2013-06-04

1

NADZOROWANIE

Metrologia wielkości geometrycznych

Wykład 3

NADZOROWANIE

WYPOSAŻENIA POMIAROWEGO

TEMATYKA WYKŁADU



Wybrane terminy i definicje



Metrologia prawna w Rzeczypospolitej Polskiej i Unii



Metrologia prawna w Rzeczypospolitej Polskiej i Unii

Europejskiej



Nadzorowanie wyposażenia pomiarowego wg norm "ISO"



Wzorcowanie przyrządów pomiarowych –ogólne zasady i

wymagania jakie należy spełnić dokonując wzorcowań we

własnej firmie a także zlecając te czynności jednostkom

zewnętrznym



Prezentacja metod kontroli przyrządów



Przygotowanie do opracowywania własnych instrukcji

kontrolnych



Nauka sposobów wyznaczania podstawowych cech

metrologicznych w stosowanych przyrządach pomiarowych



Zapoznanie z normami i przepisami dotyczącymi kontroli

przyrządów pomiarowych

2013-06-04

2

WYBRANE TERMINY I DEFINICJE

System zarządzania pomiarami

Zbiór wzajemnie powiązanych lub wzajemnie oddziałujących elementów

j

p

ą

y

j

ją y

niezbędnych do osiągnięcia potwierdzenia metrologicznego i ciągłego

sterowania procesami pomiarowymi. [PN EN ISO 10012:2004].

Proces pomiarowy

Zbiór operacji do określenia wartości wielkości.

PN EN ISO 10012:2004].

WYBRANE TERMINY I DEFINICJE

Potwierdzenie metrologiczne
Zbiór operacji wymaganych do zapewnienia, że wyposażenie

pomiarowe jest zgodne z wymaganiami z jego zamierzonym

pomiarowe jest zgodne z wymaganiami z jego zamierzonym

użyciem.

[PN-EN ISO 10012:2004]

Potwierdzenie metrologiczne obejmuje zwykle wzorcowanie i

weryfikację, wszelkie niezbędne adiustacje lub naprawy i

późniejsze ponowne wzorcowanie, porównanie z wymaganiami

metrologicznymi związanymi z zamierzonym użyciem

wyposażenia, jak też wszelkie wymagane plombowanie i

etykietowanie

etykietowanie.

Dopóki nie wykaże się i nie udokumentuje przynajmniej przydatności

wyposażenia pomiarowego do zamierzonego użycia (zakres,

rozdzielczość, błędy graniczne dopuszczalne), nieosiągnie

się potwierdzenia metrologicznego.

[PN-ISO 9000:2000]

2013-06-04

3

POTWIERDZENIE METROLOGICZNE

WYBRANE TERMINY I DEFINICJE

Wyposażenie pomiarowe

Przyrząd pomiarowy oprogramowanie wzorzec jednostki

Przyrząd pomiarowy, oprogramowanie, wzorzec jednostki

miary, materiał odniesienia lub aparatura pomocnicza lub

ich kombinacja, niezbędne do przeprowadzenia procesu

pomiarowego. [PN EN ISO 10012:2004].

Przyrząd pomiarowy

Urządzenie przeznaczone do wykonywania pomiarów

Urządzenie przeznaczone do wykonywania pomiarów,

samodzielnie lub w połączeniu z jednym lub z wieloma

urządzeniami dodatkowymi. [VIM: 1993 –Międzynarodowy

Słownik Podstawowych i Ogólnych Terminów

Metrologii, wyd. GUM 1996].

2013-06-04

4

WYBRANE TERMINY I DEFINICJE

Wzorzec jednostki miary, etalon

Wzorzec miary, przyrząd pomiarowy, materiał odniesienia lub układ

i

d

d fi i

i

li

i

pomiarowy, przeznaczony do zdefiniowania, zrealizowania,

zachowania lub odtwarzania jednostki miary albo jednej lub wielu

wartości pewnej wielkości i służący jako odniesienie.

[VIM:1993].

WYBRANE TERMINY I DEFINICJE

Warunki odniesienia

Warunki użytkowania przyrządu pomiarowego ustalone w celu

b d

i

idł

ś i j

d i ł

i l b

l

i

i

zbadania prawidłowości jego działania lub w celu zapewnienia

porównywalności wyników pomiarów. [VIM:1993].

Wartość działki elementarnej
Różnica między wartościami odpowiadającymi dwóm kolejnym

wskazom. [VIM:1993].

Rozdzielczość (urządzenia wskazującego)
Najmniejsza różnica wskazania urządzenia wskazującego,

która może być zauważona w wyraźny sposób. [VIM:1993].

2013-06-04

5

WYBRANE TERMINY I DEFINICJE

Dokładność przyrządu pomiarowego

Właściwość przyrządu pomiarowego dawania odpowiedzi

Właściwość przyrządu pomiarowego dawania odpowiedzi

bliskich wartości prawdziwej. [VIM:1993].

Pojęcie „dokładności” ma charakter jakościowy.

Błąd (wskazania) przyrządu pomiarowego

Wskazanie przyrządu pomiarowego minus wartość

prawdziwa odpowiedniej wielkości wejściowej

prawdziwa odpowiedniej wielkości wejściowej.

[VIM:1993].

Przy kontroli przyrządów wartość prawdziwą stanowi wskazanie

(wartość) wzorca.

Jeśli wyznaczany jest błąd wzorca –wskazaniem jest wartość, która

jest mu przypisana.

WYBRANE TERMINY I DEFINICJE

Błędy graniczne dopuszczalne, granice błędów

dopuszczalnych (przyrządu pomiarowego)

dopuszczalnych (przyrządu pomiarowego)

Wartości skrajne błędu, dopuszczone przez warunki

techniczne lub wymagania dotyczące danego

przyrządu pomiarowego. [VIM:1993].

Błąd w punkcie kontrolnym (przyrządu

pomiarowego)

pomiarowego)

Błąd przy określonym wskazaniu przyrządu pomiarowego

lub przy określonej wartości wielkości mierzonej,

wybranej do sprawdzenia przyrządu. [VIM:1993].

2013-06-04

6

WYBRANE TERMINY I DEFINICJE

–

P

RZYKŁADY BŁĘDÓW GRANICZNYCH

METROLOGIA PRAWNA

2013-06-04

7

METROLOGIA PRAWNA

METROLOGIA PRAWNA

2013-06-04

8

METROLOGIA PRAWNA

ZATWIERDZENIE TYPU

– potwierdzenie w drodze decyzji, że typ przyrządu

pomiarowego spełnia wymagania

pomiarowego spełnia wymagania.

LEGALIZACJA

– zespół czynności obejmujących sprawdzenie, stwierdzenie i

poświadczenie dowodem legalizacji, że przyrząd pomiarowy

spełnia wymagania; pojęcie to obejmuje:

legalizację pierwotną–legalizację przed wprowadzeniem danego

egzemplarza przyrządu pomiarowego do obrotu lub

użytkowania

legalizację ponowną–każdą kolejną legalizację przyrządu

pomiarowego

legalizację jednostkową–legalizację pierwotną przyrządu

pomiarowego w wykonaniu jednostkowym,

skonstruowanego dla określonego, szczególnego

zastosowania

METROLOGIA PRAWNA

Prawnej kontroli metrologicznej podlegają

przyrządy pomiarowe, stosowane:

p y ą y p

,

- w ochronie zdrowia, życia i środowiska,

- w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego,
- w ochronie praw konsumenta,
- przy pobieraniu opłat, podatków i innych należności

budżetowych oraz ustalaniu opustów, kar umownych i

odszkodowań a także przy pobieraniu i ustalaniu

odszkodowań, a także przy pobieraniu i ustalaniu

podobnych należności i świadczeń,

- przy dokonywaniu kontroli celnej,
- w obrocie
- i określone w rozporządzeniu Ministra właściwego do

spraw gospodarki jako przyrządy pomiarowe podlegające

prawnej kontroli metrologicznej.

2013-06-04

9

METROLOGIA PRAWNA



Decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 31

marca 2004 r. ustanowiono dyrektywę o przyrządach

pomiarowych zwaną potocznie MID (skrót pochodzi od

pomiarowych, zwaną potocznie MID (skrót pochodzi od

angielskich słów – Measuring Instruments Directive).



Zgodnie z jej treścią państwa członkowskie powinny zacząć

stosować ją w praktyce, co oznacza, że od 30 października 2006

r. każdy nowo skonstruowany przyrząd pomiarowy, powinien być

objęty systemem oceny zgodności, który zastępuje (w tym

zakresie) przepisy metrologii prawnej.

METROLOGIA PRAWNA –

PRZYRZĄDY OBJĘTE DYREKTYWĄ MID

• wodomierze
• gazomierze
• przeliczniki do gazomierzy
• liczniki energii elektrycznej czynnej

g

y

j

y

j

• ciepłomierze
• przetworniki przepływu do ciepłomierzy
• pary czujników temperatury do ciepłomierzy
• przeliczniki do ciepłomierzy
• instalacje pomiarowe do ciągłego i dynamicznego pomiaru ilości cieczy innych niż woda
• wagi automatyczne dla pojedynczych ładunków
• wagi automatyczne porcjujące
• wagi automatyczne odważające
• wagi automatyczne przenośnikowe

i

t

t

• wagi automatyczne wagonowe
• taksometry
• materialne miary długości –przymiary
• naczynia wyszynkowe
• przyrządy do pomiaru długości
• przyrządy do pomiaru pola powierzchni
• przyrządy do pomiaru wielu wymiarów (nie przewiduje się w Polsce)
• analizatory spalin samochodowych

2013-06-04

10

METROLOGIA PRAWNA –

DYREKTYWA MID



Ocena zgodności wiąże się z przejściem w 1985 r. od

dyrektyw „starego podejścia” do dyrektyw „nowego

y

y „

g p

j

y

y „

g

podejścia” i oceną modułową wyrobów, opracowaną

w latach 1990 –1993 i odnosi się do fazy przed

wprowadzeniem przyrządu pomiarowego do obrotu i

użytkowania.



Ocena wyrobów dotyczy tylko wymagań

zasadniczych, a najprostszą metodą udowodnienia,

y ,

jp

ą

ą

,

że wyrób spełnia te wymagania, jest wykazanie

zgodności z normą europejską, zharmonizowaną z

dyrektywą.

METROLOGIA PRAWNA –

DYREKTYWA MID



Postępowanie dowodzące zgodności musi być

realizowane według procedury złożonej z jednego lub

g p

y

j j

g

dwu, spośród kilkunastu modułów oceny zgodności.

Niektóre moduły mogą być realizowane przez

samego wytwórcę, większość wymaga udziału strony

trzeciej, zwanej jednostką notyfikowaną.



Na dowód, że wyrób przeszedł ocenę pomyślnie, na

wyrobie nakłada się znak „CE”, a producent wystawia

y

ę

„

, p

y

deklarację zgodności. Kontrola prawidłowości

postępowania producentów odbywa się w ramach

tzw. systemu nadzoru rynku.

2013-06-04

11

METROLOGIA PRAWNA –

ZAKRES UPRAWNIEŃ SŁUŻB

METROLOGICZNYCH

NADZOROWANIE WYPOSAŻENIA

POMIAROWEGO

WG

ISO

2013-06-04

12

NADZOROWANIE WYPOSAŻENIA WG ISO



Organizacja powinna określić monitorowanie i pomiary, które

należy wykonać, oraz wyposażenie do monitorowania i pomiarów

potrzebne do dostarczenia dowodu zgodności wyrobu z

potrzebne do dostarczenia dowodu zgodności wyrobu z

określonymi wymaganiami.

[ISO 9001:2000]



Organizacja powinna ustanowić procesy w celu zapewnienia, że

monitorowanie i pomiary mogą być i są wykonywane w sposób,

który jest spójny z wymaganiami dotyczącymi monitorowania i

wykonywania pomiarów. [ISO 9001:2000]



Zaleca się, aby w celu zapewnienia zaufania do danych, procesy

pomiarowe i monitorowania obejmowały potwierdzenie że

pomiarowe i monitorowania obejmowały potwierdzenie, że

wyposażenie jest odpowiednie do zastosowania i zachowuje

wystarczającą dokładność i zgodność z przyjętymi wzorcami, jak

też obejmowały środki identyfikowania wyposażenia. [ISO

9004:2000]

NADZOROWANIE WYPOSAŻENIA WG ISO



Tam gdzie niezbędne jest zapewnienie wiarygodnych

wyników, wyposażenie pomiarowe należy:



wzorcować lub sprawdzać w wyspecyfikowanych

odstępach czasu lub przed użyciem w odniesieniu do

wzorców jednostek miary powiązanych z wzorcami

międzynarodowymi lub państwowymi;



adiustować lub ponownie adiustować jeżeli jest to

niezbędne,



zidentyfikować w celu umożliwienia określenia statusu

wzorcowania,



chronić przed uszkodzeniem i pogorszeniem stanu

podczas przemieszczania, utrzymywania i

przechowywania.



zabezpieczyć przed adiustacjami, które mogłyby

unieważnić wyniki pomiaru,

2013-06-04

13

NADZOROWANIE WYPOSAŻENIA WG ISO



Dodatkowo, gdy wyposażenie okaże się niezgodne z

wymaganiami, organizacja powinna ocenić i zapisać

wiarygodność wcześniejszych wyników pomiarów

wiarygodność wcześniejszych wyników pomiarów.



Organizacja powinna podjąć odpowiednie działania w

odniesieniu do wyposażenia i wszystkich wyrobów, na

które niezgodność miała wpływ.



Należy utrzymywać zapisy wyników wzorcowania i

sprawdzania.



Należy potwierdzić zdolność oprogramowania

komputerowego stosowanego do monitorowania i

pomiaru wyspecyfikowanych wymagać do jego

zamierzonego zastosowania.



Należy tego dokonać przed przystąpieniem do

użytkowania oprogramowania i powtarzać, jeżeli to

niezbędne.

NADZOROWANIE WYPOSAŻENIA WG ISO

Wzorcowanie/kalibracja

- zbiór operacji ustalających, w określonych warunkach,

relację między wartościami wielkości mierzonej wskazanymi

relację między wartościami wielkości mierzonej wskazanymi

przez przyrząd pomiarowy (…) a odpowiednimi wartościami

wielkości realizowanymi przez wzorce miary. [VIM:1993]

Wynik wzorcowania pozwala oszacować błędy wskazania

przyrządu pomiarowego.

Wynik wzorcowania zapisywany jest w świadectwie

y

p y

y j

wzorcowania/kalibracji.

- świadectwie wzorcowania/kalibracji –jeśli czynności te są

realizowane w zewnętrznym laboratorium, lub

- zapisie (raporcie) wzorcowania –jeśli w całości zostały wykonane

wewnątrz organizacji.

2013-06-04

14

NADZOROWANIE WYPOSAŻENIA WG ISO



Wymagania dotyczące

treści zawartej w

świadectwie

świadectwie

wzorcowania wynikają z

normy PN-EN ISO/IEC

17025:2005.



Wymagania dotyczące

wyglądu, układu treści

oraz dopuszczalnych

symboli określono we

symboli określono we

wzorze tego dokumentu

opublikowanym przez

Polskie Centrum

Akredytacji.

NADZOROWANIE WYPOSAŻENIA WG ISO

Zapewnienie spójności pomiarowej

Zarządzający wyposażeniem pomiarowym powinien

Zarządzający wyposażeniem pomiarowym powinien

zapewnić, aby wszystkie wyniki pomiarów były powiązane

z wzorcami jednostek miar SI.

Powiązanie z jednostkami miar jest realizowane poprzez

odniesienie do wiarygodnych wzorców.

Wzorcowanie wyposażenia pomiarowego przez godne

zaufania laboratoria wzorcujące, mające własne

powiązanie z państwowymi wzorcami jednostek miar jest

powiązanie z państwowymi wzorcami jednostek miar, jest

podstawą zapewnienia spójności pomiarowej.

Potwierdzeniem przeprowadzonego wzorcowania jest

świadectwo wzorcowania.

2013-06-04

15

NADZOROWANIE WYPOSAŻENIA WG ISO

Zapewnienie spójności pomiarowej



Informacja na temat spójności pomiarowej w

świadectwach wzorcowania powinna zawierać

identyfikację wzorca państwowego, albo

międzynarodowego, do którego odniesione są

pomiary.



Stwierdzenie takie może być sformułowane

następująco: wyniki wzorcowania zostały odniesione

następująco: „wyniki wzorcowania zostały odniesione

do wzorca państwowego jednostki miary długości

GUM poprzez… ”Polityka dotycząca spójności

pomiarowej PCA

NADZOROWANIE WYPOSAŻENIA WG ISO

Zapewnienie spójności pomiarowej

Podstawowym elementem spójności pomiarowej jest

y

p j

p

j j

niepewność pomiaru związana z wzorcowaniem

przyrządów pomiarowych.

Zasady wyrażania niepewności pomiarów zostały omówione

w:

- EA-4/02 Wyrażanie niepewności pomiaru przy

wzorcowaniu

- Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) Kontrola wyrobów

Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) Kontrola wyrobów

i sprzętu pomiarowego za pomocą pomiarów

- Cz.2: Przewodnik szacowania niepewności pomiarów w

GPS, przy wzorcowaniu sprzętu pomiarowego i kontroli

wyrobów.

2013-06-04

16

NADZOROWANIE WYPOSAŻENIA WG ISO

Niepewność pomiaru

Parametr związany z wynikiem pomiaru, charakteryzujący rozrzut

ś i k ó

d i

ób

i ć i lk ś i

wartości, które można w uzasadniony sposób przypisać wielkości

mierzonej. [VIM:1993]

Niepewność zawiera wiele składników:

- wyznaczane na podstawie rozkładu statystycznego wyników

szeregu pomiarów (charakteryzowane odchyleniem

standardowym eksperymentalnym) – niepewności typu A

szacowane na podstawie zakładanych rozkładów

- szacowane na podstawie zakładanych rozkładów

prawdopodobieństwa opartych na doświadczeniu i innych

informacjach (świadectwa, normy itp.) - również

charakteryzowane odchyleniami standardowymi – niepewności

typu B

NADZOROWANIE WYPOSAŻENIA WG ISO

Niepewność pomiaru – zasada obliczania

Obliczanie niepewności polega na oszacowaniu wielkości

i

ś i kł d

h

l d i j

h

ł

tki h

niepewności składowych uwzględniających wpływ wszystkich

czynników powodujących zmienności. Łączny wpływ tych

czynników określany jest niepewnością standardową złożoną

obliczany jest ze wzoru:

Niepewność podawana przy wyniku pomiaru (wzorcowania),

nazywana niepewnością rozszerzoną wyliczana jest ze wzoru:

2013-06-04

17

NADZOROWANIE WYPOSAŻENIA WG ISO

Niepewność pomiaru

Przedstawienie wyniku pomiaru:

Przedstawienie wyniku pomiaru:

x

rz

– wartość rzeczywista

x

m

– wartość zmierzona

U – niepewność rozszerzona

U

epe

ość o s e o a

Orzekanie zgodności ze specyfikacją:

NADZOROWANIE WYPOSAŻENIA WG ISO

Niepewność pomiaru

I

i k

i

ść

i

t

i k

k

ż

Im większa niepewność pomiaru, tym większe ryzyko, że

wymiar rzeczywisty znajdzie się poza granicami

specyfikacji. Podejmowane wówczas decyzje są

obarczone dużym ryzykiem.

Przy stosunkowo małej niepewności ewentualne

przekroczenia przez wymiar rzeczywisty pola tolerancji,

mogą nie mieć istotnego znaczenia, a mogące w ten

sposób powstać straty będą niewielkie

sposób powstać straty będą niewielkie.

W budowie maszyn (klasy dokładności 5÷18) podstawą

doboru przyrządów pomiarowych jest zasada, aby

niepewność pomiaru e

p

zawierała się w przedziale:

2013-06-04

18

NADZOROWANIE WYPOSAŻENIA WG ISO

Każda organizacja, aby dostarczyć wyrób

spełniający oczekiwania klienta, musi w sposób

p

ją y

,

p

ciągły oceniać i nadzorować:

- maszyny i urządzenia produkcyjne,
- procesy,
- wyroby na wszystkich etapach

realizacji.

Podstawą oceny są dane pomiarowe
uzyskiwane z przyrządów pomiarowych.

NADZOROWANIE WYPOSAŻENIA WG ISO

Od wiarygodności i dokładności wyników

dostarczanych przez przyrządy pomiarowe

dostarczanych przez przyrządy pomiarowe
zależy często trafność podejmowanych
decyzji i ewentualnych działań korygujących.

2013-06-04

19

NADZOROWANIE WYPOSAŻENIA WG ISO

Dla zapewnienia jednolitości miar oraz dla wykazania

wspomnianej dokładności wskazań przyrządów

i

j

i

organizacja powinna:

- zapewnić, że wyposażenie pomiarowe jest dostępne

i ma stosowną do zamierzonego zastosowania
dokładność, stabilność, zakres i rozdzielczość;

- ustanowić i przechowywać udokumentowane procedury

nadzorowania, wzorcowania i utrzymywania w należytym stanie

wyposażenia do pomiarów i monitorowania

wyposażenia do pomiarów i monitorowania.

Nadzorowanie rozpoczyna się od momentu wprowadzenia

wyposażenia pomiarowego do przedsiębiorstwa, a kończy w

momencie jego wycofania z eksploatacji.

WZORCOWANIE WYPOSAŻENIA

2013-06-04

20

WZORCOWANIE WYPOSAŻENIA

Najistotniejszą czynnością systemu

Najistotniejszą czynnością systemu

potwierdzenia metrologicznego jest
wzorcowanie wyposażenia.

Wzorcowanie można realizować:

- we własnym przedsiębiorstwie

we własnym przedsiębiorstwie

- zlecać laboratoriom zewnętrznym.

WZORCOWANIE WYPOSAŻENIA

Warunki prowadzenia wzorcowania

Chcąc realizować proces wzorcowania we własnym

ą

p

y

przedsiębiorstwie, należy pamiętać, że na prawidłowość i

wiarygodność wzorcowań przyrządów pomiarowych mają

wpływ następujące czynniki:

- czynnik ludzki,
- warunki lokalowe i środowiskowe,
- metody wzorcowań oraz ich walidacji,

wyposażenie (w tym wzorce powiązane z wzorcami

- wyposażenie (w tym wzorce powiązane z wzorcami

wyższego rzędu),

- sposób postępowania z wzorcami oraz obiektami

wzorcowań.

2013-06-04

21

WZORCOWANIE WYPOSAŻENIA

Warunki prowadzenia wzorcowania
Personel laboratorium powinien mieć

odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie w
zakresie metrologii i procedur pomiarowych.

WZORCOWANIE WYPOSAŻENIA

Warunki prowadzenia wzorcowania
Laboratorium powinno:

p

- być ulokowanie na parterze lub w piwnicy (wibracja i

temperatura),

- charakteryzować się poziomem hałasu nie wyższym

niż w zwykłym biurze,

- zapewniać ochronę wzorców i stanowisk

pomiarowych od bezpośredniego działania promieni

słonecznych,

- posiadać tzw. blokadę powietrzną (jedne drzwi

zamykane, zanim otworzą się drugie)

2013-06-04

22

WZORCOWANIE WYPOSAŻENIA

Warunki prowadzenia wzorcowania
Laboratorium powinno:

p

- oświetlenie odpowiednie do wykonywanego zadania

(700-1000 Lx), wskazane żarowe oświetlenie

stanowiskowe (wolfram),

- temperatura umiarkowanie stabilna

W laboratorium powinno być przewidziane miejsce

W laboratorium powinno być przewidziane miejsce

do leżakowania (sezonowania) wyposażenia

pomiarowego w celu wyrównania temperatur z

wzorcami.

WZORCOWANIE WYPOSAŻENIA

Warunki prowadzenia wzorcowania

W i

PN ISO 554 1996 N

l

ki

Wyciąg z normy PN-ISO 554-1996 Normalne warunki

klimatyzacji i/lub badań. Wymagania.

Normalne warunki Tolerancje

2013-06-04

23

WZORCOWANIE WYPOSAŻENIA

Warunki prowadzenia wzorcowania

Wyposażenie laboratorium powinno:

- obejmować wszystkie niezbędne elementy do prawidłowego

przeprowadzenia wzorcowania z założoną dokładnością,

- być indywidualnie oznakowane w celu jego identyfikacji,
- posiadać stosowne zapisy dla określenia jego przeznaczenia,

historii konserwacji, napraw i dowodów wzorcowań,

- być wzorcowane łącznie z wyposażeniem do monitorowania

warunków środowiskowych w celu zachowania spójności z

warunków środowiskowych, w celu zachowania spójności z

wzorcami jednostek miar SI (odniesienie do wzorca

podstawowego) spójność pomiarowa,

- wzorce odniesienia powinny być wykorzystywane

tylko do wzorcowania.

WZORCOWANIE WYPOSAŻENIA

Cel prowadzenia wzorcowania

- ustalenie czy przyrząd pomiarowy spełnia wyspecyfikowane

i

t l

i

i

tk

wymagania metrologiczne i użytkowe

- ustalenie dokładności przyrządu poprzez wyznaczenie błędów

wskazań

- potwierdzenie zdolności przyrządu do spełnienia zamierzonego

zastosowania

- wyspecyfikowanie błędów jako podstawy do dokonania naprawy,

przeklasyfikowania bądź odsunięcia od użytku

- gromadzenie danych dotyczących jakości sprzętu dla określenia

częstotliwości kontroli, potrzeby zakupu nowego sprzętu itp.

2013-06-04

24

WZORCOWANIE WYPOSAŻENIA

Tok postępowania przy wzorcowaniu wyposażenia pomiarowego



czynności przygotowawcze



określenie stanu ogólnego i cech użytkowych



sprawdzenie cech technicznych



płaskość powierzchni pomiarowych



prostoliniowość krawędzi pomiarowych



równoległość



nacisk pomiarowy



sprawdzenie cech metrologicznych



błąd wskazań



rozrzut wskazań (lub zakres rozrzutu wskazań)



histereza pomiarowa (niezwrotność wskazań)



czynności końcowe i opracowanie wyników pomiarów.

WZORCOWANIE WYPOSAŻENIA

Skąd instrukcje wzorcowania przyrządów?

Do marca 2000 roku podstawą do opracowywania

procedur sprawdzania wyposażenia pomiarowego

były przepisy metrologiczne i instrukcje sprawdzania

opracowane w Głównym Urzędzie Miar i publikowane

w Dziennikach Urzędowych Miar i Probiernictwa.

Zarządzenie nr 3 Prezesa GUM z 7 03 2000 r uchyliło

Zarządzenie nr 3 Prezesa GUM z 7.03.2000 r. uchyliło

wszystkie dotychczasowe przepisy i instrukcje

sprawdzania przyrządów do pomiaru wielkości

geometrycznych.

2013-06-04

25

WZORCOWANIE WYPOSAŻENIA

W jakich dokumentach uregulowano zasady

wzorcować?



Normy międzynarodowe, regionalne lub krajowe,



Publikacje renomowanych organizacji technicznych,



Publikacje producentów wyposażenia,



Dzienniki Urzędowe Miar i Probiernictwa.

ę

Powinny one posłużyć jako podstawa do opracowania

wewnętrznych instrukcji

WZORCOWANIE WYPOSAŻENIA

Instrukcja wzorcowania powinna zawierać:



wykaz przyrządów i wzorców potrzebnych do



wykaz przyrządów i wzorców potrzebnych do

przeprowadzenia wzorcowania,



warunki sprawdzenia,



opis czynności przygotowawczych,



szczegółowy opis procedury przebiegu sprawdzenia,



zasady dotyczące dokumentowania wyników

y

y ą

y

wzorcowania,



opis zasad weryfikacji i oznaczania statusu (jeśli

przewidziano).

2013-06-04

26

INSTRUKCJE WZORCOWANIA

WZORCOWANIE SUWMIAREK

2013-06-04

27

WYPOSAŻENIE POTRZEBNE DO WZORCOWANIA



płytki wzorcowe klasy dokładności 2,



komplet płytek wzorcowych uzupełniających



komplet płytek wzorcowych uzupełniających,



wkładki płaskorównoległe wg PN-74/M-53103,



uchwyty do płytek wzorcowych,



liniał krawędziowy klasy dokładności 1,



płaska płytka interferencyjna,



płyta pomiarowa klasy dokładności 3 lub liniał



płyta pomiarowa klasy dokładności 3 lub liniał

powierzchniowy,



kamień arkansas



lupa o pow. 8 krotnym.

WARUNKI ŚRODOWISKOWE



przed sprawdzeniem suwmiarkę należy

przemyć benzyną lub alkoholem etylowym i

przemyć benzyną lub alkoholem etylowym i

wytrzeć do sucha,



temperatura w pomieszczeniu powinna

wynosić 20 ±5 °C,



suwmiarka i przyrządy używane do jej

sprawdzenia powinny być sezonowane w

sprawdzenia powinny być sezonowane w

pomieszczeniu przez co najmniej 3 godziny

przed sprawdzaniem.

2013-06-04

28

WZORCOWANIE –1. OGLĘDZINY ZEWNĘTRZNE
NALEŻY SPRAWDZIĆ:



czy powierzchnie i krawędzie pomiarowe suwmiarki

nie są uszkodzone, skorodowane oraz czy nie

ą

,

y

wykazują właściwości magnetycznych itp.;



czy suwak suwmiarki przesuwa się bez zacięć i czy

nie przesuwa się pod własnym ciężarem;



czy noniusz i prowadnica posiadają wystarczająco

czytelną podziałkę;



czy w suwmiarkach z odczytem elektronicznym



czy w suwmiarkach z odczytem elektronicznym

wyświetlacz działa prawidłowo;



czy suwmiarka posiada prawidłowe oznakowanie

WZORCOWANIE –

2.

SPRAWDZENIE ODCHYLENIA OD

PŁASKOŚCI POWIERZCHNI POMIAROWYCH PŁASKICH SZCZĘK
PŁASKOKRAWĘDZIOWYCH



Odchylenie od płaskości sprawdzić za pomocą liniału
k

d i

b

j

li

ś i tl

krawędziowego obserwując szczelinę świetlną, a
następnie porównać jej szerokość ze szczeliną
wzorcową.

Szczeliny wzorcowe

2013-06-04

29

WZORCOWANIE –3.

SPRAWDZENIE ODCHYLENIA OD

PROSTOLINIOWOŚCI SZCZĘK KRAWĘDZIOWYCH



Odchylenie od prostoliniowości sprawdzić za pomocą płytki
wzorcowej lub wkładki płaskorównoległej, obserwując

j

p

g j,

ją

szczelinę świetlną, a następnie porównać jej szerokość ze
szczeliną wzorcową.

Szczeliny wzorcowe

WZORCOWANIE –4.

WYZNACZENIE BŁĘDÓW WSKAZAŃ

Błędy wskazań wyznaczyć przy pomiarach zewnętrznych,
wewnętrznych oraz przy użyciu wysuwki

ę

y

p y

y

y

głębokościomierza.

2013-06-04

30

WZORCOWANIE –4.

WYZNACZENIE BŁĘDÓW WSKAZAŃ



Błędy wskazań wyznaczyć w całym zakresie

pomiarowym suwmiarki i urządzenia odczytowego.

Przykładowe punkty pomiarowe:

Błędem wskazania suwmiarki w danym punkcie pomiarowym

jest różnica między wskazaniem suwmiarki a wymiarem

nominalnym stosu płytek.

WZORCOWANIE –5.

WYZNACZENIE ODCHYLENIE OD

WYMIARU NOMINALNEGO ŁĄCZNEJ SZEROKOŚCI SZCZĘK
PŁASKOWALCOWYCH



Odchylenie wyznaczyć za pomocą mikrometru po
całkowitym dosunięciu szczęk suwaka i prowadnicy.

y

ę

ę

p

y

Błędem łącznej szerokości
szczęk jest różnica między
wskazaniem mikrometru, a
łączną szerokością

łączną szerokością
nominalną szczęk.

2013-06-04

31

WZORCOWANIE MIKROMETRÓW

WYPOSAŻENIE POTRZEBNE DO WZORCOWANIA



płaska płytka interferencyjna klasy dokładności 2,



komplet płaskorównoległych płytek interferencyjnych



komplet płaskorównoległych płytek interferencyjnych,



płytki wzorcowe klasy dokładności 1 (przybory do

płytek wzorcowych)



komplet odważników stopniowanych od 5 g do 200 g

lub przyrząd do wyznaczania nacisku pomiarowego,

lub ceownik i waga o zakresie min. 2000g,

d

i

ik



statyw do mocowania mikrometru,



szalka do obciążania mikrometru,



lupa o powiększeniu ośmiokrotnym.

2013-06-04

32

WARUNKI ŚRODOWISKOWE



przed sprawdzeniem mikrometr

(średnicówkę) należy przemyć benzyną lub

(średnicówkę) należy przemyć benzyną lub

alkoholem etylowym i wytrzeć do sucha,



temperatura w pomieszczeniu powinna

wynosić 20 ±2 °C,



mikrometr (średnicówka) i przyrządy

używane do jego sprawdzenia powinny być

używane do jego sprawdzenia powinny być

sezonowane w pomieszczeniu przez co

najmniej 3 godziny przed sprawdzaniem

WZORCOWANIE –1.

OGLĘDZINY ZEWNĘTRZNE

Należy sprawdzić:



czy powierzchnie kowadełka i wrzeciona

y p

(powierzchnie pomiarowe w przypadku średnicówek i

mikrometrów specjalnych) nie są uszkodzone,

skorodowane oraz czy nie wykazują właściwości

magnetycznych itp.;



czy wrzeciono przyrządu obraca się bez zacięć w

całym zakresie pomiarowym;



czy podziałka naniesiona na tulei i bębnie jest



czy podziałka naniesiona na tulei i bębnie jest

czytelna;



czy grzechotka działa poprawnie;



czy przyrząd posiada prawidłowe oznakowanie.

2013-06-04

33

WZORCOWANIE –2.

SPRAWDZENIE ODCHYLENIA OD

PŁASKOŚCI POWIERZCHNI POMIAROWYCH



Odchylenie od płaskości sprawdzić za pomocą płaskiej
płytki interferencyjnej obserwując obraz prążków

p y

yj j

ją

p ą

interferencyjnych.

WZORCOWANIE – 2.

SPRAWDZENIE ODCHYLENIA OD

PŁASKOŚCI POWIERZCHNI POMIAROWYCH



Zasada wyznaczania odchylenia od płaskości

Odchylenie od płaskości

b/a – stopień ugięcia prążków w stosunku do odległości między nimi

i – ilość prążków interferencyjnych zamkniętych

λ – długość fali świetlnej (światła białego) równa 0,6 m

2013-06-04

34

WYZNACZANIE ODCHYŁKI PŁASKOŚCI METODĄ
INTERFERENCYJNĄ

Przykłady:

∆P =

∆P =

WYZNACZANIE ODCHYŁKI PŁASKOŚCI METODĄ
INTERFERENCYJNĄ

Przykłady:

∆P =

∆P =

2013-06-04

35

WZORCOWANIE – 3.

SPRAWDZENIE ODCHYLENIA

OD RÓWNOLEGŁOŚCI POWIERZCHNI POMIAROWYCH



Pomiar odchylenia od równoległości powierzchni pomiarowych

polega na delikatnym zaciśnięciu pomiędzy badanymi

powierzchniami szklanej płytki płaskorównoległej i obserwacji

powierzchniami szklanej płytki płaskorównoległej i obserwacji

uzyskanych (dwóch) obrazów interferencyjnych.

Odchylenie od równoległości

m1 m2 – ilości prążków otwartych na poszczególnych obrazach
λ – długość fali świetlnej (światła białego) równa 0,6 m

WZORCOWANIE –3.

SPRAWDZENIE ODCHYLENIA OD

RÓWNOLEGŁOŚCI POWIERZCHNI POMIAROWYCH



Odchylenie od równoległości powierzchni pomiarowych

mikrometru należy wyznaczyć kolejno 4-ma płaskorównoległymi

płytkami interferencyjnymi o wymiarach stopniowanych co ¼

płytkami interferencyjnymi o wymiarach stopniowanych co ¼

obrotu śruby mikrometrycznej (około 0,12 mm).



Jako odchylenie od równoległości powierzchni pomiarowych

mikrometru należy przyjąć największą z wyznaczonych wartości

∆r.

2013-06-04

36

WZORCOWANIE –3.1.

SPRAWDZENIE ODCHYLENIA OD

RÓWNOLEGŁOŚCI POWIERZCHNI POMIAROWYCH –METODA 2



Odchylenie od równoległości sprawdzić za pomocą płytki wzorcowej,
dokonując kolejno pomiaru jej długości w sposób pokazany na

h

i

schemacie.



Jako odchylenie od równoległości przyjąć największą różnicę pomiędzy
otrzymanymi wynikami pomiarów.

WZORCOWANIE –4.

SPRAWDZENIE ZMIANY

RÓWNOLEGŁOŚCI SPOWODOWANEJ UNIERUCHOMIENIEM
ŚRUBY MIKROMETRYCZNEJ

1)umieścić płytkę płaskorównoległą pomiędzy

powierzchniami pomiarowymi

powierzchniami pomiarowymi,

2)policzyć liczbę prążków uzyskanych na dwóch obrazach

interferencyjnych,

3)unieruchomić zaciskiem śrubę mikrometryczną,
4)policzyć liczbę prążków uzyskanych na dwóch obrazach

interferencyjnych,



Jako zmianę równoległości powierzchni pomiarowych

mikrometru spowodowaną unieruchomieniem śruby

mikrometrycznej przyjąć różnicę między sumą prążków

(na dwóch powierzchniach pomiarowych) otrzymaną przy

zwolnionym zacisku a sumą prążków otrzymaną po

zaciśnięciu śruby mikrometrycznej, wyrażoną w m.

2013-06-04

37

WZORCOWANIE –5.

SPRAWDZENIE NACISKU

POMIAROWEGO

1) zamocować w statywie mikrometr

w pozycji pionowej,

2) obciążyć wrzeciono szalką

umieszczając na niej odważniki,

3) po każdym zwiększeniu obciążenia

pokręcać sprzęgłem mikrometru,



Jako nacisk pomiarowy przyjąć obciążenie graniczne,

przy którym sprzęgło nie jest w stanie obrócić śruby

mikrometrycznej.

WZORCOWANIE –5.

SPRAWDZENIE NACISKU

POMIAROWEGO –WARIANT II

1) zamocować w statywie mikrometr

w pozycji pionowej zgodnie ze schematem,

2)

t

ć

t

iki

2) wytarować wagę z teownikiem,
3) mikrometr dosunąć do teownika

poprzez przestawienie ramienia na
statywie, tak aby powierzchnia
wrzeciona stykała się z powierzchnią
oporową teownika,

4) obciążyć wrzeciono do zrównoważenia

nacisku poprzez przemieszczanie
wrzeciona za pomocą sprzęgiełka



Jako nacisk pomiarowy przyjąć obciążenie graniczne

(maksymalne wskazanie wagi), przy którym sprzęgło nie jest w

stanie obrócić śruby mikrometrycznej.

2013-06-04

38

WZORCOWANIE –6.

WYZNACZENIE BŁĘDÓW WSKAZAŃ

MIKROMETRU

1) błąd wskazania dolnej granicy

1) błąd wskazania dolnej granicy

zakresu pomiarowego f

A

mikrometru równej zeru należy
wyznaczyć stykając bezpośrednio
powierzchnie pomiarowe;

2) błąd wskazania dolnej granicy zakresu pomiarowego f

A

mikrometru większej od zera wyznaczyć używając płytki

mikrometru większej od zera wyznaczyć używając płytki

wzorcowej o długości nominalnej równej wartości dolnej

granicy zakresu pomiarowego;

3) jako błąd wskazania dolnej granicy zakresu

pomiarowego przyjmuje się różnicę między wskazaniem

mikrometru a wartością nominalną dolnej granicy zakresu

pomiarowego;

WZORCOWANIE –6.

WYZNACZENIE BŁĘDÓW WSKAZAŃ

MIKROMETRU

4) błędy wskazań w pozostałych punktach zakresu

pomiarowego wyznaczyć przy pomocy stosów płytek

p

g

y

y p y p

y

p y

wzorcowych;

5) jako błąd wskazania w danym punkcie kontrolnym

zanotować różnicę pomiędzy wskazaniem mikrometru, a
wymiarem stosu płytek wzorcowych.

Przykładowe punkty kontrolne do wyznaczania błędów mikrometru:

2013-06-04

39

WZORCOWANIE – 6.

WYZNACZENIE BŁĘDÓW WSKAZAŃ

MIKROMETRU

6) na podstawie wyznaczonych błędów wskazań sporządzić

krzywą błędów sprawdzanego przyrządu, wg poniższego

kł d

przykładu:

7) w razie niesymetrycznego rozkładu wykresu, dokonać

korekty ustawienia mikrometru poprzez obrót tulei o
przyjętą wartość poprawki „K”.

WZORCOWANIE CZUJNIKÓW ZEGAROWYCH

2013-06-04

40

WYPOSAŻENIE POTRZEBNE DO WZORCOWANIA



przyrząd (podstawa) do sprawdzania czujników,

ł

i

ik

t

k

i

j

i j



głowica mikrometryczna o zakresie przynajmniej
0÷25 mm,



płytka wzorcowa klasy dokładności 1 o
wymiarze 10 mm,



waga o wartości działki elementarnej (min) 10 g,

g

j (

)

g,



statyw do mocowania czujników,



lupa o powiększeniu ośmiokrotnym.

WARUNKI ŚRODOWISKOWE



przed sprawdzeniem czujnik należy przemyć

benzyną lub alkoholem etylowym i wytrzeć

benzyną lub alkoholem etylowym i wytrzeć

do sucha ,



temperatura w pomieszczeniu powinna

wynosić 20 ±2 °C,



czujnik i przyrządy używane do jego

sprawdzenia powinny być sezonowane w

sprawdzenia powinny być sezonowane w

pomieszczeniu przez co najmniej 3 godziny

przed sprawdzaniem.

2013-06-04

41

WZORCOWANIE – 1.

OGLĘDZINY ZEWNĘTRZNE

Należy sprawdzić:



czy powierzchnia trzpienia pomiarowego nie jest

y p

p

p

g

j

uszkodzona, skorodowana oraz czy nie wykazuje

właściwości magnetycznych itp.;



czy trzpień pomiarowy czujnika przesuwa się bez

zacięć w całym zakresie pomiarowym;



czy podziałka naniesiona na tarczy czujnika jest

czytelna;

k ó k

j ik

i j

k

i

i

i



czy wskazówka czujnika nie jest skrzywiona i czy nie

obciera o tarczę lub o szkiełko;



czy czujnik posiada prawidłowe oznakowanie.

WZORCOWANIE – 2

.

SPRAWDZENIE NACISKU

POMIAROWEGO



Nacisk pomiarowy należy sprawdzić przy pomocy

wagi i statywu do czujników z drobnym przesuwem.



Opuszczając czujnik (do końca zakresu pomiarowego

oraz w kierunku powrotnym), odczytywać wskazania

wagi. Jako nacisk pomiarowy przyjąć największe

wskazanie wagi (przyjmując, że 10g = 0,1N).

2013-06-04

42

WZORCOWANIE – 3.

ZMIANA WSKAZAŃ WYWOŁANA

NACISKIEM BOCZNYM

1) zamocować czujnik w statywie tak, aby oś

trzpienia była prostopadła do powierzchni

trzpienia była prostopadła do powierzchni
stolika,

2) umieścić na stoliku płytkę wzorcową,
3) doprowadzić do zetknięcia końcówki

pomiarowej czujnika z płytką wzorcową,

4) przesunąć kilkakrotnie w różnych kierunkach płytkę wzorcową po

i

h i

i

j t lik i b

ć

k

i

powierzchni pomiarowej stolika i obserwować wskazania
czujnika; płytkę należy przesuwać powoli i ostrożnie, aby nie
powodować jej podnoszenia się.

Jako zmianę wskazań czujnika przyjąć największe zaobserwowane

wychylenie wskazówki czujnika spowodowane przesunięciem
płytki.

WZORCOWANIE – 4.

WYZNACZENIE ZAKRESU ROZRZUTU

WSKAZAŃ

1) na statywie doprowadzić

kilkakrotnie do zetknięcia
końcówki pomiarowej czujnika
z płytką wzorcową.



Jako zakres rozrzutu czujnika przyjąć różnicę pomiędzy

największym i najmniejszym wskazaniem czujnika.

2013-06-04

43

WZORCOWANIE – 5.

WYZNACZENIE BŁĘDÓW WSKAZAŃ

1) zamocować czujnik w uchwycie przyrządu do sprawdzania

czujników,

2) doprowadzić do zetknięcia końcówki pomiarowej czujnika z

2) doprowadzić do zetknięcia końcówki pomiarowej czujnika z

powierzchnią pomiarową głowicy mikrometrycznej,

3) sprawdzić stałość nastawienia zerowego czujnika,

kilkakrotnie odciągając i zwalniając trzpień pomiarowy,

4) nastawić czujnik i głowicę na wskazanie zerowe (uwaga

ruch głowicą w kierunku wskazań wzrastających),

WZORCOWANIE – 5.

WYZNACZENIE BŁĘDÓW WSKAZAŃ

5) obracając bęben głowicy mikrometrycznej doprowadzać

do pokrycia się wskazówki czujnika z kreskami

oznaczającymi wartości kolejnych punktów pomiarowych

oznaczającymi wartości kolejnych punktów pomiarowych

(zalecany krok 0,1 obrotu wskazówki),

6) notować błędy wskazań w każdym punkcie pomiarowym

czujnika (różnica między wskazaniem czujnika a

wskazaniem głowicy mikrometrycznej), poczynając od

wskazania zerowego aż do końca zakresu pomiarowego

(kierunek wskazań – wzrastający)

2013-06-04

44

WZORCOWANIE – 5.

WYZNACZENIE BŁĘDÓW WSKAZAŃ

7) po przekroczeniu górnej granicy zakresu pomiarowego

czujnika o kilkanaście działek elementarnych, zmienić

kierunek obrotu bębna i zanotować ponownie błędy

wskazań czujnika w tych samych punktach pomiarowych

wskazań czujnika w tych samych punktach pomiarowych

co poprzednio, lecz w odwrotnej kolejności (kierunek

wskazań – malejący),

Zasada obliczania błędów przy zastosowaniu głowicy o rozdzielczości

0,001mm

.

WZORCOWANIE – 5.

WYZNACZENIE BŁĘDÓW WSKAZAŃ

8) rysując wykresy błędów lub przy pomocy programu,

wyznaczyć błędy wskazań czujnika w następujących

k

h

i

h

zakresach pomiarowych:



a) w całym zakresie pomiarowym,



b) w zakresie 2, 0,5 i 0,1 obrotu wskazówki czujnika.

Błędy wskazań w poszczególnych zakresach

wyznaczyć jako różnicę pomiędzy maksymalnym i

i i

l

bł d

d j

d

k

minimalnym błędem przypadającym na dany zakres

dla każdego kierunku z osobna.

Do notatki wpisać wartość większą wyznaczoną dla

każdego z zakresów spośród dwóch rozpatrywanych

kierunków.

2013-06-04

45

WZORCOWANIE – 5.

WYZNACZENIE BŁĘDÓW WSKAZAŃ

WZORCOWANIE – 6.

WYZNACZENIE HISTEREZY



Histerezę pomiarową należy

wyznaczyć opierając się na

y

y

p

ją

ę

wynikach uzyskanych przy

wyznaczaniu błędów wskazań.



Jako wartość histerezy

pomiarowej czujnika przyjąć

największą różnicę wskazań,

otrzymanych w

y

y

poszczególnych punktach

pomiarowych dla obu

kierunków wskazań –

wzrastających i malejących.

2013-06-04

46

WZORCOWANIE KĄTOMIERZY UNIWERSALNYCH

WYPOSAŻENIE POTRZEBNE DO WZORCOWANIA



liniał krawędziowy klasy dokładności 1 o

długości 300 mm

długości 300 mm,



płyta pomiarowa klasy dokładności 1,



płaska płytka interferencyjna,



kpl. płytek wzorcowych uzupełniających,



mikrometry o zakresie pomiarowym 0÷25,

50÷75

50÷75,



płytki kątowe klasy II (przywieralne),



lupa o powiększeniu ośmiokrotnym.

2013-06-04

47

WARUNKI ŚRODOWISKOWE



przed sprawdzeniem kątomierz należy

przemyć benzyną lub alkoholem etylowym

przemyć benzyną lub alkoholem etylowym

wytrzeć do sucha,



temperatura w pomieszczeniu powinna

wynosić 20 ±2 °C,



kątomierz i przyrządy używane do jego

sprawdzenia powinny być sezonowane w

sprawdzenia powinny być sezonowane w

pomieszczeniu przez co najmniej 3 godziny

przed sprawdzaniem.

WZORCOWANIE –1.

OGLĘDZINY ZEWNĘTRZNE

Należy sprawdzić:



czy elementy kątomierza nie wykazują własności

y

y ą

y

ją

magnetycznych;



czy powierzchnie pomiarowe nie posiadają

uszkodzeń mechanicznych oraz śladów korozji;



czy urządzenia odczytowe (podziałka tarczy

odczytowej, podziałka tarczy głównej korpusu,

podziałka czujnika) umożliwiają prawidłowe

odczytanie wskazania;

odczytanie wskazania;



czy elementy przesuwne i obrotowe przemieszczają

się bez zacięć;



czy kątomierz posiada prawidłowe oznakowanie.

2013-06-04

48

WZORCOWANIE – 2.

SPRAWDZENIE ODCHYLENIA OD

PŁASKOŚCI POWIERZCHNI POMIAROWYCH



Odchylenie od płaskości powierzchni pomiarowych liniałów

kątomierza (również podstawy) należy sprawdzić obserwując

szczelinę świetlną utworzoną między sprawdzaną powierzchnią a

szczelinę świetlną utworzoną między sprawdzaną powierzchnią a

przyłożonym do niej liniałem krawędziowym.



Szerokość szczeliny ocenić wzrokowo odnosząc ją do szczeliny

wzorcowej utworzonej przez przywarte do płaskiej płytki

interferencyjnej płytki wzorcowe oraz przyłożony do nich liniał

krawędziowy.

Jako odchylenie od płaskości

i

h i

i

h

powierzchni pomiarowych
liniałów kątomierza przyjąć
maksymalną stwierdzoną
szerokość szczeliny świetlnej
(dla każdego liniału).

WZORCOWANIE –3.

SPRAWDZENIE ODCHYLENIA OD

RÓWNOLEGŁOŚCI POWIERZCHNI POMIAROWYCH



Odchylenie od równoległości powierzchni

pomiarowych liniału stałego i ruchomego sprawdzać

ik

t

i

i h

za pomocą mikrometru poprzez pomiar ich

szerokości w kilku punktach.



Różnica między największą i najmniejszą ze

zmierzonych odległości między powierzchniami

pomiarowymi liniałów stanowi odchylenie od

równoległości powierzchni pomiarowych liniałów

kątomierza.

ą

2013-06-04

49

WZORCOWANIE –4.

WYZNACZENIE BŁĘDÓW WSKAZAŃ

1) Błędy wskazań kątomierza wyznaczyć przy użyciu płytek

kątowych porównując wskazanie kątomierza z

wartościami kątów płytek kątowych W tym celu między

wartościami kątów płytek kątowych. W tym celu między

powierzchniami liniałów kątomierza umieścić płytkę

kątową tak, aby nie było dostrzegalnej szczeliny świetlnej,

a następnie odczytać wskazanie kątomierza.

WZORCOWANIE –4.

WYZNACZENIE BŁĘDÓW WSKAZAŃ

2) Błędy wskazań kątomierza należy wyznaczyć w niżej

podanych punktach podziałki kątowej:

3) Błędem wskazań kątomierza jest różnica między jego

wskazaniem a wartością kąta płytki kątowej użytej do

sprawdzenia.

4) Jako błąd wskazań wpisać największy ze stwierdzonych

błędów w poszczególnych punktach kontrolnych.

2013-06-04

50

WZORCOWANIE KĄTOWNIKÓW STALOWYCH

WYPOSAŻENIE POTRZEBNE DO WZORCOWANIA



liniał krawędziowy klasy dokładności 1 o

długości 300 mm,

g

,



płyta pomiarowa klasy dokładności 1,



płaska płytka interferencyjna,



mikrometr lub transametr,



płytki wzorcowe uzupełniające,



liniał powierzchniowy (wkładka

p

y (

płaskorównoległa),



lupa o powiększeniu ośmiokrotnym,



kątownik walcowy.

2013-06-04

51

WARUNKI ŚRODOWISKOWE



przed sprawdzeniem kątownik należy

przemyć benzyną lub alkoholem etylowym

przemyć benzyną lub alkoholem etylowym

wytrzeć do sucha,



temperatura w pomieszczeniu powinna

wynosić 20 ±2 °C,



kątownik i przyrządy używane do jego

sprawdzenia powinny być sezonowane w

sprawdzenia powinny być sezonowane w

pomieszczeniu przez co najmniej 3 godziny

przed sprawdzaniem

WZORCOWANIE – 1.

OGLĘDZINY ZEWNĘTRZNE

Należy sprawdzić:



czy elementy kątownika nie wykazują własności



czy elementy kątownika nie wykazują własności

magnetycznych;



czy powierzchnie pomiarowe kątownika nie

posiadają rys, wżerów, zadr oraz śladów korozji ;



czy krawędzie pomiarowe kątownika

krawędziowego nie są ostre lub czy ich

krawędziowego nie są ostre lub czy ich

zaokrąglenie nie przekracza 0,3 mm;



czy kątownik posiada prawidłowe oznakowanie.

2013-06-04

52

WZORCOWANIE – 2

. SPRAWDZENIE ODCHYLENIA OD

PŁASKOŚCI POWIERZCHNI POMIAROWYCH

1) ustawić jednakowe dwie płytki wzorcowe na sprawdzanym

ramieniu kątownika,

ramieniu kątownika,

2) przyłożyć krawędź pomiarową liniału krawędziowego,
3) wsunąć w miejsce największego prześwitu trzecią płytkę

wzorcową o tak dobranej długości, aby po oparciu powierzchni

lub krawędzi pomiarowej kątownika na trzech płytkach nie było

widocznych prześwitów między powierzchnią a krawędzią

pomiarową kątownika, a powierzchniami pomiarowymi użytych

płytek wzorcowych.

WZORCOWANIE – 2.

SPRAWDZENIE ODCHYLENIA OD

PŁASKOŚCI POWIERZCHNI POMIAROWYCH

4) jako odchylenie od płaskości powierzchni

pomiarowych przyjąć różnicę pomiędzy długościami

ż t h ł t k

użytych płytek:

5) Czynność tę powtórzyć dla każdej powierzchni

pomiarowej.

2013-06-04

53

WZORCOWANIE – 3.

SPRAWDZENIE ODCHYLENIA OD

PROSTOLINIOWOŚCI KRAWĘDZI POMIAROWYCH

Odchylenie od prostoliniowości krawędzi

Odchylenie od prostoliniowości krawędzi
pomiarowych (kątowniki krawędziowe)
sprawdzić w identyczny sposób jak w punkcie
2, z tą różnicą, że płytki układane są na liniale
powierzchniowym, a następnie do nich

kł d

j t k

dź

d

przykładana jest krawędź sprawdzanego
ramienia kątownika.

WZORCOWANIE – 4

. SPRAWDZENIE ODCHYLENIA OD

RÓWNOLEGŁOŚCI PRZECIWLEGŁYCH POWIERZCHNI
POMIAROWYCH KRÓTSZEGO RAMIENIA KĄTOWNIKA

Odchylenie od równoległości przeciwległych

Odchylenie od równoległości przeciwległych
powierzchni pomiarowych krótszego
ramienia kątownika sprawdzić za pomocą
mikrometru lub transametru, wyznaczając
maksymalną różnicę wzajemnej odległości
t h

i

h i

t

h i j

h

tych powierzchni w trzech miejscach
rozłożonych równomiernie na całej długości
krótszego ramienia kątownika.

2013-06-04

54

WZORCOWANIE – 5.

SPRAWDZENIE ODCHYLENIA OD

PROSTOPADŁOŚCI POWIERZCHNI LUB KRAWĘDZI
POMIAROWYCH KĄTOWNIKA TWORZĄCYCH KĄTY ZEWNĘTRZNE

Odchylenie od prostopadłości powierzchni lub krawędzi

pomiarowych kątownika tworzących kąty zewnętrzne

pomiarowych kątownika tworzących kąty zewnętrzne

sprawdzić na długości H dłuższego ramienia kątownika.

Odchylenie to należy sprawdzić za pomocą kątownika

walcowego zamykając szczelinę świetlną, powstałą po

przyłożeniu kątownika sprawdzanego do kątownika

walcowego, przy ich umieszczeniu na płycie pomiarowej

kontrolnej wg poniższego schematu.

1 – kątownik sprawdzany,
2 – kątownik walcowy,
3 – płytki wzorcowe uzupełniające

WZORCOWANIE – 6.

SPRAWDZENIE ODCHYLENIA OD

PROSTOPADŁOŚCI POWIERZCHNI LUB KRAWĘDZI
POMIAROWYCH KĄTOWNIKA TWORZĄCYCH KĄTY WEWNĘTRZNE

Zasada sprawdzania jest zgodna z opisem zawartym

Zasada sprawdzania jest zgodna z opisem zawartym

w punkcie 5 z zastrzeżeniem, że sprawdzany

kątownik należy przyłożyć do kątownika walcowego

wg schematu.