Nowiny Lekarskie 2007, 76, 5, 436-439

WOJCIECH BZDĘGA

1

, JAN TRYKOWSKI

2

, JERZY BZDĘGA

2

DEZYNFEKCJA UKŁADÓW WODNYCH I SPRĘŻONEGO POWIETRZA

UNITU STOMATOLOGICZNEGO

THE DISINFECTION OF WATER AND COMPRESSED AIR SYSTEMS OF A DENTAL UNIT

1

Wojskowy Ośrodek Farmacji i Techniki Medycznej w Celestynowie

Komendant: płk mgr farm. Tadeusz Domagalski

2

Zakład Higieny i Ekologii Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii w Warszawie

Kierownik Zakładu: doc. dr hab. Jerzy Bzdęga

Streszczenie

Wstęp. Układy wodne unitu stomatologicznego są często zanieczyszczone bakteriologicznie, co może stanowić zagrożenie dla pacjenta, jak

i personelu gabinetów.

Cel pracy. Celem pracy było badanie zanieczyszczeń mikrobiologicznych wody zasilającej urządzenia dentystyczne unitu: turbiny, mikromotoru,

strzykawki, kubka i skalera oraz badanie wody w kondensie układu ciśnieniowego. Dodatkowo badano skuteczność dezynfekcji układów wodnych

tych urządzeń.

Metody. Badanie na obecność E. coli i bakterii z grupy coli wykonano metodą filtrów membranowych. Ogólną liczbę bakterii rosnących

w temperaturze 22ºC i 37ºC badano metodą zalewową. Badanie na obecność bakterii Pseudomonas aeruginosa badano metodą filtrów

membranowych. Badanie na obecność bakterii Legionella wykonano metodą filtrów membranowych, z 10 ml wody na podłożu Legionella

– GVPC – Selektiv – Agar firmy Merck. Przynależność bakterii Legionella do serotypu sprawdzano testem lateksowym firmy Oxoid. Wodę z

układów sprężonego powietrza badano tylko w kierunku ogólnej liczby bakterii.

Wyniki. Badania wskaźników bakteriologicznych wody, zasilającej urządzenia dentystyczne zainstalowane na unitach wykazały, że woda ze

skalerów była nadmiernie zanieczyszczona mikrobiologicznie bakteriami psychro- i mezofilnymi. Wyhodowano także Escherichia coli typu

kałowego oraz Gram-ujemne pałeczki z rodzaju Legionella pneumophila serotyp 2–14.

Badania wykazały skuteczność dezynfekcji kwasem nadoctowym.

Wnioski. Wodę zasilającą unit stomatologiczny co najmniej raz w roku powinno się badać pod względem wymagań fizykochemicznych

i bakteriologicznych. Układy wodne unitu należy okresowo dezynfekować.
SŁOWA KLUCZOWE: unit stomatologiczny, biofilm, jakość wody, Legionella.

Summary

Introduction. Dental unit’s water sets are often bacteriologicaly contaminated, which may be of risk to both the dentist, as well as, to his patient.

Aim. The purpose of this study was to examine the microbiological contamination of water coming from the dental unit: the turbine, micro-engine,

syringe, cup and scaler.

Methods. The test for the presence of E. coli and bacteria from coli group were performed with the membrane filters method. A general number of

bacteria growing in the temperature between 22 and 37 degrees Celsius was examined with the drench method. Testing for the presence of Pseu-

domonas aeruginosa bacteria was performed with the membrane filter method, from 10 ml of water, on a Legionella – GVPC – Selektiv – Agar

base manufactured by Merck. Appurtenance of the Legionella bacteria to the stereotype had been checked with Oxid’s latex test. The water from

the compressed air sets has been examined only in respect to its general content of bacteria.

Results. The examinations of the bacteriological indicators concerning water used in the devices installed in dental units showed that the water

coming from scaler was excessively microbiologically contaminated with both psychro- and mezofiliate bacteria. Eschericha coli of the fecal type,

as well as, Gram – negative rods, from Legionella pneumophila serotype 2–14, have also been cultured out. The examinations have shown that

disinfection with peroxyacetic acid is effective.

Conclusions. The water feeding the dental unit should be at least once a year examined with regards to its physico-chemical and bacteriological

features. The dental unit’s water sets, should be periodically disinfected.
KEY WORDS: dental unit, biofilm, water quality, Legionella.

Wprowadzenie

Urządzenia dentystyczne unitu są w większości

napędzane sprężonym powietrzem i zasilane przewodami

wodnymi o średnicy ok. 5 mm wykonanymi z tworzyw

sztucznych. Dotychczas w Polsce nie określono normatywu

higienicznego jakiemu powinno odpowiadać powietrze

i woda zasilająca unit dentystyczny. Najważniejszym

jednak problemem jest jakość wody zasilającej

urządzenia dentystyczne unitu, takie jak: turbina,

mikromotor, strzykawka, kubek i skaler, która czasem za-

lega w przewodach przez dłuższy okres czasu [1]. W

przewodach dostarczających wodę do końcówek osadzają

się różnego rodzaju zanieczyszczenia pochodzące z korozji

rur wodociągowych oraz triwodorotlenku żelazowego pow-

stającego w reakcji utleniania rozpuszczonego w

wodzie diwodorowęglanu żelazawego, będącego stałym

zanieczyszczeniem wody w Polsce. W wyniku dalszych

437

Dezynfekcja układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego

reakcji triwodorotlenek żelazowy ulega przekształceniu

do tritlenku żelazowego.

Jest możliwe, że w momencie wyłączania urządzenia

dentystycznego ślina pacjenta zostanie zassana powrotnie

do przewodu wodnego, co sprzyja powstaniu biofilmu

bakteryjnego i charakterystycznej niszy ekologicznej

[2, 3, 4]. W układzie ciśnieniowym, bakterie mogą

pochodzić z czerpanego przez kompresor powietrza i na-

mnażać się w kondensie wodnym zbiornika ciśnieniowego,

który pochodzi z wilgoci zawartej w sprężanym

powietrzu [5]. Należy zauważyć, że wiele gatunków

bakterii Gram-ujemnych odczuwa swą gęstość w danej

niszy ekologicznej i stosownie do tego odpowiednio

reguluje swoją aktywność metaboliczną. Komunikacja

między poszczególnymi komórkami zachodzi dzięki

produkcji feromonów, to jest białek o niskich masach

cząsteczkowych, które łatwo przenikają do cytoplazmy

sąsiednich komórek. Komórki podatne na działanie

tego feromonu reagują na odpowiednie stężenie tej

substancji zmianą metabolizmu: represją lub aktywacją

odpowiednich genów.

Badania bakteriologiczne prowadzono w kierunku

bakterii Escherichia coli, Escherichia coli typu kałowego,

bakterii mezofilnych i psychrofilnych oraz Pseudomonas

aeruginosa, które są wskaźnikami mikrobiologicznego

zanieczyszczenia

wody.

Dodatkowe

badania

prowadzono w kierunku gram-ujemnych pałeczek

Legionella, występujących w różnych środowiskach

wodnych, takich jak: klimatyzatory, baseny perełkowe,

nawilżacze, fontanny, inhalatory, a także w unitach den-

tystycznych. Mogą one stanowić realne zagrożenie dla

pacjentów i personelu gabinetów stomatologicznych.

Pałeczki Legionella wywołują zapalenie płuc, często

o ciężkim przebiegu i wysokiej śmiertelności. Istnieją

także odnotowane pozapłucne infekcje legionellozowe.

Opisywano m.in. zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie

osierdzia, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie

trzustki, zatok i otrzewnej [6].

Cel pracy

Celem pracy było badanie bakteriologiczne

wody zasilającej urządzania dentystyczne unitu

stomatologicznego oraz badanie skuteczności dezynfekcji

układów wodnych kwasem nadoctowym.

Materiały i metodyka

Wodę do badań pobierano z: turbiny, mikromotoru,

strzykawki, skalera i jednorazowego kubka z wodą

dla pacjenta. Łącznie przebadano wodę z urządzeń

dentystycznych 18 unitów.

Wodę zasilającą pobierano do badań fizykochemicznych

i bakteriologicznych z kranów czerpalnych w gabinecie,

w którym był zainstalowany unit. Wodę z końcówek

urządzeń dentystycznych pobierano tylko do badań

bakteriologicznych. Próbki wody pobierano zawsze

w poniedziałki, kiedy unit nie był używany przez

dwie kolejne doby, przed rozpoczęciem pracy i po

dwuminutowym spuszczeniu wody z każdego urządzenia

[7]. Wodę niezwłocznie dostarczano do pracowni

bakteriologicznej. Badanie na obecność E. coli i bakterii z

grupy coli wykonano metodą filtrów membranowych [8,

9]. Ogólną liczbę bakterii rosnących w temperaturze 22ºC

i 37ºC badano metodą zalewową. Badanie na obecność

bakterii Pseudomonas aeruginosa badano metodą filtrów

membranowych [10]. Wszystkie badania wykonano

zgodnie z Polskimi Normami. Badanie na obecność bakterii

Legionella wykonano metodą filtrów membranowych, z

10 ml wody, na podłożu Legionella – GVPC – Selektiv

– Agar firmy Merck. Za kolonie Legionelli uznano

kolonie o barwie kremowo-białej, lekko wypukłe ponad

powierzchnię z wyraźnie opalizującym środkiem, które

wyrosły pomiędzy 4 a 7 dniem inkubacji. Przynależność

bakterii Legionella do serotypu sprawdzano testem

lateksowym firmy Oxoid. Jako kontrolę stosowano

podłoża bez cysteiny Mc Conkeya i agar z krwią.

Przewody zasilające w wodę urządzenia dentystyczne

unitu poddano dezynfekcji. Do tego celu wybrano

zawierający kwas nadoctowy preparat Steridial Forte

firmy Impuls Gdańsk. W pierwszej kolejności płukano

przewody 2% roztworem kwasu cytrynowego w celu

częściowego usunięcia biofilmu i tritlenku żelaza,

używając około 10 l roztworu z tym, że przez każde

urządzenie dentystyczne przetłaczano nie mniej niż 0,5 l,

a przez urządzenie zasilające kubek – 2 l. Następnie

przewody płukano 10 l wody dejonizowanej i 10 l świeżo

przygotowanego roztworu Steridialu Forte, który tłoczono

z taką szybkością, aby czas kontaktu wynosił około 1

h. W następnej kolejności płukano przewody 10 l wody

dejonizowanej i przez 5 minut wodą zasilającą unit.

Wyniki

Badania wykazały, że pod względem wymagań

bakteriologicznych wszystkie unity były zasilane wodą,

zgodną z wymogami rozporządzenia Ministra Zdrowia w

sprawie warunków, jakim powinna odpowiadać woda do

picia i na potrzeby gospodarcze [11].

Pod względem wymagań fizykochemicznych

woda zasilająca wszystkie unity miała przekroczenia

zawartości żelaza w zakresie od 0,3 do 0,5 mg/l. Należy

jednak zauważyć, że w październiku 2002 r., zgodnie z

wymogami Unii Europejskiej, zmieniono normy jakim

powinna odpowiadać woda. Aktualnie zawartość żelaza

wynosi 0,2 mg/l, a poprzednio wynosiła 0,4 mg/l.

Wyniki badania bakteriologicznego wody z unitu o

najlepszych wskaźnikach zamieszczono w tabeli 1., a wyniki

badania bakteriologicznego wody z unitu o najgorszych

wskaźnikach zamieszczono w tabeli 2. Przeprowadzone

badania kontrolne po dezynfekcji układów wodnych unitów

wykazały, że woda z urządzeń dentystycznych nie zawierała

drobnoustrojów.

438

Wojciech Bzdęga i inni

Dyskusja

Badania wskaźników bakteriologicznych wody

zasilającej urządzenia dentystyczne zainstalowane na

unitach wykazały, że woda ze skalerów była nadmiernie

zanieczyszczona mikrobiologicznie bakteriami psychro-

i mezofilnymi, a w jednym przypadku wyhodowano

Escherichia coli typu kałowego. W tym samym unicie,

który miał najgorsze wskaźniki mikrobiologiczne, wyho-

dowano z urządzenia zasilającego kubek, Gram-ujemne

pałeczki z rodzaju Legionella pneumophila serotyp 2 – 14

oraz pałeczki Escherichia coli typu kałowego. Należy

podkreślić, że pozostałe próbki wody pobrane w tym

unicie wykazywały znaczne przekroczenia zawartości

bakterii psychro- i mezofilnych.

Przewody zasilające w wodę urządzenia dentystyczne

unitu, w którym stwierdzono obecność pałeczek

Legionella poddano dezynfekcji. W wyborze preparatu do

dezynfekcji systemu wodnego unitu stomatologicznego

kierowano się wytycznymi Państwowego Zakładu

Higieny, który do dezynfekcji aparatury medycznej (m.in.

endoskopów i aparatów do dializ) zaleca stosowanie

kwasu nadoctowego. Do dezynfekcji wybrano zawierający

kwas nadoctowy preparat Steridial Forte firmy Impuls

Gdańsk. Kwas nadoctowy, w porównaniu do innych

preparatów dezynfekcyjnych, charakteryzuje się dużą

siłą bakteriobójczą. Dodatkowym aspektem jest to, że

kwas nadoctowy łatwo rozkłada się do kwasu octowego,

nieszkodliwego dla pacjenta, sprzętu i środowiska. Nie

mniej ważne jest, że bakterie nie wytwarzają oporności

na kwas nadoctowy.

Wnioski

1. Urządzenia dentystyczne unitu, rzadko używane,

jak np. skaler, mogą łatwo ulegać zanieczyszczeniom

mikrobiologicznym.

2. Należy ustalić zakres i częstotliwość badania wody

zasilającej unit i urządzenia dentystyczne. W wodzie

zasilającej unit należy badać wskaźniki fizykochemiczne

i bakteriologiczne jeden raz w roku.

3. W wodzie z urządzeń dentystycznych unitu należy

badać wskaźniki mikrobiologiczne z rozszerzeniem na

rodzaj Legionella dwa razy w roku.

4. System wodny i sprężonego powietrza zasilający

urządzenia dentystyczne należy okresowo dezynfekować.

Tab. 1. Zanieczyszczenia bakteriologiczne układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego o najlepszych

wskaźnikach mikrobiologicznych

Table 1. Bacteriological analysis of water from the stomatological unit. Unit of the best indices

Urządzenie

Wskaźnik jakości wody

Ogólna liczba bakterii w 1 ml

Pseudomonas

aeruginosa

Legionella

E. coli

lub bakterie

typu kałowego

Bakterie

grupy coli

W 37ºC,

24 h

W 22ºC,

72 h

Turbina

0

0

15

32

0

0

Mikromotor

0

0

0

38

0

0

Strzykawka

0

0

116

N

0

0

Skaler

0

0

N

N

0

0

Kubek

0

0

0

50

0

0

Sprężone powietrze

-

-

N

N

-

-

N – niepoliczalne (wzrost zlewny)/countless (plate overgrown)

Tab. 2. Zanieczyszczenia bakteriologiczne układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego o najgorszych

wskaźnikach mikrobiologicznych

Table 2. Bacteriological analysis of water from the stomatological unit. Unit of the worst indices

Urządzenie

Wskaźnik jakości wody

Ogólna liczba bakterii w 1 ml

Pseudomonas

aeruginosa

Legionella

E. coli

lub bakterie

typu kałowego

Bakterie

grupy coli

W 37ºC,

24 h

W 22ºC,

72 h

Turbina

0

0

52

N

0

0

Mikromotor

0

0

N

N

0

0

Strzykawka

0

0

N

N

0

0

Skaler

6

0

N

N

0

0

Kubek

0

0

226

N

0

+

Sprężone powietrze

-

-

N

N

-

-

N – niepoliczalne (wzrost zlewny) / countless (plate overgrown)

439

Dezynfekcja układów wodnych i sprężonego powietrza unitu stomatologicznego

Piśmiennictwo

1. Zabłocki M.: Kryteria higieny końcówek stomatologicznych.

Stom. Współ., 1998, 5, 134–135.

2. Barbeau J., Gauthier C., Payment P.: Biofilms, infectious

agents, and dental unit waterlines: a review. Canad. J. Micro-

biol., 1998, 44, 1019–1028.

3. Williams H.N., Bear M.L., Kelley J.I.: Contribution of biofilm

bacteria to the contamination of the dental unit water supply.

JADA, 1995, 126, 1255–1260.

4. Meiller T.F., Depaola L.G., Kelly J.I. et al.: Dental unit water-

lines: biofilms, disinfection and recurrence. JADA, 1999, 130,

65–72.

5. Hubar J.S., Pelon W., Gardiner D.: Evaluation of compressed

air used in the dental operatory. JADA, 2002 ,133, 837–841.

6. Reinthaler F.F., Mascher F., Stunzer D.: Serological exami-

nations for antibodies against Legionella species in dental

personnel. J. Dent. Res., 1988, 67, 942–943.

7. PN-74/C-04620/00. Woda i ścieki. Pobieranie próbek. Posta-

nowienia ogólne i zakres normy.

8. PN-75/C-04615/03. Woda i ścieki. Badania mikrobiolo-

giczne. Oznaczanie liczby bakterii metodą płytkową.

9. PN 75/C-04615/06 Woda i ścieki. Badania mikrobiologiczne.

Oznaczanie bakterii grupy coli metodą filtrów membrano-

wych.

10. PN-77/C-04615/08. Woda i ścieki. Badania mikrobiologiczne.

Oznaczanie bakterii grupy coli typu kałowego (fekalnego)

metodą filtrów membranowych.

11. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 r.

w sprawie wymagań dotyczących jakości wody przeznaczo-

nej do spożycia przez ludzi. Dz. U. 2002, nr 203 poz.1718.

Adres do korespondencji:

Wojciech Bzdęga

ul. Kozielska 4

01-163 Warszawa