy, pasty,

maści), środki oczyszczające skórę, środki regenerujące skórę.

Zagrożenia, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej są

następujące (szczegółowy wykaz w zał. nr 2 / tab. nr 1 do rozporządzenia [2]):
 fizyczne – mechaniczne: upadki z wysokości, wybuchy, uderzenia, wstrząsy, zgniecenia,

przekłucia, przecięcia, otarcia, poślizgnięcia, upadki, drgania (wibracje);

 fizyczne – termiczne: wysoka temperatura, ogień, zimno;
 fizyczne – elektryczne;
 fizyczne – promieniowanie: jonizujące, niejonizujące;
 chemiczne – aerozole: pyły, włókna, dymy, mgła;
 chemiczne – płyny: zanurzenie, chlapanie, pryskanie;
 chemiczne – gazy i pary;
 biologiczne, np.: szkodliwe bakterie, szkodliwe wirusy, grzyby, biologiczne antygeny

inne niż mikroorganizmy, pierwotniaki i zwierzęta bezkręgowe.

Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej

są następujące (szczegółowy wykaz w zał. nr 2 / tab. nr 2 do rozporządzenia [2]):
 odzież ochronna – prace w narażeniu na działanie wody, czynników chemicznych,

pyłowych, mechanicznych i biologicznych oraz wysokiej i niskiej temperatury, które
stwarzają ryzyko dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracowników;

 środki ochrony głowy – prace narażające pracowników na urazy głowy;
 środki ochrony kończyn dolnych – prace stwarzające ryzyko urazów kończyn dolnych (w

tym oparzenia), ich zamoczenia lub zanieczyszczenia substancjami i materiałami
toksycznymi, drażniącymi, żrącymi, podatnymi na gnicie lub mogącymi być źródłem
infekcji oraz wykonywane w warunkach niskiej lub wysokiej temperatury;

 środki ochrony kończyn górnych – prace stwarzające ryzyko urazów rąk (związanych

również z działaniem wysokiej temperatury, wibracji oraz substancji chemicznych), prace
w kontakcie z wodą, substancjami toksycznymi, żrącymi lub drażniącymi, z materiałami
podatnymi na gnicie i innymi mogącymi być źródłem infekcji oraz prace w niskiej
temperaturze;

 środki ochrony twarzy i oczu – prace, przy których twarz lub oczy pracowników są

narażone na urazy albo podrażnienia w wyniku działania czynników niebezpiecznych i
szkodliwych dla zdrowia;

 środki ochrony układu oddechowego – prace w warunkach narażenia na nadmierne

zanieczyszczenie powietrza czynnikami szkodliwymi lub w warunkach niedoboru tlenu w
powietrzu;

7

 środki ochrony słuchu – prace w warunkach, w których poziom hałasu przekracza

najwyższe dopuszczalne natężenie;

 środki ochrony przed upadkiem z wysokości – prace wykonywane w warunkach

narażających na upadek z wysokości;

 dermatologiczne środki ochrony indywidualnej – prace narażające na podrażnienia skóry.

Środki ochrony zbiorowej są to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy

ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami
występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami
technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach, maszynach i innych urządzeniach.

Klasyfikacja środków ochrony zbiorowej:

 środki chroniące przed zbyt wysoką lub niską temperaturą otoczenia w strefie roboczej;
 środki chroniące przed działaniem zbyt wysokich lub niskich temperatur powierzchni

urządzeń, maszyn, wyrobów i półwyrobów;

 środki chroniące przed hałasem;
 środki chroniące przed wilgocią;
 środki chroniące przed ultradźwiękami;
 środki chroniące przed infradźwiękami;
 środki chroniące przed promieniowaniem nadfioletowym;
 środki chroniące przed promieniowaniem podczerwonym;
 środki chroniące przed promieniowaniem jonizującym;
 środki chroniące przed promieniowaniem generatorów kwantowych;
 środki chroniące przed polem elektromagnetycznym;
 środki chroniące przed polem elektrostatycznym;
 środki chroniące przed elektrycznością statyczną;
 środki chroniące przed porażeniem prądem elektrycznym;
 środki chroniące przed działaniem czynników chemicznych;
 środki chroniące przed działaniem czynników biologicznych;
 środki chroniące przed działaniem płynów;
 środki zapewniające prawidłowe warunki środowiska powietrznego w pomieszczeniach

przemysłowych i na stanowiskach pracy;

 środki zapewniające prawidłowe oświetlenie w pomieszczeniach przemysłowych i na

stanowiskach pracy.

Wśród środków ochrony zbiorowej szczególne miejsce zajmują urządzenia ochronne

stanowiące środki ochrony przed niebezpiecznym i szkodliwym oddziaływaniem maszyn i
innych urządzeń technicznych.

Urządzenia ochronne są to osłony lub urządzenia zabezpieczające, które spełniają

jedną lub kilka z następujących funkcji:

zapobiegają dostępowi do stref niebezpiecznych,

powstrzymują ruchy elementów niebezpiecznych zanim pracownik znajdzie się w strefie
niebezpiecznej,

nie pozwalają na włączenie ruchu elementów niebezpiecznych, jeśli pracownik znajduje
się w strefie niebezpiecznej,

zapobiegają naruszeniu normalnych warunków pracy maszyn i innych urządzeń
technicznych,

nie pozwalają na uaktywnienie innych czynników niebezpiecznych lub szkodliwych.

Osłony są to elementy lub zestawy elementów konstrukcyjnych służących do ochrony

człowieka przed niebezpiecznymi lub szkodliwymi wpływami pracujących elementów,
mechanizmów i układów roboczych maszyny lub innego urządzenia technicznego oraz do
ochrony poszczególnych elementów maszyn i urządzeń przed wpływami innych elementów
wyposażenia i otaczającego środowiska.

8

Klasyfikacja osłon:

 osłona mechaniczna chroni człowieka i/lub elementy, mechanizmy, układy maszyny lub

urządzenia przed uszkodzeniami mechanicznymi,

 osłona termiczna chroni człowieka i/lub elementy, mechanizmy, układy maszyny lub

urządzenia przed oddziaływaniem termicznym innych elementów, mechanizmów i
układów oraz otaczającego środowiska,

 osłona dielektryczna chroni ciało człowieka i/lub elementy maszyny lub urządzenia przed

zetknięciem się z elementami instalacji i urządzeń elektrycznych znajdującymi się pod
napięciem przekraczającym napięcie bezpieczne.

Urządzenia zabezpieczające są to wszelkie urządzenie ochronne inne niż osłona, które

nie stanowi materialnej przegrody między człowiekiem (np. operatorem) a niebezpiecznym
czynnikiem mechanicznym, które można podzielić na urządzenia ochronne odległościowe i
urządzenia blokujące.

Urządzenia ochronne odległościowe mają za zadanie zapobiegać niebezpiecznym

oddziaływaniom maszyn i urządzeń na człowieka jednym lub łącznie kilkoma z
następujących sposobów:

zapobieganie dostępowi ludzi do strefy niebezpiecznej podczas eksploatacji maszyn i
urządzeń,

zatrzymanie ruchu niebezpiecznych części maszyn i urządzeń zanim część ciała człowieka
wniknie do strefy niebezpiecznej,

zapobieganie uruchomienia maszyn i urządzeń wtedy, gdy człowiek lub jego część ciała

znajduje się w strefie niebezpiecznej,

niezawodne i dokonane w określonym czasie usunięcie człowieka lub jego części ze strefy
niebezpiecznej,

usunięcie źródła zagrożenia na bezpieczną odległość.

Klasyfikacja urządzeń ochronnych odległościowych: ogrodzenia ochronne, pomosty

naciskowe wyłączające, pomosty naciskowe włączające, urządzenia ochronne oburęczne,
urządzenia ochronne bezdotykowe, urządzenia ochronne odsuwające.

Urządzenia blokujące stosuje się do maszyn i urządzeń, jeśli zachodzi konieczność:

niedopuszczenia do pomyłkowej manipulacji,

zapobiegania awaryjnym sytuacjom wskutek nieprawidłowego działania maszyny lub
urządzenia, nieprzestrzegania przez operatora ustalonej kolejności czynności itp.,

uniemożliwienia człowiekowi dostępu do strefy niebezpiecznej,

uniemożliwienia celowego zakłócenia funkcji ochronnej urządzeń ochronnych.

Przykładowa nowoczesne urządzenia ochronne: kurtyny świetlne, skanery laserowe,

maty bezpieczeństwa, ogrodzenia ochronne, magnetyczne i mechaniczne wyłączniki
krańcowe, listwy bezpieczeństwa, zderzaki bezpieczeństwa, urządzenia sterowania
oburęcznego, trójpozycyjne wyłączniki bezpieczeństwa, kulowe włączniki bezpieczeństwa.

Literatura

1. Krause M.: Ocena ryzyka zawodowego – wymagania, wytyczne, przykłady. Wyższa Inżynierska

Szkoła Bezpieczeństwa i Organizacji Pracy w Radomiu, Radom 2008.

2. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych

przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz.U.03.169.1650; z poźn. zm.

3. Ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy. Dz.U.98.21.94; z poźn. zm.
4. PN-EN 1050:1999 Bezpieczeństwo – Maszyny – Zasady oceny ryzyka.
5. PN-N-18001:2004 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy – Wymagania.
6. PN-N-18002:2000 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy – Ogólne wytyczne do

oceny ryzyka zawodowego.

7. PN-N-18004:2001 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy – Wytyczne.