Strona 1

PJWSTK KLJ II rok studia zaoczne

Iwona Kordzińska-Nawrocka

PJWSTK Iwona Kordzińska-Nawrocka

Kultura literacka w Japonii część I

Egzamin w formie pisemnej - tematy na egzamin

1.

Podział na epoki historyczno-literackie

2.

Główne rodzaje i gatunki japońskiej literatury oralnej

3.

Cechy charakterystyczne literatury japońskiej

4.

Najstarsze formy japońskiej poezji na przykładzie Manyōshū- struktura, typy wierszy

i główni poeci
5.

Najstarsze formy prozy Kojiki i Fudoki (fragmenty tekstów literackich)

6.

Antologia Kokinshū –struktura, najważniejsi poeci

7.

Opowieści dworskie monogatari – charakterystyka gatunku

8.

Taketori monogatari, Ise monogatari (teksty literackie) –opis dzieł

9.

Genji monogatari, Murasaki Shikibu - opis dzieła (fragmenty przekładów, II księga)

10.

Eseistyka zuihitsu jako gatunek na przykładzie Makura no sōshi Sei Shōnagon

(fragmenty)
11.

Kategorie estetyczne makoto, mono no aware, okashi, miyabi, yūgen, - przykłady

występowania
12.

Formy pamiętnikarskie Tosa nikki, Kagerō nikki, Izumi Shikibu nikki (fragmenty)

13.

Eseje średniowieczne Tsurezuregusa, Hōjōki,

14.

Pamiętnik Abutsu Utatane no ki (fragmenty)

15.

Antologia Shinkokinshū –struktura, najważniejsi poeci

16.

Opowieści wojenne gunki monogatari na przykładzie Heike monogatari –

charakterystyka gatunku
17.

Powieść nowożytna ukiyozōshi- charakterystyka gatunku

18.

Ihara Saikaku – sylwetka twórcza

19.

Utwory kōshokumono Ihary Saikaku –charakterystyka, tematyka

20.

Utwory chōninmono Ihary Saikaku – charakterystyka, tematyka

Znajomość przetłumaczonych fragmentów dzieł literackich

Strona 2

PJWSTK KLJ II rok studia zaoczne

Iwona Kordzińska-Nawrocka

Iwona Kordzińska-Nawrocka

Kultura literacka Japonii wykład 1

Wprowadzenie do literatury japońskiej, okres Nara dn…………

Bibliografia:

1. Mikołaj Melanowicz, Literatura japońska od połowy VI do XIX w, t. I, PWN,

Warszawa 1994

2. Wiesław Kotański, Dziesięć tysięcy liści, PWN, Warszawa 1961
3. Estetyka Japońska, red. Krystyna Wilkoszewska, t. I i II, Universitas, Kraków 2001,

2005

4. Dziesięć wieków Genji monogatari w kulturze Japonii, red. Iwona Kordzińska-

Nawrocka, WUW, Warszawa 2009

5. Iwona Kordzińska-Nawrocka, Japońska miłość dworska, TRIO, Warszawa 2005
6. Iwona Kordzińska-Nawrocka, Ulotny świat ukiyo-obraz kultury mieszczańskiej w

twórczości Ihary Saikaku, WUW 2010

I. Literatura japońska - podstawowe informacje:
1.

Obszar rozwoju: Archipelag Wysp Japońskich

2.

Okres rozwoju: od VI wieku literatura oralna i pisana w języku japońskim,

VI-XII w. literatura pisana w języku chińskim, XII-XIX klasyczny język japoński
3.

Pierwsze dzieła: Kojiki (Kojiki, czyli księga dawnych wydarzeń, 712r. pol.

wyd. 1986), Nihongi (Kronika japońska 720r), Manyōshū (Dziesięć tysięcy liści, 781
r.)
II. Cechy szczególne literatury japońskiej:
1.

dominacja krótkiej formy przede wszystkim w liryce

2.

emocjonalizm, przewaga liryki nad epiką

3.

synkretyzm różnych gatunków literackich

III. Epoki historyczno-literackie:



Definicja: (Mikołaj Melanowicz, Literatura japońska, tom I) „ etap procesu

literackiego wyróżniający się charakterem kierunków, konwencji, gatunków
estetycznych, koncepcji oraz gustów literackich i artystycznych, dających się
zamknąć przybliżonymi datami w chronologii dziejów literatury narodowej”



Historię literatury japońskiej można podzielić na następujące okresy:

Podział ze względu na schemat historyczno-polityczny uwzględniający ośrodki
władzy:
o

Yamato i Nara VI-VIII w.

o

Heian IX-XII w.

o

Kamakura-Muromachi XIII-XVI w.

o

Edo XVII-XIX w.

o

Okres tokijski od XIX w.

Podział historyczny:

1. Starożytność kodai do XII w.
2. Średniowiecze chūsei do XVI w.
3. Nowożytność kinsei do II połowy XIX w.
4. Współczesność: wcześniejsza kindai do II wojny światowej, późna gendai po II

wojnie światowej

Podział uwzględniający publiczność literacką, czyli głównych twórców i odbiorców:

Strona 3

PJWSTK KLJ II rok studia zaoczne

Iwona Kordzińska-Nawrocka

1. Dworska do XII w.
2. Samurajska do XVI w
3. Mieszczańska do 1868 r.
4. Ogólnonarodowa od końca XIX w.

Literatura okresu Nara

Nara -

okres stabilizacji po wiekach walk i przeprowadzek; 708 r. cesarzowa

Gemmei wydaje rozkaz budowy stolicy w Narze (Heijō)
1.

Regularne kontakty z kontynentem, Chinami; największy okres wpływów

chińskiej kultury – sinizacja życia codziennego; chiński- językiem oficjalnym
(dokumenty, listy urzędowe, kroniki, oficjalne pamiętniki)
2.

Twórczość literacka uprawiano w języku chińskim i japońskim

Formy literatury oralnej
1.

Norito - rytualne teksty religijne, modlitwy, zaklęcia, rytmiczne,

przekazywane ustnie; Shinwa - opowieści o bóstwach , Densetsu - legendy o
herosach, Setsuwa – anegdoty, krótkie historie
2.

Waka – poezja japońska, Frazy pięcio lub siedmio-sylabowe, Chōka długa

pieśń: powtarzany układ 5 -7 zakończony wersem 7 sylabowym ; Tanka – krótka
pieśń 5-7 5-7-7
3.

Kayō – pieśni, ballady; tematyka: pieśni miejskie, wiejskie, pracy, zabawy,

biesiadne, miłosne, religijne nurt katarimono- rzeczy opowiadane przekazywane
ustnie, przeznaczone do śpiewu lub recytacji pieśni; Saibara – „muzyka zachęcająca
konie do wyruszenia w drogę” czyli muzyka poganiaczy koni
Kojiki, czyli księga dawnych wydarzeń, 712
1.

Najstarsze zachowane dzieło; opracowane przez Ō no Yasumaro i jego

zespół na polecenie cesarzowej Gemmei
2.

Zgodnie ze wstępem- cesarz Temmu (673-686) polecił Hieda no Are nauczyć

się na pamięć genealogii rodu cesarskiego i innych starych opowieści ;
usystematyzowany zbiór mitów, legend, pieśni genealogii do okresu cesarzowej
Suiko (VI w.)
Nihongi (Kronika japońska), 720 r.
Fudoki opracowywane w urzędach prowincjonalnych na rozkaz cesarski, wiersze,
legendy, baśnie; najstarsze Izumo fudoki 733 r. zachowane w całości, Tango fudoki-
opowieść o Urashima Tarō, Opowieść Hagoromo (Szata z piór)
Man’yōshū (Dziesięć tysięcy liści, 781)
1.

Pierwsza antologia poezji; składa się z 20 ksiąg, zawiera 260 chōka, 4200

tanka
2.

Ōtomo Yakamochi (716-785) główny kompilator; tematyka różnorodna –

przyroda i jej piękno, miłość, wierność, śmierć, praca, podróże
3.

Trzy typy wierszy: banka- elegie, sōmon –pieśni miłosne, zōka – pieśni

różne, azumauta –pieśni ze wschodnich prowincji ; utwory anonimowe,
4.

makoto- realizm, prawda, odwzorowywanie własnych uczuć i doświadczeń,

realizm ujęcia
Reprezentuje cztery pokolenia poetów:
1.

Okres literatury ustnej Yamato : cesarz Yūryaku (V w.), Nukada Ōkimi (VII

w.)
2.

Okres dojrzewania formy poetyckiej koniec Yamato- Kakinomoto Hitomaro

(VII w.)
3.

Poeci z okresu Nara- Yamabe Akahito (724-749), Ōtomo Tabito (665-731)

4.

Dojrzałość sztuki poetyckiej koniec Nara- Ōtomo Yakamochi

Strona 4

PJWSTK KLJ II rok studia zaoczne

Iwona Kordzińska-Nawrocka

Iwona Kordzińska-Nawrocka

Kultura literacka Japonii wykład 2

Literatura okresu Heian – Kokinshū i opowieści dworskie dn…………….

Okres Heian VIII-XII w.

1.

Jeden z najdłuższych w historii, 400 lat względnego spokoju

2.

Początek: 794 rok cesarz Kammu przenosi stolicę do Heiankyō

3.

Koniec: 1192 rok Minamoto Yoritomo po zwycięskiej bitwie pod Dannoura

nad rodem Taira otrzymuje tytuł shoguna
4.

Dominująca pozycja arystokracji dworskiej w życiu politycznym i

kulturalnym; supremacja rodu Fujiwara
5.

Rozwój wysoko rozwiniętej kultury dworskiej miyabi (miya- stolica;

przeciwieństwo inaka, hina -prowincja)
6.

izolacjonizm kulturowy 894 r. wstrzymano poselstwo do Chin karabunka

(kultura chińska) – yamato bunka (kultura narodowa)

Kokinshū, Kokinwakashū „Zbiór japońskich pieśni dawnych i dzisiejszych”, 905 -
antologia z rozkazu cesarskiego chokusenshū; cesarz Daigo ; poezja od IX w. do X w.

1.

Redaktorzy: Ki no Tsurayuki (872-945), Ki no Tomonori (?-907), Ōshikōchi

Mitsune (daty nieznane), Mibu Tadamine (?850-?920)
2.

Poeci Rokkasen (Sześciu mistrzów poezji): mnich Henjō (816-890), Ariwara

Narihira (825-880), Fun’ya (Bun’ya) Yasuhide, mnich Kisen, Ono no Komachi IX
w., Ōtomo Kuronushi
3.

Kompozycja dzieła: 1111 wierszy (chōka – 5, tanka – 1102), 20 ksiąg: I-VI

cztery pory roku, wiosna (I-II), lato (III), jesień (IV-V), zima (VI); VII-X wiersze
okolicznościowe z okazji urodzin, rozstania, podróży; XI-XV wiersze miłosne; XVI-
XX wiersze różne

List i poezja
1.

List jako forma zalotów, wyznanie prawdziwych i skrywanych emocji; w

początkowym stadium uczuć - list jako forma autoprezentacji
2.

informuje o: gustach, upodobaniach, pozycji i majątku, wykształceniu

nadawcy
3.

Wiersz: częste odwołania do znanego wiersza; o elokwencji świadczyła nie

tyle inwencja i oryginalność poetycka, ile umiejętność posługiwania się znanymi
motywami


Źródła inspiracji: przyroda i jej przemiany, obrazy (keibutsu) czterech pór roku 1.
Wiosna- ume, sakura, ryczące jelenie ; 2. Lato- świetliki, cykady, tachibana; 3.
Jesień- klony momiji, opadające liście, kiku, tsuki, dzikie gęsi; 4. Zima- śnieg


Opowieści dworskie ōchō monogatari
powstanie- początek X wieku, gatunek rozwijał się przez blisko 600 lat; czasy
rozkwitu przypadają na epokę Heian; największe dzieło tego gatunku Genji
monogatari (Opowieść o księciu Genjim)

Strona 5

PJWSTK KLJ II rok studia zaoczne

Iwona Kordzińska-Nawrocka

w okresie Kamakura i Muromachi - gatunek opowieści dworskich rozwijał się nadal
w postaci epigońskich utworów; w toku historycznej ewolucji tego gatunku powstało
bardzo wiele utworów; do naszych czasów przetrwało zaledwie kilkanaście
1.

Etymologia i semantyka terminu ōchō monogatari

złożeniem dwóch wyrazów:
Ōchō - oznacza dynastię, dwór cesarski, systemu polityczno-prawny –przodująca rola
arystokracji dworskiej odrębne odmiany gatunkowe: rekishi monogatari-kroniki
historyczne, setsuwa monogatari - opowieści anegdotyczne oraz gunki monogatari-
eposy wojenne
Słowo mono -szeroki zakres semantyczny: rzecz materialna postrzegana wizualnie, -
rzecz niematerialna odczuwana empirycznie, istota ludzka lub zwierzę, miejsce, cel
do którego się zmierza, zazwyczaj miejsce święte-świątynia
2.

Rola opowieści dworskich

doskonałe narzędzie dydaktyczne dla młodych kobiet; ulubiona forma rozrywki i
spędzania wolnego czasu ; postacie występujące w utworach, zdarzenie z ich życia
problemy i historie miłosne stawały się tematem rozmów, a młode kobiety często
utożsamiały się z bohaterami
3.

Kompozycja monogatari

proza narracyjna o niejednolitej formie; obecność estetyki miyabi – „wyrafinowana
elegancja dworska”; synkretyzm rodzajowy - mieszanie cech rodzajowych epiki i
liryki; dwa podstawowe typy: tsukuri monogatari - powieść fikcyjna i uta
monogatari (opowieści do pieśni) odmiana powieści poetyckiej
Tematyka jednorodna - prywatne życie przedstawicieli arystokracji dworskiej,
bogate i skomplikowane związki miłosne; Irogonomi bungaku, czyli literatura
miłosna; irogonomi „wysublimowane pożądanie” złożenie: Iro – pochodzi od słów
irose , irone ukochana, kobieta; konomi - wskazuje na uwielbienie, upodobanie,
zainteresowanie
4.

Taketori monogatari (Opowieść o zbieraczu bambusów, X w.)

autor anonimowy; najstarsza opowieść dworska; opowieść ramowa w losy głównej
bohaterki wplecione historie jej pięciu zalotników; bohaterka księżniczka Kaguya,
istota przybyła z księżyca, odbywa karę na Ziemi; Opisana jako henge – obca, dziwna
5.

Ise monogatari (Opowieści z Ise, X w.)

Zbiór 125 opowieści –przedstawione historie łączy postać głównego bohatera poety i
amanta Ariwary Narihiry; określany jako mukashi otoko arikeri (był sobie kiedyś
pewien mężczyzna)
Punktem centralnym każdej części jest poemat Narihiry wokół, którego osnuta jest
historyjka miłosna
Całe życie głównego bohatera - pierwsza opowieść po rytuale gempuku (ceremonia
dojrzałości), ostatnia wycofanie z życia

Strona 6

PJWSTK KLJ II rok studia zaoczne

Iwona Kordzińska-Nawrocka

Iwona Kordzińska-Nawrocka

Kultura literacka Japonii wykład 3
Genji monogatari, Murasaki Shikibu dn…………….………..

I.

Murasaki Shikibu (978-1014 lub 1025, 1031)

wywodzi się z warstwy zuryō - arystokracji prowincjonalnej; ojciec Fujiwara
Tametoki ; pełnił różne funkcje urzędnicze, gubernator prowincji Echizen i Echigo,
poeta, znawca klasyki chińskiej; brat Fujiwara Nobunori, starannie wykształcony,
znał zarówno klasykę chińską jak i japońską; mąż Fujiwara Nobutaka małżeństwo
okazuje się szczęśliwe, ale nie trwa długo, mąż umiera podczas epidemii
przyjęta na dwór cesarzowej Shōshi, żony cesarza Ichijō; po śmierci cesarza wraz z
cesarzową przenosi się do jej rezydencji nad jeziorem Biwa
Umiera prawdopodobnie pomiędzy 1025-1031 rokiem.
II.

Genji monogatari, 1008

pierwsza psychologiczna powieść w literaturze światowej, pierwsza miłosna powieść
w literaturze japońskiej
doczekała się wielu tłumaczeń na języki europejskie i kilka na współczesny japoński
przedstawia obraz społeczeństwa arystokratycznego na przełomie w X i XI wieku
III.

Kompozycja i struktura

Akcja: brak jednolitej formy, rozbudowany świat zdarzeń powieściowych,
liczne wątki epizodyczne, postać tytułowego bohatera jako element jednoczący
Epizodyczność bamensei i nowelistyczność tanpensei
Przestrzeń: środowisko przestrzenne ograniczone do stolicy- dwór cesarski,
rezydencja księcia Genji, wyjątki: Kitayama, wybrzeże Suma, Uji ostatnie dziesięć
ksiąg
Czas: bliżej nieokreślona przeszłość, układ chronologiczny, czas poszczególnych
wydarzeń przyjmuje cykl naturalny związany z upływem dni i nocy, miesięcy i pór
roku
Bohater: liniowy sposób konstrukcji; akcja koncentruje się wokół głównej postaci
księcia Genji; postaci uboczne i epizodyczne związane z postacią centralną -każda
posiada własną linię rozwoju
Światopogląd powieści: koncepcje o podłożu buddyjskim, koncepcje o podłożu
konfucjańskim, koncepcje o podłożu estetycznym
1.

Koncepcje buddyjskie: ilustracja filozofii karmy, której podporządkowany jest

temat, struktura powieści
Epilog I części –cierpienie księcia to kara za przewinienia w młodości i związek z
Fujitsubo; mujōkan poczucie efemeryczności i niestałości bytu- utwór ukazuje
niestałość bytu; ostatnia księga Yume no ukihashi (ulotny most snów) życie
porównane do ulotnego mostu
2.

Konfucjanizm oddziaływał w dziedzinie stosunków rodzinnych

ideologia sanjū „trzech podległości”; androcentryczny porządek społeczny traktujący
męski punkt widzenia jako normę ogólnospołeczną -pozycja i kariera kobiety była
uzależniona od pozycji, jaką posiadał jej ojciec bądź mąż (ushiromi –szarej
eminencji); konwencja językowa -nazywanie kobiet od imion, tytułów lub funkcji
zawodowych ich ojców i mężów
3.

koncepcje estetyczne- mono no aware (patos rzeczy) i aware (emocjonalna

wrażliwość) wzbudza:
obcowanie z tworami natury; dziełami sztuki; widok pięknych ludzi; piękne formy,
przedmioty; podniosłe zdarzenia z życia publicznego i prywatnego

Strona 7

PJWSTK KLJ II rok studia zaoczne

Iwona Kordzińska-Nawrocka

Iwona Kordzińska-Nawrocka

Kultura literacka Japonii wykład 4
Literatura eseistyczna zuihitsu i pamiętnikarska nikki dn………

I Zuihitsu
Sei Shōnagon (dakładne daty życia nieznane, XI w.)



Pochodzi z warstwy zuryō; ojciec Kiyohara Motosuke - służył na dworze

cesarza Murakami, jeden z kompilatorów antologii Gosenwakashū; poeta i uczony



982 wychodzi za mąż; Tachibana Norimitsu –opisany jako silny i odważny



Rodzi syna Norinagę; rozstaje się z mężem



Służba na dworze Teishi- małżonki cesarz Ichijō , córki Fujiwary Michitaki



Wychodzi powtórnie za mąż Fujiwara Muneyo (mąż ma 70 lat); Sei ma 35 lat



Ostanie lata życia nieznane

I.

Makura no sōshi (Zapiski spod wezgłowia, Notatki spod poduszki)



Zbiór krótkich esejów, wspomnień, uwag i luźnych zapisków



Kompozycja: Ruijū wyliczenia, enumeracje; Nikki pamiętnik, wspomnienia

(np. opis dworu Teishi, samej cesarzowej, dworu cesarza Murakami – ideał); Zuisō
fragmenty z opisami natury, własnych uczuć i przemyśleń, wspomnienia o Fujiwarze
Yukinari i Fujiwarze Tadanobu
II.

Kategoria estetyczno-literacka okashi



Dzisiaj okashii - interesujący, zabawny, ciekawy



Motoori Norinaga- teoria dotycząca etymologii słowa: w okresie Heian -

wyraża podziw dla zjawisk i rzeczy; w okresie Edo - satyrę i ironię



Znaczenie:

1.

Wygodny, przyjemny – wiadomość, list

2.

Interesujący, ciekawy – dzieło malarskie, przedmioty, wiersze, muzyka, meble

3.

Piękny, fascynujący, pociągający- wygląd ludzi, widoki

4.

Miły, sympatyczny- dzieci, młodzi ludzie

5.

Wytworny, elegancki – charakter, cechy osobowościowe, usposobienie,

zachowanie
okashi w Makura no sōshi: Stan emocjonalny będący reakcją na zewnętrzne
atrybuty świata kładzie nacisk na opisanie odczuć i jednocześnie świata
zewnętrznego, wskazuje na piękno otaczającej rzeczywistości

II Nikki -pamiętniki

Pisane kaną, tematyka prywatna, osobista, narracja często w trzeciej osobie;
przepojone liryką

1. Tosa Nikki ( Pamiętnik z Tosy), około 935 rok- Ki no Tsurayuki



Pierwszy pamiętnik prywatny; autor mężczyzna pisze jako kobieta



930-934 przebywał w Tosa (Sikoku) jako gubernator



Opis podróży powrotnej do stolicy ; trwała 55 dni, podróż morska

2. Kagerō nikki (Pamiętnik ulotnych chwil), Michitsuna no Haha



Pisarka Matka Michitsuny (935-995); warstwa zuryō; ojciec Fujiwara

Tomoyasu


954 r. 19 lat poślubia Fujiwarę Kaneie, jako żona poboczna; ma z nim syna

Michitsunę


Trzy księgi opisują 19 lat małżeństwa z Kaneie

Strona 8

PJWSTK KLJ II rok studia zaoczne

Iwona Kordzińska-Nawrocka

I księga: okres 954-968 ;poznanie Kaneie, jego zaloty; oświadczyny; małżeństwo;
narodziny syna nowa kochanka w życiu Kaneie; samotność i cierpienie
II księga: okres 969-972, osłabieniu ulegają relacje z mężem; autorka szuka oparcia
w religii ;pielgrzymki do świątyń; opisy piękna przyrody; przemyślenia na temat
własnego losu i przeznaczenia
III księga: okres 972-974; obiektywnie podchodzi i ocenia małżeństwo; koncentruje
się na wychowania syna

3. Izumi Shikibu nikki (Pamiętnik Izumi Shikibu), Izumi Shikibu



Izumi Shikibu (976-?)- córka Ōe Masamune (Ród Ōe – uczeni zajmujący się

chińską klasyką); 996 r. ślub z Tachibana Michisada, córka Koshikibu; 999 r.
towarzyszy mężowi do Izumi; kochanka, rozpad małżeństwa; 1000 r. powraca do
Kioto; 1001 poznaje księcia Tametaka; 1002 rozwód z mężem; 1002 umiera
Tametaka; 1003 brat książę Atsumichi posyła posłańca z listem , początek burzliwego
romansu, przeprowadzka do rezydencji księcia; 1004 wspólny wyjazd do świątyni
Kamo, w czasie święto Aoi; 1005 rodzi syna księcia; 1007 książę umiera, Shikibu
wraca do domu;


Pamiętnik: odtwarza 14 miesięcy romansu z księciem Atsumichi; zaloty;

nawiązanie znajomości; przeprowadzka do domu księcia; związek wywołał skandal;
różnica w pozycjach społecznych; Książę Atsumichi (Sochi no miya)- syn cesarza
Reizei, matka – córka Kaneie


Izumi określana mianem ukareme kobiety frywolnej (Fujiwara Michinaga)

Strona 9

PJWSTK KLJ II rok studia zaoczne

Iwona Kordzińska-Nawrocka

Iwona Kordzińska-Nawrocka

Kultura literacka Japonii wykład 5
Opowieści wojenne gunki monogatari dn………………

Japońskie średniowiecze chūsei



Kamakura (1192-1333)siogunat rodu Minamoto w mieście Kamakura



Muromachi (1336-1598) siogunat rodu Siogunat rodu Ashikaga w dzielnicy

Muromachi w Kioto; Azuchi (1573-1582) Oda Nobunaga , Momoyama (1582-1598)
Toyotomi Hideyoshi



Literatura średniowieczna



Nowy gatunek epiki gunki monogatari ; rekishi monogatari kroniki

historyczne Mizukagami , Masukagami; Otogizōshi (zeszyty do rozrywki) bajki i
opowieści

mityczne

;

Inja

bungaku

literatura

mnichów

–eremitów;

Shinkokinwakashū - Nowa antologia poezji dawnej i współczesnej; Renga pieśń
wiązana ; Teatr nō

Gunki monogatari- opowieści wojenne



Opowieści anonimowe; opowiadacze kataribe, wędrowni mnisi biwabōshi ;

prosty, mówiony język, akompaniament instrumentu biwa



Opowiadali historię powstania świątyń i inne historyczne wydarzenia

Cechy gatunkowe



Temat- opis bitew i wojny; kompozycja – rozwijająca się zdarzenia i fabuła

się komplikuje, pojawiają się nowe wątki uboczne; Czas przeszły; Język japoński,
potoczny i elegancka chińszczyzna; Brak bohatera głównego, bohater zbiorowy;
Narrator obiektywny, zewnętrzny



1.

Heike monogatari- Opowieść o rodzie Taira



Pierwsza część: 6 ksiąg wzrost potęgi Tairów i Taira Kiyomori ; Druga część

7 i 8 księga Tairowie opuszczają stolice, opis czynów Kiso Yoshinaka wielkiego
wojownika, jego śmierć; Trzecia część 9-12 księga wyparcie Tairów i zniszczenie
ich pod Dannoura, Minamoto Yoshitsune

2.

Hōgen monogatari- opowieści ery Hōgen



1156-1159 opowieść o walce o władzę wokół tronu cesarskiego



I część Konflikt pomiędzy pretendentem Sutoku i Goshirakawą



II część walka stronnictw rody Fujiwara, Minamoto i Taira



III część Yoshitomo zwycięża, klęska cesarza Sutoku i banicja.



3.

Taiheiki Kronika wielkiego pokoju 1371;

50 lat historii; Od 1318 wstąpienie na tron cesarza Godaigo; do panowania cesarza
Gomurakami 1367; poczatek plany Godaigo obalenia władzy Takatoki Hōjō ; czyny
zwolenników cesarza księcia Norinagi, Nitty Yoshisady, Kusunoki Masashige ;
obalenia regenta w Kamakurze

4.

Yoshitsuneki (Gikeiki) Życie najsłynniejszego rycerza Yoshitsune ; W

formie luźnych anegdot setsuwa

Strona
10

PJWSTK KLJ II rok studia zaoczne

Iwona Kordzińska-Nawrocka

Iwona Kordzińska-Nawrocka

Kultura literacka Japonii wykład 6
Zuihitsu i pamiętniki średniowieczne dn………………

I.

Kamo Chōmei 1155-1216

wybitny poeta, pisarz i krytyk literacki; prawdziwe imię Nagaakira ;syn Nagatsugu -
wpływowego kapłana świątyni Shimogamo jinja; po śmierci ojca stracił szansę na
karierę; kariera jako poeta nadworny - brał udział w utaawase; związał się ze szkołą
Rokujō -założyciel Shōmyō - polemizował z poetą Fujiwara Shunzei ; 1201 członek
Wakadokoro Urząd Poezji przy cesarzu Gotoba ; 1211 udał się do Kamakury uczyć
sioguna Minamoto Sanetomo (drugi syn Yoritomo) poezji; zrezygnował z kariery
urzędniczej, został mnichem-eremitą; zaszył się w Ōhara koło góry Hiei ; później
Hino na pd Kioto
Dzieła: Iseki Zapiski z Ise, 1186 opis podróży ; Hōjōki Zapiski z pustelni, 1212;
Hasshinshū Zbiór opowieści o przebudzeniu wiary – buddyjskie setsuwa , 1214-
1215 (Historie mnichów buddyjskich i hijiri świętych mędrców); Kamo Chōmei shū
Antologia poezji
Hōjōki - gatunek zuihitsu 1280; utwór składa się z pięciu części tematycznych: O
ulotności ludzkiego życia mujō; Katastrofy i żywioły: pożar, taifun, głód, trzęsienie
ziemi, decyzja o życiu w pustelni; Opis dnia codziennego w pustelni;

II.

Kenkō Hoshi (Yoshida Kenkō, Yoshida Kaneyoshi), (1283-1352)

Poeta, eseista; urodzony w rodzinie związanej ze świątynią Yoshida jinja; Urabe
Kaneaki –ojciec, urzędnik piątej rangi, Jibushō (MSW); Kaneaki służył cesarzowi
Gouda (1274-1287), cesarzowi Gonijō (1301-1308); Kenkō był nauczycielem księcia
Kuniharu (przyszłego cesarza Gonijō); uczył jego matkę Motoko córkę Horikawy
Tomonori wpływowy arystokrata
Dzieła: Tsurezuregusa Szkice z wolnych chwil, Zapiski dla rozrywki ,1330-1331;
Kenkō Hōshi shū antologia poezji; Tsurezuregusa- zuihitsu ; wstęp i 243 szkice;
Każdy szkic ma odrębną kompozycję; tematycznie niezależne; Język japoński i
wstawki w kambun ; najstarszy odpis 1431 rok pióra Shōtetsu; mujō –nietrwałość
świata; Kompozycja: setsuwa anegdoty, przypowieści buddyjskie; wyliczanki,
enumeracje; shinzen kanshō- wychwalanie piękna natury; nikki

–

wspomnienia;

Danseiron, joseiron uwagi na temat mężczyzn i kobiet; Jinseiron, sekairon poglądy
na życie i świat (wychowanie, wykształcenie, relacje męsko damskie, kultura picia,
uczucia )

III.

Abutsu ni (1208-1283)

imię klasztorne; poetka, pisarka; córka Taira Norishige, wychowana na dworze;
druga żona Fujiwary Tameie ; miała z nim dwóch synów Tamesuke i Tamemori;
1275 po śmierci męża zostaje mniszką; spór o spadek po mężu pomiędzy Tameuji
synem z pierwszego małżeństwa a Tamesuke ; Abutsu jedzie do Kamakury, aby
uzyskać rozwiązanie problemu; podróż rozpoczyna się w 1277
Dzieła: Izayoi nikki Dziennik 16. nocy , 1280; trzy części tematyczne: I część opis
sporu o majątek po mężu, posiadłość oraz manuskrypty Fujiwary Teiki; II część
notatki z podróży; III część pobyt w Kamakura, kończy utwór chōka
Utatane no ki Zapiski z drzemki - opis przeżyć z młodości; służyła na dworze
księżniczki Anka mon’in ; poznała pewnego arystokratę, swoją pierwszą miłość; opis

Strona
11

PJWSTK KLJ II rok studia zaoczne

Iwona Kordzińska-Nawrocka

uczuć i relacji ; forma noweli; brak typowej kompozycji charakterystycznej dla
pamiętnika ; nie ma dat, nazwisk, faktów; nie przestrzegany porządek chronologiczny

Poezja średniowieczna
IV Shinkokin wakashū (Zbiór pieśni dawnych i dzisiejszych) 1205 r. na rozkaz
cesarza Gotobain ; zawiera 2000 wierszy zebranych w 20 księgach ; wstęp kanajo;
Posłowie manajo ; Kompilatorzy: Minamoto Michitomo, Fujiwara Ariie, Fujiwara
Teika, Fujiwara Ietaka, Fujiwara Masatsune, Jakuren ; poezja dawnych poetówi
Manyoshū, Kokinshū i poetów kompilatorów i im współczesnych.

Tematyka: Cztery pory roku: Wiosna 1,2 ; Lato 3 ; Jesień 4,5 ; Zima; Wiersze
urodzinowe Ga; Wiersze o rozstaniach; Wiersze miłosne 5 ksiąg; Różne wiersze 3
księgi; Jinji wiersze shintoistyczne ; Shakkyō wiersze buddyjskie ; Dominuje tanka ;
Kakekotoba słowa o podwójnych znaczeniu matsu, naku, aki Honkadori lub hikiuta
zapożyczenia z innych wierszy lub prozy ; Honka- oryginalny wiersz tori
zapożyczenie; poezja i proza najczęściej z Kokinshū, Ise monogatari i Genji
monogatari; Daiei -wiersze na określony temat najczęściej pochodzą z utaawase ;
Hyakushu zwyczaj komponowania 100 poematów; Poezja dworska, elegancka;
Furuki kotoba kokoro atarashi - Stare słowa, nowe uczucia

Wartości estetyczne: Yūgen ukryta głębia ; Ushin z sercem, wrażliwość, pełnia
uczuć ; Wabi-skromność ubóstwo ; Yūgen - pochodzenie chińskie - buddyjska głębia;
Okres Heian - Kokinshū (Manajo) delikatna głębia’ Fujiwara Shunzei Koraifūteishō-
porównianie do aware i en- pojawia się pojęcie yōsei połączenie serca i poetyckiej
formy, dalekie, zamglone piękno; Fujiwara Teika Maigetsushō styl wiersza yūgentai
; Kamo Chōmei Mumyōshō głębia nie wyrażona słowami;
Ushin Okres Heain- elegancja; Fujiwara Teika - ushintai rodzaj wiersza; Renga -
mushin-ushin

Poeci: Fujiwara Teika, Sadaie 1162-1241 Poeta, krytyk literacki , syn Fujiwary
Shunzei; Matka Kaga, dama dworu małżonki cesarza Toby; Wychowywał się na
dworze; Służył w rezydencji kanclerza Kujō Kanezane ; Wziął udział w utaawase
związał się z cesarzem Gotoba ; Kariera dworska -poeta, krytyk literacki, nauczyciel;
Dzieła: Ogura Hyakunin isshu (Sto wierszy stu poetów), Kindaishūka (Wybitne
wiersze współczesne) 1209, Meigetsuki (Zapiski przy jasnym księżycu) 1235
pamiętnik w języku chińskim;
Saigyō 1118-1190Wywodził się z warstwy samurajów, Prawdziwe imię Satō
Norikiyo; Pełnił funkcje w gwardii cesarskiej; 20 rok życia zostaje mnichem imię
Saigyō; Podróżował po kraju, mieszkał w świątyniach góra Kōya; znał Fujiwarę
Shunzei, Jakurena; Brał udział w utaawase, uczył sztuki poetyckiej
Fujiwara Toshinari, Shunzei (1114-1204) -Poeta, krytyk literacki, syn poety
Fujiwary Toshitady ; Przyjaciel Saigyō; Redaktor Senzaishū (Zbiór tysiąca lat) 1188
na rozkaz Goshirakawy ; Udział w utaawase; 1197 na prośbę księżniczki Shikishi
napisał podręcznik Korai Fūteishō ; Tematyka mujō przemijanie, upływ czasu
Fujiwara Karyū 1158-1237; Uczeń Fujiwary Shunzei; Redaktor Shinkokinshū;
Służył cesarzowi Gotoba ; Pod koniec życia zostaje mnichem; Elegancki styl,
romantyczne podejście
Jakuren 1193-1202 -Fujiwara Sadanaga, adoptowany syn Shunzei; Służył na dworze
Goshirakawy ; jako mnich podróżował do Izumo, na górę Kōya, Kamakury;
Zamieszkał w Sagano

Strona
12

PJWSTK KLJ II rok studia zaoczne

Iwona Kordzińska-Nawrocka

Shokushi / Shikishi naishinnō (1149-1201); Córka cesarza Goshirakawy (1155-
1158); Kapłanka świątyni Kamo; Mniszka; Uczył ją Fujiwara Shunzei; Poezja
miłosna pełna pasji; Bogaty świat aluzji

Ogura hyakunin isshu Zbiór z Ogura, po jednym wierszu stu poetów, 1235 r.
kompilator Fujiwara Teika; Ogura nazwa górskiej willi ;Jeden wiersz 1000
najwybitniejszych poetów; Najstarszy wiersz cesarza Tenchi (626-671); Antologia
stała się podręcznikiem nauki poezji, kaligrafii; Gra towarzyska utakaruta

Strona
13

PJWSTK KLJ II rok studia zaoczne

Iwona Kordzińska-Nawrocka

Iwona Kordzińska-Nawrocka

Kultura literacka Japonii wykład 8

Ihara Saikaku i powieść nowożytna dn……….

I.

Epoka Edo 1603-1868

Epoka Tokugawa, nowożytność kinsei; Dwa podokresy: kultura Genroku
1688-1704 Osaka, Kioto; Kultura Kasei 1804-1830 Edo

II.

Ihara Saikaku 1642-1693

1.

Życiorys:

urodził się w Osace w 1642 roku, pochodził z rodziny kupieckiej, prawdziwe imię
Hirayama Tōgo, życie owiane tajemnicą; jako dziecko kupca musiał zacząć edukację
w wieku 7, 8 lat; w wieku 10 lat zaczął pracować w rodzinnej firmie, aby później
móc ją odziedziczyć; w wieku 15, 16 lat przeszedł prawdopodobnie ceremonię
gempuku; zaczął pisać wiersze haikai;ożenił się wieku 20, 21 lat , ale szybko stracił
żonę; pisarz został sam z trójką dzieci, z których jedno było niewidome; przekazał
swój biznes uczniowi i sam wybrał życie podróżnika; 1675 r. Haikai dokugin
ichinichi senku (Tysiąc strof haikai skomponowanych w jeden dzień)

2.

Podział utworów Saikaku

ze względu na treść i poruszane tematy:



kōshoku mono - utwory o miłości



buke mono - utwory dotyczące samurajów



chōnin mono - opowieści o mieszczanach



zatsuwa mono - utwory o różnorodnej tematyce



osobne miejsce zajmuje grupa utworów wydanych po śmierci pisarza.

3.

Najważniejsze powieści

1682 rok, kiedy Saikaku ma 41 lat, powstaje pierwsza powieść Kōshoku ichidai
otoko (Życie miłosne mężczyzny)
1684 Kōshoku gonin onna (Pięć kobiet i ich życie uczuciowe), Kōshoku ichidai
onna (Żywot kobiety swawolnej)
1688 Nippon eitaigura (Wieczysty skarbiec japoński)
1692 Seken munesan’yō (Świat obrachunków)
Tworzy przez 11 lat, do śmierci w 1693 roku, pozostawił w sumie 26 dzieł
po śmierci jego uczeń Hōjō Dansui zebrał i opublikował nie wydane wcześniej dzieła

4.

Gatunek ukiyozōshi - opowieści ulotnego świata

Utwory o charakterze nowelistycznym tanpen

Kontynuacja tradycji literatury eseistycznej, anegdotycznej setsuwa
Budowa: maegaki wstęp - wprowadzenie odpowiedniego nastroju, odniesienia
dotyczą świata przyrody; rozwinięcie tematu; zakończenie stanowiące podsumowanie
czas powieści zdarzenia z przeszłości, ale narracja prowadzona jest w czasie
teraźniejszym
narrator przedstawia historię słuchaczom

Strona
14

PJWSTK KLJ II rok studia zaoczne

Iwona Kordzińska-Nawrocka

Brak opisów skomplikowanych uczuć, wahań czy rozterek bohaterów, nie są to
powieści psychologiczne

5.

Kōshoku dawniej irogonomi

radość wypływająca z przyjemności życia, jedzenia, uprawiania muzyki, sztuki, dnia
codziennego; przyjemności miłosne głównie seksualne; rodzaj sztuki i kultury
seksualnej; odpowiednia atmosfera, nastrój, wzajemne zaufanie i pociąg

6.

Kōshoku ichidai otoko (Życie miłosne mężczyzny)-prozatorski debiut

Utwór -8 ksiąg i 54 rozdziały; ilustrowany przez pisarza; nowy bohater literacki
daijin - bogaty, wykształcony młodzieniec; Yonosuke- Światowiec; poświęca się
shikidō, czyli drodze miłości

7.

Kōshoku ichidai onna ( Żywot kobiety swawolnej)

6 ksiąg po sześć rozdziałów; przedstawia historię życia i miłości tytułowej
bohaterki; forma monologu będącego zarazem spowiedzią kobiety; u kresu swojego
życia jako mniszka mieszkająca w samotni opowiada dwóm młodym mężczyznom
swoje życie i miłosne przygody; słowo spowiedź wskazuje na wiarę, iż spowiedź w
obliczu bóstw przyniesie zbawienie i ukojenie

8.

Kōshoku gonin onna (Życie miłosne pięciu kobiet)

historia pięciu miłosnych związków; tytuł nawiązuje do goningumi (związek pięciu
rodzin) najmniejsza jednostka społeczna w Edo; bohaterki to nie kurtyzany, tylko
mieszczki - trzy córki i dwie żony; historie oparte są na wydarzeniach autentycznych,
które Saikaku odpowiednio dostosował do swojej powieści; ilustracje przygotował
Yoshida Hanbei; Kompozycja: każda nowela ma formę zbliżoną do sztuki nō, -wstęp,
trzy rozdziały i zakończenia- pięć części.



Onatsu - historia oparta na Onatsu Seijūrō monogatari (Opowieść o Onatsu i

Seijurō) głośny, skandaliczny związek Onatsu i Seijūrō z Himeji



Osen oparta na Taruya Osen monogatari (Opowieść o Osen - żonie

producenta beczek) - miłość kobiety zamężnej Osen do Kikuya Chōzaemona,
służącego pracującego w zakładzie jej męża



Osan - historia Koyomiya Osan monogatari (Opowieść o Osan - żony

wytwórcy kalendarzy) - związek skazanych na karę śmierci za cudzołóstwo Osan i
Moemona



Oshichi - historia Yaoya Oshichi monogatari (Opowieść o Oshichi, córce

własciciela sklepu z warzywami) - nieszczęśliwa miłość Oshichi do Kichisaburō,
praktykanta w sklepie ojca

Strona
15

PJWSTK KLJ II rok studia zaoczne

Iwona Kordzińska-Nawrocka



Oman - Oman Gengobei monogatari (Opowieść o Oman i Gengobeiu)

przedstawia skomplikowany związek Oman i Gengobeia, Kobiecie udało się
odciągnąć ukochanego mężczyznę od miłości homoseksualnej

9.

Nippon eitaigura (Wieczysty skarbiec japoński), 1688

30 opowiadań; każde rozpoczyna się od pouczenia, recepty na życie; kodeks kupca-
pieniądze, pracowitość, uczciwość;

10.

Sekenmunesan’yō (Obrachunki człowieka poczciwego), 1691

5 ksiąg 5 rozdziałów; akcja umiejscowiona pod koniec roku; zwyczaj spłacania
wszystkich długów; etyka mieszczańska, pieniądze; życie warstw najniższych

11.

Podsumowanie- elementy wyróżniające prozę Saikaku:



nowelistyczna forma nawiązującą do tradycji literatury setsuwa



tematyka - pomijając bukemono i zatsuwamono, przedstawia życie codzienne,

pragnienia i uczucia mieszczan



sfera zjawisk, która wiąże się z pojęciem ukiyo – ulotnego świata.



indywidualny styl pisarza

Saikaku korzysta ze skarbca japońskiej literatury klasycznej zachowuje
aktualność i „nowoczesność” w warstwie tematycznej i językowej swoich dzieł
powieści należą do nurtu obyczajowych.