Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD 10

Międzynarodowa

Statystyczna Klasyfikacja

Chorób i Problemów Zdrowotnych

Rewizja dziesiąta

Klasyfikacja

zaburzeń psychicznych

i zaburzeń zachowania

w ICD-10

Opisy kliniczne
i wskazówki diagnostyczne

Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne "Vesalius"
Instytut Psychiatrii i Neurologii
Kraków - Warszawa 2000

Wydane przez Światową Organizację Zdrowia w 1992 r. pod tytułem The ICD-10

Classification ofMentalandBehaviouralDisorders: ClinicalDescription andDiagnostic
Guidelines

Dyrektor Generalny Światowej Organizacji Zdrowia przyznał prawa do przetłumaczenia
i wydania powyższej pozycji w języku polskim Uniwersyteckiemu Wydawnictwu
Medycznemu" Yesalius", które jest całkowicie odpowiedzialne za dokonane tłumaczenie.

Redaktorzy przekładu:

Zespół tłumaczy:

Prof. dr hab. Stanisław PUZYNSKI
Doc. dr hab. Jacek WCIÓRKA

Dr Celina BRYKCZYŃSKA (F6)
Dr med. Bogusław HABRAT (FI)
Prof. dr hab. Jan JAROSZYŃSKI (wstęp)
Prof. dr hab. Irena NAMYSŁOWSKA (F7, F8, F9)
Dr med. Tadeusz PARNOWSKI (FO)
Prof. dr hab. Stanisław PUŻYŃSKI (F3)
Doc. dr hab. Maria SIWIAK-KOBAYASHI (F4)
Prof. dr hab. Waldemar SZELENBERGER (F5)
Doc. dr hab. Jacek WCIÓRKA (F2, aneks, skorowidz)

Wydanie II uzupełnione

ISBN 8 3 - 8 5 6 8 8 - 2 5 - 0

Akademia Bydgoska

im. Kazimierza Wielkiego

Biblioteka Psychologiczna

Wydawca:
Fundacja Zdrowia Publicznego w Krakowie
Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

WHO Collaborating Centre for Research and Training in Mental Health

Redakcja techniczna: Andrzej Noworyta, Wojciech Marcinek
Skład komputerowy: "Vesalius"
Druk i oprawa: Drukarnia SKLENIARZ w Krakowie

Od redaktorów przekładu polskiego

Książka ta jest pierwszą i podstawową pochodną V rozdziału dziesiątej wersji "Między-
narodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10)". Jest

przewodnikiem do V rozdziału "Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania" (Mental
and Behavioural Disorders)

zawierającym podstawowe opisy kliniczne i wskazówki

diagnostyczne przydatne do klasyfikowania zaburzeń psychicznych, z którymi styka się
lekarz psychiatra w codziennej praktyce. Należy podkreślić, że nie jest to podręcznik
psychiatrii klinicznej, chociaż zawiera wiele cennych informacji dotyczących obrazu
klinicznego zaburzeń psychicznych i behawioralnych.

Jak każda klasyfikacja chorób, również rozdział V ICD-10 nie jest dziełem zakoń-

czonym ani doskonałym, a pozycja nozologiczna lub kryteria klasyfikacyjne wielu zabu-
rzeń mogą budzić zastrzeżenia, są bowiem wynikiem kompromisu przedstawicieli
różnych kierunków i szkół (pisze o tym prof. Norman Sartorius). Mimo tych wątpliwości
rozdział V ICD-10 jest istotnym postępem w porównaniu z wersją poprzedną (ICD-9),
ma duże znaczenie kliniczne i wartość heurystyczną. Klasyfikacja obejmuje niemal
wszystkie kategorie diagnostyczne, którymi posługują się psychiatrzy w Polsce i jedynie
w odniesieniu do nielicznych mogą pojawić się trudności lub wątpliwości (np. u tych,

którzy wciąż rozpoznają zaburzenia psychiczne okresu inwolucji).

Autorzy i redaktorzy tego przekładu dążyli do dochowania wierności oryginalnemu

tekstowi w języku angielskim i jedynie w bardzo nielicznych przypadkach tekst uległ
minimalnemu skróceniu. Uwagi redaktorów zamieszczono w przypisach na końcu odpo-
wiednich stron. Przekład podręcznika na język polski wiązał się z potrzebą pokonania
licznych trudności terminologicznych. Okazało się bowiem, że niektóre (zwłaszcza nowe)
terminy diagnostyczne i inne niezbędne pojęcia nie mają zwięzłych odpowiedników w

polskim nazewnictwie, czego przykładem mogą być takie rozpoznania w języku angiel-

skim, jak: "schizotypaldisorder","somatoformdisorder","somatizationdisorder".Poja-
wiły się również trudności z właściwym tłumaczeniem i zastosowaniem takich określeń,

jak: "disorder", "distress", "disturbances", "disease", "persistent" i wielu innych. Jako

zasadę przyjęto posługiwanie się terminologią zastosowaną w polskim, źródłowym tłu-
maczeniu V rozdziału ICD-10 (ICD-10. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja
Chorób i Problemów Zdrowotnych. Rewizja dziesiąta,

Uniwersyteckie Wydawnictwo

Medyczne "Vesalius", Kraków 1994), które przygotował zespół niemal w tym samym
składzie, kierowany przez Prof. Stanisława Dąbrowskiego. Jedynie w nielicznych przy-
padkach wprowadzono niezbędne korekty.

Do obecnego, drugiego wydania klasyfikacji wprowadzono jedną zmianę termino-

logiczną. Prof. Marta Bogdanowicz zwróciła uwagę, że mimo złożonego znaczenia ang.
terminu spelling (który „oznacza zarówno literowanie wyrazów, tzn. nazywanie liter w
wyrazie, jak i opanowanie poprawnej pisowni nie tyle w oparciu o znajomość ortografii,

lecz i o posiadanie dobrze wykształconej kompetencji językowej, przede wszystkim
sprawności fonologicznej. Zaburzenia sprawności fonologicznej wyrażające się słabą
umiejętnością dokonywania analizy i syntezy fonologicznej słów, dokonywania operacji

na cząstkach fonologicznych oraz kodowania głosek/fonemów za pomocą liter/grafemów
w wyrazy powodują specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni, zwane w
literaturze <dysortografią>. Nie są one zależne od poziomu inteligencji, wad zmysłu i
zaniedbania dydaktycznego, tj. braku znajomości zasad ortografii"), w praktyce klinicznej
i badawczej jest on zwykle upraszczany i sprowadzany do niemożności opanowania
poprawnej pisowni. Uznanie tych argumentów spowodowało zmianę nazwy odpowied-
niej kategorii diagnostycznej (F81.1) i powiązanych z terminem fragmentów tekstu.

Za wszystkie uwagi bardzo dziękujemy. Tak, jak poprzednio prosimy też o dalsze

uwagi i sugestie dotyczące terminologii, które postaramy sie uwzględnić w kolejnym
wydaniu tej potrzebnej książki.

Stanisław Pużyński

Jacek Wciórka

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

World Health Organization (Światowa Organizacja Zdrowia) jest wyspe-

cjalizowaną agendą Organizacji Narodów Zjednoczonych, zajmującą się w
pierwszym rzędzie międzynarodowymi zagadnieniami zdrowia publicznego.
Za pośrednictwem tej organizacji, utworzonej w roku 1948, około 170 krajów
wymienia między sobą wiedzę i doświadczenia, aby do roku 2000 wszyscy
obywatele świata mogli osiągnąć poziom zdrowia umożliwiający życie produ-
ktywne ekonomicznie i społecznie.

W drodze bezpośredniej współpracy technicznej z Państwami Członko-

wskimi i poprzez stymulowanie współpracy między nimi, WHO wspomaga
rozwój wszechstronnych placówek służby zdrowia, zapobieganie i kontrolę
chorób, poprawę warunków środowiskowych, rozwój ludzkich zasobów zdro-
wia, koordynację i rozwój badań biomedycznych oraz dotyczących służby
zdrowia a także planowanie i uruchamianie programów zdrowotnych.

To rozległe pole zadań obejmuje bardzo różne rodzaje aktywności, jak:

rozwój podstawowej opieki zdrowotnej obejmującej wszystkich obywateli
Krajów Członkowskich, wspomaganie zdrowia matek i dzieci, zwalczanie
niedożywienia, zwalczanie malarii i innych chorób zakaźnych, jak gruźlica lub
trąd, koordynowanie ogólnej strategii zapobiegania i kontroli AIDS, po zwal-
czeniu ospy prawdziwej - popieranie masowej immunizacji przeciw innym
chorobom, którym można zapobiegać, rozwój zdrowia psychicznego, zapew-
nienie zaopatrzenia w wodę z bezpiecznych ujęć, szkolenie personelu medycz-
nego wszystkich kategorii.

Postęp w kierunku lepszego stanu zdrowia na całym świecie wymaga także

współpracy międzynarodowej w takich dziedzinach, jak: ustalanie standardów
substancji biologicznych, pestycydów i środków farmaceutycznych, określanie
kryteriów zdrowotnych środowiska, proponowanie niefirmowych międzynaro-
dowych nazw leków, stosowanie Międzynarodowych Przepisów o Zdrowiu,
doskonalenie "Międzynarodowej statystycznej klasyfikacji chorób i pokrew-
nych problemów zdrowia", zbieranie informacji z zakresu statystyki zdrowotnej
i ich rozpowszechnianie.

Odpowiednio do zainteresowań i priorytetów Organizacji i jej Państw

Członkowskich, publikacje WHO dostarczają autoratywnych informacji i
wskazówek służących rozwojowi i ochronie zdrowia oraz zapobieganiu i kon-
trolowaniu chorób.

Przedmowa

Spis treści

Przedmowa 7

Podziękowania 10

Wprowadzenie 13

Uwagi o wybranych kategoriach

zaburzeń psychiczny c h i zacho wania w ICD-10 18

Lista kategorii 29

Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne 47

Aneks. Inne stany klasyfikowane w ICD-10

często związane z zaburzeniami psychicznymi

i zaburzeniami zachowania 239

Lista głównych badaczy 257

Skorowidz 269

W początkach lat sześćdziesiątych, Program Zdrowia Psychicznego WHO aktywnie zajął
się sprawą poprawy diagnostyki i klasyfikacji zaburzeń psychicznych. W tym okresie
WHO zorganizowała wiele spotkań poświęconych przeglądowi wiedzy, aktywnie włą-
czając specjalistów z wielu dziedzin, z różnych szkół psychiatrycznych i z wszystkich
części świata. Sprzyjało to badaniom nad kryteriami klasyfikacji i zasad rozpoznawania
oraz rozwinęło metody wspólnego oceniania taśm video i inne cenne metody. Wiele

propozycji poprawy klasyfikacji zaburzeń psychicznych wynikało z bardzo szeroko
prowadzonych konsultacji, które posłużyły do opracowania ósmej wersji "Międzynaro-
dowej klasyfikacji chorób" (ICD-8). Przygotowano też słownik opisujący każdą z kate-
gorii zaburzeń psychicznych występujących w ICD-8. Prowadzenie tego programu
spowodowało też powstanie sieci osób i ośrodków kontynuujących prace nad poprawą
klasyfikacji psychiatrycznej [1,2].

W latach siedemdziesiątych na całym świecie nastąpił dalszy wzrost zainteresowania

klasyfikacją psychiatryczną. Do tej tendencji przyczyniły się: rozbudowa międzynarodo-
wych kontaktów, podejmowanie licznych studiów międzynarodowych oraz pojawienie
się nowych metod leczenia. W wielu krajach liczne zespoły psychiatryczne pracowały nad
nowymi kryteriami klasyfikacyjnymi służącymi poprawie precyzji diagnostyki. W szcze-
gólności - Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne przygotowało i wprowadziło swe
trzecie wydanie "Podręcznika statystycznego i diagnostycznego" (Diagnostic and Stati-
stical Manuał

), w którym włączono do systemu klasyfikacji kryteria operacyjne.

W roku 1978 WHO wspólnie z Alcohol, Drug Abuse and Mental Health Admini-

stration

(ADAMHA) w Stanach Zjednoczonych rozpoczęła projekt badawczy, który

miał służyć dalszej poprawie klasyfikacji i diagnostyki zaburzeń psychicznych i pro-
blemów związanych z alkoholem i lekami [3]. W wielu warsztatach badawczych
spotykali się badacze, przedstawiciele różnych tradycji i kultur psychiatrycznych,
dokonali przeglądu licznych dziedzin i przygotowali zalecenia dotyczące dalszych

badań. Duża konferencja międzynarodowa poświęcona klasyfikacji i diagnostyce
odbyła się w Kopenhadze (Dania) w roku 1982. Jej celem było zapoznanie się
z propozycjami przygotowanymi przez wspomniane warsztaty i przygotowanie pla-
nów i zasad dalszej pracy [4].

Podjęto szereg dużych programów badań zgodnych z zaleceniami konferencji kopen-

haskiej. Jeden z programów, obejmujący 17 krajów, miał na celu przygotowanie "Złożo-
nego międzynarodowego wywiadu diagnostycznego" (Composite International
Diagnostic Interview,

CIDI), instrumentu do prowadzenia badań epidemiologicznych nad

zaburzeniami psychicznymi w grupach populacji ogólnej w różnych krajach [5], Zada-
niem innego dużego projektu było przygotowanie instrumentu oceny dla klinicystów
("Schemat oceny klinicznej w neuropsychiatrii", Schedules for Clinical Assessment in

Neuropsychiatry,

SCAN) [6], Inne studium służyło przygotowaniu narzędzia do oceny

zaburzeń osobowości w różnych krajach ("Międzynarodowa ocena zaburzeń osobowo-
ści", International Personality Disorder Examination, IPDE) [7].

i 7

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Lista kategorii

Ponadto - przygotowano lub przygotowuje się szereg leksykonów zawierających

jasne definicje terminów [8]. Powstały wzajemnie korzystne powiązania między tymi

pracami a badaniami służącymi do przygotowania dziesiątej wersji "Międzynarodowej
klasyfikacji chorób i pokrewnych zagadnień zdrowia" (ICD-10) [9]. Zamiana kryteriów
diagnostycznych w diagnostyczne algorytmy włączone do instrumentów oceny pozwoliła
na wykrycie wielu niezgodności, niejasności oraz nakładania się kategorii, co z kolei
umożliwiło ich pominięcie. Prace nad doskonaleniem wersji 10 (ICD-10) pozwoliły też
na przygotowanie narzędzi oceny. Ostatecznie uzyskano jasny zestaw kryteriów dla
ICD-10 i instrumentów oceny, które mogą dostarczyć danych niezbędnych do klasyfikacji
zaburzeń zgodnie z kryteriami zawartymi w rozdziale V(F) ICD-10.

Konferencja kopenhaska zaleciła też, aby w publikacjach opisujących początki

klasyfikacji w ICD-10 przedstawić punkty widzenia wynikające z różnych tradycji
psychiatrycznych. Rezultatem było kilka dużych publikacji, m.in. tom zawierający serię
opisów naświetlających początki klasyfikacji we współczesnej psychiatrii [10].

Przygotowanie i opublikowanie dzieła "Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne"

stanowi kulminację wysiłków szeregu osób, które pracowały wiele lat. Dzieło przeszło
przez szereg projektów tymczasowych, a każdy z nich przygotowywano po szerokich
konsultacjach z grupami ekspertów, narodowymi i międzynarodowymi towarzystwami

psychiatrycznymi oraz indywidualnymi doradcami. Projekt z r. 1987 stanowił podstawę
badań terenowych przeprowadzonych w około 40 krajach, co było wysiłkiem badawczym
największym z podjętych kiedykolwiek dla udoskonalenia diagnostyki psychiatrycznej

[11, 12]. Wyniki tych badań wykorzystano w końcowej wersji tych wskazówek.

Dzieło to jest pierwszym z serii publikacji pochodnych rozdziału V(F) ICD-10.

Kolejne teksty będą zawierały: kryteria diagnostyczne dla prowadzących badania, wersję
dla pracowników podstawowej opieki zdrowotnej, ocenę w ujęciu wieloosiowym, a także
- "zestawienia krzyżowe" - pozwalające porównać wzajemne relacje między odpowia-
dającymi sobie terminami w ICD-10, ICD-9 i ICD-8.

Sposób korzystania z tej publikacji opisano we "Wprowadzeniu", a następna część

książki zawiera uwagi dotyczące wielu często dyskutowanych trudności klasyfikacyj-
nych. Część "Podziękowania" jest szczególnie ważna, ponieważ poświadcza udział wielu
ekspertów indywidualnych oraz instytucji z całego świata, które aktywnie uczestniczyły
w przygotowaniu klasyfikacji i wskazówek. Są tu reprezentowane wszystkie ważniejsze
tradycje i szkoły psychiatrii, co nadaje tej książce wyjątkowo międzynarodowy charakter.
Klasyfikację i wskazówki przygotowano i testowano w wielu językach. Mamy nadzieję,
że nasze usiłowania zachowania zgodności poszczególnych tłumaczeń wpłynęły na
poprawę jasności, prostoty i struktury logicznej tekstu angielskiego oraz innych.

Klasyfikacja jest sposobem widzenia świata w określonym punkcie czasu. Niewąt-

pliwie postęp nauki oraz doświadczenia związane z używaniem tych wskazówek spowo-
dują ostatecznie konieczność ich ponownej oceny i uaktualnienia. Mam nadzieję, że takie
zmiany będą wynikiem takiej samej serdecznej i twórczej współpracy naukowej, jak
współpraca, która umożliwiła powstanie tego tekstu.

Norman Sartorius

Dyrektor, Dział Zdrowia Psychicznego

Światowa Organizacja Zdrowia

Piśmiennictwo

1. Kramer M.: The ICD-9 classification of mental disorders: a review of its developments and contents.

Acta Psychiatrica Scandinavica

, 59: 241-262, 1979.

2. Sartorius N.: Classification: an international perspective. Psychiatrie Annals, 6: 22-35, 1976.
3. Jablensky A.: Diagnosis and classification of mental disorders and alcohol and drug-related prob-

lems: a research agenda for the 1980 s. PsychologicalMedicine, 13: 907-921 (1983).

4. Mental disorders, alcohol and drug related problems, internationalperspectives on their diagnosis

and classification.

Amsterdam, Excerpta Medica, 1985 (International Congress Series, No. 669).

5. Robins, L. et al. The composite international diagnostic interview. Archives of General Psychiatry,

45:1069-1077 (1989).

6. Wing, J.K. et al. SCAN: schedule for clinical assessment in neuropsychiatry. Archives of General

Psychiatry,

47: 589-593 (1990).

7. Loranger, A.W. et al. The WHO/ADAMHA international pilot study of personality disorders:

background and purpose. Journal of Personality Disorders, 5(3): 296-306 (1991).

8. Lexicon of psychiatrie and mental health terms. Vol. 1. Geneva, World Heałth Organization, 1989.
9. International Classification of Diseases and Related Health Problems. Tenth Revision. Vol. 1:

Tabular list. VoI. 2:

Instruction Manuał. Vol. 3: Index. Geneva, World Health Organization, 1992.

10. Sartorius, N. et al. (ed.) Sources and traditions in classification in psychiatry. Toronto, Hogrefe and

Huber, 1990.

11. Sartorius, N. et al. (ed.) Psychiatrie classification in an internationalperspective. British Journal of

Pychiatry

, 152 (Suppl.l) (1988).

12. Sartorius, N. et al. Progress towards achieving a common language in psychiatry: results from the

field trials of the clinical guidelines accompanying the WHO Classification of Mental and Behaviou-
ral Disorders in ICD-10. Archives of General Psychiatry (in press).

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Podziękowania

Do przygotowania klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania oraz do
opracowania tekstów towarzyszących, przyczyniło się wiele osób i organizacji. Na
przykład propozycje badań terenowych objęły klinicystów i badaczy w około 40 krajach,

jest więc absolutnie niemożliwe wymienić wszystkich, którzy brali w tym udział. Poniżej

wymieniono osoby i instytucje, które zajmowały centralne miejsce w przygotowaniu
dokumentów składających się na "rodzinę" klasyfikacji i wskazówek należących do
ICD-10.

Osoby, które przygotowały początkowe projekty klasyfikacji i wskazówek włączono

do listy głównych badaczy (na str. 257-268), a ich nazwiska oznaczono gwiazdką. Dr
Jablensky, wówczas starszy pracownik medyczny Działu Zdrowia Psychicznego WHO
w Genewie, koordynował też część programu i w ten sposób w znacznym stopniu
przyczynił się do powstania propozycji. Po przygotowaniu i zebraniu projektów, skiero-
wano je do zespołów oceniających WHO i wielu innych osób włącznie z wymienionymi
niżej, co doprowadziło do powstania projektu dla badań terenowych. Prowadzono je
zgodnie z protokołem przygotowanym przez personel WHO przy pomocy Dra J. Burkę,
Dra J. E. Coopera i Dra J.Mezzicha. Objęto nimi znaczną liczbę ośrodków, których pracę
koordynowały Ośrodki Koordynacyjne Badań Terenowych (Field Trial Coordinating
Centres,

FTCCs). Ośrodki te, wymienione niżej, przygotowały też tłumaczenia ICD-10

na języki używane w ich krajach.

Dr N. Sartorius był odpowiedzialny za całą pracę związaną z klasyfikacją zaburzeń

psychicznych i behawioralnych w ICD-10 i za przygotowanie towarzyszących dokumen-
tów. W fazie badań terenowych i później, konsultantem całego projektu był Dr J. E.
Cooper, który zapewnił cenne wskazówki i pomoc koordynującemu zespołowi WHO.
Członkami zespołu byli też Dr J. van Drimmelen (od początku prac nad ICD-10) i Mrs.
J. Wilson, która sumiennie i skutecznie zajmowała się niezliczonymi zadaniami admini-
stracyjnymi związanymi z badaniami terenowymi i innymi sprawami związanymi z pro-

jektem. Mr A. L'Hours, udzielał aktywnego wsparcia, zapewniając uzgodnienia między

ogólnym rozwojem ICD-10 a tworzeniem tej klasyfikacji, zaś Mr G. Gemert przygotował
indeks.

Liczni inni konsultanci, w szczególności Dr A. Bertelsen, Dr H. Dilling, Dr J.

López-Ibor, Dr C. Puli, Dr D. Regier, Dr M. Rutter i Dr N. Wing byli również ściśle
związani z tym projektem, nie tylko jako szefowie Ośrodków Koordynujących (FTCCs),
ale też - udzielając rad i wskazówek w sprawach pojawiających się w ich regionach
i ważnych dla tradycji psychiatrycznych tych grup krajów, o których wiedzieli najwięcej.

Wśród instytucji, których pomoc była najbardziej istotna, znalazły się: Alcohol, Drug

Abuse and Mental Health Administration

w USA, która czynnie wsparła prace przygoto-

wawcze do projektu ICD-10 oraz zapewniła skuteczne i twórcze konsultacje między
grupami opracowującymi ICD-10, a pracującymi nad czwartym wydaniem "Podręcznika
diagnostycznego i statystycznego" (Diagnostic and Statistical Manuał) Amerykańskiego
Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-IY), Komitet Doradczy WHO do spraw ICD-10

pod przewodnictwem Dra E. Stromgrena oraz Światowa Federacja Psychiatryczna, która
za pośrednictwem przewodniczącego. Dra C. Stefanisa i specjalnego komitetu klasyfika-
cji, gromadziła uwagi wielu psychiatrów z psychiatrycznych towarzystw krajowych,
dostarczając bardzo cennych uwag zarówno w czasie badań terenowych, jak i w czasie
przygotowywania ostatecznych propozycji. Inne organizacje pozarządowe pozostające
w oficjalnych lub roboczych związkach z WHO, jak: Światowe Towarzystwo Zdrowia
Psychicznego, Światowe Towarzystwo Rehabilitacji Psychospołecznej, Światowe Towa-
rzystwo Psychiatrii Społecznej, Światowa Federacja Neurologii, Międzynarodowa Unia
Towarzystw Psychologicznych pomagały na wiele sposobów, podobnie jak Ośrodki
Współpracujące z WHO w badaniach i szkoleniu w dziedzinie zdrowia psychicznego,
umiejscowione w około 40 krajach.

Również rządy krajów członkowskich WHO, a szczególnie: Belgia, Niemcy, Holan-

dia, Hiszpania i Stany Zjednoczone bezpośrednio wsparły badania nad diagnostyką
i klasyfikacją zarówno przez wyznaczone im składki na rzecz WHO, jak i przez pomoc
finansową dla ośrodków uczestniczących w badaniach.

Propozycje ICD-10 są więc owocem współpracy, w prawdziwym sensie tego słowa,

między znaczną liczbą osób i instytucji w wielu krajach. Przygotowano je z nadzieją, że
będą dobrze służyły pracy tych, którzy zajmują się opieką nad chorymi psychicznie i ich
rodzinami na całym świecie.

Żadna klasyfikacja nie jest doskonała, jej dalszy rozwój i uproszczenie powinny

następować w miarę wzrostu naszej wiedzy i zbierania doświadczeń związanych z klasy-
fikacją. Zadanie zbierania tych danych i dalszych badań będzie leżało w znacznym stopniu
na barkach tych, którzy poprzednio współpracowali z WHO w przygotowaniu ICD-10.
Podajemy niżej ich adresy, ponieważ mamy nadzieję, że nadal będą się zajmowali
rozwojem klasyfikacji i pomagali organizacji tak szczodrze, jak to robili poprzednio.

Z ośrodków badań terenowych wyszło wiele publikacji, opisujących wyniki badań

związane z przygotowaniem ICD-10. Ich pełną listę można otrzymać w Dziale Zdrowia
Psychicznego WHO [21], Genewa 27, Szwajcaria.

Ośrodki Koordynujące Badania Terenowe (FTCCs) i ich Dyrektorzy

Dr A. Bertelsen, Institute of Psychiatrie Demography, Psychiatrie Hospital, University of
Aarhus, Risskov, Dania
Dr D. Caetano, Department of Psychiatry, State University of Campinas, Campinas,
Brazylia
Dr S. Channabasavanna, National Institute of Mental Health and Neurosciences, Banga-
lore, India
Dr H. Dilling, Psychiatrie Clinic of the Medical School, Lubeka, Niemcy

Dr M. Gelder, Department of Psychiatry, Oxford University Hospital, Warneford Hospi-
tal, Headington, Anglia
Dr D. Kemali, University of Naples, First Faculty of Medicine and Surgery, Institute of
Medical Psychology and Psychiatry. Neapol, Włochy
Dr JJ. López-Ibor Jr, Lopez-Ibor Clinic, Pierto de Hierro, Madryt, Hiszpania

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

l i

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Lista kategorii

Dr G. Mellsop, The Wellington Clinical School, Wellington Hospital, Wellington, Nowa
Zelandia
Dr Y. Nakane, Department of Neuropsychiatry, Nagasaki University, School of Medicine,
Nagasaki, Japonia
Dr A. Okasha, Department of Psychiatry. Ain-Shams University, Kair, Egipt
Dr C. Puli, Department of Neuropsychiatry, Centre Hospitalier de Luxembourg, Luksem-
burg, Luksemburg
Dr D Regier, Director, Division of Clinical Research, National Institute of Mental Health,
Rockville, MD, USA
Dr S. Czyrkin, Ali Union Research Centre of Mental Health, Institute of Psychiatry,
Academy of Medical Sciences, Moskwa, Federacja Rosyjska
Dr Xu Tao-Yuan, Department of Psychiatry, Shanghai Psychiatrie Hospital, Szanghaj,
Chiny

Byli dyrektorzy Ośrodków Badań Terenowych (FTCs)

Dr J.E. Cooper, Department of Psychiatry, Queen's Medical Centre, Nottingham, Anglia
Dr R. Takahashi, Department of Psychiatry, Tokyo Medical and Dental University, Tokio,
Japonia
Dr N. Wig, Regional Adviser for Mental Health, WHO, Regional Office for the Eastern
Mediterranean, Aleksandria, Egipt
Dr Yang De-sen, Hunan Medical College, Changsha, Hunan, Chiny

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl 43

Wprowadzenie

Rozdział V ICD-10 - Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania - jest dostępny
w różnych wersjach służących różnym celom. Ta wersja, "Opisy kliniczne i wskazówki
diagnostyczne"

, jest przeznaczona do podstawowych celów klinicznych, dydaktycznych

i usługowych. "Badawcze kryteria diagnostyczne" przygotowano dla celów badawczych
i należy ich używać łącznie z tą książką. Znacznie krótszy słownik, oparty na rozdziale
V(F) ICD-10, jest przeznaczony dla osób kodujących lub pracowników biurowych, służy
też jako sprawdzian zgodności z innymi klasyfikacjami - nie jest zalecany do użytku przez
fachowców w dziedzinie zdrowia psychicznego. Obecnie przygotowuje się krótsze i pro-
stsze wersje przeznaczone dla pracowników podstawowej opieki zdrowotnej. W przygo-
towaniu jest również schemat wieloosiowy. "Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne"
stanowiły wstępny etap przygotowania tych kolejnych wersji i dołożono wszelkich starań,
aby uniknąć niezgodności między nimi.

Układ

Jest ważne, by użytkownicy zapoznali się z tym ogólnym wstępem, a także starannie
przeczytali dodatkowe teksty wprowadzające i wyjaśniające na początku poszczególnych
kategorii. Jest to szczególnie ważne dla F23.- (Ostre i przemijające zaburzenia psychoty-
czne) oraz dla działu F30-F39 (Zaburzenia nastroju /afektywne/). Ze względu na utrzy-
mujące się od dawna i wciąż trudne problemy związane z opisem i klasyfikacją tych
zaburzeń, podjęto szczególny wysiłek, aby wyjaśnić aktualne podejścia do ich klasyfika-
cji-

Opisano podstawowe cechy kliniczne a także wszelkie istotne, choć mniej specyfi-

czne cechy związane z każdym z zaburzeń. W większości przypadków zamieszczono
następnie "wskazówki diagnostyczne" podając liczbę i nasilenie objawów zwykle wyma-
ganych dla ustalenia wiarygodnego rozpoznania. Wskazówki formułowano pozostawia-

jąc decyzjom diagnostycznym w praktyce klinicznej pewien stopień elastyczności,

zwłaszcza gdy w grę wchodzi rozpoznanie tymczasowe, ponieważ obraz kliniczny jeszcze
nie jest jasny lub gdy informacje nie są wystarczające. Aby uniknąć powtarzania, oprócz
opisów klinicznych i wskazówek diagnostycznych dotyczących poszczególnych zabu-
rzeń, przygotowano także opisy i (nieliczne) wskazówki dla pewnych grup zaburzeń.

Gdy wymagania stawiane przez wskazówki diagnostyczne są wyraźnie spełnione,

można uważać rozpoznanie za "pewne". Także wtedy, gdy wymagania zostały spełnione
tylko częściowo, można niejednokrotnie odnotować przydatne dla różnych celów rozpo-
znanie. Klinicysta i inni użytkownicy tych ustaleń diagnostycznych muszą dalej rozstrzyg-
nąć, czy uważać rozpoznanie za "tymczasowe", jeżeli mają nadejść dalsze informacje, czy
też "próbne", jeżeli na dalsze informacje nie można liczyć. Kryteria dotyczące czasu
trwania objawów również należy traktować jako ogólne wskazówki, a nie jako ścisłe
wymagania - klinicysta musi sam decydować o słuszności wyboru rozpoznania, jeżeli czas

ory.pl

1 3

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Lista kategorii

trwania poszczególnych objawów jest nieco krótszy lub nieco dłuższy od określonego we
wskazówkach.

Wskazówki diagnostyczne mogą okazać się przydatne w dydaktyce klinicznej, gdyż

służą przypomnieniu zasad rozpoznawania, jakie można znaleźć w pełniejszej formie
w większości podręczników psychiatrii. Wskazówki te mogą się też przydać w niektórych
projektach badawczych, w których większa precyzja (a więc i surowość) charakterysty-
czna dla badawczych kryteriów diagnostycznych nie jest konieczna.

Zamieszczone opisy i wskazówki nie mają implikacji teoretycznych i nie pretendują

do miana wyczerpujących ustaleń odzwierciedlających aktualny stan wiedzy o zaburze-
niach. Są one jedynie zbiorem objawów i komentarzy, które zdaniem wielu doradców
i konsultantów z różnych krajów mogą stanowić rozsądną podstawę dla określenia granic
poszczególnych kategorii diagnostycznych w klasyfikacji zaburzeń psychicznych.

Zasadnicze różnice między rozdziałem V(F) wersji 10 (ICD-10)
i rozdziałem V wersji 9 (ICD-9)

Podstawowe zasady ICD-10

ICD-10 jest o wiele dłuższa niż ICD-9. W ICD-9 użyto kodów cyfrowych (001-999),
natomiast w ICD-10 na poziomie trzech znaków (A00-Z99), poj awia się system alfanume-

ryczny, oparty na kodzie złożonym z jednej litery i następujących po niej dwóch cyfr.
Zwiększa to w znacznym stopniu liczbę kategorii do dyspozycji klasyfikacji. Dalsze
szczegóły klasyfikacyjne oznacza się cyfrą jako znakiem czwartym. Rozdział ICD-9
dotyczący zaburzeń psychicznych obejmował na poziomie 3 znaków jedynie 30 kategorii
(290-319). Rozdział V(F) wersji 10 (ICD-10) ma 100 takich kategorii. Pewna liczba tych
kategorii nie została użyta, co w przyszłości pozwoli na zmiany w klasyfikacji bez
potrzeby zmiany całego systemu.

ICD-10 ma być klasyfikacją centralną ("jądrową") dla całej rodziny klasyfikacji

dotyczących chorób i problemów zdrowia. Niektóre klasyfikacje tej całej grupy tworzy
się przez dodanie piątego lub nawet i szóstego znaku do oznaczenia dalszych szczegółów.
W innych łączy się kategorię w większe grupy, przydatne na przykład w podstawowej
opiece zdrowotnej lub ogólnej praktyce lekarskiej. Jest też wieloosiowa wersja rozdziału
V(F) ICD-10 oraz wersja przeznaczona dla praktyki i badań w psychiatrii dziecięcej.

"Rodzina" obejmuje także klasyfikacje dotyczące informacji, których nie obejmuje ICD,
lecz posiadające istotne implikacje medyczne lub zdrowotne, jak np.: klasyfikacja uszko-

dzeń, niesprawności i ograniczeń, klasyfikacja metod postępowania (procedur) w medy-
cynie lub klasyfikacja kontaktów pacjentów z pracownikami służby zdrowia.

Nerwica i psychoza

W ICD-10 nie wprowadzono rozróżnienia między nerwicą a psychozą, które było wyraźne
w ICD-9, choć świadomie zrezygnowano tam z prób definiowania tej różnicy. Jednak
termin "nerwicowy" zachowano (w ICD-10) do okazjonalnego użytku. Występuje na

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl 43

Wprowadzenie

przykład w nagłówku dużego działu zaburzeń F40-F48: "Zaburzenia nerwicowe, związa-
ne ze stresem i pod postacią somatyczną". Większość zaburzeń uważanych za nerwice
przez tych, którzy używają tych pojęć, można znaleźć, z wyjątkiem nerwicy depresyjnej,
w tym dziale, a pozostałe - w działach następnych. Zamiast dychotomii nerwice -
psychozy, obecnie zaburzenia pogrupowano odpowiednio do pokrewieństwa ich zasad-
niczej tematyki i opisowego podobieństwa, co zwiększa wygodę ich używania, na przy-
kład - cyklotymia (F34.0) jest w dziale F30-F39 (zaburzenia nastroju /afektywne/) a nie
w grupie F60-F69 (zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych). Podobnie, wszystkie
zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych są, bez względu na
stopień ciężkości, zgrupowane w dziale F10-F19.

Określenie "psychotyczny" zachowano jako wygodny termin opisowy, szczególnie

w F23 (ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne). Jego użycie nie pociąga za sobą
wniosków dotyczących mechanizmów psychodynamicznych, lecz po prostu wskazuje na
obecność omamów, urojeń lub na niektóre takie spośród wielu nieprawidłowości zacho-
wania, jak znaczne pobudzenie lub podwyższona aktywność, wyraźne spowolnienie
ruchowe lub zachowania katatoniczne.

Inne różnice między ICD-9 i ICD-10

Wszystkie zaburzenia, którym można przypisać przyczyny organiczne zgrupowano
w dziale F00-F09, dzięki czemu łatwiej jest używać tej części klasyfikacji niż to było
w ICD-9.

Podobnie, za łatwiejsze niż to było poprzednio - uznano zgrupowanie w F10-F19

wszystkich zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania zależnych od używania sub-
stancji psychoaktywnych. Trzeci znak oznacza używaną substancję, a czwarty i piąty -
zespół psychopatologiczny, np. ostre zatrucie lub stan rezydualny. Pozwala to odnotować
wszelkie zaburzenia związane z substancją nawet przy użyciu kategorii o tylko trzech
znakach.

Dział obejmujący schizofrenię, stany typu schizofrenii (schizotypowe) i zaburzenia

urojeniowe (F20-F29) został rozszerzony przez wprowadzenie takich kategorii, jak:
schizofrenia niezróżnicowana, depresja poschizofreniczna, zaburzenia typu schizofrenii
(schizotypowe). Klasyfikacja ostrych krótkotrwałych psychoz, pospolicie widywanych
w większości krajów rozwijających się, jest znacznie rozszerzona w porównaniu z ICD-9.

Na klasyfikację zaburzeń afektywnych wpłynęła szczególnie zasada grupowania

zaburzeń o wspólnym temacie. Nie użyto takich terminów, jak "depresja nerwicowa" lub

" depresja endogenna", lecz ich bliskie odpowiedniki można znaleźć pośród różnych typów

depresji i różnych stopni jej nasilenia, wymienianych obecnie (włącznie z dystymią
/F34.1/).

Zespoły behawioralne i zaburzenia psychiczne związane z dysfunkcją fizjologiczną

i zmianami hormonalnymi, jak zaburzenia odżywiania się, nieorganiczne zaburzenia snu
i dysfunkcje seksualne zgrupowano w F50-F59 i opisano bardziej szczegółowo niż
w ICD-9 ze względu na rosnącą potrzebę takiej klasyfikacji w kontaktach (liaison)
psychiatrii z innymi specjalnościami.

Dział F60-F69 zawiera, obok bardziej tradycyjnie wyodrębnianych zaburzeń osobo-

wości, pewną liczbę nowych zaburzeń zachowania dorosłych, jak patologiczny hazard,

1 5

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

podpalanie, kradzieże. Zaburzenia preferencji seksualnych wyraźnie odróżniono od zabu-
rzeń identyfikacji z określoną płcią, a homoseksualizm jako taki nie jest już kategorią
diagnostyczną w klasyfikacji.

Dalsze komentarze dotyczące kodowania zaburzeń specyficznych dla wieku dziecię-

cego i upośledzenia umysłowego można znaleźć na str. 26-27.

Zagadnienia terminologii

Zaburzenia

Termin "zaburzenie" jest używany w całej klasyfikacji celem uniknięcia poważniejszych
wątpliwości dotyczących terminu choroba (ang. disease or illness). "Zaburzenie" nie jest
terminem ścisłym, a używany jest on tu celem wskazania na istnienie układu klinicznie
stwierdzalnych objawów lub zachowań połączonych w większości przypadków z cierpie-
niem (ang. distress) i z zaburzeniem funkcjonowania indywidualnego (ang. personal).
Sama dewiacja społeczna lub społeczny konflikt bez zaburzenia indywidualnego funkcjo-
nowania nie powinny być, w myśl przyjętych tu definicji, zaliczane do zaburzeń psychi-
cznych.

Psychogenny i psychosomatyczny I

Terminu "psychogenny" nie używa się do oznaczania kategorii ze względu na jego różne i
znaczenia w różnych językach i tradycjach psychiatrycznych. Pojawia się jednak czasem |
w tekście i ma znaczyć, iż rozpoznający sądzi, że wydarzenia i trudności życiowe mają •
istotne znaczenie w genezie zaburzeń. fj

Z podobnych względów nie wykorzystywano terminu "psychosomatyczny", a więc I

także dlatego, że jego użycie mogłoby być odczytane jako wskazówka, że czynniki J
psychologiczne nie mają znaczenia w występowaniu, przebiegu i zejściu innych chorób, 1
których tak się nie określa. Zaburzenia nazywane w innych klasyfikacjach psychosomaty-
cznymi można tu (w ICD-10) znaleźć w pozycji F45 (zaburzenia pod postacią somatycz-
ną), F50 (zaburzenia odżywiania), F52 (dysfunkcje seksualne), F54 (czynniki
psychologiczne lub behawioralne związane z zaburzeniami lub chorobami sklasyfikowa-
nymi w innych rozdziałach). Szczególnie ważne jest zwrócenie uwagi na kategorię F54
(316 w ICD-9) i pamiętanie o stosowaniu jej dla określania zaburzeń somatycznych |

kodowanych w innych rozdziałach ICD-10, a związanych z przyczynami emocjonalnymi. |
Pospolitym przykładem może być kodowanie psychogennej dychawicy lub egzemy - I
zarówno jako F54 z rozdziału V(F), jak i odpowiedniego kodu dla stanów somatycznych f
z innych rozdziałów ICD-10. |

Uszkodzenie, niesprawność, ograniczenie i terminy pokrewne |

Terminy: uszkodzenie (ang. impairment), niesprawność (ang. disability) i ograni- |
czenie (ang. handicap) użyte zostały zgodnie z zaleceniami systemu przyjętego przez

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffac

Wprowadzenie

WHO

. Czasem używa się też ich w sensie szerszym - zgodnie z tradycją kliniczną.

Porównaj także (niżej) punkt dotyczący otępienia i jego stosunku do omawianych pojęć
(str. 18-19).

Niektóre szczególne uwagi dla użytkowników

Dzieci i młodzież

Działy F80-F89 (zaburzenia rozwoju psychicznego) i F90-F98 (zaburzenia zachowania
i emocjonalne rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie lub wieku młodzieńczym)
obejmują tylko te zaburzenia, które są specyficzne dla okresu dziecięcego i młodzieńcze-
go. Cały szereg zaburzeń uwzględnionych w innych kategoriach może wystąpić niemal
w każdym okresie życia i należy je kodować w tych innych pozycjach także wtedy, gdy
wystąpią u dzieci lub młodzieży. Za przykłady mogą służyć zaburzenia odżywiania się
(F50), snu (F51), identyfikacji płciowej (F64). Niektóre postacie fobii występujące

u dzieci powodują szczególne problemy klasyfikacyjne, jak odnotowano w pozycji F93.1
(zaburzenia lękowe w postaci fobii w dzieciństwie).

Notowanie więcej niż jednego rozpoznania

Klinicystom zaleca się jako zasadę uwzględnianie tylu rozpoznań, ile potrzeba dla pełnego
ujęcia obrazu klinicznego. Ustalając więcej niż jedno rozpoznanie, zwykle najlepiej
oznaczyć jedno jako podstawowe, a pozostałe traktować jako uzupełniające lub dodatko-
we. Pierwszeństwo należy przyznać temu rozpoznaniu, które najbardziej odpowiada
celowi, dla którego rozpoznania przygotowano. W praktyce klinicznej jest to często
zaburzenie, które spowodowało potrzebę badania lub kontakt z placówką opieki zdrowot-
nej. W wielu przypadkach będzie to zaburzenie, które spowodowało konieczność przyję-

cia do oddziału całodobowego, poradni lub oddziału dziennego. W innych przypadkach,
na przykład gdy ocenia się całość losów pacjenta, rozpoznaniem podstawowym może być
to, które mu towarzyszy przez cały czas i które może różnić się od tego, które okazuje się
najważniejsze w kolejnej konsultacji. Za przykład może służyć pacjent z przewlekłą
schizofrenią, który aktualnie zgłasza się z objawami ostrego lęku. Jeżeli powstaje jaka-
kolwiek wątpliwość co do kolejności, w jakiej należy podać wszystkie rozpoznania,
przydatną regułą może być zamieszczenie ich w kolejności występowania w klasyfikacji.

Notowanie rozpoznań z innych rozdziałów ICD-10

Usilnie zaleca się używanie, obok rozdziału V(F), również innych rozdziałów ICD-10.

Kategorie najbardziej istotne dla placówek opieki zdrowotnej umieszczono w aneksie do

tej książki.

International classification of impairments, disabilities and handicaps.

Geneva, World Health

1 7

Uwagi o wybranych kategoriach

Uwagi o wybranych kategoriach klasyfikacji zaburzeń
psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10

osobnika... uniemożliwiająca lub ograniczająca wykonanie roli normalnej... dla osobni-
ka" ) dotyczy następstw uszkodzeń lub niezdolności w szerokim konktekście społecznym,
na które istotny wpływ może mieć kultura. Nie należy więc traktować takich "ograniczeń"

jako istotnych składników rozpoznawania.

W czasie przygotowania rozdziału ICD-10 poświęconego zaburzeniom psychicznym,
zanim udało się osiągnąć sensowny poziom zgody między wszystkimi zainteresowanymi,
niektóre kategorie wzbudziły szczególne zainteresowanie i dyskusję. Krótko omówiono
tu niektóre z poruszanych tematów.

Otępienie (FO1-F03) i j ego stosunek do uszkodzenia,
niesprawności i ograniczenia

Chociaż spadek funkcji poznawczych jest istotny dla rozpoznania otępienia, wpływu tego
obniżenia na pełnienie ról społecznych w obrębie rodziny lub w pracy zawodowej nie
uważa się za kryterium ani za wskazówkę diagnostyczną. Jest to konkretny przypadek
ogólnej zasady odnoszącej się do definicji wszystkich zaburzeń w rozdziale V(F) ICD-10.
Taką zasadę przyjęto ze względu na znaczne różnice w ocenie wykonywania pracy
i pełnienia ról społecznych, które można uznać za właściwe w różnych kręgach kulturo-
wych, religijnych lub narodach. Jednak, jeżeli rozpoznanie jest już ustalone na podstawie
innych informacji, stopień w jakim ograniczone (lub nawet wykluczone) są praca, życie
rodzinne lub aktywność czasu wolnego, jest często wartościowym wskaźnikiem ciężkości
zaburzeń.

Jest to właściwy moment dla omówienia wzajemnych stosunków między objawami,

kryteriami diagnostycznymi i systemem przyjętym przez WHO w celu opisu uszkodzenia,
niesprawności i ograniczenia. W terminach przyjętych w tym systemie - uszkodzenie (ang.
impairment -

utrata lub nieprawidłowość struktury lub funkcji) przejawia się w sferze jj

psychicznej przez wpływ na takie funkcje, jak pamięć, uwaga, emocje. Wiele typów

"uszkodzenia" psychicznego zawsze uważano za objawy psychiatryczne. W mniejszym
stopniu za objawy psychiatryczne uważano niektóre rodzaje niesprawności (ang. disabi-
łity),

określane w systemie WHO

jako "ograniczenie lub brak... zdolności podejmowania j

aktywności w sposób lub w zakresie uznawanym za prawidłowy dla istoty ludzkiej". f
Przykłady niesprawności na poziomie jednostki obejmują pospolite i zwykle konieczne f
działania w życiu codziennym, związane z przeżyciem i dbaniem o siebie, jak: mycie, J
ubieranie się, odżywianie się i wydalanie. Trudności w wykonywaniu tych czynności są I
często bezpośrednim następstwem zaburzeń procesów psychicznych, a przynależność do |
określonej kultury wpływa na nie słabo lub wcale. Niesprawności osobnicze mają więc |
prawo do figurowania we wskazówkach i kryteriach diagnostycznych, zwłaszcza - dla i
otępienia. W przeciwieństwie do tego, ograniczenie (ang. handicap,"niekorzystna cecha 1

International classification of impairments, disabilities and handicaps.

Geneva, Worrld Health

Organization, 1980.

Czas trwania objawów wymagany dla schizofrenii (F20.-)

Stany wstępne (zwiastuny)

Przed ujawnieniem się typowych objawów schizofrenicznych, szczególnie u osób mło-
dych, mija czasem okres tygodni lub miesięcy, w którym pojawiają się niespecyficzne
objawy zwiastunowe, jak: utrata zainteresowań, unikanie towarzystwa, porzucanie pracy,
drażliwość i nadmierna wrażliwość. Objawy te nie są diagnostyczne dla żadnych określo-
nych zaburzeń, ale nie są też typowe dla okresu zdrowia danej osoby. Są one często
bardziej niepokojące dla rodziny i bardziej ograniczają możliwości pacjenta, niż wyraziste
objawy chorobowe, jak urojenia lub omamy, które rozwijają się później. W ocenie
retrospektywnej, takie stany zwiastunowe są ważną składową rozwoju zaburzeń, lecz
mało wiadomo na temat, czy podobne zwiastuny są częste w innych zaburzeniach
psychicznych lub czy niekiedy pojawiają się i znikają u osób, u których nigdy nie rozwija
się żadne rozpoznawalne zaburzenie psychiczne. Gdyby można było zidentyfikować
zwiastuny typowe i specyficzne dla schizofrenii, opisać je w sposób rzetelny i dowieść,
że w innych zaburzeniach pojawiają się rzadko, usprawiedliwione byłoby włączenie
takich stanów do kryteriów rozpoznawania schizofrenii. Dla potrzeb ICD-10 uznano, że
mamy dotychczas za mało wiadomości, by traktować te stany jako przesłanki rozpoznania.
Dodatkowym, ale ściśle powiązanym z tym nierozstrzygniętym problemem jest pytanie,

jak dalece można te stany odróżnić od schizoidalnych i paranoicznych zaburzeń osobo-

wości.

Oddzielenie ostrych i przemijających zaburzeń psychotycznych (F23.-)
od schizofrenii (F20.-)

W ICD-10 rozpoznanie schizofrenii opiera się na stwierdzeniu typowych urojeń, omamów
i innych objawów (opisanych w odpowiednim punkcie). Wymagane też jest utrzymywa-
nie się tych objawów przez co najmniej miesiąc.

Silne tradycje kliniczne w wielu krajach, oparte zresztą o badania opisowe nie zaś

epidemiologiczne, prowadzą do wniosku, że otępienie wczesne Kraepelina lub schizofre-
nia Bleulera niezależnie od tego czymkolwiek miałyby być - nie są tym samym, co bardzo
ostre psychozy o nagłym początku, krótkim przebiegu (parę tygodni lub nawet dni)
i pomyślnym zejściu. Takie terminy jak "boujfee delirante", "psychoza psychogenna",

"psychoza o obrazie schizofrenii" (ang. schizophreniform), "psychoza cykloidalna" lub
"krótka psychoza reaktywna" wskazują na szeroko rozprzestrzenione, lecz różne opinie
i tradycje. Różne też są dane i opinie o tym, czy w omawianych zaburzeniach mogą
występować typowe, choć krótkotrwałe objawy schizofrenii i czy te zaburzenia są zwykle

lub zawsze związane z ostrym stresem psychologicznym (przynajmniej "boujfee

1 8 )

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

1 9

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

delirante"

opisywano od początku jako nie związane z wyraźnym psychologicznym

czynnikiem wyzwalającym).

Ze względu na aktualny brak wiedzy dotyczący zarówno schizofrenii, jak i bar-

dziej ostrych zaburzeń, za najlepszy wybór dla ICD-10 uznano dopuszczenie odpo-
wiednio długiego czasu obserwacji pojawienia się, trwania i ustąpienia objawów
zaburzeń ostrych, zanim można by rozpoznać schizofrenię. Wiele klinicznych donie-
sień i autorytetów sugeruje, że w grupie ostrych psychoz u większości pacjentów
rozwój objawów trwa parę dni, co najwyżej 1-2 tygodnie, a wielu leczonych lub nie
leczonych wraca do zdrowia w ciągu 2-3 tygodni. Wobec tego właściwe wydaje się
ustalenie granicy między ostrymi psychozami z objawami schizofrenicznymi a samą
schizofrenią - na okres jednego miesiąca. U pacjentów z objawami psychotycznymi,
ale nie schizofrenicznymi, przekraczającymi termin miesiąca, nie ma potrzeby zmie-
niać rozpoznania aż do upływu trzech miesięcy wymaganych dla zaburzeń urojenio-
wych (F22.0) (dyskusja poniżej).

Podobna granica czasu trwania (1 miesiąc) nasuwa się wobec ostrych psychoz

objawowych (najlepszym przykładem jest tu psychoza amfetaminowa). Odstawienie
czynnika toksycznego powoduje zwykle ustąpienie objawów w ciągu 8-10 dni, lecz -
skoro potrzeba często 7-10 dni na to, by objawy się rozwinęły i stały się dostatecznie
dokuczliwe i aby pacjent pojawił się w placówce psychiatrycznej - całość trwania zaburzeń
należy określić na 20 dni lub dłużej, a więc należy czekać 30 dni, czyli miesiąc, zanim
zacznie się mówić o schizofrenii, jeżeli objawy typowe nadal występują. Przyjęcie
minimum 1 miesiąca jako kryterium rozpoznawania schizofrenii nie dowodzi, by schizo-
frenia musiała być psychozą względnie długotrwałą. W wielu klasyfikacjach międzyna-

rodowych przyjęto termin (minimalny!) 6 miesięcy, lecz przy naszym obecnym
niedostatku wiedzy raczej nie jest wskazane ograniczanie w ten sposób możliwości
rozpoznawania schizofrenii. W dwóch dużych międzynarodowych badaniach dotyczą-
cych schizofrenii i zaburzeń pokrewnych

(druga z tych prac była oparta na danych

epidemiologicznych) znaleziono znaczną liczbę przypadków, w których typowe objawy
schizofreniczne trwały powyżej jednego miesiąca, ale poniżej sześciu, a poprawa była
dobra, jeżeli nie kompletna. Najlepszym dla celów ICD-10 wydaje się brak jakichkolwiek
sugestii, by schizofrenia miała być koniecznie chorobą przewlekłą i traktowanie terminu

"schizofrenia" jako zespołu opisowego o wielu różnych przyczynach (a wielu z nich

dotychczas nie znamy) i o różnym zejściu w zależności od wpływu czynników genetycz-
nych, somatycznych, społecznych i kulturowych.

Wiele dyskusji spowodowała też sprawa określenia minimalnego okresu utrzymy-

wania się objawów niezbędnego dla rozpoznania przewlekłych zaburzeń urojeniowych
(F22.-). Ostatecznie, jako najmniej niedogodny, przyjęto okres 3 miesięcy, ponieważ

przyjęcie 6 miesięcy spowodowałoby konieczność wprowadzenia kategorii pośredniej
między zaburzenia ostre i przemijające (F23 .-) z jednej strony, a przewlekle z drugiej.
Cały problem wzajemnego stosunku dyskutowanych tu zaburzeń wymaga szerszej i le-

The international pilot study of schizophrenia,

Geneva, World Health Organization, 1973 (Offset

Publication, No. 2). Sartorius N. et al. Early manifestion and first contact incidence of schizophrenia in
different cułtures. A preliminary report on the initial evaluation phase of the WHO Collaborative Study
on Determinants of Outcome of Severe Mental Disorders. PsychologicalMedicine, 16: 909-928 (1986).

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro

Uwagi o wybranych kategoriach

pszej wiedzy niż ta, którą dysponujemy obecnie. Stosunkowo proste rozwiązanie, dające
pierwszeństwo stanom ostrym i przemijającym wydawało się wyborem najlepszym i, być
może, stymulującym dalsze badania.

W odniesieniu do ostrych i przemijających zaburzeń psychotycznych, wykorzystano

zasadę opisu i klasyfikacji zaburzeń lub grupy zaburzeń polegającą na zaproponowaniu
raczej wyboru spośród kilku możliwości niż na przyjęciu dowolnych założeń. Te i podo-
bne problemy zostanąjeszcze krótko przedyskutowane we wstępie do opisu odpowiedniej
kategorii.

Termin "zaburzenia o postaci schizofrenicznej" (ang. schizophreniform) nie został

zastosowany w tej klasyfikacji dla nazwania tak określanych zaburzeń. Stało się tak
dlatego, że w ostatnich dziesięcioleciach używano go w wielu różnych koncepcjach
klinicznych i łączono z wieloma takimi grupami cech, jak: nagły początek, względnie
krótkie trwanie, nietypowe objawy lub mieszanina objawów, względnie pomyślne zejście.
Nie ma danych na to, w jakim znaczeniu należałoby ten termin stosować, a więc przesłanki
za włączeniem go do terminologii klinicznej były słabe. Co więcej, używanie takiej

kategorii jest zbędne, wobec wprowadzenia pozycji F23.- (ostre i przemijające zaburzenia
psychotyczne) i jej podpunktów wraz z utrzymywaniem się objawów psychotycznych
przez 1 miesiąc jako wymogiem rozpoznawania schizofrenii. Jako wskazówkę dla tych,
którzy używają nadal terminu "schizophreniform" wprowadzono go w kilku miejscach

jako termin "obejmowany" w pozycjach, do których jest najbardziej zbliżony. Są to

"psychoza o postaci schizofrenii BNO" w F20.8 (inna schizofrenia) i "krótkotrwałe

zaburzenia (lub psychoza) o postaci schizofrenii" w F23.2 (ostre zaburzenie psychotyczne
podobne do schizofrenii).

Schizofrenia prosta (F20.6)

Kategorię utrzymano, ponieważ jest ciągle używana w niektórych krajach oraz z po-
wodu braku pewności co do jej natury oraz stosunku do schizoidalnych zaburzeń

osobowości i zaburzeń typu schizofrenii (schizotypowych) - rozwiązanie tych proble-
mów wymaga nowego zasobu wiedzy. Kryteria proponowane do jej wyróżniania
rzucają światło na problemy związane z definiowaniem wzajemnych powiązań tej
grupy zaburzeń.

Zaburzenia schizoafektywne (F25.-)

Informacje, jakimi obecnie dysponujemy przemawiają mniej więcej w równym stopniu
za umieszczeniem zaburzeń schizoafektywnych w dziale F20-F29 (schizofrenia, zaburze-
nia typu schizofrenii /schizotypowe/ i urojeniowe) lub w dziale F30-F39 (zaburzenia
nastroju /afektywne/). O ostatecznym ich umieszczeniu w dziale F20-F29 zadecydowały
badania terenowe nad projektem ICD-10 z r. 1987 oraz komentarze, jakie napłynęły po
rozesłaniu tego projektu do wszystkich towarzystw psychiatrycznych na świecie. Wynika
z nich, że są powszechne i silne tradycje przemawiające za utrzymaniem zaburzeń
schizoafektywnych w dziale schizofrenii i zaburzeń urojeniowych. Istotny wniosek z tej
dyskusji wskazuje, że w przypadku obecności grupy objawów afektywnych, stwierdzenie

2 1

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

jedynie urojeń niezgodnych z afektem nie wystarcza do rozpoznania zaburzeń schizoafe-

ktywnych. Podczas tego samego epizodu zaburzeń, obok objawów afektywnych musi być
obecny przynajmniej jeden typowy objaw schizofreniczny.

Zaburzenia nastroju (afektywne)

Wydaje się prawdopodobne, że psychiatrzy nie osiągną zgody co do klasyfikacji zaburzeń |
nastroju aż do czasu, w którym podział zespołów klinicznych będzie oparty, przynajmniej ;
częściowo, na pomiarach fizjologicznych i biochemicznych, a nie będzie się ograniczał
do klinicznych opisów emocji i zachowania. Jak długo istnieją te ograniczenia, mamy do
wyboru albo stosunkowo prostą klasyfikację uwzględniającą tylko niewiele stopni cięż-
kości zaburzeń, albo klasyfikację o większej liczbie szczegółów i podziałów.

Projekt ICD-10 z r. 1987, używany w badaniach terenowych, odznaczał się prostotą.

Zawierał m.in. tylko podział na epizody depresyjne łagodne i ciężkie, nie oddzielał
hipomanii od manii i nie zalecał notowania obecności lub braku takich spotykanych
w klinice zjawisk, jak zespół "somatyczny", albo omamy i urojenia afektywne. Jednak,
tak reakcje klinicystów uczestniczących w badaniach terenowych, jak i opinie z bardzo
wielu innych źródeł wskazywały na potrzebę zarówno większego stopniowania ciężkości
depresji, jak też na możliwość uwzględniania innych, wspomnianych wyżej zjawisk.
Okazało się też, że rozpoznanie "depresja łagodna" w wielu ośrodkach prowadzących
badania terenowe wykazywało niską zgodność między ocenami poszczególnych ocenia-

jących.

Okazało się, że poglądy klinicystów na potrzebę wydzielania określonej liczby

podgrup depresji zależały od typu pacjentów, z którymi stykali się najczęściej. Pracujący
w podstawowej opiece medycznej, poradniach i jednostkach konsultacyjnych często
stwierdzają depresję łagodną, choć klinicznie znaczącą, zaś pracujący w szpitalach często
muszą rozpoznawać formy bardziej nasilone.

W wyniku dalszych konsultacji z ekspertami z zakresu zaburzeń afektywnych

powstały wersje obecne. Włączono tu opcje na rzecz uwzględniania wielu aspektów
zaburzeń afektywnych, które, choć jeszcze nie są całkowicie udokumentowane naukowo,
są przez psychiatrów w różnych częściach świata uważane za klinicznie użyteczne. Mamy
nadzieję, że ich włączenie spowoduje dalszą dyskusję i badania dotyczące ich rzeczywistej
wartości klinicznej.

Do zagadnień nie rozwiązanych należy sprawa, jak określić i wykorzystać w diag-

nostyce niezgodność urojeń z nastrojem. Wydaje się, że istnieje dość informacji i wystar-
czające zapotrzebowanie kliniczne, by wprowadzić kategorię urojeń zgodnych
z nastrojem i niezgodnych z nastrojem, przynajmniej jako pozycję nieobowiązującą.

Nawracające krótkotrwałe zaburzenia depresyjne

Od czasu wprowadzenia ICD-9 zebrano dostateczne przesłanki uzasadniające celowość
uwzględnienia specjalnej kategorii diagnostycznej dla krótkich epizodów depresyjnych,
które spełniają kryteria ciężkości objawów, ale nie spełniają kryteriów czasu trwania
epizodu depresyjnego (F32.-). Te nawracające stany mają niejasną pozycję nozologiczną

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.

Uwagi o wybranych kategoriach

a wprowadzenie dla nich odrębnej kategorii powinno przyczynić się do zebrania informa-
cji o ich częstości i przebiegu na przestrzeni dłuższego okresu czasu.

Agorafobia i zaburzenie z napadami lęku

Ostatnio wiele dyskutowano na temat, czy za stan pierwotny należy uważać agorafobię
czy zaburzenie lękowe z napadami lęku (panicznego). Z perspektywy międzynarodowej
i międzykulturowej ilość i jakość zebranego materiału nie pozwala na podważenie
dotychczas powszechnie akceptowanego twierdzenia, że fobie należy uważać za zaburze-
nia pierwotne, a napady paniki zwykle wskazują na ich ciężkość.

Mieszane kategorie lęku i depresji

Psychiatrzy i inni lekarze, zwłaszcza w krajach rozwijających się, którzy badają pacjentów
w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej powinni przyjąć jako szczególnie użyte-
czną kategorię F41.2 (zaburzenia mieszane lękowe i depresyjne), F41.3 (inne mieszane
zaburzenia lękowe), różne podpunkty F43.2 (zaburzenia adaptacyjne) oraz F44.7 (mie-
szane zaburzenia dysocjacyjne /konwersyjne/). Celem tych kategorii jest ułatwienie opisu
zaburzeń przejawiających się mieszaniną objawów, dla których nie ma prostszych i bar-

dziej tradycyjnych określeń psychiatrycznych, które jednak obejmują stosunkowo często
występujące i ciężkie stany powodujące cierpienie (distres) i zaburzające funkcjonowanie.
Są one również przyczyną wielokrotnego kierowania do placówek opieki podstawowej,
do placówek medycznych i psychiatrycznych. Właściwe używanie tych kategorii napo-
tyka niekiedy na trudności, konieczna jest jednak dalsza ich weryfikacja, a jeżeli to będzie
konieczne - poprawienie definicji.

Zaburzenia dysocjacyjne i objawy somatyczne a ich stosunek do
histerii

Terminu "histeria" nie użyto w tytule żadnej kategorii w rozdziale V(F) ICD-10 ze
względu na liczne i różne odcienie znaczenia tego terminu. Preferowano przymiotnik

"dysocjacyjne" w odniesieniu do tego, co dawniej nazywano "histerią" obu typów -

dysocjacyjnego i konwersyjnego. Przyczyną takiej decyzji jest okoliczność, że pacjenci
obu typów (dysocjacyjnego i konwersyjnego) często wykazują wiele innych cech wspól-
nych oraz często demonstrują obie grupy objawów - równocześnie lub w różnych
okresach.

Wydaje się, że dość powszechnie akceptowano łączne rozpatrywanie szeregu zabu-

rzeń przejawiających się głównie w sferze somatycznej, określanych nazwą: "objawy pod
postacią somatyczną" (ang. somatoform). Jednak ze względów przytoczonych wyżej, ta

w oryg. ang. panic disorder. W polskim tłumaczeniu pełne określenie brzmi: zaburzenia lękowe

z napadami lęku (lęk paniczny).

2 3

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Lista kategorii

nowa koncepcja nie wydawała się dostateczną przyczyną oddzielenia amnezji i fug od
dysocjacyjnych ubytków ruchu i czucia.

Jeżeli osobowość mnoga (F44.81) istnieje nie tylko jako stan specyficzny dla okre-

ślonej kultury lub nawet wytwór jatrogenii, to prawdopodobnie najlepiej jest umieszczać

ją w grupie dysocjacji.

Neurastenia

Chociaż pomijana przez niektóre klasyfikacje, neurastenia została zachowana jako kategoria
ICD-10, ponieważ to rozpoznanie jest ciągle szeroko i regularnie używane w wielu krajach.
Przeprowadzone w różnych układach badania wykazały, że znaczną część przypadków
rozpoznawanych jako neurastenia można także klasyfikować jako depresję lub lęk. Sąjednak
przypadki, w których obraz kliniczny nie odpowiada opisowi żadnej innej kategorii, natomiast
spełnia wszystkie kryteria zespołu neurastenii. Jest nadzieja, że włączenie neurastenii do
ICD-10 jako odrębnej kategorii przyczyni się do dalszych badań nad tym zespołem.

Zaburzenia specyficzne kulturowo

W ostatnich latach rzadziej pojawiały się żądania wprowadzenia odrębnych kategorii
diagnostycznych dla amoku, koro i szeregu innych zaburzeń prawdopodobnie związanych
z określonymi kulturami. Nie udało się przeprowadzić badań, które, na podstawie infor-
macji opisowych i epidemiologicznych, w pełni uzasadniałyby pozycję tych zaburzeń,

jako klinicznie odrębnych od innych, uwzględnionych już w klasyfikacji. Nie przewidzia-

no więc dla tych zaburzeń odrębnych kategorii. Opisy takich stanów dostępne we
współczesnym piśmiennictwie wskazują, że mogą to być lokalne warianty lęku, depresji,
zaburzeń o przejawach somatycznych, zaburzeń adaptacyjnych. Należy więc używać
w razie potrzeby najbliższego, najbardziej odpowiedniego kodu z uwzględnieniem infor-
macji, o jakie specyficzne dla określonej kultury zaburzenia chodzi. Mogą też wystąpić
na plan pierwszy elementy zachowania przyciągającego zainteresowanie otoczenia (ang.
attention-seeking behaviour)

lub przyjmowanie roli chorego, zbliżone do opisanych w

F68.1 (zamierzone wytwarzanie lub naśladowanie objawów lub niesprawności), co także
można odnotować.

Zaburzenia psychiczne związane z połogiem, nie sklasyfikowane I
gdzie indziej (F53.-) jj

Jest to kategoria niezwykła i jakby paradoksalna, gdyż opatrzona uwagą, by ją stosować i
tylko wówczas, gdy jest to nieuniknione. Jej wprowadzenie jest wynikiem bardzo realnych
potrzeb praktycznych w wielu krajach rozwijających się, w których uzyskanie bliższych
danych o zaburzeniach okołoporodowych jest prawie niemożliwe. Jednak nawet w
sytuacji braku informacji pozwalających na rozpoznanie określonej odmiany zaburzeń
afektywnych (a rzadziej - schizofrenii), jest zwykle wystarczający zakres informacji dla
rozpoznania zaburzeń łagodnych (F53.0) lub ciężkich (F53.1), a to rozróżnienie jest

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl 43

Uwagi o wybranych kategoriach

przydatne do oceny koniecznego nakładu pracy oraz do decyzji dotyczących wyboru
rodzaju pomocy zdrowotnej.

Wprowadzenie tej kategorii nie dowodzi, że z powodu braku dostatecznej informacji,

wiele poporodowych zaburzeń psychicznych nie da się zaklasyfikować do innych kate-
gorii. Wielu ekspertów jest zdania, że bardzo wielu, jeżeli nie wszystkich, psychoz
poporodowych nie da się w przekonujący sposób odróżnić od zaburzeń afektywnych lub
schizofrenii, oraz że wprowadzanie odrębnej kategorii nie jest uzasadnione. Każdy
psychiatra zgadzający się z opinią mniejszości w tej sprawie może korzystać z tej kategorii,
ale powinien sobie zdawać sprawę do czego jest ona przeznaczona.

Zaburzenia osobowości dorosłych

We wszystkich współczesnych klasyfikacjach psychiatrycznych, zaburzenia osobowości
dorosłych obejmują szereg zagadnień, które można rozwiązać jedynie na podstawie
informacji uzyskanych w drodze obszernych i czasochłonnych badań. Różnica między

obserwacjami a interpretacją przeszkadza szczególnie wtedy, gdy próbuje się opracować
szczegółowe wskazówki lub kryteria diagnostyczne dla tych zaburzeń, a kwestia liczby
kryteriów, które powinny być spełnione przed uznaniem rozpoznania za potwierdzone,

jest sprawą nie do rozwiązania w świetle współczesnego stanu wiedzy. Jednakże, wysiłki

włożone w przygotowanie tych wskazówek i kryteriów mogą pomóc w wykazaniu, że
potrzebne jest nowe podejście do opisu zaburzeń osobowości.

Po początkowych wahaniach, przyjęto krótki opis zaburzeń osobowości typu border-

line (F60.31) jako podpunkt zaburzeń osobowości emocjonalnie niestałej (F60.3), również
w nadziei na stymulowanie dalszych badań.

Inne zaburzenia osobowości i zachowania u dorosłych (F68)

Dwie kategorie, które tu zostały włączone, a nie figurowały w ICD-9 - to F68.0 (kształ-
towanie objawów somatycznych ze względów psychologicznych) oraz F68.1 (zamierzone
wytwarzanie lub naśladowanie objawów i niesprawności psychicznych lub somatycznych

/zaburzenia pozorowane/). Ponieważ są to, mówiąc ściśle, zaburzenia roli chorego lub

zachowania związanego z chorobą (ang. illness behmnour) psychiatrom powinno odpo-
wiadać zgrupowanie ich z innymi zaburzeniami zachowania dorosłych. Wraz z symulacj ą,
która zawsze była poza V rozdziałem klasyfikacji międzynarodowej, zaburzenia z tej
trójki rozpoznań często należy uwzględniać łącznie. Zasadniczą różnicąmiędzy pierwszy-
mi dwoma a symulacją jest to, że symulacja ma oczywiste przyczyny i ogranicza się
zwykle do sytuacji, w których pojawia się stan zagrożenia danej osoby, groźba skazania
lub sprawa dotyczy wielkich pieniędzy.

Upośledzenie umysłowe (F70-F79)

Intencją autorów ICD-10 był możliwie krótki i prosty opis upośledzenia umysłowego, bo
dział ten wymaga w przyszłości potraktowania dogłębnego, prawdopodobnie wieloosio-

2 5

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Uwagi o wybranych kategoriach

wego. Takie ujęcie wymaga oddzielnego opracowania i obecnie toczą się prace nad
przygotowaniem odpowiednich propozycji do użytku międzynarodowego.

Specyficzne zaburzenia okresu dziecięcego

F80-F89 Zaburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego)

Takie zaburzenia okresu dziecięcego jak autyzm dziecięcy i psychoza dezintegracyjna
traktowane w ICD-9 jako psychozy, figurują obecnie (bardziej właściwie) w grupie F84.-
(całościowe zaburzenia rozwoju). Mimo pewnych wątpliwości co do pozycji nozologicz-
nej, przyjęto że są obecnie dostateczne informacje pozwalające na włączenie zespołu Retta
i Aspergera do tej samej grupy, jako samodzielnych pozycji.

Kierując się przesłankami praktycznymi, włączono tu, mimo ich mieszanej natury,

zaburzenia hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i ruchami
stereotypowymi (F84.4).

F90-F98 Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle
w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym

Międzynarodowe różnice w opiniach na temat szerokości zakresu pojęcia zaburzeń
hiperkinetycznych były problemem znanym od lat i szczegółowo dyskutowanym na
spotkaniach między doradcami WHO i innymi ekspertami w ramach wspólnego projektu
WHO i ADAMHA. Obecnie, w ICD-10 zdefiniowano zaburzenia hiperkinetyczne szerzej
niż w ICD-9. Nowa definicja różni się także stopniem zaakcentowania poszczególnych
objawów wchodzących w skład szeroko rozumianego zespołu hiperkinetycznego. Ponie-
waż nową definicję oparto na danych empirycznych, mamy prawo przypuszczać, że
definicja w aktualnej wersji stanowi istotny postęp.

Zaburzenia hiperkinetyczne z zaburzeniami zachowania (F90.1) są jednym z niewie-

lu przykładów kategorii kombinowanych jakie pozostały w rozdziale V(F) ICD-10.
Użycie tego rozpoznania wskazuje, że zostały wypełnione kryteria zarówno zaburzeń
hiperkinetycznych (F90.-) jak i zaburzeń zachowania (F91.-). Te nieliczne wyjątki od
ogólnej zasady uznano za usprawiedliwione, jako przydatne w praktyce klinicznej, ze
względu na częste współistnienie tych grup zaburzeń oraz dowiedzione znaczenie wystę-
pującego później zespołu mieszanego. Jednak jest prawdopodobne, że "ICD-10 - Klasy-

fikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania. Badawcze kryteria diagnostyczne"

(DCR-10) zaleci, by do celów badawczych poszczególne przypadki w tych kategoriach
opisywać w terminach nadmiernej aktywności, zaburzeń emocjonalnych i ciężkich zabu-

rzeń zachowania (dodatkowo w stosunku do kategorii mieszanej, używanej jako rozpo-
znanie ogólne).

Zaburzenia opozycyjno-buntownicze (F91.3) nie figurowały w ICD-9, jednak wpro-

wadzono je ze względu na ich potwierdzone znaczenie rokownicze dla dalszych proble-
mów zachowania. Dodano jednak zalecenie ograniczenia używania tej kategorii głównie
w doniesieniu do dzieci młodszych.

Kategorię 313 wg ICD-9 (zaburzenia emocjonalne specyficzne dla okresu dzie-

cięcego i młodzieńczego) zamieniono w ICD-10 na dwie kategorie: zaburzenia emo-
cjonalne rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie (F93.-) oraz zaburzenia
funkcjonowania społecznego rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie lub w wieku
młodzieńczym (F94.-). Stało się to w związku z potrzebą rozróżniania różnych form
chorobliwego lęku i pokrewnych emocji u dzieci i dorosłych. Częstość przypadków,
w których po zaburzeniach emocjonalnych w dzieciństwie nie rozwijają się istotnie
podobne zaburzenia u dorosłych, a także częsty początek zaburzeń nerwicowych
w wieku dorosłym jasno wskazują na potrzebę takiego rozróżnienia. Kluczowym
kryterium definiującym w ICD-10 jest adekwatność przejawianych emocji do okresu
rozwojowego dziecka oraz niezwykła trwałość ich związku z zaburzeniem funkcji.
Innymi słowy, zaburzenia okresu dziecięcego stanowią znaczące nasilenie stanów
i reakcji emocjonalnych uważanych za prawidłowe dla danego wieku, jeżeli występują

jedynie w formie łagodnej. Jeżeli treść stanu emocjonalnego jest niezwykła lub

występuje w nietypowym wieku, należy używać kategorii ogólnych uwzględnionych
w innych częściach klasyfikacji.

Wbrew nazwie, nowa kategoria F94.- (zaburzenia funkcjonowania społecznego

rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym) nie jest
sprzeczna z ogólną regułą ICD-10, według której nie należy używać ograniczeń
w pełnieniu ról społecznych jako przesłanek diagnostycznych. Nieprawidłowości
funkcjonowania społecznego objęte przez F94 są nieliczne, mieszczą się w obrębie
stosunków dzieci-rodzice i najbliższa rodzina. Relacje te nie mają tych samych
konotacji ani nie odpowiadają tym samym wariantom kulturowym, jakie powstają
w związku z pracą lub utrzymywaniem rodziny, a właśnie tych ostatnich nie zaleca się

jako kryteriów diagnostycznych.

Pewna liczba kategorii, których często będą używać psychiatrzy dziecięcy, jak

zaburzenia odżywiania się (F50.-), nieorganiczne zaburzenia snu (F51.-), zaburzenia
identyfikacji z płcią (F64.-) znajdują się w ogólnych działach klasyfikacji , ponieważ
rozpoczynają się i występują często zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych. Jednak cechy
kliniczne typowe dla dzieciństwa spowodowały konieczność wprowadzenia kategorii:
"zaburzenia odżywiania się w niemowlęctwie i dzieciństwie" (F98 .2) oraz "pica w nie-
mowlęctwie i dzieciństwie" (F98.3). Używając działów F80-F89 oraz F90-F98 należy
także uwzględniać treść rozdziału dotyczącego neurologii (VI/G/) ICD-10. Umieszczono
tam zespoły o przejawach głównie somatycznych i wyraźnie "organicznej" etiologii,
spośród których zespół Kleine-Levina (G47.8) ma szczególne znaczenie dla psychiatrów
dziecięcych.

Zaburzenia psychiczne, inaczej nie określone (F99)

Kategoria obejmująca "nie określone bliżej, nie nazwane zaburzenia psychiczne" jest
potrzebna w ICD-10 ze względów praktycznych, jednak podział całości miejsca
dostępnego w klasyfikacji na 10 podrozdziałów stanowił tu pewną trudność. Zdecy-
dowano, że najmniej niezadowalające będzie użycie do tego celu kategorii ostatniej,

tj. F99.

2 6 :

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

2 7

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Lista kategorii

Usuwanie kategorii proponowanych we wcześniejszych
projektach ICD-10

Przeprowadzone konsultacje i przeglądy literatury poprzedzające projektowanie całości
rozdziału V(F) ICD-10 przyniosły wiele propozycji zmian. Na odrzucenie lub przyjęcie
propozycji wpłynęło wiele czynników, jak: wyniki badań terenowych i konsultacji z sze-
fami ośrodków współpracujących z WHO, wyniki współpracy z organizacjami pozarzą-
dowymi, rady uczestników konferencji WHO, wnioski wynikające z przekładów
klasyfikacji oraz ograniczenia wynikające z zasad rządzących strukturą ICD jako całością.

Nie sprawiało trudności odrzucenie propozycji nieuzasadnionych, "idiosynkratycz-

nych" i akceptowanie innych, którym towarzyszyło jasne uzasadnienie. Niektóre propo-
zycje, choć wydawały się rozsądne, gdy je rozpatrywano w izolacji, nie mogły być przyjęte
z powodu implikacji, jakie miałyby nawet drobne zmiany w jednej części klasyfikacji dla
innych części. Niektóre propozycje wydawały się wartościowe, lecz ich wprowadzenie
do międzynarodowego stosowania wymaga dalszych badań. Pewną liczbę propozycji
włączonych do wcześniejszych projektów klasyfikacji, ostatecznie wyeliminowano
z wersji końcowej. Dotyczyło to między innymi "zaakcentowania cech osobowości"
i "niebezpiecznego używania substancji psychoaktywnych". Mamy nadzieję, że badania
nad pozycją i przydatnością tych i innych nowatorskich kategorii będą trwały nadal.

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl 43

Lista kategorii

F00-F09

Organiczne zaburzenia psychiczne włącznie z zespołami
objawowymi

F00 Otępienie w chorobie Alzheimera

FOO.O Otępienie w chorobie Alzheimera o wczesnym początku
F00.1 Otępienie w chorobie Alzheimera o późnym początku
F00.2 Otępienie atypowe lub mieszane w chorobie Alzheimera
F00.9 Otępienie w chorobie Alzheimera, nie określone

F01 Otępienie naczyniowe

FOl.O Otępienie naczyniowe o ostrym początku
FO1.1 Otępienie wielozawałowe
F01.2 Otępienie naczyniowe podkorowe
F01.3 Otępienie naczyniowe mieszane korowe i podkorowe
FO 1.8 Inne rodzaje otępienia naczyniowego
F01.9 Otępienie naczyniowe, nie określone

F02 Otępienie w innych chorobach klasyfikowanych gdzie indziej

F02.0 Otępienie w chorobie Picka
F02.1 Otępienie w chorobie Creutzfeldta-Jakoba
F02.2 Otępienie w chorobie Huntingtona
F02.3 Otępienie w chorobie Parkinsona
F02.4 Otępienie w chorobie wywołanej przez ludzki wirus nabytego upośledze-

nia odporności (HIV)

F02.8 Otępienie w innych chorobach, klasyfikowanych gdzie indziej

F03 Otępienie bliżej nie określone
Piąty znak może być użyty w F00-F03 jako uszczegółowienie rozpoznania otępienia:

,x0 Bez dodatkowych objawów
.xl Z innymi objawami, głównie urojeniowymi
,x2 Z innymi objawami, głównie omamowymi
,x3 Z innymi objawami, głównie depresyjnymi
,x4 Z innymi mieszanymi objawami

F04 Organiczny zespół amnestyczny, nie wywołany alkoholem i innymi

substancjami psychoaktywnymi

2 9

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Lista kategorii

F05 Majaczenie

nie wywołane alkoholem i innymi substancjami

psychoaktywnymi
F05.0 Majaczenie bez otępienia
F05.1 Majaczenie nałożone na otępienie
F05.8 Inne typy majaczenia
F05.9 Majaczenie, nie określone

F06 Inne zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem

lub dysfunkcją mózgu i chorobą somatyczną
F06.0 Halucynoza organiczna
F06.1 Organiczne zaburzenia katatoniczne
F06.2 Organiczne zaburzenia urojeniowe (podobne do schizofrenii)
F06.3 Organiczne zaburzenia nastroju (afektywne)

.30 Organiczne zaburzenia maniakalne
.31 Organiczne zaburzenia dwubiegunowe
.32 Organiczne zaburzenia depresyjne
.33 Organiczne zaburzenia afektywne mieszane

F06.4 Organiczne zaburzenia lękowe
F06.5 Organiczne zaburzenia dysocjacyjne
F06.6 Organiczna chwiejność afektywna (astenia)
F06.7 Łagodne zaburzenia procesów poznawczych
F06.8 Inne określone zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem

i dysfunkcją mózgu lub chorobą somatyczną

F06.9 Nieokreślone zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem

i dysfunkcją mózgu lub chorobą somatyczną

F07 Zaburzenia osobowości i zachowania spowodowane chorobą,

uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu
F07.0 Organiczne zaburzenie osobowości
F07.1 Zespół po zapaleniu mózgu
F07.2 Zespół po wstrząśnieniu mózgu
F07.8 Inne organiczne zaburzenia osobowości i zachowania spowodowane

chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu

F07.9 Nieokreślone organiczne zaburzenia osobowości i zachowania

spowodowane chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu

F09 Nieokreślone zaburzenia psychiczne organiczne lub objawowe

w oryg. ang. delirium. Termin ten ma szersze znaczenie niż użyty tu termin polski ("majaczenie")

- obejmuje w zasadzie wszelkie zaburzenia świadomości, nie wnikając w niuanse różnicowania

poszczególnych typów zespołów zaburzeń świadomości (przymglenia, splątania, zamroczenia,
majaczenia - w węższym rozumieniu) - przyp. red.

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl 43

Lista kategorii

F10-F19

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane
używaniem substancji psychoaktywnych

F10.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

używaniem alkoholu

F U . - Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

używaniem opiatów

F12.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

używaniem kanabinoli

F13.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

używaniem leków uspokajających i nasennych

F14.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

używaniem kokainy

F15.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

używaniem innych substancji stymulujących, w tym kofeiny

F16.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

używaniem substancji halucynogennych

F17.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane paleniem

tytoniu

F18.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

używaniem lotnych rozpuszczalników

F19.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

używaniem kilku substancji lub używaniem innych substancji

psychoaktywnych

Do opisu stanów klinicznych mogą być używane następujące kody cztero- i pięcioznakowe:

Flx.O Ostre zatrucie

.00 niepowikłane
.01 z urazem lub innych uszkodzeniem ciała
.02 z innymi powikłaniami medycznymi
.03 z majaczeniem
.04 z zaburzeniami spostrzegania
.05 ze śpiączką

tory.pl

3 1

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Lista kategori

.06 z drgawkami
.07 zatrucie (upicie) patologiczne

F1 x. 1 Używanie szkodli we

Flx.2 Zespół uzależnienia

.20 aktualnie utrzymywanie abstynencji
.21 aktualnie utrzymywanie abstynencji, ale w środowisku ochraniającym
.22 aktualnie w nadzorowanym klinicznie programie podtrzymującym lub

substytucyjnym (uzależnienie kontrolowane)

.23 aktualnie utrzymywanie abstynencji, ale w związku z terapią lekami

awersyjnymi lub blokującymi działanie substancji psychoaktywnych

.24 aktualnie używanie substancji psychoaktywnych (aktywne uzależnienie)
.25 używanie ciągłe
.26 używanie okresowe (dipsomania)

Flx.3 Zespół abstynencyjny

.30 niepowikłany
.31 z drgawkami

Flx.4 Zespół abstynencyjny z majaczeniem

.41 bez drgawek
.42 z drgawkami

F1 x. 5 Zaburzenia psychotyczne

.50 podobne do schizofrenii
.51 głównie urojeniowe
.52 głównie omamowe
.53 głównie wielopostaciowe
.54 głównie z objawami depresyjnymi

.55 głównie z objawami maniakalnymi
.56 mieszane

Flx.6 Zespół amnestyczny

Flx.7 Rezydualne i późno ujawniające się zaburzenia psychotyczne

.70 powracanie przebytych doznań psychotycznych (flashbacks)
.71 zaburzenia osobowości i zaburzenia zachowania
.72 rezydualne zaburzenia afektywne
.73 otępienie

.74 inne utrzymujące się zaburzenia procesów poznawczych
.75 psychozy o późnym początku j

Flx.8 Inne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Flx.9 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania nieokreślone

F20-F29

Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe)
i urojeniowe

F20 Schizofrenia

F20.0 Schizofrenia paranoidalna
F20.1 Schizofrenia hebefreniczna

F20.2 Schizofrenia katatoniczna
F20.3 Schizofrenia niezróżnicowana
F20.4 Depresjaposchizofreniczna
F20.5 Schizofrenia rezydualna

F20.6 Schizofrenia prosta
F20.8 Schizofrenia innego rodzaju

F20.9 Schizofrenia, nie określona

Piątego znaku można użyć do sklasyfikowania przebiegu:

F20.x0 Ciągły
F20.xl Epizodyczny z postępującym deficytem

F20.x2 Epizodyczny ze stabilnym deficytem
F20.x3 Epizodyczny remitujący
F20.x4 Niepełna remisja

F20.x5 Pełna remisja
F20.x8 Inny

F20.x9 Okres obserwacji krótszy niż jeden rok

F21 Zaburzenie typu schizofrenii (schizotypowe)

F22 Uporczywe (utrwalone)

zaburzenia urojeniowe

F22.0 Zaburzenie urojeniowe
F22.8 Inne uporczywe (utrwalone) zaburzenia urojeniowe

F22.9 Uporczywe (utrwalone) zaburzenie urojeniowe, nie określone

F23 Ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne

F23.0 Ostre wielopostaciowe zaburzenie psychotyczne bez objawów schizofrenii
F23.1 Ostre wielopostaciowe zaburzenie psychotyczne z objawami schizofrenii

ang. schizotypal disorder - bardziej poprawne językowo i merytorycznie tłumaczenie brzmi

"zaburzenie typu schizofrenii", zdecydowano się jednak zachować również może mniej poprawną formę
"zaburzenie schizotypowe" ze względu na jej bardziej międzynarodowy charakter, występujący np.
w tłumaczeniach na język niemiecki, francuski (przyp. tłum.).

w oryginale ang. persistent. W źródłowym tłumaczeniu użyto przymiotnika "uporczywy". Wydaje

się, że kliniczną treść oryginału lepiej odzwierciedla określenie "utrwalony" (długotrwały,

przewlekający się), który w dalszym tekście konsekwentnie umieszczono obok, w nawiasach (przyo'

roH ~

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

3 3

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Lista kategorii

F23.2 Ostre zaburzenie psychotyczne podobne do schizofrenii
F23.3 Inne ostre zaburzenie psychotyczne z przewagą urojeń
F23.8 Inne ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne
F23.9 Ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne, nie określone

Piątego znaku można użyć do zaznaczenia obecności lub nieobecności towarzyszącego
ostrego stresu.

F23.x0 Bez towarzyszącego ostrego stresu
F23.xl Z towarzyszącym ostrym stresem

F 2 4 Indukowane zaburzenie urojeniowe

F25 Zaburzenia schizoafektywne

F25.0 Zaburzenie schizoafektywne, typ maniakalny
F25.1 Zaburzenie schizoafektywne, typ depresyjny
F25.2 Zaburzenie schizoafektywne, typ mieszany
F25.8 Inne zaburzenia schizoafektywne
F25.9 Zaburzenia schizoafektywne, nie określone

F28 Inne nieorganiczne zaburzenia psychotyczne

F29 Nie określona psychoza nieorganiczna

F30 - F39

Zaburzenia nastroju (afektywne)

F30 Epizod maniakalny

F30.0 Hipomania
F30.1 Mania bez objawów psychotycznych
F30.2 Mania z objawami psychotycznymi
F30.8 Inne epizody maniakalne
F30.9 Epizod maniakalny, nie określony

F31 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe

F31.0 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod hipomanii
F31.1 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny bez

objawów psychotycznych

F31.2 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny

z objawami psychotycznymi

F31.3 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod depresji

o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu
.30 Bez objawów somatycznych
.31 Z objawami somatycznymi

F31.4 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod ciężkiej depresji

bez objawów psychotycznych

F31.5 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod ciężkiej depresji

z objawami psychotycznymi

F31.6 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod mieszany
F31.7 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie remisja
F37.8 Inne zaburzenia afektywne dwubiegunowe
F31.9 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, nie określone

F32 Epizod depresyjny

F32.0 Epizod depresji łagodny

.00 Bez objawów somatycznych
.01 Z objawami somatycznymi

F32.1 Epizod depresji umiarkowany

.10 Bez objawów somatycznych
.11 Z objawami somatycznymi

F32.2 Epizod depresji ciężki, bez objawów psychotycznych
F32.3 Epizod depresji ciężki, z objawami psychotycznymi
F32.8 Inne epizody depresyjne
F32.9 Epizod depresyjny, nie określony

F33 Zaburzenia depresyjne nawracające

F33.0 Zaburzenia depresyjne nawracające, obecnie epizod depresyjny łagodny

.00 Bez objawów somatycznych

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Lista kategorii

.01 Z objawami somatycznymi

F33.1 Zaburzenia depresyjne nawracające, obecnie epizod depresyjny

umiarkowany

.00 Bez objawów somatycznych
.01 Z objawami somatycznymi

F33.2 Zaburzenia depresyjne nawracające, obecnie epizod ciężkiej depresji,

bez objawów psychotycznych

F33.3 Zaburzenia depresyjne nawracające, obecnie ciężka depresja z objawami

psychotycznymi

F33.4 Zaburzenia depresyjne nawracające, obecnie stan remisji
F33.8 Inne nawracające zaburzenia depresyjne
F33.9 Nawracające zaburzenia depresyjne, nie określone

F34 Uporczywe (utrwalone

) zaburzenia nastroju (afektywne)

F34.0 Cyklotymia
F34.1 Dystymia
F34.8 Inne uporczywe (utrwalone) zaburzenia nastroju (afektywne)
F34.9 Uporczywe (utrwalone) zaburzenia nastroju (afektywne), nie określone

F38 Inne zaburzenia nastroju (afektywne)

F38.0 Inne występujące pojedynczo zaburzenia nastroju (afektywne)

.00 Mieszany epizod afektywny

F38.1 Inne nawracające zaburzenia nastroju (afektywne)

. 10 Nawracające krótkotrwałe zaburzenia depresyjne

F38.8 Inne określone zaburzenia nastroju (afektywne)

F39 Zaburzenia nastroju (afektywne) nie określone

w oryginale ang. persistent. W źródłowym tłumaczeniu użyto przymiotnika "uporczywy". Wydaje

się, że kliniczną treść oryginału lepiej odzwierciedla określenie "utrwalony" (długotrwały, przewlekający
się), który w dalszym tekście konsekwentnie umieszczono obok, w nawiasach (przyp. red.)

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

F40-F48

Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią

somatyczną

( s o m a t o f o r m )

F40 Zaburzenia lękowe w postaci fobii

F40.0 Agorafobia

.00 Bez napadów paniki
.01 Z napadami paniki

F40.1 Fobie społeczne
F40.2 Specyficzne (izolowane) postacie fobii
F40.8 Inne zaburzenia lękowe w postaci fobii
F40.9 Zaburzenia lękowe w postaci fobii BNO

F41 Inne zaburzenia lękowe

F41.0 Zaburzenie lękowe z napadami lęku

(lęk paniczny) [epizodyczny lęk

napadowy]

F41.1 Zaburzenie lękowe uogólnione
F41.2 Zaburzenie depresyjne i lękowe mieszane
F41.3 Inne mieszane zaburzenia lękowe
F41.8 Inne określone zaburzenia lękowe
F41.9 Zaburzenia lękowe, nie określone

F42 Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw)

F42.0 Zaburzenie z przewagą myśli czy ruminacji natrętnych
F42.1 Zaburzenie z przewagą czynności natrętnych (natrętne rytuały)
F42.2 Myśli i czynności natrętne, mieszane
F42.8 Inne zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
F42.9 Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, nie określone

F43 Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne

F43.0 Ostra reakcja na stres
F43.1 Zaburzenie stresowe pourazowe
F43.2 Zaburzenia adaptacyjne

.20 Krótka reakcja depresyjna
.21 Reakcja depresyjna przedłużona
.22 Reakcja mieszana lękowo-depresyjna
.23 Głównie z zaburzeniami innych emocji
.24 Głównie z zaburzeniami zachowania
.25 Z mieszanymi zaburzeniami zachowania i emocji
.28 Z innymi określonymi objawami dominującymi

w oryg. ang. panic disorder (przyp. red.)

3 7

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Lista kategorii

F43.8 Inne reakcje na ciężki stres
F43.9 Reakcja na ciężki stres, nie określona

F44 Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

F44.0 Amnezja dysocjacyjna
F44.1 Fuga dysocjacyjna
F44.2 Osłupienie dysocjacyjne (stupor dysocjacyjny)
F44.3 Trans i opętanie
F44.4 Dysocjacyjne zaburzenia ruchu
F44.5 Drgawki dysocjacyjne
F44.6 Dysocjacyjne znieczulenia i utrata czucia zmysłowego
F44.7 Mieszane zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)
F44.8 Inne zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

.80 Zespół Gansera
.81 Osobowość podwójna mnoga
.82 Przejściowe zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne) w dzieciństwie

i wieku młodzieńczym

.88 Inne określone zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

F44.9 Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne), nie określone

F45 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną (somatoform disorders)

F45.0 Zaburzenie somatyzacyjne (z somatyzacją)
F45.1 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną, niezróżnicowane
F45.2 Zaburzenie hipochondryczne
F45.3 Zaburzenia (dysfunkcje

) autonomiczne występujące pod postacią

somatyczną
.30 Serce i układ krążenia
.31 Górny odcinek przewodu pokarmowego
.32 Dolny odcinek przewodu pokarmowego
.33 Układ oddechowy
.34 Układ moczowo-płciowy

.38 Inny narząd lub układ

F45.4 Uporczywe bóle psychogenne
F45.8 Inne zaburzenia występujące pod postacią somatyczną
F45.9 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną, nie określone

F48 Inne zaburzenia nerwicowe

F48.0 Neurastenia
F48.1 Zespół depersonalizacji-derealizacji
F48.8 Inne określone zaburzenia nerwicowe
F48.9 Zaburzenia nerwicowe, nie określone

w oryg. ang. dysfunction. W źródłowym tłumaczeniu zdecydowano użyć terminu "zaburzenia",

choć zgodnie z oryginałem bardziej konsekwentny wybór wymagałby terminu "dysfunkcja", ponieważ
określenia "disorder" (zaburzenia) i "dysfunction" (dysfunkcja) są tu używane w innych kontekstach.
Dlatego zdecydowano umieścić go w nawiasach - przyp. red.

F50-F59

Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi
i czynnikami fizycznymi

F50 Zaburzenia odżywiania się

F50.0 Jadłowstręt psychiczny (anorexia ner\>osa)
F50.1 Jadłowstręt psychiczny atypowy
F50.2 Żarłoczność psychiczna (bulimia nervosa)
F50.3 Atypowa żarłoczność psychiczna
F50.4 Przejadanie się związane z innymi czynnikami psychologicznymi
F50.5 Wymioty związane z innymi czynnikami psychologicznymi
F50.8 Inne zaburzenia odżywiania się
F50.9 Zaburzenia odżywiania się, nie określone

F51 Nieorganiczne zaburzenia snu

F51.0 Bezsenność nieorganiczna
F51.1 Nieorganiczna hipersomnia
F51.2 Nieorganiczne zaburzenia rytmu snu i czuwania
F51.3 Somnambulizm (sennowłóctwo)
F51.4 Lęki nocne
F51.5 Koszmary senne
F51.8 Inne nieorganiczne zaburzenia snu
F51.9 Nieorganiczne zaburzenia snu, nie określone

F52 Dysfunkcja seksualna nie spowodowana zaburzeniem organicznym

ani chorobą somatyczną
F52.0 Brak lub utrata potrzeb seksualnych
F52.1 Awersja seksualna i brak przyjemności seksualnej

.10 Awersja
. 11 Brak radosnego przeżywania

F52.2 Brak reakcji genitalnej
F52.3 Zaburzenia orgazmu
F52.4 Wytrysk przedwczesny
F52.5 Pochwica nieorganiczna
F52.6 Dyspareunia nieorganiczna
F52.7 Nadmierny popęd seksualny
F52.8 Inne dysfunkcje seksualne bez przyczyn organicznych lub chorobowych
F52.9 Niespecyficzna dysfunkcja seksualna, nie spowodowana przez zaburzenia

organiczne ani inną chorobę

F53 Zaburzenia psychiczne związane z połogiem, nie sklasyfikowane

gdzie indziej

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Lista kategorii

F54

F55

F59

F53.0 Łagodne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania, związane

z połogiem, nie sklasyfikowane gdzie indziej

F53.1 Ciężkie zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania związane

z połogiem, nie sklasyfikowane gdzie indziej

F53.8 Inne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania związane z połogiem,

nie sklasyfikowane gdzie indziej

F53.9 Połogowe zaburzenia psychiczne BNO

Czynniki psychologiczne i behawioralne związane z zaburzeniami
lub chorobami klasyfikowanymi w innych rozdziałach

Nadużywanie substancji nie powodujących uzależnienia
F55.0 Leki przeciwdepresyjne
F55.1 Leki przeczyszczające
F55.2 Leki przeciwbólowe
F55.3 Leki alkalizujące
F55.4 Witaminy
F55.5 Leki steroidowe i hormony
F55.6 Określone lekarstwa ziołowe lub ludowe

F55.8 Inne substancje nie powodujące uzależnienia
F55.9 Substancje nie określone

Nie określone zespoły behawioralne związane z zaburzeniami
fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

F60-F69

Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

F60 Specyficzne zaburzenia osobowości

F60.0 Osobowość paranoiczna

F60.1 Osobowość schizoidalna
F60.2 Osobowość dyssocjalna
F60.3 Osobowość chwiejna emocjonalnie

.30 Typ impulsywny
.31 Typ borderline (z pogranicza

)

F60.4 Osobowość histrioniczna
F60.5 Osobowość anankastyczna
F60.6 Osobowość lękliwa (unikająca)
F60.7 Osobowość zależna
F60.8 Inne określone zaburzenia osobowości
F60.9 Zaburzenia osobowości BNO

F61 Zaburzenia osobowości mieszane i inne

F61.0

Mieszane zaburzenia osobowości

F61.1

Inne

zmiany osobowości

F62 Trwałe zmiany osobowości nie wynikające z uszkodzenia ani z choroby

mózgu
F62.0 Trwała zmiana osobowości po katastrofach (po przeżyciu sytuacji

ekstremalnej)

F62.1 Trwała zmiana osobowości po chorobie psychicznej
F62.8 Inne trwałe zmiany osobowości
F62.9 Trwałe zmiany osobowości, nie określone

F63 Zaburzenia nawyków i popędów (impulsów)

F63.0 Patologiczny hazard
F63.1 Patologiczne podpalanie (piromania)

w oryg. ang. paranoid. Zgodnie z tradycją polskiego tłumaczenia tego terminu w poprzednich

wydaniach ICD, zdecydowano użyć tu przymiotnika "paranoiczna" (a nie "paranoidalna") jako lepiej
i poprawnie odzwierciedlającego psychopatologiczną treść i kliniczny obraz tego typu osobowości
(przyp. red.).

zdecydowano tu pozostawić termin angielski, ponieważ w praktyce jest w Polsce używany w tym

właśnie brzmieniu, a nie w tłumaczeniu. Polski odpowiednik zamieszczono w nawiasach (przyp. tłum.
red).

możliwości kodowania czteroznakowego nie włączono do rozdziału V (F) ICD-10.

w oryg. ang. troublesome, dosłownie: kłopotliwe, sprawiające kłopot, przy czym kłopotliwość

takich zmian dotyczy diagnostyki. Nie mieszczą się one w opisanych typach osobowości i zwykle
towarzyszą innym zaburzeniom psychicznym (przyp. red.)

4 1

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Lista kategorii

F63.2 Patologiczne kradzieże (kleptomania)
F63.3 Trichotillomania
F63.8 Inne zaburzenia nawyków i popędów (impulsów)
F63.9 Zaburzenia nawyków i popędów (impulsów), nie określone

F64 Zaburzenia identyfikacji płciowej

F64.0 Transseksualizm
F64.1 Transwestytyzm o typie podwójnej roli
F64.2 Zaburzenia identyfikacji płciowej w dzieciństwie
F64.8 Inne zaburzenia identyfikacji płciowej

F64.9 Zaburzenia identyfikacji płciowej, nie określone

F65 Zaburzenia preferencji seksualnych

F65.0 Fetyszyzm
F65.1 Transwestytyzm fetyszy styczny
F65.2 Ekshibicjonizm
F65.3 Oglądactwo (voyeurism)
F65.4 Pedofilia
F65.5 Sadomasochizm
F65.6 Złożone zaburzenia preferencji seksualnej

F65.8 Inne zaburzenia preferencji seksualnej
F65.9 Zaburzenia preferencji seksualnych, nie określone

F66 Zaburzenia psychologiczne i zaburzenia zachowania związane z rozwojem

i orientacją seksualną
F66.0 Zaburzenia dojrzewania seksualnego
F66.1 Orientacja seksualna niezgodna z ego (ego-dystoniczna)
F66.2 Zaburzenie związków seksualnych
F66.8 Inne zaburzenia rozwoju psychoseksualnego
F66.9 Zaburzenia rozwoju psychoseksualnego, nie określone

Piątego znaku można użyć do wskazania związku z następującymi.

.x0 Heteroseksualizm
.xl Homoseksualizm
.x2 Biseksualizm
,x8 Inne, włączając zaburzenia przed okresem dojrzewania

F68 Inne zaburzenia osobowości i zachowania u dorosłych

F68.0 Kształtowanie objawów fizycznych przez przyczyny psychologiczne
F68.1 Zamierzone wytwarzanie lub naśladowanie objawów czy niewydolności

fizycznych lub psychicznych (zaburzenie pozorowane)

F68.8 Inne określone zaburzenia osobowości i zachowania u dorosłych

F 6 9 Zaburzenia osobowości i zachowania u dorosłych, nie określone

F70-F79

Upośledzenie umysłowe

F70 Upośledzenie umysłowe lekkie

F71 Upośledzenie umysłowe umiarkowane

F72 Upośledzenie umysłowe znaczne

F73 Upośledzenie umysłowe głębokie

l F78 Inne upośledzenie umysłowe

| F79 Upośledzenie umysłowe, nie określone

ji Można użyć czwartego znaku, by określić stopień zmian w zachowaniu towarzyszą-
1 cych upośledzeniu.

; F7x.O Brak albo minimalny stopień zmian zachowania
\ F7x.l Znaczące zmiany w zachowaniu wymagające opieki lub leczenia
| F7x.8 Inne zmiany w zachowaniu
| F7x.9 Bez wymieniania zmian w zachowaniu

I /

I /

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

4 3

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F80-F89

Zaburzenia rozwoju psychicznego

F80 Specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka

F80.0 Specyficzne zaburzenia artykulacji
F80.1 Zaburzenie ekspresji mowy
F80.2 Zaburzenie rozumienia mowy

F80.3 Nabyta afazja z padaczką (zespół Landau-Kleffnera)
F80.8 Inne zaburzenia rozwoju mowy i języka
F80.9 Zaburzenia rozwoju mowy i języka, nie określone |

F81 Specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych i

F81.0 Specyficzne zaburzenie czytania f
F81.1 Specyficzne zaburzenie opanowania poprawnej pisowni

F81.2 Specyficzne zaburzenie umiejętności arytmetycznych I
F81.3 Mieszane zaburzenie umiejętności szkolnych I

F81.8 Inne zaburzenia rozwojowe umiejętności szkolnych f
F81.9 Zaburzenie rozwojowe umiejętności szkolnych, nie określone |

F82 Specyficzne zaburzenie rozwoju funkcji motorycznych |

F83 Mieszane specyficzne zaburzenia rozwojowe j

F84 Całościowe

zaburzenia rozwojowe I

F84.0 Autyzm dziecięcy I
F84.1 Autyzm atypowy i

F84.2 Zespół Retta f
F84.3 Inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne [
F84.4 Zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i

i ruchami stereotypowymi j

F84.5 Zespół Aspergera |
F84.8 Inne całościowe zaburzenia rozwojowe j

F84.9 Całościowe zaburzenia rozwojowe, nie określone |

F88 Inne zaburzenia rozwoju psychicznego t

F89 Zaburzenie rozwoju psychicznego, nie określone

woryg. ang. spelling. WI wydaniu tłumaczono jako "analiza dźwiękowo-literowa". Obecnie użyto [

terminu stanowiącego pewne uproszczenie, lecz bliższego znaczeniu i stosowaniu tej kategorii j
w praktyce klinicznej. Por. uwagi "Od redaktorów wydania polskiego" (przyp. red.). ;

ang. per\>asive, dosłownie: przenikające, przenikliwe. Wydaje się, że słowo "całościowe", choć j

może niezbyt bliskie leksykalnie, stosunkowo dobrze oddaje intencje autorów angielskiego terminu, ,
przeciwstawiających go specyficznym (wycinkowym) zaburzeniom rozwoju i podkreślających jego j

"całościowy" właśnie charakter (przyp. tłum.).

Lista kategorii

F90-F98

Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle
w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym

F90 Zaburzenia hiperkinetyczne (zespoły nadpobudliwości ruchowej)

F90.0 Zaburzenie aktywności i uwagi
F90.1 Hiperkinetyczne zaburzenie zachowania
F90.8 Inne zaburzenia hiperkinetyczne
F90.9 Zaburzenie hiperkinetyczne, nie określone

F91 Zaburzenia zachowania

F91.0 Zaburzenie zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego
F91.1 Zaburzenie zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji
F91.2 Zaburzenie zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji
F91.3 Zaburzenie opozycyjno-buntownicze
F91.8 Inne zaburzenia zachowania
F91.9 Zaburzenie zachowania, nie określone

F92 Mieszane zaburzenia zachowania i emocji

F92.0 Depresyjne zaburzenie zachowania
F92.8 Inne mieszane zaburzenia zachowania i emocji
F92.9 Mieszane zaburzenia zachowania i emocji, nie określone

F93 Zaburzenia emocjonalne rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie

F93.0 Lęk przed separacją w dzieciństwie
F93.1 Zaburzenie lękowe w postaci fobii w dzieciństwie
F93.2 Lęk społeczny w dzieciństwie
F93.3 Zaburzenie związane z rywalizacją w rodzeństwie
F93.8 Inne zaburzenia emocjonalne okresu dzieciństwa
F93.9 Zaburzenie emocjonalne okresu dzieciństwa, nie określone

F94 Zaburzenia funkcjonowania społecznego rozpoczynające się zwykle

w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym
F94.0 Mutyzm wybiórczy
F94.1 Reaktywne zaburzenia przywiązania

w dzieciństwie

w oryg. ang. reactive attachment disorder. Wykorzystana w źródłowym tłumaczeniu opisowa

interpretacja angielskiego terminu ("reaktywne utrudnienie nawiązywania relacji społecznych") wydaje
się dość sztuczna i mało praktyczna, dlatego zaproponowano tu przekład prostszy i bliższy leksykalnemu
znaczeniu terminu "attachment" ("przywiązanie"), który ponadto lepiej oddaje charakter relacji, o jaką
chodzi (więź) - przyp. red.

'I /j

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

4 5

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Lista kategorii

F94.2 Zaburzenia selektywności przywiązania

w dzieciństwie

F94.8 Inne dziecięce zaburzenia funkcjonowania społecznego
F94.9 Dziecięce zaburzenia funkcjonowania społecznego, nie określone

F95 Tiki

F95.0 Tiki przemijające
F95.1 Przewlekłe tiki ruchowe lub głosowe (wokalne)
F95.2 Zespół tików głosowych i ruchowych (zespół Gilles de la Tourette'a)
F95.8 Inne tiki
F95.9 Tiki, nie określone

F98 Inne zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle

w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym

F98.0 Moczenie mimowolne (enuresis) nieorganiczne
F98.1 Zanieczyszczanie się kałem (encopresis) nieorganiczne
F98.2 Zaburzenie odżywiania się w niemowlęctwie i dzieciństwie
F98.3 Pica w niemowlęctwie lub dzieciństwie
F98.4 Stereotypie ruchowe
F98.5 Jąkanie (zacinanie się)
F98.6 Mowa bezładna
F98.8 Inne określonene zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się

zwykłe w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym

F98.9 Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle

w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym, nie określone

F99

Nie określone zaburzenia psychiczne

w oryg. ang. disinhibited attachment disorder. Wykorzystana w źródłowym tłumaczeniu opisowa

interpretacja terminu ("nadmierna łatwość w nawiązywaniu relacji społecznych") wydaje się dość
sztuczna i mało praktyczna, dlatego zaproponowano tu prostszą interpretację przywracającą leksykalne
znaczenie terminu "attachment" ("przywiązanie"), który lepiej oddaje charakter relacji, o jaką chodzi
(więź) - przyp. red.

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl 43

Opisy kliniczne

wskazówki

diagnostyczne

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Lista kategorii

F00-F09

Organiczne zaburzenia psychiczne włącznie z zespołami
objawowymi

Przegląd działu:

F00 Otępienie w chorobie Alzheimera

F01 Otępienie naczyniowe

FO 1.0 Otępienie naczyniowe o ostrym początku
FO 1.1 Otępienie wielozawałowe
F01.2 Otępienie naczyniowe podkorowe
F01.3 Otępienie naczyniowe mieszane korowe i podkorowe
F01.8 Inne rodzaje otępienia naczyniowego
FO 1.9 Otępienie naczyniowe, nie określone

F02 Otępienie w innych chorobach klasyfikowanych gdzie indziej

upośledzenia odporności (HIV)

F02.8 Otępienie w innych chorobach, klasyfikowanych gdzie indziej

F03 Otępienie bliżej nie określone
Piąty znak może być użyty w F00-F03 jako uszczegółowienie rozpoznania otępienia:

,x0 Bez dodatkowych objawów
.xl Z innymi objawami, głównie urojeniowymi
.x2 Z innymi objawami, głównie omamowymi
.x3 Z innymi objawami, głównie depresyjnymi
,x4 Z innymi mieszanymi objawami

F04 Organiczny zespół amnestyczny, nie wywołany alkoholem i innymi

substancjami psychoaktywnymi

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl 43

F00-F09 Organiczne zaburzenia psychiczne

F05 Majaczenie

nie wywołane alkoholem i innymi substancjami

psychoaktywnymi
F05.0 Majaczenie bez otępienia
F05.1 Majaczenie nałożone na otępienie
F05.8 Inne typy majaczenia
F05.9 Majaczenie, nie określone

F06 Inne zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem lub dysfunkcją

mózgu i chorobą somatyczną
F06.0 Halucynoza organiczna
F06.1 Organiczne zaburzenia katatoniczne
F06.2 Organiczne zaburzenia urojeniowe (podobne do schizofrenii)

F06.3 Organiczne zaburzenia nastroju (afektywne)

.30 Organiczne zaburzenia maniakalne
.31 Organiczne zaburzenia dwubiegunowe
.32 Organiczne zaburzenia depresyjne
.33 Organiczne zaburzenia afektywne mieszane

lub dysfunkcją mózgu i chorobą somatyczną

F06.9 Nie określone zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem

lub dysfunkcją mózgu i chorobą somatyczną

F07 Zaburzenia osobowości i zachowania spowodowane chorobą,

chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu

F07.9 Nie określone organiczne zaburzenia osobowości i zachowania

spowodowane chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu

F09 Nie określone zaburzenia psychiczne organiczne lub objawowe

w oryg. ang. delirium. Termin ten ma szersze znaczenie niż użyty tu termin polski ("majaczenie")

- obejmuje w zasadzie wszelkie zaburzenia świadomości, nie wnikając w niuanse różnicowania
poszczególnych typów zespołów zaburzeń świadomości (przymglenia, splątania, zamroczenia,
majaczenia - w węższym rozumieniu) - przyp. red.

ptory.pl

4 9

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F00-F09 Organiczne zaburzenia psychiczne

Wprowadzenie

Dział obejmuje grupę zaburzeń psychicznych uwarunkowanych dysfunkcją mózgu wy-
wołaną jego chorobami, uszkodzeniami lub urazami. Zaburzenia funkcji mózgu mogą być
pierwotne, jak w chorobach, uszkodzeniach i urazach, które wpływają na mózg bezpo-
średnio lub wtórne, jak w zaburzeniach i chorobach układowych, które wpływają na mózg

jako na jeden z licznych narządów lub układów całego ciała. Zaburzenia funkcji mózgu

spowodowane alkoholem i lekami, chociaż należą do tej grupy, ze względów praktycz-

nych klasyfikowane są pod F10-F19, razem z innymi zaburzeniami spowodowanymi
używaniem substancji psychoaktywnych.

Chociaż spektrum objawów psychopatologicznych, które tutaj występująjest szero- i

kie, podstawowe objawy zaburzeń tworzą dwie grupy. Do jednej należą zespoły, w »
których stałymi i dominującymi cechami są albo zaburzenia takich funkcji poznawczych,

jak: pamięć, intelekt i uczenie się, albo zaburzenia sensorium, jak zaburzenia świadomości

i uwagi. Do drugiej należą zespoły, których objawy dotyczą przede wszystkim sfery
zaburzeń percepcji (omamy), treści myślenia (urojenia) oraz nastroju i emocji (obniżenie,
podwyższenie, lęk) lub ogólnego wzorca osobowości i zachowania, a zaburzenia funkcji
poznawczych i sensorycznych są niewielkie lub trudne do stwierdzenia. Można kwestio-
nować umieszczenie tej drugiej grupy w tej części klasyfikacji, ponieważ obejmuje wiele
zaburzeń, które są objawowo podobne do stanów klasyfikowanych w innych częściach i
(F20-F29, F30-F39, F40-F49, F60-F69), a które, jak wiadomo, mogą występować bez j
dużych patologicznych zmian mózgowych lub zaburzeń jego funkcji. Wzrastająca liczba j
dowodów na to, że różne choroby układowe i mózgowe są przyczynowo związane z
występowaniem takich zespołów, upoważnia jednak do omawiania ich w tej części

klasyfikacji klinicznej.

Przynajmniej teoretycznie większość zaburzeń omawianych w tym dziale może

zacząć się w każdym wieku, poza wczesnym dzieciństwem. Praktycznie, większość
zaczyna się w wieku dorosłym lub starszym. Niektóre z tych zaburzeń są nieodwracalne
i postępujące, inne są przejściowe i reagują na stosowane leczenie.

Użycie terminu "organiczny" nie oznacza, że inne stany w tej klasyfikacji są "nie-

organiczne" w tym znaczeniu, że nie mają podłoża mózgowego. W tym kontekście

"organiczny" oznacza po prostu, że zespół taki można wiązać z występowaniem choroby
układowej lub choroby mózgu, którą można rozpoznać na podstawie innych informacji.

Termin "objawowy" jest używany w odniesieniu do organicznych zaburzeń psychicznych,
w których udział mózgu jest wtórny do pozamózgowej choroby układowej.

Jak wynika z powyższych rozważań, w większości przypadków rozpoznanie jednej

z chorób klasyfikowanych w tym rozdziale wymagać będzie 2 kodów: jednego dla zespołu
psychopatologicznego i drugiego dla choroby, która go powoduje. Kody dotyczące
etiologii należy wybrać z odpowiedniego rozdziału ogólnej części klasyfikacji ICD-10.

Otępienie

Zamieszczony poniżej ogólny opis otępienia zawiera minimalne wymagania diagnosty-
czne dla wszelkiego rodzaju otępień. Po nim następują kryteria, którymi należy kierować

się przy rozpoznawaniu określonych typów otępień.

Otępienie jest zespołem spowodowanym chorobą mózgu, zwykle o charakterze prze-

wlekłym lub postępującym, w którym zaburzone są takie wyższe funkcje korowe, jak: pamięć,
myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność uczenia się, język i ocena. Świadomość
nie jest zaburzona. Uszkodzeniu funkcji poznawczych towarzyszy zwykle, a czasami je
poprzedza, obniżenie kontroli nad reakcjami emocjonalnymi, społecznymi, zachowaniem

i motywacją. Taki zespół objawów występuje w chorobie Alzheimera, w chorobie naczyń
mózgowych i innych stanach pierwotnie lub wtórnie wpływających na mózg.

W ocenie obecności lub nieobecności otępienia należy zwrócić szczególną uwagę na

możliwość zafałszowań: błędy wykonawcze mogą być spowodowane czynnikami moty-
wacyjnymi lub emocjonalnymi, szczególnie depresją, nakładającymi się na spowolnienie
ruchowe i ogólne osłabienie fizyczne - bez obniżenia sprawności intelektualnej.

Otępienie powoduje znaczący spadek funkcji intelektualnych i zwykle wpływa na

podstawowe aktywności życiowe, jak: mycie się, ubieranie, jedzenie, higienę osobistą,
wydalanie i czynności higieniczne. Przejawy tego spadku zależą głównie od środowiska
społecznego i kulturowego, w którym żyje pacjent. Zmiany w pełnieniu ról, jak możliwość
utrzymania lub znalezienia pracy, nie powinny być stosowane jako kryteria otępienia,
z powodu dużych różnic kulturowych oraz częstych, uwarunkowanych zewnętrznie

zmian w dostępności pracy.

Jeśli objawy depresji występują, ale nie spełniają kryteriów epizodu depresyjnego

(F32.0-F32.3) mogą być odnotowane przy pomocy piątego znaku. Obecność omamów
i urojeń można potraktować podobnie.

.x0 Bez dodatkowych objawów
.xl Inne objawy, głównie urojeniowe
.x2 Inne objawy, głównie omamowe
,x3 Inne objawy, głównie depresyjne
,x4 Inne mieszane objawy

Wskazówki diagnostyczne

Pierwszym wymogiem diagnostycznym jest dowiedzenie osłabienia pamięci i myślenia
w stopniu zaburzającym podstawowe, codzienne czynności, jak opisano to poprzednio.
Osłabienie pamięci przejawia się zaburzeniami rejestracji, przechowywania i przypomi-
nania nowych informacji, materiał wyuczony uprzednio i bardziej znany może być
również utracony, szczególnie w późniejszych etapach. Otępienie - to więcej niż dysmne-

zja: występuje w nim uszkodzenie zdolności myślenia i rozumienia oraz zmniejszenie
ilości wątków myślowych. Przetwarzanie nadchodzących informacji jest tak zmniejszone,
że człowiek z narastającym trudem przyjmuje więcej niż jeden bodziec w jednostce czasu,
na przykład w czasie dyskusji z kilkoma osobami na różne tematy czy w trakcie przemie-
szczania uwagi z tematu na temat. Jeśli rozpoznaje się wyłącznie otępienie, wymagane

jest stwierdzenie jasnej świadomości. Często jednak, gdy majaczenie nakłada się na

otępienie, ustala się rozpoznanie podwójne (F05.1). Do wiarygodnego rozpoznania otę-
pienia niezbędne jest stwierdzenie utrzymywania się wymienionych objawów przez co
najmniej 6 miesięcy.

Rozpoznanie różnicowe.

Należy uwzględnić: zaburzenia depresyjne (F30-F39), w

których mogą występować objawy podobne do wczesnego otępienia (szczególnie zabu-
rzenia pamięci, spowolnienie myślenia i brak spontaniczności), majaczenie (F05), upo-

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

5 1

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Lista kategorii

śledzenie umysłowe lekkiego lub średniego stopnia (F70-F71), stany obniżenia fun-
kcji poznawczych spowodowane głębokim ubóstwem stymulacji z otoczenia i ni-
skim wykształceniem, jatrogenne zaburzenie psychiczne spowodowane używaniem
leków (F06 .-).

Otępienie może być następstwem różnych organicznych zaburzeń psychicznych

klasyfikowanych w tym dziale lub współistnieć z niektórymi z nich, szczególnie z maja-
czeniem (patrz F05.1).

F 0 0 Otępienie w chorobie Alzheimera

Choroba Alzheimera jest pierwotną zwyrodnieniową chorobą mózgu o nieznanej etiolo-
gii, z charakterystycznymi cechami neuropatologicznymi i neurochemicznymi.

Początek zwykle jest podstępny, a choroba rozwija się latami - powoli, lecz stale.

Czas trwaniajest zwykle krótki - 2-3 lata, niekiedy jednak znacznie się wydłuża. Choroba
zaczyna się w średnim wieku lub wcześniej (choroba Alzheimera w wieku przedstar-
czym), ale zapadalność jest wyższa w wieku późniejszym (choroba Alzheimera wieku
starczego). Gdy początek choroby przypada przed 65-70 rokiem życia, zachodzi pra-
wdopodobieństwo występowania podobnego otępienia w rodzinie, przebieg jest szybszy
z ujawnieniem się objawów uszkodzenia płata skroniowego i ciemieniowego z dysfazją

i dyspraksją. W przypadku późniejszego początku przebieg jest wolniejszy i charakteryzu-

je się bardziej uogólnionym uszkodzeniem wyższych funkcji korowych. U pacjentów

z zespołem Downa ryzyko rozwoju choroby Alzheimera jest wysokie.

Zmiany w mózgu są charakterystyczne: znaczące zmniejszenie liczby neuronów,

szczególnie w hipokampie, substancji bezimiennej, miejscu sinawym oraz korze
skroniowo-ciemieniowej i czołowej, obecność w neuronach zwyrodnienia neurofibry-

larnego utworzonego przez pary spiralnych włókien, płytki neurytyczne (srebrno-
chłonne), które zawierają amyloid i wyraźnie się powiększają (chociaż znane są także
płytki bez amyloidu), zwyrodnienie ziarnisto-wodniczkowe neuronów. Stwierdzono
także zmiany neurochemiczne, włącznie ze znaczącym zmniejszeniem acetylotran-
sferazy cholinowej, acetylocholiny oraz innych substancji przekaźnikowych i neuro-
modulatorów.

Jak już wspomniano, objawy kliniczne wiążą się z obecnością zmian w mózgu.

Jednakże wydaje się, że oba te procesy nie zawsze postępują równolegle: jeden z nich
może występować wyraźnie przy minimalnym nasileniu drugiego. Jednak, objawy klini-
czne choroby Alzheimera pozwalają często na postawienie wstępnego rozpoznania już na
podstawie przesłanek klinicznych.

Jak dotąd, otępienie alzheimerowskie jest nieodwracalne.

Wskazówki diagnostyczne

Do ostatecznego rozpoznania wymagane są następujące objawy:

a/ obecność otępienia odpowiadającego powyższemu opisowi;
b/ podstępny początek ze stopniowym narastaniem objawów. Chociaż początek

choroby jest zwykle trudno uchwytny, otoczenie szybko zauważa pojawienie się deficy-
tów. W toku postępującego rozwoju choroby zdarzają się okresy zwolnienia przebiegu;

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl 43

F00-F09 Organiczne zaburzenia psychiczne

c/ brak dowodów klinicznych i wyników badań wskazujących, że stan psychiczny

może wynikać z innych chorób układowych lub chorób mózgu, które mogą powodować
otępienie (np. niedoczynność tarczycy, hiperkalcemia, niedobór witaminy B12, niedobór
niacyny, kiła układu nerwowego, wodogłowie normotensyjne czy krwiak podtwardów-
kowy);

d/ brak nagłego początku (jak w udarze) lub takich neurologicznych objawów

ogniskowych, jak: niedowład połowiczy, zaburzenia czucia, ubytki w polu widzenia,
ataksja - na początku choroby (chociaż objawy te mogą pojawić się później).

W pewnym odsetku przypadków objawy choroby Alzheimera i otępienia naczynio-

wego mogą występować równocześnie. W takich sytuacjach należy stosować podwójne
rozpoznanie (i odpowiednie kody). Jeśli otępienie naczyniowe poprzedza chorobę Alz-
heimera, rozpoznanie tej drugiej choroby na podstawie objawów klinicznych może być
niemożliwe.

Obejmuje:

otępienie pierwotnie zwyrodnieniowe typu Alzheimera

Rozpoznanie różnicowe.

Do rozważenia: zaburzenia depresyjne (F30-F39), majacze-

nie (F05), organiczny zespół amnestyczny (F04), inne pierwotne otępienia, takie jak w
chorobie Picka, Creutzfeldta-Jakoba lub Huntingtona (F02.-), otępienia wtórne spowodo-
wane różnymi chorobami somatycznymi, zatruciami itp. (F02.8), upośledzenie umysłowe
stopnia lekkiego, średniego lub głębokiego (F70-F72).

Otępienie w chorobie Alzheimera może współistnieć z otępieniem naczyniowym

(kodowane F00.2), gdy epizody naczyniowo-mózgowe (objawy wielozawałowe) nakła-
dają się na obraz kliniczny i wywiad sugerujący chorobę Alzheimera. Skutkiem tych
epizodów jest nagłe zaostrzanie się objawów otępienia. W świetle badań pośmiertnych
współistnienie obu typów otępienia dotyczy 10-15% wszystkich otępień.

FOO.O Otępienie w chorobie Alzheimera o wczesnym początku
Otępienie w chorobie Alzheimera zaczynające się przed 65 rokiem życia. Pogarszanie się
stanu zdrowia występuje szybko z zaznaczonymi różnorodnymi zaburzeniami wyższych
funkcji korowych. U większości chorych z otępieniem stosunkowo wcześnie pojawia się
afazja, agrafia, aleksja i apraksja.

Wskazówki diagnostyczne

Takie same, jak dla otępienia opisanego powyżej z początkiem przed 65 r.ż., z szybkim
narastaniem objawów. Wywiad rodzinny wskazujący na chorobę Alzheimera jest czyn-
nikiem wspierającym, lecz nie koniecznym do rozpoznania, podobnie jak wywiad rodzin-
ny wskazujący na zespół Downa lub chłoniaka.

Obejmuje:

choroba Alzheimera, typ 2

otępienie przedstarcze typu Alzheimera

F00.1 Otępienie w chorobie Alzheimera o późnym początku
Otępienie w chorobie Alzheimera o początku zaobserwowanym klinicznie po 65 roku
życia, zwykle pod koniec siedemdziesiątych lat życia, o powolnym rozwoju, z zaburze-
niami pamięci jako cechą podstawową.

:tory-pl

5 3

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Lista kategorii

Wskazówki diagnostyczne

Takie same jak dla otępienia opisanego powyżej. Należy zwrócić szczególną uwagę na
obecność lub brak cech odróżniających tę chorobę od postaci z wczesnym początkiem
(F00.0).

Obejmuje:

choroba Alzheimera, typ 1

otępienie starcze typu Alzheimera

F00.2 Otępienie atypowe lub mieszane w chorobie Alzheimera
Należą tu otępienia, które nie odpowiadają opisom i wskazówkom diagnostycznym dla
FOO.O lub F00.1 oraz mieszane postacie choroby Alzheimera i otępienia naczyniowego.

F00.9 Otępienie w chorobie Alzheimera, nie określone

F01 Otępienie naczyniowe

Otępienie naczyniowe (dawniej miażdżycowe), które obejmuje otępienie wielozawałowe,
odróżniają od otępienia w chorobie Alzheimera: początek, objawy kliniczne i przebieg.
W typowych przypadkach, wywiad wskazuje na przemijające ataki niedokrwienne z krót-
kimi zaburzeniami świadomości, przemijającymi krótkotrwałymi niedowładami lub utra-
tą wzroku. Otępienie może występować po ostrych epizodach mózgowo-naczyniowych
lub, rzadziej, po pojedynczym dużym udarze. Pojawiają się wówczas zaburzenia pamięci
i myślenia. Początek, zwykle w późniejszym wieku, może być nagły i występuje po

jednym epizodzie niedokrwiennym lub też może pojawiać się stopniowo. Otępienie jest

zwykle wynikiem zawału mózgu spowodowanego chorobami naczyń, w tym chorobą
nadciśnieniową naczyń mózgowych. Zawały są zwykle małe, ale ich efekty kumulują się.
Wskazówki diagnostyczne

Rozpoznanie ustala się na podstawie powyżej opisanych objawów otępienia. Uszkodzenie
funkcji poznawczych jest zazwyczaj zmienne, mogą więc występować: utrata pamięci,
uszkodzenia intelektu i ogniskowe objawy neurologiczne. Krytycyzm i sądzenie mogą
być zachowane względnie dobrze. Nagły początek lub "skokowe" pogarszanie stanu
zdrowia, jak również obecność ogniskowych objawów neurologicznych, zwiększają
prawdopodobieństwo rozpoznania. W niektórych przypadkach potwierdzenie rozpozna-
nia można uzyskać tylko za pomocą tomografii komputerowej lub, ostatecznie, badania
neuropatologicznego.

Współistniejące objawy: nadciśnienie tętnicze, szmer naczyniowy na tętnicy szyjnej,

chwiejność emocjonalna z przemijającym nastrojem depresyjnym, płacz lub wybuchowy
śmiech i przemijające epizody przymglenia lub majaczenia, często wyzwalane przez
następne udary. Osobowość jest względnie dobrze zachowana, ale u pewnego odsetka
chorych uwidaczniają się zmiany osobowości w postaci: apatii, odhamowania lub nasile-
niu takich cech przedchorobowych, jak: egocentryzm, nastawienia paranoidalne lub
drażliwość.

Obejmuje:

otępienie miażdżycowe

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl 43

F00-F09 Organiczne zaburzenia psychiczne

Rozpoznanie różnicowe.

Do rozważenia: majaczenie (F05.-), inne otępienia, szcze-

gólnie w chorobie Alzheimera (F00.-), zaburzenia afektywne (F30-F39), lekkie lub
średnie upośledzenie umysłowe (F70-F71), krwiak podtwardówkowy pourazowy (S06.5)
lub nieurazowy (162.0).

Otępienie naczyniowe może współistnieć z otępieniem w chorobie Alzheimera

(kodowanym jako F00.2), gdy są przesłanki nakładania się epizodów naczyniowych na
obraz kliniczny choroby Alzheimera oraz dane z wywiadu.

F01.0 Otępienie naczyniowe z ostrym początkiem
Zwykle rozwija się gwałtownie po udarze spowodowanym zakrzepem, zatorem łub
krwotokiem z naczyń mózgowych. Rzadko przyczyną może być pojedynczy duży zawał.

FO 1.1 Otępienie wieloza wałowe
Początek jest bardziej stopniowy niż w formie ostrej, występuje po licznych mniejszych
epizodach niedokrwiennych powodujących więcej zawałów w miąższu mózgu.

Obejmuje:

otępienie z przewagą korowego

F01.2 Otępienie naczyniowe podkorowe
W wywiadzie może być nadciśnienie tętnicze a ponadto występują ogniska niedokrwien-
nych powodujące głębokie zniszczenie istoty białej półkul mózgowych, stwierdzane na
podstawie objawów klinicznych i potwierdzone za pomocą tomografii komputerowej.
Kora mózgu jest zwykle zachowana, a obraz kliniczny może przypominać otępienie w
chorobie Alzheimera. (Jeśli pojawia się obraz rozsianej demielinizacji istoty białej, można

użyć terminu "encefalopatia Binswangera").

F01.3 Otępienie naczyniowe mieszane korowe i podkorowe
Można je podejrzewać na podstawie cech klinicznych, wyników badań (włączając auto-
psję) lub na podstawie informacji z obu tych źródeł, gdy dane wskazują na obecność
mieszanych, korowych i podkorowych składników otępienia naczyniowego.

F01.8 Inne rodzaje otępienia naczyniowego

F01.9 Otępienie naczyniowe, nie określone

F02 Otępienie w innych chorobach klasyfikowanych gdzie indziej

Przypadki otępień spowodowanych przyczynami innymi niż choroba Alzheimera lub
choroba naczyń mózgowych lub podejrzanych o takie przyczyny. Początek w każdym
wieku, chociaż rzadko - w starczym.

Wskazówki diagnostyczne

Obecność otępienia opisanego wyżej. Obecność objawów charakterystycznych dla

jednego z zespołów uwzględnionych w kategoriach diagnostycznych omawianych

poniżej.

:tory-pl

5 5

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Lista kategorii

F02.0 Otępienie w chorobie Picka
Postępujące otępienie, pojawiające się w średnim wieku (zwykle pomiędzy 50 i 60 r.ż.),
charakteryzujące się powoli narastającymi zmianami charakteru i społeczną deterioracją,
spowodowanymi uszkodzeniem intelektu, pamięci i mowy z apatią, euforią i (okresowo)
objawami pozapiramidowymi. Obraz neuropatologiczny obejmuje wybiórczy zanik pła-
tów czołowych i skroniowych, lecz bez występowania płytek neurytycznych i splotów
neurofibrilarnych, które zwykle pojawiają się przy zmianach starczych. W przypadku
wczesnego początku zwykle występuje tendencja do przebiegu złośliwego. Przejawy
zaburzeń zachowania i funkcjonowania społecznego często poprzedzają wyraźne zabu-
rzenia pamięci.

Wskazówki diagnostyczne

Następujące objawy są wymagane do ostatecznego rozpoznania:
a/ postępujące otępienie;
b/ przewaga objawów z płata czołowego z euforią, spłyceniem afekty wnym, grubiań-

skim zachowaniem społecznym, odhamowaniem oraz albo apatią, albo niepokojem;

c/ przejawy zaburzonego zachowania zwykle wyprzedzają wyraźne zaburzenia pa-

mięci.

Odmiennie niż w chorobie Alzheimera, objawy z płata czołowego są wyraźniejsze

niż objawy z płata skroniowego i ciemieniowego.

Rozpoznanie różnicowe.

Do rozważenia: otępienie w chorobie Alzheimera (F00),

otępienie naczyniowe (FO 1), otępienie spowodowane innymi chorobami, jak: kiła układu
nerwowego (F02.8), wodogłowie normotensyjne (charakteryzujące się krańcowym spo-
wolnieniem psychoruchowym, zaburzeniami chodu i zaburzeniami funkcji zwiera-
czy)(G91.2), inne choroby metaboliczne lub neurologiczne.

F02.1 Otępienie w chorobie Creutzfeldta-Jakoba

Postępujące otępienie z licznymi objawami neurologicznymi spowodowane swoistymi
zmianami neuropatologicznymi (podostra encefalopatia gąbczasta), które, jak się uważa,
spowodowane są czynnikiem zakaźnym. Początek zwykle w średnim lub późniejszym
wieku, typowo w piątej dekadzie, ale może także występować w ciągu całego dorosłego
życia. Przebieg jest podostry, prowadzi do śmierci w ciągu 1-2 lat.

Wskazówki diagnostyczne

Chorobę Creutzfeldta-Jakoba należy podejrzewać we wszystkich przypadkach otępienia,
które rozwija się szybko, w ciągu miesięcy do 1-2 lat, któremu towarzyszą objawy
neurologiczne obecne od początku lub pojawiające się w czasie trwania choroby. W nie-
których przypadkach, jak np. w tzw. postaci amyotroficznej, objawy neurologiczne mogą
poprzedzać początek otępienia.

Zwykle występuje postępujące porażenie spastyczne kończyn z towarzyszącymi

objawami pozapiramidowymi - drżeniem, sztywnością i ruchami choreoatetotycznymi.
W innych odmianach choroby może wystąpić ataksja, uszkodzenie wzroku, drżenia
włókienkowe mięśni i zanik neuronu ruchowego. Na obecność choroby wyraźnie wska-
zuje triada objawów:

- szybko postępujące, wyniszczające otępienie,

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl 43

F00-F09 Organiczne zaburzenia psychiczne

- choroba z objawami piramidowymi i pozapiramidowymi, miokloniami oraz
- typowy (trójfazowy) zapis eeg, który uchodzi za charakterystyczny dla choroby.

Rozpoznanie różnicowe.

Do rozważenia: choroba Alzheimera (F00.-) lub choroba

Picka (F02.0), choroba Parkinsona (F02.3), parkinsonizm po zapaleniu mózgu
(G21.3). Szybki przebieg i wczesne zaburzenia ruchowe sugerują chorobę Creutzfeld-
ta-Jakoba.

F02.2 Otępienie w chorobie Huntingtona
Otępienie pojawia się jako część uogólnionego zwyrodnienia mózgu. Choroba Hun-
tingtona jest przekazywana w sposób dominujący przez pojedynczy gen autosomalny.
Objawy zwykle pojawiają się w 3 i 4 dekadzie życia, zapadalność u kobiet i mężczyzn

jest prawdopodobnie taka sama. W pewnym odsetku przypadków najwcześniejszymi

objawami mogą być: depresja, lęk lub wyraźny zespół paranoidalny z towarzyszącymi
zmianami osobowości. Przebieg jest powolny, prowadzący do śmierci w ciągu 10 do

15 lat.

Wskazówki diagnostyczne

Współistnienie ruchów pląsawiczych, otępienia i danych z wywiadu rodzinnego w kie-
runku choroby Huntingtona wyraźnie sugeruje rozpoznanie, chociaż niewątpliwie choro-
ba może występować sporadycznie.

Wczesnymi objawami są mimowolne ruchy pląsawicze, zwykle twarzy, rąk i obręczy

barkowej lub kończyn dolnych. Zazwyczaj pojawiają się przed otępieniem, rzadko zdarza
się, by pojawiały się dopiero w otępieniu bardzo zaawansowanym. Jeśli choroba zaczyna
się w wieku bardzo młodym lub w wieku późnym mogą dominować inne objawy ruchowe
(np. u osób młodych - sztywność striatalna, a w wieku podeszłym - drżenie zamiarowe).

Otępienie we wczesnym okresie charakteryzuje się dominacją objawów z płatów

czołowych ze stosunkowo dobrze aż do późna zachowaną pamięcią.

Obejmuje:

otępienie w chorobie Huntingtona

Rozpoznanie różnicowe.

Do rozważenia: inne choroby z ruchami pląsawiczymi,

choroby: Alzheimera, Picka, Creutzfeldta-Jakoba (F00.-, F02.0, F02.1).

F02.3 Otępienie w chorobie Parkinsona
Otępienie rozwijające się w przebiegu choroby Parkinsona (szczególnie o ciężkim prze-
biegu). Nie opisano dotychczas charakterystycznych objawów różnicujących. Otępienie
może różnić się od występującego w chorobie Alzheimera lub otępienia naczyniowego,

jednak są dane wskazujące na współwystępowanie choroby Parkinsona z jednym z tych

stanów. Uzasadnia to potrzebę wyodrębniania choroby Parkinsona z otępieniem w celach
badawczych, dopóki zagadnienie to nie zostanie rozwiązane.

Wskazówki diagnostyczne

Otępienie pojawiające się u osoby z zaawansowaną, zwykle ciężką, chorobą Parkinsona.

Obejmuje:

otępienie w paralysis agitans

otępienie w parkinsonizmie

tory.pl

5 7

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Lista kategorii

Rozpoznanie różnicowe.

Do rozważenia: inne wtórne otępienia (F02.8), otępienie

wielozawałowe (F01.1) skojarzone z chorobą nadciśnieniową lub cukrzycowymi zmia-
nami naczyń, guz mózgu (C70-C72), wodogłowie normotensyjne (G91.2).

F02.4 Otępienie w chorobie wywołanej przez ludzki wirus nabytego upośledzenia

odporności (HIV)

Choroba charakteryzuje się deficytem procesów poznawczych spełniającym kliniczne
kryteria otępienia, przy braku innych niż HIV chorób i stanów, mogących je powodować.

Otępienie HIV typowo przejawia się skargami na zapominanie, spowolnienie, obni-

żoną koncentrację uwagi oraz trudnościami w rozwiązywaniu problemów i czytaniu.
U większości występuje apatia, zmniejszenie spontaniczności, wycofanie społeczne,
u niektórych osób choroba może przebiegać atypowo jako zaburzenia afektywne, psycho-
za lub napady padaczkowe. Badanie stanu somatycznego często ujawnia: drżenia, uszko-
dzenie szybkich powtarzalnych ruchów, zaburzenia równowagi, ataksję, wzmożenie
napięcia mięśni, uogólnione wygórowanie odruchów, tzw. odruchy deliberacyjne pocho-
dzenia czołowego, uszkodzenie wodzących i skokowych ruchów gałek ocznych.

U dzieci mogą wystąpić zaburzenia rozwojowe związane z HIV charakteryzujące się:

opóźnieniem rozwoju, wzmożonym napięciem mięśni, mikrocefalią i zwapnieniem zwo-

jów podstawy. W przeciwieństwie do dorosłych, objawy neurologiczne pojawiają się

najczęściej przy braku oportunistycznych infekcji i nowotworów.

Otępienie HIV najczęściej przebiega szybko (tygodnie lub miesiące) i prowadzi do

głębokiego uogólnionego otępienia, mutyzmu i śmierci.

Obejmuje:

zespół AIDS-otępienie (AIDS-dementia complex)

encefalopatia HIV lub podostre zapalenie mózgu

F02.8 Otępienie w innych chorobach, klasyfikowanych gdzie indziej
Otępienie może występować jako przejaw lub następstwo różnych stanów mózgowych
i somatycznych. Określenie etiologii w ICD-10 następuje poprzez dodanie kodu określo-

nej choroby.

Należy tutaj zespół parkinsonizm-otępienie z Guam (określony piątym znakiem, jeśli

jest to niezbędne). Jest to gwałtownie postępujące otępienie, w którym występują objawy

pozapiramidowe i w niektórych przypadkach stwardnienie boczne zanikowe. Po raz
pierwszy choroba była opisana na wyspie Guam, gdzie występowała bardzo często
u tubylców, dwa razy częściej u mężczyzn niż u kobiet. Wiadomo, że występuje także
w Papui-Nowej Gwinei i Japonii.

Obejmuje:

otępienie w:

zatrucie tlenkiem węgla (T58)
lipidozy mózgu (F75.-)

padaczka (G40.-)
porażenie postępujące (A52.1)
zwyrodnienie wątrobowo-soczewkowe (choroba Wilsona) (E83.0)
hiperkalcemia (E83.5)
niedoczynność tarczycy - nabyta (E00.-, E02)
zatrucia (T36-T65)

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl 43

F00-F09 Organiczne zaburzenia psychiczne

stwardnienie rozsiane (G35)

kiła układu nerwowego (A52.1)

niedobór niacyny (pelagra) (E52)
guzkowate zapalenie tętnic (M30.0)
układowy toczeń rumieniowaty (M32.-)

trypanosomoza (afrykańska B56.-, amerykańska B57.-)
niedobór witaminy B12 (E53.8)

F 0 3 Otępienie bliżej nie określone

Kategorię tę należy stosować, gdy spełnione są ogólne kryteria rozpoznania otępienia,
lecz nie jest możliwe określenie specyficznego typu otępienia (F00.0-F02.9).

Obejmuje:

otępienie przedstarcze lub starcze BNO

psychoza przedstarcza lub starcza BNO
otępienie pierwotnie zwyrodnieniowe BNO

F 0 4 Organiczny zespół amnestyczny nie wywołany alkoholem i innymi

substancjami psychoaktywnymi

Zespół, w którym dominują zaburzenia pamięci świeżej i dawnej. Natychmiastowe przypo-

minanie jest zachowane, natomiast uczenie się nowego materiału jest istotnie ograniczone,

z czego wynikają następcza amnezja i zaburzenia orientacji w czasie. Występuje również
z różnym nasileniem amnezja wsteczna, która może się zmniejszać, jeśli warunkujące ją

uszkodzenie lub proces patologiczny ma tendencję do ustępowania. Znaczącym objawem

mogą być konfabulacje, ale nie zawsze są obecne. Postrzeganie i inne funkcje poznawcze,
włączając intelekt, są zwykle niezaburzone i kontrastują mocno z zaburzeniami pamięci, które
wydają się szczególnie uderzające. Rokowanie zależy od przebiegu choroby zasadniczej
(w której zwykle uszkodzony jest układ podwzgórzowo-międzymózgowiowy lub okolice
hipokampa). W zasadzie, możliwe jest prawie całkowite wyzdrowienie.

Wskazówki diagnostyczne

Do ostatecznego rozpoznania konieczne jest stwierdzenie:
aJ obecności zaburzeń pamięci w postaci: defektu pamięci świeżej (uszkodzone

uczenie się nowego materiału), niepamięci następczej i wstecznej, zmniejszonej zdolności
przypominania ostatnich doświadczeń w kolejności odwrotnej do ich występowania;

b/ danych z wywiadu lub obiektywnego dowodu potwierdzającego uraz lub chorobę

mózgu (szczególnie, jeśli obejmuje obustronnie struktury międzymózgowia i przyśrod-
kowe okolice skroniowe);

c/ zachowania odtwarzania natychmiastowego (np. przy powtarzaniu cyfr), braku

zaburzeń uwagi, świadomości i globalnego uszkodzenia intelektualnego.

Konfabulacje, brak wglądu, zaburzenia emocjonalne (apatia, brak inicjatywy) są

dodatkowymi przesłankami rozpoznania, choć nie występują w każdym przypadku.

tory.pl

5 9

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Lista kategorii

Obejmuje:

zespól lub psychoza Korsakowa, niealkoholowe

Rozpoznanie różnicowe.

Zaburzenie to należy odróżniać od innych zespołów orga-

nicznych, których dominującym objawem są zaburzenia pamięci (np. otępienie lub
majaczenie), od niepamięci dysocjacyjnej (F44.0), od deficytów funkcji pamięciowych w
zaburzeniach depresyjnych (F30-F39) i od symulacji utraty pamięci (Z76.5). Zespół
Korsakowa wywołany alkoholem lub lekami nie powinien być kodowany tutaj, lecz
w odpowiedniej części (Flx.6).

F 0 5 Majaczenie

nie wywołane alkoholem i innymi substancjami

psychoaktywnymi

Zespół o różnorodnej etiologii charakteryzujący się równolegle występującymi zabu-
rzeniami świadomości i uwagi, spostrzegania, myślenia, pamięci, aktywności psycho-
ruchowej, emocji i rytmu sen-czuwanie. Wystąpić może w każdym wieku, lecz
najczęściej pojawia się po 60 r.ż. Objawy majaczeniowe są przejściowe i wykazują
zmienne nasilenie. Większość osób zdrowieje w ciągu 4 tygodni lub w krótszym
czasie. Jednak zdarzać się może majaczenie trwające do 6 miesięcy przebiegające ze
zmiennym nasileniem, szczególnie w przypadkach przewlekłych chorób wątroby, raka
lub podostrego bakteryjnego zapalenia wsierdzia. Odróżnianie majaczenia podostrego
od ostrego ma małą wartość kliniczną. Stan taki powinien być traktowany jako jeden
zespół o zmiennym czasie trwania i różnym nasileniu - od lekkiego do bardzo
głębokiego. Stan majaczeniowy może nakładać się na otępienie lub przechodzić
w otępienie.

Kategoria ta nie powinna być używana do opisu stanów majaczeniowych spowodo-

wanych używaniem leków psychoaktywnych, wyszczególnionych w F10-F19. Stany
majaczeniowe spowodowane lekami przepisanymi (jak ostre stany splątaniowe u osób
w podeszłym wieku powodowane lekami przeciwdepresyjnymi) powinny być kodowane
tutaj. W takich przypadkach rodzaj leku należy także odnotować przy pomocy dodatko-
wego kodu T z XIX rozdziału ICD-10.

Wskazówki diagnostyczne

Dla ostatecznego rozpoznania należy stwierdzić łagodne lub ciężkie objawy z każdej
z następujących grup:

a/ zaburzenia świadomości i uwagi (od przymglenia do śpiączki), zmniejszona

zdolność ukierunkowania, skupiania, utrzymywania i przerzucania uwagi;

b/uogólnione zaburzenia procesów poznawczych: zaburzenia percepcji, iluzje i oma-

my - najczęściej wzrokowe, upośledzenie myślenia abstrakcyjnego i pojmowania z
przemijającymi urojeniami lub bez nich (ale w typowych przypadkach - z obecnością
pewnego stopnia splątania), zaburzeń bezpośredniego odtwarzania i pamięci świeżej, ale

w oryg. ang. delirium. Termin ten ma szersze znaczenie niż użyty tu termin polski ("majaczenie")

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl 43

F00-F09 Organiczne zaburzenia psychiczne

ze względnie zachowaną pamięcią dawną, dezorientacja w czasie, a w przypadku głęb-
szego nasilenia - w miejscu i otoczeniu;

c/ zaburzenia psychoruchowe: niedostateczna lub nadmierna aktywność i nieprze-

widywalne zmiany pomiędzy jednym i drugim z tych stanów, wydłużenie czasu reakcji,
zmniejszone lub zwiększone tempo wypowiedzi, wygórowany odruch orientacyjny;

d/ zaburzenia rytmu sen-czuwanie: bezsenność lub w wyjątkowych sytuacjach cał-

kowita utrata snu, lub odwrócenie rytmu sen-czuwanie, senność w ciągu dnia, narastanie
objawów w nocy, przykre sny lub koszmary senne zaburząjące sen, które po obudzeniu
mogą utrzymywać się w postaci halucynacji;

e/ zaburzenia emocjonalne, np.: depresja, lęk lub strach, drażliwość, euforia, apatia,

uczucie zaskoczenia lub zagubienia (ang. wondering perplexity).

Początek jest zwykle szybki, przebieg zmienny w ciągu dnia, a czas trwania zaburzeń

krótszy niż 6 miesięcy. Obraz kliniczny jest tak charakterystyczny, że można ustalić
wiarygodne rozpoznanie majaczenia, nawet wtedy, gdy przyczyna nie jest jasna. Jeśli
pojawiają się wątpliwości diagnostyczne, obok wywiadu wskazującego na warunkującą
ten stan chorobę somatyczną lub chorobę mózgu, może zachodzić potrzeba wykonania
badań pomocniczych (np. nieprawidłowy zapis EEG, zwykle, choć nie zawsze wykazu-

jący zwolnienie czynności podstawowej).

Obejmuje:

ostry zespół mózgowy

ostre stany splątaniowe (niealkoholowe)
ostre psychozy infekcyjne
ostre reakcje organiczne
ostry zespół psychoorganiczny

Rozpoznanie różnicowe.

Majaczenie należy odróżnić od innych zespołów organicz-

nych, a zwłaszcza: od otępienia (F00-F03), od ostrych i przejściowych zaburzeń psycho-
tycznych (F23.-), od ostrych stanów w schizofrenii (F20.-), od zaburzeń nastroju
(afektywnych) (F30-F39), w przebiegu których mogą wystąpić pewne elementy zaburzeń
świadomości. Majaczenie wywołane przez alkohol i inne substancje psychoaktywne
powinno być kodowane w odpowiedniej części (Flx.4).

F05.0 Majaczenie bez otępienia
Ten kod należy stosować w odniesieniu do majaczenia, które nie nakłada się na wcześniej
istniejące otępienie.

F05.1 Majaczenie nałożone na otępienie
Ten kod należy stosować do stanów spełniających powyższe kryteria, lecz rozwijających
się w przebiegu otępienia (F00-F03).

F05.8 Inne typy majaczenia

Obejmuje:

majaczenie o przyczynach złożonych (mieszanych)

podostry zespól splątaniowy lub majaczenie

F05.9 Majaczenie, nie określone

:tory-pl

6 1

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F00-F09 Organiczne zaburzenia psychiczne

F 0 6 Inne zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem

lub dysfunkcją mózgu i chorobą somatyczną

Kategoria ta obejmuje różne stany związane z dysfunkcją mózgu spowodowaną
pierwotnymi chorobami mózgu, chorobami układowymi wtórnie oddziałującymi na
mózg, chorobami układu dokrewnego (jak zespół Cushinga), innymi chorobami soma-

tycznymi i niektórymi egzogennymi substancjami toksycznymi i hormonami (ale bez
włączenia alkoholu i substancji uwzględnionych w dziale F10-F19). W stanach tych
występują podobne objawy kliniczne, które jednak nie pozwalają na ustalenie wstępnej
diagnozy takich zaburzeń organicznych, jak majaczenie czy otępienie. Objawy kliniczne
tych stanów przypominają raczej (lub są identyczne) objawy występujące w zaburzeniach
nie uważanych za "organiczne" w ścisłym rozumieniu tego słowa zastosowanym w tym
dziale klasyfikacji. Zostały tu jednak włączone do niego zgodnie z hipotezą, że są raczej
bezpośrednim rezultatem choroby lub dysfunkcji mózgu niż przypadkowym skoj arzeniem
z taką chorobą czy dysfunkcją, lub też psychologiczną reakcją na ich objawy tak, jak w
przypadku zaburzeń podobnych do schizofrenii w przebiegu długotrwałej padaczki.

Decyzja o zaklasyfikowaniu zespołu klinicznego w tym miejscu wymaga:

a/ dowodu świadczącego o chorobie, uszkodzeniu lub dysfunkcji mózgu, albo o so-

matycznej chorobie układowej, o których wiadomo, że są związane z jednym z wymie-
nionych tu zespołów;

b/ związku czasowego (tygodnie lub kilka miesięcy) pomiędzy rozwojem choroby

podstawowej i wystąpieniem zespołu zaburzeń psychicznych;

c/ stwierdzenie ustępowania zaburzeń psychicznych po usunięciu lu ograniczeniu

przyczyn leżących przypuszczalnie u ich podłoża;

d/ braku dowodów sugerujących inną przyczynę zaburzeń psychicznych (takich, jak

znaczne obciążenie rodzinne

lub wyzwalające czynniki stresowe).

Objawy (a) i (b) pozwalają na rozpoznanie tymczasowe. Jeśli spełnione zostaną

wszystkie 4 kryteria, wiarygodność decyzji diagnostycznej znacznie wzrasta.

Ryzyko występowania zespołów klinicznych klasyfikowanych w tym dziale

wzrasta w przypadku następujących chorób i zaburzeń: padaczka, limbiczne zapalenie
mózgu, choroba Huntingtona, uraz głowy, nowotwory mózgu, nowotwory zewnątrz-
mózgowe wpływające na o.u.n. (szczególnie rak trzustki), choroby naczyniowe, usz-
kodzenia i wady rozwojowe mózgu, toczeń rumieniowaty i inne choroby kolagenowe,
choroby układu endokrynnego (szczególnie niedoczynność i nadczynność tarczycy,
choroba Cushinga), choroby metaboliczne (np. hipoglikemia, porfiria, niedotlenienie),
zakaźne i pasożytnicze choroby tropikalne (np. trypanosomoza), toksyczny wpływ
leków innych niż psychotropowe (propranolol, lewodopa, metyldopa, sterydy, leki

przeciwnadciśnieniowe i przeciwmalaryczne).

Nie obejmuje:

zaburzenia psychiczne związane z majaczeniem (F05.)

zaburzenia psychiczne związane z otępieniem klasyfikowanym

w F00-F03

zapewne w celu wykluczenia "endogennych" zaburzeń psychicznych (przyp. red.).

F06.0 Halucynoza organiczna
Zaburzenie ze stale utrzymującymi się lub nawracającymi omamami, zwykle wzrokowy-
mi lub słuchowymi, które występują przy jasnej świadomości. Mogą pojawiać się uroje-

niowe interpretacje omamów, lecz często jest zachowany krytycyzm chorobowy.

Wskazówki diagnostyczne.

Poza ogólnymi kryteriami podanymi we wprowadzeniu do F06 należy stwierdzić

stałe lub nawracające występowanie omamów z zakresu jakiegokolwiek zmysłu oraz

niewystępowanie: zaburzonej świadomości, znaczącego obniżenia sprawności intelektu-

alnej, wcześniejszych zaburzeń nastroju, dominacji urojeń.

Obejmuje: Dermatozoenwahn

organiczny zespół omamowy (niealkoholowy)

Nie obejmuje:

halucynoza alkoholowa (F10.52)

schizofrenia (F20.-)

F06.1 Organiczne zaburzenia katatoniczne

Zaburzenia z obniżoną (osłupienie) lub zwiększoną (pobudzenie) akty wnością psychoru-
chową, której towarzyszą objawy katatoniczne. Skrajne przejawy zaburzeń psychorucho-
wych mogą występować na przemian. Nie wiadomo, czy w zespołach organicznych
występują objawy pełnego zespołu katatonicznego opisywanego w schizofrenii. Nie

określono też jednoznacznie czy organiczny stan katatoniczy występuje przy jasnej
świadomości czy też jest zawsze przejawem zaburzeń świadomości z późniejszą częścio-

wą lub całkowitą amnezją. Wątpliwości te nakazują ostrożne rozpoznawanie tego stanu
i staranne odgraniczanie go od stanów zaburzeń świadomości. Zespół taki występuje
najczęściej w przebiegu zapalenia mózgu i zatrucia tlenkiem węgla, a w innych chorobach

organicznych - rzadziej.

Wskazówki diagnostyczne

Spełnione muszą być ogólne kryteria wskazujące na etiologię organiczną podane we

wprowadzeniu do F06. Ponadto, należy stwierdzić jedno z następujących:

a/osłupienie (zmniejszenie lub całkowity brak spontanicznych ruchów z częściowym

lub całkowitym mutyzmem, negatywizmem i sztywnym zastyganiem);

b/ podniecenie (podniecenie ruchowe z tendencją do agresji lub bez niej);

c/ występowanie obu stanów (szybkie i nieprzewidywalne przechodzenie z zahamo-

wania ruchowego do podniecenia ruchowego).

Inne objawy katatoniczne, które zwiększają pewność rozpoznania, to: stereotypie

giętkość woskowa, działania impulsywne.

Nie obejmuje:

schizofrenia katatoniczna (F20.2)

osłupienie dysocjacyjne (F44.2)
osłupienie BNO(R40.1)

F06.2 Organiczne zaburzenia urojeniowe (podobne do schizofrenii)
Zaburzenia, w których obrazie klinicznym dominują stale utrzymujące się lub nawracające

urojenia. Urojeniom mogą towarzyszyć omamy, ale nie powiązane z nimi treściowo.

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

6 3

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Lista kategorii

Mogą także występować objawy sugerujące schizofrenię, jak: dziwaczne urojenia, oma-
my, zaburzenia myślenia.

Wskazówki diagnostyczne

Poza ogólnymi kryteriami podanymi we wprowadzeniu do F06, należy stwierdzić urojenia
(prześladowcze, zmiany ciała, zazdrości, choroby, śmierci chorego lub innej osoby).
Mogą występować: omamy, zaburzenia myślenia lub pojedyncze objawy katatoniczne.
Świadomość i pamięć nie są zmienione. Nie należy stosować tego rozpoznania, jeśli
dowody organicznego uwarunkowania są niespecyficzne lub ograniczone do powiększe-
nia komór mózgowych (uwidocznionego w tomografii komputerowej) lub "dyskretnych"
objawów neurologicznych.

Obejmuje:

stany organiczne urojeniowe i urojeniowo-omamowe

psychozy podobne do schizofrenii w padaczce

Nie obejmuje:

ostre i okresowe zespoły psychotyczne (F23.-)

zespoły psychotyczne wywołane lekami (Flx.5)
utrwalone zespoły urojeniowe (F22.-)
schizofrenia (F20.-)

F06.3 Organiczne zaburzenia nastroju (afektywne)

Zaburzenia charakteryzujące się zaburzeniami nastroju lub afektu, zwykle z towarzyszą-
cymi zmianami ogólnego poziomu aktywności. Jedynym kryterium ich włączenia do tego
działu jest przypuszczalny, bezpośredni związek z chorobą mózgu lub inną chorobą
somatyczną, której obecność należy wykazać niezależnie (tj. przy pomocy odpowiednich
badań laboratoryjnych i somatycznych) lub na podstawie wiarygodnych danych z wywia-
du. Zaburzenia afektywne muszą wystąpić po zadziałaniu domniemanego czynnika
organicznego i nie mogą być wyrazem reakcji emocjonalnej pacjenta na informacje o
współistniejącej chorobie mózgu lub jej objawach.

Pospolitym przykładem jest depresja poinfekcyjna (np. w następstwie grypy), którą

należy kodować tutaj. Utrzymująca się lekka euforia nie osiągająca nasilenia hipomanii
(która czasami występuje np. po terapii sterydowej lub przeciwdepresyjnej) nie powinna

być tutaj kodowana, lecz zaliczona do F06.8.

Wskazówki diagnostyczne

Obok ogólnych kryteriów przypuszczalnie organicznej etiologii opisanych we wprowa-
dzeniu do F06, muszą być spełnione kryteria rozpoznania jednego z zaburzeń wyliczonych
w F30-F33.

Nie obejmuje:

zaburzenia nastroju (afektywne), nieorganiczne lub nie określone

(F30-F39)

zaburzenia afektywne związane z prawą półkulą (F07.8)

Do bliższego określenia zaburzeń można zastosować następujący 5-znakowy kod:

F06.30 Mania organiczna
F06.31 Dwubiegunowe zaburzenia organiczne
F06.32 Depresja organiczna
F06.33 Afektywne zaburzenia organiczne mieszane

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl 43

F00-F09 Organiczne zaburzenia psychiczne

F06.4 Organiczne zaburzenia lękowe
Zaburzenie charakteryzujące się podstawowymi cechami uogólnionych zaburzeń lęko-
wych (F41.1), zaburzeń z napadami lęku (F41.0) lub ich obu, ale spowodowane przez
zaburzenia organiczne wywołujące dysfunkcję mózgu (np. padaczka skroniowa, tyreoto-
ksykoza, pheochromocytoma).

Nie obejmuje:

zaburzenia lękowe, nieorganiczne lub nie określone (F41.-)

F06.5 Organiczne zaburzenia dysocjacyjne
Zaburzenia, które spełniają kryteria jednego ze schorzeń uwzględnionych w F44.- (zabu-
rzenia dysocjacyjne /konwersyjne/) i które spełniają także ogólne kryteria etiologii orga-
nicznej (stosownie do uwag we wprowadzeniu do tego działu).

Nie obejmuje:

zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne), nieorganiczne,

nie określone (F44.-)

F06.6 Organiczna chwiejność afektywna (astenia)
Zaburzenia charakteryzujące się znacznym i trwałym nietrzymaniem lub chwiejnością
emocji, męczliwością, różnorodnymi nieprzyjemnymi doznaniami somatycznymi (np.
zawroty głowy) i bólami, jeśli przypuszcza się, że są spowodowane przez zaburzenie
organiczne. Powszechnie uważa się, że zaburzenia te występują częściej w przebiegu
chorób naczyń mózgowych lub nadciśnienia niż w związku z innymi przyczynami.

Nie obejmuje:

zaburzenia w postaci somatycznej, nieorganiczne, nie określone

(F45.-)

F06.7 Łagodne zaburzenia procesów poznawczych
Zaburzenia takie mogą poprzedzać wiele infekcji i schorzeń somatycznych zarówno
mózgowych, jak i układowych (włączając infekcję HIV), towarzyszyć im lub następować
po nich. Objawy neurologiczne świadczące o bezpośrednim włączeniu mózgu nie zawsze
występują, ale mogą pojawić się przejawy distresu i zmiany codziennej aktywności.
Granice tej kategorii diagnostycznej nie zostały jeszcze wyraźnie określone. Łagodne
zaburzenia procesów poznawczych zwykle nie trwają dłużej niż kilka tygodni po ustąpie-
niu choroby i powrocie do zdrowia. Nie należy stosować tego rozpoznania, jeśli zaburze-
nia procesów poznawczych są wyraźnie powiązane z zaburzeniami psychicznymi lub
zaburzeniami zachowania klasyfikowanymi w innych działach.

Wskazówki diagnostyczne

Główną cechą jest obniżenie sprawności procesów poznawczych. Dotyczy to osłabienia
pamięci, uczenia się i trudności koncentracji. Wyniki testów są zwykle nieprawidłowe.
Nasilenie i rodzaj objawów nie uprawnia do rozpoznania otępienia (F00-F03), organicz-
nego zespołu amnestycznego (F04) ani majaczenia (F05.-).

Rozpoznanie różnicowe.

Zaburzenia należy różnicować z zespołem po zapaleniu

mózgu (F07.1), po wstrząśnieniu mózgu (F07.2) uwzględniając odmienne przyczyny,
mniejszą liczbę objawów, które na ogół wykazują słabsze nasilenie i krótszy czas
trwania.

:tory-pl

6 5

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Lista kategorii

F06.8 Inne określone zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem

lub dysfunkcją mózgu i chorobą somatyczną

Przykładami są nieprawidłowe stany nastroju pojawiające się podczas leczenia sterydami
lub lekami przeciwdepresyjnymi.

Obejmuje:

psychoza padaczkowa nie określona

F06.9 Nie określone zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem lub

dysfunkcją mózgu i chorobą somatyczną

F 0 7 Zaburzenia osobowości i zachowania spowodowane chorobą,

uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu

Zmiany osobowości i zachowania mogą być zaburzeniami rezydualnymi lub towarzyszą-
cymi chorobie, uszkodzeniu i dysfunkcji mózgu . Niekiedy takie rezydualne lub towarzy-
szące zespoły zaburzeń osobowości i zachowania mogą wskazywać na rodzaj i/lub
lokalizację sprawy mózgowej, ale rzetelność tego rodzaju wnioskowania diagnostycznego
nie powinna być przeceniana. Tak więc, warunkujących je przyczyn należy zawsze
poszukiwać przy pomocy metod obiektywnych, a jeśli są one znane - odnotować je.

F07.0 Organiczne zaburzenia osobowości
Zaburzenie charakteryzuje się istotną zmianą utrwalonych wzorców przedchorobowego

zachowania. Szczególnie dotknięte jest wyrażanie emocji, potrzeb i impulsów. Zaburzenia

procesów poznawczych dotyczą głównie lub nawet wyłącznie planowania, przewidywa-

nia prawdopodobnych następstw indywidualnych i społecznych, jak to bywa w tzw.

zespole płata czołowego. Wiadomo jednak, że taki zespół pojawia się nie tylko po

uszkodzeniu płata czołowego, ale także w następstwie uszkodzeń sąsiadujących części

mózgu.

Wskazówki diagnostyczne

Obok danych z wywiadu lub innych przesłanek wskazujących na chorobę, uszkodzenie

lub dysfunkcję mózgu, ostateczne rozpoznanie wymaga stwierdzenia dwóch lub więcej

spośród następujących cech:

a/ trwale zmniejszona wytrwałość w zakresie celowych działań, zwłaszcza wymaga-

jących nakładu czasu oraz takich, za które gratyfikacja jest oddalona w czasie;

b/ zmienione zachowania emocjonalne, charakteryzujące się emocjonalną chwiejno-

ścią, pustą i nieumotywowaną wesołością (euforią, niedostosowanym dowcipkowaniem)

z łatwym przechodzeniem do stanu rozdrażnienia i krótkotrwałych wybuchów złości

i agresji; w niektórych przypadkach dominuje obraz apatii;

c/ ujawnianie (realizowanie) potrzeb i popędów bez zważania na następstwa i społeczne

zasady (pacjent może podejmować działania dyssocjalne, takie jak: kradzieże, niestosowne

propozycje seksualne, żarłoczne jedzenie, nie przestrzegać higieny osobistej);

d/ zaburzenia procesów poznawczych w postaci podejrzliwości lub nastawień para-

noidalnych i/lub nadmiernego zajmowanie się pojedynczym, zwykle abstrakcyjnym,

tematem (np. religia, "prawda" czy "fałsz");

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl 43

F00-F09 Organiczne zaburzenia psychiczne

e/ znaczne zmiany tempa i zborności wypowiedzi słownych z takimi objawami, jak:

rozwlekłość, nadmierne włączanie, lepkość a także - hipergrafia;

f/ zmienione zachowanie seksualne (hiposeksualność lub zmiana preferencji seksu-

alnej).

Obejmuje:

zespół płata czołowego

zespół zaburzeń osobowości w padaczce limbicznej
zespół po lobotomii
organiczna osobowość pseudopsychopatyczna
organiczna osobowość z rzekomym upośledzeniem rozwoju
zespół po leukotomii

Nie obejmuje:

trwałe zmiany osobowości po katastrofie (F62.0)

trwałe zmiany osobowości po chorobie psychicznej (F62.1)
zespół po wstrząśnieniu mózgu (F07.2)
zespół po zapaleniu mózgu (F07.1)
określone zaburzenia osobowości (F60.-)

F07.1 Zespół po zapaleniu mózgu
Zespół obejmuje trwałe zmiany zachowania po ustąpieniu wirusowego lub bakteryjnego

zapalenia mózgu. Objawy nie są specyficzne, mogą różnić się u poszczególnych osób,

w zależności od czynnika zakaźnego, a zwłaszcza - w zależności od wieku w czasie

infekcji. Główna różnica pomiędzy tym zaburzeniem a organicznymi zaburzeniami

osobowości polega na tym, że często jest ono odwracalne.

Wskazówki diagnostyczne

Objawy mogą obejmować ogólne poczucie choroby, apatię lub drażliwość, pewne osłabienie
procesów poznawczych (trudności w nauce), zmieniony wzorzec snu i odżywiania się, zmiany
w zakresie seksualności i postaw społecznych. Występować mogą różnorodne zejściowe

objawy neurologiczne, jak: niedowład, głuchota, afazja, apraksja konstrukcyjna i akalkulia.

Nie obejmuje:

organiczne zaburzenia osobowości (F07.0)

F07.2 Zespół po wstrząśnieniu mózgu
Zespół ten pojawia się po urazie głowy (zwykle na tyle ciężkim, że powoduje utratę
przytomności) i zawiera wiele różnych objawów, jak: bóle głowy, zawroty głowy (zwykle
bez cech prawdziwego vertigo), zmęczenie, drażliwość, trudności w koncentracji uwagi
i wykonywaniu zadań umysłowych, osłabienie pamięci, bezsenność, zmniejszoną tolerancję
sytuacji stresowych, pobudzenie emocjonalne, picie alkoholu. Objawom tym towarzyszyć
mogą uczucia łęku lub depresji powstałe w wyniku pewnego obniżenia samooceny i obawy
przed trwałym uszkodzeniem mózgu. Zaburzenia emocjonalne zwiększają nasilenie właści-
wych objawów prowadząc do powstania mechanizmu błędnego koła. Niektórzy pacjenci stają
się hipochondryczni, koncentrują się na poszukiwaniu przyczyn dolegliwości oraz leczeniu i
mogą przyjmować rolę osoby przewlekle chorej. Etiologia tych objawów często nie jest jasna,

ponieważ mają w niej udział zarówno czynniki organiczne, jak i psychologiczne. Pozycja
nozologiczna takich stanów jest więc niepewna. Nie ma jednak wątpliwości, że zespół ten
występuje często i jest źródłem distresu.

6 7

;torv.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Wskazówki diagnostyczne

Do ostatecznego rozpoznania konieczne jest wystąpienie przynajmniej trzech z opisanych

powyżej cech. Staranna ocena za pomocą technik laboratoryjnych (EEG, potencjały

wywołane z pnia mózgu, techniki obrazowe mózgu, okulonystagmografia) mogą dostar-

czyć obiektywnych dowodów dysfunkcji mózgu, lecz wyniki tych badań często są

negatywne. Skargi nie zawsze wiążą się z dążeniem do uzyskania rekompensaty.

Obejmuje:

zespół po stłuczeniu mózgu (encefalopatia)

pourazowy zespół mózgowy, niepsychotyczny

F07.8 Inne organiczne zaburzenia osobowości i zachowania spowodowane

chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu

Choroba, uszkodzenie i dysfunkcja mózgu mogą powodować wiele zaburzeń procesów

poznawczych, emocjonalnych, osobowości i zachowania, z których nie wszystkie mogą

być zaklasyfikowane w poprzednich kategoriach. Ponieważ jednak pozycja nozologiczna

próbnie tworzonych w tym zakresie zespołów nie jest pewna, powinny być one kodowane

jako "inne". Jeśli jest to niezbędne, można dodać piąty znak, w celu oznaczenia takich

szczególnych sytuacji, jak poniższe.

Organiczne zaburzenia afektywne związane z prawą półkulą

(zaburzenia wyrażania

lub rozumienia emocji u osób z uszkodzeniem prawej półkuli) - chociaż pacjent przy

powierzchownej ocenie wydaje się depresyjny, nie mamy tu do czynienia z depresją,

bowiem zaburzenie jest przejawem ograniczenia wyrażania emocji.

Koduje się tu także:
a/ wszelkie inne (niż wymienione w F07.0-F07.2) określone, lecz tylko "próbne"

zespoły zmian osobowości i zachowania spowodowane chorobą mózgu, uszkodzeniem
łub dysfunkcją;

b/ stany z łagodnym osłabieniem funkcji poznawczych, nie osiągającym rozmiarów

otępienia występującego w takich postępujących zaburzeniach, jak: choroba Alzheimera,
choroba Parkinsona itp. Rozpoznanie należy zmienić, gdy już spełnione będą kryteria
otępienia.

Nie obejmuje:

majaczenie (F05.-)

F07.9 Nie określone organiczne zaburzenia osobowości i zachowania

spowodowane chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu

Obejmuje:

zespół psychoorganiczny

F09 Nie określone zaburzenia psychiczne, organiczne lub objawowe

Kategorii tej należy używać tylko do odnotowania zaburzeń psychicznych o niezna-

nej etiologii organicznej

Obejmuje:

psychoza organiczna BNO

psychoza objawowa BNO

Nie obejmuje:

psychoza BNO (F29)

F10-F19 Zaburzenia spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych

F10-F19

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane
używaniem substancji psychoaktywnych

Przegląd działu:

F10.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

używaniem alkoholu

Fil.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

używaniem opiatów

F12.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

używaniem kanabinoli

F13.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

używaniem leków uspokajających i nasennych

F14.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

używaniem kokainy

F15.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

używaniem innych substancji stymulujących, w tym kofeiny

F16.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

używaniem substancji halucynogennych

F17.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane paleniem

tytoniu

F18.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

używaniem lotnych rozpuszczalników

F19.- Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane

używaniem kilku substancji lub używaniem innych substancji
psychoaktywnych

Do opisu stanów klinicznych mogą być używane następujące kody cztero- i pięcio-

znakowe:

Flx.O Ostre zatrucie

.00 niepo wikłane
.01 z urazem lub innych uszkodzeniem ciała

.02 z innymi powikłaniami medycznymi
.03 z majaczeniem

.04 z zaburzeniami spostrzegania
.05 ze śpiączką

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

6 9

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Lista kategorii

.06 z drgawkami

.07 zatrucie (upicie) patologiczne

Flx.l Używanie szkodliwe

Flx.2 Zespół uzależnienia

.20 aktualnie utrzymywanie abstynencji
.21 aktualnie utrzymywanie abstynencji, ale w środowisku ochraniającym
.22 aktualnie w nadzorowanym klinicznie programie podtrzymującym lub

substytucyjnym (uzależnienie kontrolowane)

.23 aktualnie utrzymywanie abstynencji, ale w związku z terapią lekami

awersyjnymi lub blokującymi działanie substancji psychoaktywnych

.24 aktualnie używanie substancji psychoaktywnych (aktywne uzależnienie)
.25 używanie ciągłe
.26 używanie okresowe (dipsomania)

Flx.3 Zespół abstynencyjny

.30 niepowikłany
.31 z drgawkami

FI x.4 Zespół abstynencyjny z majaczeniem

.41 bez drgawek
.42 z drgawkami

Flx.5 Zaburzenia psychotyczne

.50 podobne do schizofrenii
.51 głównie urojeniowe
.52 głównie omamowe
. 5 3 głównie wielopostaciowe
.54 głównie z objawami depresyjnymi
.55 głównie z objawami maniakalnymi

.56 mieszane

Flx.6 Zespół amnestyczny

Flx.7 Rezydualne i późno ujawniające się zaburzenia psychotyczne

.70 powracanie przebytych doznań psychotycznych (flashbacks)
.71 zaburzenia osobowości i zaburzenia zachowania
.72 rezydualne zaburzenia afektywne
.73 otępienie
.74 inne utrzymujące się zaburzenia procesów poznawczych
.75 psychozy o późnym początku

F1 x. 8 Inne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Flx.9 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania nieokreślone

Wprowadzenie

Dział dotyczy szerokiego spektrum zaburzeń, które różnią się ciężkością (od niepowikła-
nych zatruć i używania szkodliwego do zaburzeń psychotycznych i otępienia), lecz
wszystkie spowodowane są przyjmowaniem jednej lub więcej substancji psychoaktyw-
nych (które mogą, lecz nie muszą być przepisywane przez lekarzy).

Rodzaj substancji psychoaktywnej jest zaznaczony za pomocą cyfr drugiej i trzeciej

(tj. pierwszych dwóch cyfr po literze F), a czwarta i piąta cyfra dotyczy stanu psychicz-
nego. Dla oszczędności miejsca, wszystkie substancje psychoaktywne są wymienione

najpierw, a potem następują oznaczenia czterocyfrowe. Należy je stosować, o ile zachodzi
taka potrzeba, dla każdej substancji psychoaktywnej oddzielnie, ale pamiętając, że nie
wszystkie oznaczenia są przydatne do kodowania wszystkich substancji.

Wskazówki diagnostyczne

Identyfikacja używanej substancji psychoaktywnej może opierać się na informacjach
z wywiadu od pacjenta, danych obiektywnych (wyniki analiz próbek moczu, krwi itp.)
albo na innych przesłankach (posiadanie przez pacjenta substancji psychoaktywnych,
charakterystyczne objawy kliniczne albo dane z wywiadu od osób trzecich). Zalecane jest
rozpoznawanie zawsze na podstawie więcej niż jednego z powyższych źródeł.

Wyniki analiz laboratoryjnych dostarczają najpewniejszych informacji o aktualnym

lub niedawnym przyjęciu substancji psychoaktywnej, chociaż mają ograniczone znacze-
nie w odniesieniu do jej używania w przeszłości i rozmiarów aktualnego stosowania.

Wiele osób przyjmujących substancje psychoaktywne używa więcej niż jednej

substancji, ale w rozpoznaniu, o ile jest to możliwe, należy uwzględniać substancję (grupę
substancji) podstawową. Zazwyczaj jest to substancja lub typ substancji powodującej
aktualne zaburzenie. W przypadku wątpliwości należy stosować oznaczenie kodowe
substancji lub typu substancji najczęściej przyjmowanej w sposób ciągły lub codzienny.

Tylko w przypadkach, gdy substancje były przyjmowane w sposób chaotyczny i bez

zwracania uwagi na ich rodzaj oraz gdy działanie kilku substancji było trudne do
oddzielenia, należy stosować kod FI9.- (zaburzenia spowodowane używaniem kilku
substancji).

Nadużywanie innych substancji niż psychoaktywne, takich jak leki przeczyszczające

albo aspiryna, należy oznaczać kodem F55 (nadużywanie substancji nieuzależniających)
z użyciem czwartej cyfry oznaczającej rodzaj substancji.

Przypadki, w których zaburzenia psychiczne (szczególnie majaczenie w wieku

podeszłym) są spowodowane z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych, ale bez
występowania jednego z zaburzeń opisanych w tym rozdziale (np. bez przyjmowania
szkodliwego lub uzależnienia) należy oznaczać kodem Fłx.3 albo Flx.4.

Działania alkoholu można dodatkowo oznaczyć za pomocą kodów z rozdziału XX

ICD-10: Y90.- (działanie alkoholu stwierdzone za pomocą oznaczenia tej substancji) albo
Y91.- (działanie alkoholu stwierdzone na podstawie głębokości zatrucia).

Flx.O Ostre zatrucie
Przemijający stan, powstały po wypiciu alkoholu lub przyjęciu innej substancji psycho-
aktywnej, powodujący zaburzenia świadomości, procesów poznawczych, spostrzegania,
afektu lub zachowania albo innych funkcji lub reakcji psychofizjologicznych.

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

7 1

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Powinno to być główne rozpoznanie tylko w sytuacjach, kiedy intoksykacja dotyczy-

ła osób bez przewlekle utrzymujących się problemów alkoholowych lub związanych
z substancjami psychoaktywnymi. Jeśli stwierdza się takie problemy, należy rozpoznać
przyjmowanie szkodliwe (Flx.l), zespół uzależnienia (Fl.x.2), albo zaburzenie psycho-
tyczne (Fl.x.5).

Wskazówki diagnostyczne

Ostre zatrucie jest zwykle ściśle związane z wielkością dawki (patrz ICD-10, Rozdział
XX). Wyjątki od tej zasady mogą występować u osób z niektórymi stanami organicznymi
(np. z niewydolnością nerek lub wątroby), u których nawet małe dawki substancji mogą
powodować nieproporcjonalnie ciężkie zatrucia. Należy również brać pod uwagę rozha-
mowanie związane z uwarunkowaniami środowiskowymi (np. niekontrolowane zacho-
wania na przyjęciach lub w czasie zabaw karnawałowych). Ostre zatrucie jest zjawiskiem
przemijającym. Intensywność zatrucia zmniejsza się z czasem i przemija, jeśli przyjmo-
wanie substancji nie jest ponawiane. Powrót do zdrowia jest całkowity, o ile nie dochodzi
do uszkodzenia tkanek lub innych powikłań.

Objawy zatrucia nie zawsze przypominają podstawowe działanie substancji. Na

przykład leki o działaniu tłumiącym (depresyjnym) mogą powodować podniecenie
i wzmożoną aktywność, a leki o działaniu stymulującym mogą prowadzić do społecznego
wycofania się i zachowań introwertywnych. Działanie takich substancji jak kanabis lub
substancje halucynogenne może być trudne do przewidzenia. Co więcej, wiele substancji
może powodować różne skutki w zależności od wielkości dawki. Np. alkohol w małych
dawkach może wywoływać efekt stymulujący, w miarę zwiększania dawki - podniecenie
i agresywność, a w bardzo wysokich dawkach - działanie silnie sedatywne.

Obejmuje:

upicie w przebiegu alkoholizmu

przykre doznania psychiczne spowodowane przyjmowaniem

substancji halucynogennych (ang. "bad trips")

inne upicie

Rozpoznanie różnicowe.

Należy uwzględnić urazy głowy i hipoglikemię. Rozważyć

trzeba również możliwość zatrucia innymi substancjami lub zatrucia mieszanego.

Do określenia powikłań związanych z ostrym zatruciem stosuje się następujące kody

pięcioznakowe.

Flx.00 Niepowikłane

Objawy o różnym nasileniu, zazwyczaj zależne od wielkości dawki,
w szczególności dużych dawek.

Flx.01 Z urazem lub innym uszkodzeniem ciała
Flx.02 Z innymi powikłaniami medycznymi

Takie powikłania, jak: krwawe wymioty, zachłyśnięcie wymiocinami

Flx.03 Z majaczeniem
Flx.04 Z zaburzeniami spostrzegania
Flx.05 Ze śpiączką
Flx.06 Z drgawkami

F10-F19 Zaburzenia spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych

FI x.07 Zatrucie (upicie) patologiczne

Dotyczy tylko alkoholu. Natychmiast po wypiciu dawki alkoholu, która
u większości osób nie powoduje upicia, nagłe pojawienie się agresji
i często gwałtownego zachowania się, nietypowego dla danej osoby,
gdy jest trzeźwa.

F l x . l Używanie szkodliwe
Sposób przyjmowania substancji psychoaktywnych, który powoduje szkody zdrowotne.
Mogą to być szkody somatyczne (np. zapalenie wątroby u osób wstrzykujących sobie
substancje) albo psychiczne (np. epizody zaburzeń depresyjnych wtórne do intensywnego
picia alkoholu).

Wskazówki diagnostyczne

Rozpoznanie wymaga stwierdzenia, że aktualna szkoda została spowodowana używaniem
substancji psychoaktywnej.

Szkodliwe przyjmowanie substancji bywa często przedmiotem krytyki ze strony

otoczenia i często wiąże się z różnego rodzaju ujemnymi skutkami społecznymi. Fakt, że
wzorzec przyjmowania substancji albo sama substancja spotykają się z dezaprobatą
innych osób lub środowiska kulturowego, albo może prowadzić do negatywnych na-
stępstw społecznych, jak aresztowanie lub spory małżeńskie, sam w sobie nie jest

wystarczający do rozpoznania przyjmowania szkodliwego.

Ostre zatrucie (patrz Flx.O), albo "przepicie" nie jest wystarczające do rozpoznania

szkody zdrowotnej i oznaczenia kodem "używanie szkodliwe".

Rozpoznania "szkodliwe używanie" nie należy stosować w przypadku stwierdzenia

uzależnienia (Flx.2), zaburzeń psychotycznych (Flx.5) albo innych specyficznych zabu-
rzeń związanych z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych lub piciem alkoholu.

Flx.2 Zespół uzależnienia
Kompleks zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych, wśród których przyj-
mowanie substancji lub grupy substancji dominuje nad innymi zachowaniami, które miały
poprzednio dla pacjenta większą wartość. Głównym objawem zespołu uzależnienia jest
pragnienie (często silne, czasami przemożne) przyjmowania substancji psychoaktywnej
(która może być lub nie - środkiem stosowanym w medycynie), alkoholu lub tytoniu.

Przyjęcie substancji nawet po bardzo długim okresie abstynencji może wyzwalać zjawisko
gwałtownego nawrotu innych objawów zespołu, znacznie szybciej niż pojawienie się
uzależnienia u osób poprzednio nieuzależnionych.

Wskazówki diagnostyczne

Na ostateczne rozpoznanie uzależnienia pozwala identyfikacja trzech lub więcej

następujących cech lub objawów występujących łącznie przez pewien okres czasu w ciągu
ostatniego roku:

a1 silne pragnienia przyjmowania substancji albo poczucie przymusu jej przyjmowania;

b/ trudności kontrolowania zachowania związanego z przyjmowaniem substancji,

jego rozpoczęcia, zakończenia lub ilości;

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

7 3

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

c/ fizjologiczne objawy stanu odstawienia (patrz Flx.3 i Flx.4), występujące po

przerwaniu lub zmniejszeniu ilości przyjmowanej substancji, w postaci charakterystycz-
nego dla danej substancji zespołu abstynencyjnego, albo używanie tej samej lub podobnie
działającej substancji, w celu zmniejszenia nasilenia bądź uniknięcia objawów abstynen-
cyjny ch;

d/ stwierdzenie tolerancji, mianowicie w celu wywołania skutków powodowanych

poprzednio przez dawki mniejsze, potrzebne są dawki coraz większe (typowym przykła-
dem są osoby uzależnione od alkoholu lub opiatów, przyjmujące dobowe dawki, które
u osoby bez zwiększonej tolerancji mogą być przyczyną zatrucia albo śmierci);

e/ z powodu przyjmowania substancji psychoaktywnych - narastające zaniedbywanie

alternatywnych źródeł przyjemności lub zainteresowań, zwiększona ilość czasu poświę-
conego na zdobywanie lub przyjmowanie substancji, albo na odwracanie następstw jej
działania;

f/przyjmowanie substancji, mimo wyraźnych dowodów takich jawnie szkodliwych

następstw, jak: uszkodzenie wątroby na skutek intensywnego picia, stany obniżonego
nastroju w wyniku okresów intensywnego przyjmowania substancji albo polekowe upo-
śledzenie funkcji poznawczych; należy dążyć do ustalenia, czy osoba przyjmująca sub-
stancję była łub mogła być świadoma rodzaju i rozmiarów szkód.

Jako charakterystyczna cecha uzależnienia bywa również opisywany zawężony

repertuar wzorców przyjmowania substancji (np. tendencja do picia alkoholowych drin-
ków w ten sam sposób w dni powszednie i wolne od pracy, bez względu na społeczne
ograniczenia dotyczące picia alkoholu).

Nieodzowną cechą zespołu uzależnienia jest zarówno przyjmowanie substancji psy-

choaktywnych, jak i pożądanie konkretnej substancji; subiektywne poczucie przymusu
przyjmowania substancji jest szczególnie częste w czasie próby zaprzestania lub kontro-
lowania jej przyjmowania. Cechy te wyłączają np. pacjentów chirurgicznych, którym
podawano opiaty w celu zmniejszenia bólu, a u których po zaprzestaniu podawania
opiatów mogą wystąpić objawy zespołu abstynencyjnego, jednak pacjenci ci nie domagają
się kontynuowania podawania wymienionej grupy leków.

Zespół uzależnienia może dotyczyć określonej substancji (np. tytoniu lub diazepa-

mu), grupy substancji (np. leków opiatowych) albo szerokiego zakresu różnych substancji
(np. są osoby odczuwające przymus przyjmowania regularnie jakiejkolwiek substancji
psychoaktywnej, jeśli tylko jest dostępna oraz przejawiające niepokój, podniecenie i/lub
fizyczne objawy abstynencyjne w czasie abstynencji).

Obejmuje:

przewlekły alkoholizm

dipsomania
uzależnienie lekowe

W rozpoznaniu uzależnienia można podać bliższe dane posługując się następującymi

kodami pięcioznakowymi.

F1 x. 20 Aktualnie utrzymywani e abstynencj i
Flx.21 Aktualnie utrzymywanie abstynencji, ale w środowisku chroniącym

(np. szpital, społeczność terapeutyczna, więzienie itp.)

F10-F19 Zaburzenia spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych

Flx.22 Aktualnie w nadzorowanym klinicznie programie podtrzymującym lub

substytucyjnym (uzależnienie kontrolowane)
(np. programy metadonowe, nikotynowe gumy do żucia, plastry
nikotynowe)

Flx.23 Aktualne utrzymywanie abstynencji, ale w czasie leczenia lekami

awersyjnymi lub blokującymi receptory
(np. nałtrekson lub disulfiram)

Flx.24 W trakcie przyjmowania substancji (uzależnienie aktywne)
Flx.25 Używanie ciągłe
Flx.26 Używanie okresowe (dipsomania)

Flx.3 Zespół abstynencyjny
Grupa objawów o różnej konfiguracji i nasileniu występujących po całkowitym lub
częściowym wycofaniu substancji używanej w sposób powtarzany, zwykle długotrwały
i/lub w wysokich dawkach. Początek i przebieg zespołu abstynencyjnego jest ograniczony
w czasie i związany z rodzajem substancji oraz dawką przyjętą bezpośrednio przed
rozpoczęciem abstynencji. Zespół abstynencyjny może być powikłany drgawkami.

Wskazówki diagnostyczne

Zespół abstynencyjny jest jednym z przejawów zespołu uzależnienia (patrz FI x.2) i należy
również rozważyć to ostatnie rozpoznanie.

Zespół abstynencyjny należy kodować jako rozpoznanie główne, jeśli był przyczyną

skierowania do leczenia i jest wystarczająco ciężki, by sam przez się był problemem
wymagającym pomocy medycznej.

Objawy fizykalne zależą w znacznym stopniu od przyjmowanej substancji. Zaburze-

nia psychiczne (np. lęk, depresja i zaburzenia snu) są również częste. W typowych
sytuacjach pacjent relacjonuje, iż objawy odstawienia ustępują po przyjęciu używanej
substancji.

Trzeba uwzględnić, że objawy abstynencyjne mogą być wywoływane przez wyuczo-

ne bodźce warunkowe, nawet bez przyjmowania substancji w okresie bezpośrednio
poprzedzającym. W takich przypadkach, rozpoznanie zespołu abstynencyjnego należy
ustalać, gdy objawy są znacznie nasilone.

Rozpoznanie różnicowe.

Wiele objawów zespołu abstynencyjnego może występo-

wać w innych zaburzeniach psychicznych np. stanach lękowych i zaburzeniach depresyj-
nych. Zwykłego "przepicia" albo drżenia związanego z innymi czynnikami nie należy
mylić z objawami zespołu abstynencyjnego.

W rozpoznaniu stanu abstynencyjnego można podać bliższe dane posługując się

następującymi kodami pięcioznakowymi.

Flx.30 Niepowikłane
Flx.31 Z drgawkami

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

7 5

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F10-F19 Zaburzenia spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych

Flx.4 Zespół abstynencyjny z majaczeniem
Stan, w którym zespół abstynencyjny (patrz: FI x.33) jest powikłany majaczeniem (patrz:
kryteria dla F05.-).

Kodem tym należy oznaczać majaczenie alkoholowe. Jest ono krótkotrwałym, ale

niekiedy zagrażającym życiu stanem zaburzeń świadomości pochodzenia toksycznego,
któremu towarzyszą zaburzenia somatyczne. Majaczenie alkoholowe jest zazwyczaj
skutkiem całkowitego zaprzestania albo zmniejszenia ilości wypijanego alkoholu u osób
z ciężkim uzależnieniem i długim okresem picia. Początek zwykle po odstawieniu
alkoholu. W niektórych sytuacjach majaczenie występuje w czasie intensywnego picia
i w takim przypadku należy również stosować powyższy kod.

Typowe objawy zwiastunowe obejmują: bezsenność, drżenia i strach. Początek

majaczenia może być poprzedzony drgawkami abstynencyjnymi. Klasyczna triada obja-
wów obejmuje: przymglenie świadomości, żywe omamy i iluzje z zakresu różnych
zmysłów oraz wyraźne drżenia. Zwykle występują także: urojenia, podniecenie, bezsen-
ność lub odwrócenie rytmu snu i czuwania oraz wzmożona aktywność układu autonomi-
cznego.

Nie obejmuje:

majaczenie nie spowodowane alkoholem lub lekami (F05.-)

W rozpoznaniu stanu abstynencyjnego z majaczeniem można uwzględnić następu-

jące kody pięcioznakowe.

Flx.40 Bez drgawek
Flx.41 Z drgawkami

Flx.5 Zaburzenia psychotyczne
Grupa objawów psychotycznych występujących w czasie przyjmowania substancji psy-
choaktywnych lub wkrótce po tym, obejmuje: żywe omamy (zazwyczaj słuchowe, ale
często dotyczą więcej niż jednego ze zmysłów), nieprawidłowe utożsamianie osób,
urojenia i/lub nastawienia odnoszące (często paranoidalne lub prześladowcze), zaburzenia
psychomotoryczne (pobudzenie lub osłupienie) i zaburzenia afektu, który może się wahać

od intensywnego strachu do ekstazy. Świadomość jest zazwyczaj niezaburzona, choć
czasami może występować różnego stopnia przymglenie świadomości (nie osiąga pozio-
mu splątania). Zaburzenia najczęściej ustępują, przynajmniej częściowo, w ciągu miesią-
ca, a całkowicie - w okresie do 6 miesięcy.

Wskazówki diagnostyczne

Należy tu zaliczać zaburzenia psychotyczne występujące natychmiast po przyjęciu

substancji psychoaktywnej (zwykle do 48 godz .), o ile nie są przejawem stanu abstynen-
cyjnego z majaczeniem (patrz Flx.4) albo psychoz o późnym początku. Zaburzenia
psychotyczne o późnym początku (po ponad 2 tygodniach od przyjęcia substancji) należy
kodować jako Flx.75

Zaburzenia psychotyczne spowodowane substancjami psychoaktywnymi mogą mieć

różnorodny obraz psychopatologiczny. Te różnice wiążą się z rodzajem przyjmowanej
substancji i osobowością pacjenta. Zaburzenia psychotyczne spowodowane lekami sty-
mulującymi, jak kokaina i amfetaminy, są zazwyczaj ściśle związane z wysokością dawki
i/lub długotrwałym jej stosowaniem.

Jeżeli przyjmowane są substancje o cechach pierwotnie halucynogennych (np. lizer-

gid /LSD/, meskalina, duże dawki kanabis), rozpoznania zaburzeń psychotycznych nie
należy ustalać jedynie na podstawie obecności zaburzeń spostrzegania lub doznań oma-
mowych. W takich sytuacjach, jak również w stanach splątania świadomości, należy
rozważyć możliwość ostrego zatrucia (Flx.O).

W rozpoznawaniu zaburzeń psychotycznych spowodowanych przyjmowaniem sub-

stancji należy zachować dużą ostrożność w związku z możliwością błędnego rozpoznania
poważniejszej choroby (np. schizofrenii). Wiele takich stanów trwa krótko, jeśli przyjmo-
wanie substancji nie jest kontynuowane (jak w przypadku psychoz amfetaminowych
i kokainowych). Fałszywe rozpoznanie może w takich przypadkach mieć przykre i ko-
sztowne następstwa tak dla pacjenta, jak i dla placówki zdrowotnej.

Obejmuje:

halucynoza alkoholowa

zazdrość alkoholowa

paranoja alkoholowa
alkoholowa psychoza BNO

Rozpoznanie różnicowe.

Należy rozważyć możliwość innych zaburzeń psychicznych

zaostrzonych lub wyzwolonych przez substancje psychoaktywne, jak np.: schizofrenia
(F20.-), zaburzenia afektywne (F30-F39); osobowość paranoiczna lub schizoidalna
(F60.0, F60.1). W takich przypadkach rozpoznawanie zaburzeń psychotycznych spowo-
dowanych przyjmowaniem substancji psychoaktywnych może być niewłaściwe.

W rozpoznaniu zaburzeń psychotycznych można uwzględnić bliższe dane posługując

się następującymi kodami pięcioznakowymi.

Flx.50 Podobne do schizofrenii
Flx.5ł Głównie urojeniowe
Flx.52 Głównie omamowe

(włącznie z halucynozą alkoholową)

Flx.53 Głównie wielopostaciowe
Flx.54 Głównie z objawami depresyjnymi
Flx.55 Głównie z objawami maniakalnymi
Flx.56 Mieszane

Flx.6 Zespół amnestyczny
Zespół objawów związanych z przewlekłymi znacznymi zaburzeniami pamięci świeżej.
Pamięć wydarzeń dawnych jest czasem upośledzona, podczas gdy przypominanie natych-
miastowe jest zachowane. Zaburzenia poczucia czasu i kolejności wydarzeń są zwykle
wyraźne, podobnie jak trudności w zapamiętywaniu nowego materiału. Mogą występo-
wać konfabulacje, ale nie zawsze. Inne funkcje poznawcze są zwykle stosunkowo dobrze
zachowane, a defekty pamięci - nieproporcjonalnie duże w stosunku do innych zaburzeń.

Wskazówki diagnostyczne

Zespół amnestyczny spowodowany przez picie alkoholu lub przyjmowanie innych sub-

stancji psychoaktywnych powinien spełniać ogólne kryteria organicznego zespołu amne-
stycznego (patrz F04). Podstawowe wymagania dla rozpoznania tego zespołu:

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

7 7

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

a/ zaburzenia pamięci w postaci zaburzeń pamięci świeżej (uczenie się nowego

materiału); zaburzenie poczucia czasu (nieuporządkowanie chronologii wydarzeń, "zbit-
ki" powtarzających się wydarzeń w jedno itp.);

b/ zachowana zdolność do natychmiastowego odtwarzania, brak zaburzeń świado-

mości i globalnych zaburzeń procesów poznawczych;

c/ potwierdzone przewlekłe (szczególnie w dużych dawkach) picie alkoholu lub

przyjmowanie substancji psychoaktywnych.

Mogą też występować zmiany osobowości, często z apatią i brakiem inicjatywy oraz

tendencją do zaniedbywania siebie, ale objawy te nie są niezbędne do rozpoznania.

Chociaż konfabulacje mogą być znacznie nasilone, nie należy ich traktować jako

elementu niezbędnego do rozpoznania.

Obejmuje:

psychoza lub zespół Korsakowa spowodowane alkoholem, albo inną

substancją psychoaktywną

Rozpoznanie różnicowe.

Należy rozważyć: organiczny zespół amnestyczny (niealko-

holowy) (patrz F04), inne zespoły organiczne obejmujące znaczne upośledzenie pamięci

(np. otępienie lub majaczenie) (F00-F03; F05.-), zaburzenia depresyjne (F31-F33).

Flx.7 Zaburzenia psychotyczne rezydualne i późno ujawniające się
Zaburzenia, w których spowodowane alkoholem lub substancjami psychoaktywnymi

zmiany w zakresie procesów poznawczych, afektu, osobowości lub zachowania utrzymu-

ją się dłużej niż trwa okres bezpośredniego działania tych substancji.

Wskazówki diagnostyczne
Początek zaburzeń powinien być bezpośrednio związany z piciem alkoholu lub przyjmo-
waniem substancji psychoaktywnych. Przypadki, w których początek zaburzeń występuje
później niż epizod(y) przyjmowania substancji mogą być tutaj zaliczane tylko w przypad-
ku wyraźnego i pewnego potwierdzenia związku między tym stanem a rezydualnym
efektem substancji. Zaburzenia powinny być zmianą lub wyraźnym wyolbrzymieniem
cech w stosunku do wyjściowego, prawidłowego stanu funkcjonowania.

Zaburzenie powinno utrzymywać się dłużej niż trwa bezpośredni wpływ substancji

psychoaktywnej (patrz Flx.O, ostre zatrucie). Otępienie alkoholowe lub spowodowane

substancjami psychoaktywnymi nie zawsze jest nieodwracalne. Po długim okresie całko-
witej abstynencji, funkcje intelektualne i pamięciowe mogą ulec poprawie.

Powyższe zaburzenia należy wnikliwie różnicować z zespołami abstynencyjnymi

(patrz FIx.3 i Flx.4). Trzeba pamiętać, że w zależności od różnych warunków i od rodzaju
substancji objawy abstynencyjne mogą występować przez okres wielu dni i tygodni po
zaprzestaniu przyjmowania substancji.

Długo utrzymujące się zaburzenia spowodowane przyjmowaniem substancji psycho-

aktywnych i spełniające kryteria zaburzeń psychotycznych nie powinny być włączane do
tej kategorii (należy rozpoznawać Flx.5, zaburzenia psychotyczne). Stany z przewlekły-
mi, zejściowymi zespołami Korsakowa należy oznaczać kodem Flx.6.

Rozpoznanie różnicowe.

Należy uwzględnić zaburzenia psychiczne występujące

wcześniej a maskowane przez przyjmowanie substancji psychoaktywnych i wysuwające
się na pierwszy plan, gdy mija działanie tych substancji (np. lęk fobiczny, zaburzenia

F10-F19 Zaburzenia spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych

depresyjne, schizofrenia, zaburzenie typu schizofrenii /schizotypowe/). W przypadkach
zaburzeń typu "flashbacks", w diagnostyce różnicowej należy uwzględnić ostre i prze-
mijające zaburzenia psychotyczne (F23.-). Należy także brać pod uwagę zmiany organi-
czne oraz lekkie i umiarkowane upośledzenie umysłowe (F70-F71), które mogą
współwystępować z przyjmowaniem substancji psychoaktywnych.

Ta kategoria diagnostyczna może być jeszcze podzielona za pomocą następujących

kodów pięcioznakowych.

Flx.70 Powracanie przebytych doznań psychotycznych (mg. flashbacks)

Od zaburzeń psychotycznych częściowo różnią się epizodycznym
przebiegiem, często bardzo krótkim okresem występowania (sekundy lub
minuty). Są kopią (czasami dokładną) poprzednich doznań związanych
z substancją psychoaktywną.

Flx.71 Zaburzenia osobowości i zachowania

Spełnione kryteria zaburzeń osobowości uwarunkowanych organicznie
F07.0).

Flx.72 Rezydualne zaburzenia afektywne

Spełnione kryteria zaburzeń nastroju uwarunkowanych organicznie
(F06.3).

Flx.73 Otępienie

Spełnione kryteria otępienia opisane we wprowadzeniu do F00-F09.

Flx.74 Inne przewlekłe zaburzenia procesów poznawczych

Kategoria dla zaburzeń z przewlekłym upośledzeniem funkcji
poznawczych, które nie spełniają kryteriów zespołu amnestycznego
spowodowanego przyjmowaniem substancji psychoaktywnych (Flx.6)
lub otępienia (FI x.73).

Flx.75 Zaburzenia psychotyczne o późnym początku

Flx.8 Inne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania
Kodem tym należy oznaczać wszystkie inne zaburzenia, w których stwierdzono, że
substancja psychoaktywna bezpośrednio wpływa na ich wystąpienie, które jednak nie
spełniają kryteriów żadnego z wymienionych wyżej zaburzeń.

Flx.9 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania, nie określone

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

7 9

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F20-F29 Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe

F20-F29

Schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe)
i urojeniowe

Przegląd działu:

F20 Schizofrenia

F20.0 Schizofrenia paranoidalna
F20.1 Schizofrenia hebefreniczna
F20.2 Schizofrenia katatoniczna
F20.3 Schizofrenia niezróżnicowana
F20.4 Depresja poschizofreniczna
F20.5 Schizofrenia rezydualna
F20.6 Schizofrenia prosta
F20.8 Schizofrenia innego rodzaju
F20.9 Schizofrenia, nie określona

Piątego znaku można użyć do sklasyfikowania przebiegu:

F20.x0 Ciągły
F20.x 1 Epizodyczny z postępuj ącym deficytem
F20.x2 Epizodyczny ze stabilnym deficytem
F20.x3 Epizodyczny remi tuj ący
F20.x4 Niepełna remisja
F20.x5 Pełna remisja
F20.x8 Inny
F20.x9 Okres obserwacji krótszy niż jeden rok

F21 Zaburzenie typu schizofrenii (schizotypowe)

F22 Uporczywe (utrwalone)

zaburzenia urojeniowe

F22.0 Zaburzenie urojeniowe
F22.8 Inne uporczywe (utrwalone) zaburzenia urojeniowe
F22.9 Uporczywe (utrwalone) zaburzenie urojeniowe, nie określone

F23 Ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne

F23.0 Ostre wielopostaciowe zaburzenie psychotyczne bez objawów schizofrenii
F23.1 Ostre wielopostaciowe zaburzenie psychotyczne z objawami schizofrenii
F23.2 Ostre zaburzenie psychotyczne podobne do schizofrenii

F23.3 Inne ostre zaburzenie psychotyczne z przewagą urojeń
F23.8 Inne ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne
F23.9 Ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne, nie określone

Piątego znaku można użyć do zaznaczenia obecności lub nieobecności towarzyszą-

cego ostrego stresu.

F23.x0 Bez towarzyszącego ostrego stresu
F23.x 1 Z towarzyszącym ostrym stresem

F24 Indukowane zaburzenie urojeniowe

F25 Zaburzenia schizoafektywne

F28 Inne nieorganiczne zaburzenia psychotyczne

F29 Nie określona psychoza nieorganiczna

ang. schizotypal disorder - bardziej poprawne językowo i merytorycznie tłumaczenie brzmi

tłumaczeniach na język niemiecki, francuski (przyp. tłum.).

w oryginale ang. persistent. W źródłowym tłumaczeniu użyto przymiotnika "uporczywy". Wydaje

się, że kliniczną treść oryginału lepiej odzwierciedla określenie "utrwalony" (długotrwały, przewlekający
się), które w dalszym tekście konsekwentnie umieszczono obok, w nawiasach (przyp. red.)

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

8 1

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Lista kategorii

Wprowadzenie

Najczęstszym i najważniejszym zaburzeniem tej grupy jest schizofrenia. Zaburzenia
schizotypowe (typu schizofrenii) mają wiele cech charakterystycznych dla zaburzeń
schizofrenicznych i prawdopodobnie są im genetycznie pokrewne, lecz ponieważ nie
występują w nich, jak w samej schizofrenii, omamy, urojenia ani poważne zmiany
zachowania, zaburzenia te nie zawsze stają się przedmiotem zainteresowania medyczne-
go. Zaburzenia urojeniowe prawdopodobnie w większości nie są spokrewnione ze schi-
zofrenią, chociaż mogą być klinicznie trudne do odróżnienia, szczególnie we wczesnych
stadiach. Tworzą one heterogeniczny i mało poznany zbiór zaburzeń, który można dla
wygody podzielić, stosownie do ich typowego czasu trwania, na grupę zaburzeń uroje-

niowych utrwalonych (uporczywych) oraz na większą grupę ostrych i przemijających

zaburzeń psychotycznych. Te ostatnie wydają się szczególnie częste w krajach rozwija-

jących się. Wyliczone tu ich podziały wewnętrzne należy traktować jako tymczasowe.

Zaburzenia schizoafektywne, pomimo ich kontrowersyjnej natury, pozostawiono w tej
części.

F20 Schizofrenia

Zaburzenia schizofreniczne cechują się, najogólniej mówiąc, podstawowymi i charaktery-
stycznymi zaburzeniami myślenia i spostrzegania oraz niedostosowanym i spłyconym

afektem. Jasna świadomość i sprawność intelektu są zwykle zachowane, choć z czasem
mogą powstawać pewne deficyty poznawcze. Zmiany obejmują większość najbardziej
podstawowych czynności, które pozwalają normalnej osobie na odczuwanie swej indy-
widualności, odrębności i zdolności kierowania sobą. Najbardziej intymne myśli, uczucia
i działania są często odczuwane jako znane innym lub odsłonięte przed nimi, przy czym
możliwy jest tu rozwój wyjaśniających urojeń, wskazujących na działanie naturalnych lub
nadnaturalnych sił wpływających na myśli i działania dotkniętej osoby za pomocą
sposobów, które są często dziwaczne. Osoba może traktować siebie jako ośrodek wszy-
stkiego, co się dzieje. Pospolite są omamy, w szczególności słuchowe, a ich treść może
zawierać komentarz do zachowania i myśli pacjenta. Spostrzeganie jest też często
zmienione w inny sposób: barwy i dźwięki mogą być spostrzegane jako nadmiernie żywe

i o zmienionej jakości, a nieistotne właściwości zwykłych rzeczy mogą wydawać się
ważniejsze niż cały przedmiot czy sytuacja. Na początku pospolita jest też bezradność,
często prowadząca do przekonania, że codzienne sytuacje mają specjalne, zwykle zagra-
żające znaczenie, skierowane wyłącznie do danej osoby. W charakterystycznych dla
schizofrenii zaburzeniach myślenia, peryferyjne i nieistotne cechy całego pojęcia, hamo-

wane w prawidłowo ukierunkowanej aktywności psychicznej, wysuwają się na pierwszy
plan i zastępują miejsce tych, które są istotne i odpowiednie do sytuacji. Tym samym

blunted

(ang. ) - przymiotnik ten w kontekście charakterystycznych dla schizofrenii zaburzeń afektu

tłumaczono konsekwentnie jako "spłycony", rezygnując z odpowiedników bardziej tradycyjnych, lecz
obciążonych specyficzną, mniej opisującą, a bardziej oceniającą konotacją emocjonalną (stępiały, blady)
(przyp. tłum.).

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl 43

F20-F29 Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe

myślenie staje się puste, eliptyczne i niejasne, a jego wyraz w wypowiedziach - niezrozu-
miały. W toku myślenia częste są przerwy i wstawki, a same myśli mogą być oceniane

jako zabierane przez jakieś czynniki zewnętrzne. Charakterystyczny jest nastrój pusty,

kapryśny lub niespójny. Ambiwalencja i zaburzenia woli mogą przejawiać się bezwładem,
negatywizmem lub osłupieniem. Pojawiać się mogą objawy katatonii. Początek bywa
ostry, z poważnie zmienionym zachowaniem lub skryty - ze stopniowym rozwojem
niezwykłych myśli i postępowania. Przebieg zaburzenia wykazuje równie dużą różnorod-
ność i w żadnym wypadku nie może być uważany za nieuniknienie przewlekły lub
destrukcyjny (kategorie przebiegu są określone z wykorzystaniem piątego znaku). W czę-
ści przypadków, różnej w zależności od kręgu kulturowego czy populacji, zejściem jest
pełny lub bardzo bliski pełnemu powrót do zdrowia. U obu płci zaburzenia występują
w przybliżeniu z równą częstością, lecz u kobiet obseiwuje się tendencję do późniejszego
ich początku.

Chociaż nie można wskazać żadnych objawów ściśle patognomicznych, dla celów

praktycznych przydatny jest podział wymienionych objawów na grupy, które mają
specjalne znaczenie w rozpoznawaniu schizofrenii i które często występują razem. Są to:

a/ echo myśli, nasyłanie i zabieranie myśli oraz rozgłaśnianie (odsłonięcie)

myśli;

b / urojenia oddziaływania, wpływu lub owładnięcia

, wyraźnie odnoszone do ruchów

ciała lub kończyny lub do szczególnych myśli, działań czy odczuć; spostrzeżenie uroje-
niowe;

c/ głosy omamowe komentujące na bieżąco zachowanie pacjenta lub dyskutujące

0 pacjencie między sobą, albo innego typu głosy omamowe pochodzące z pewnych części
ciała;

d/ utrwalone urojenia innego rodzaju, których treść jest niedostosowana kulturowo

1 zupełnie niemożliwa do zaistnienia, jak: urojenia tożsamości religijnej lub politycznej,
albo nadludzkich mocy czy zdolności (np. zdolności do oddziaływania na pogodę lub
pozostawania w łączności z przybyszami z innego świata);

e/ utrwalone omamy z zakresu jakiegokolwiek zmysłu, jeżeli towarzyszą im albo

zwiewne i na wpół ukształtowane urojenia bez wyraźnej treści afekty wnej, bądź utrwalone
myśli nadwartościowe, albo gdy występują codziennie od tygodni lub miesięcy;

f/ przerwy lub wstawki w toku myślenia, prowadzące do rozkojarzenia lub niedosto-

sowanych wypowiedzi, albo neologizmy;

g/ zachowanie katatoniczne jak: pobudzenie, zastyganie lub giętkość woskowa,

negatywizm, mutyzm i osłupienie;

h/ objawy "negatywne", jak: apatia, zubożenie wypowiedzi i spłycenie lub niespój-

ność reakcji emocjonalnych, co zwykle prowadzi do społecznego wycofania się i zmniej-
szenia dostosowania społecznego; należy stanowczo wykluczyć ich zależność od depresji
i od leczenia neuroleptycznego;

thought broadcasting

(ang.) - poprawne tłumaczenie brzmi: rozgłaśnianie myśli, tradycyjnie

używany w Polsce odpowiednik (odsłonięcie myśli) chyba lepiej jednak oddaje psychopatologiczną
treść, dlatego zdecydowano zachować obie formy (przyp. tłum.).

delusions of control, influence, and passivity

(ang.) - wybrano takie wyrażenia polskie, które są

tradycyjnie w tym kontekście używane i możliwie wiernie oddają psychopatologiczny sens terminów
angielskich, choć nie zawsze ich znaczenie leksykalne (przyp. tłum.).

8 3

'tory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Lista kategorii

i/ znacząca, konsekwentna i szeroko zakrojona, jakościowa zmiana niektórych aspe-

któw indywidualnego (ang. personal) zachowania, przejawiająca się utratą zainteresowań,
bezcelowością, bezczynnością, postawą zaabsorbowania sobą i społecznym wycofa-
niem się.

Wskazówki diagnostyczne

Do rozpoznania schizofrenii zazwyczaj wymaga się, by co najmniej jeden objaw o bardzo
wyraźnym nasileniu (a zwykle dwa lub więcej mniej wyrazistych) należący do jednej
z grup wyliczonych powyżej jako (a)-(d), albo objawy należące do co najmniej dwóch
spośród grup oznaczonych wyżej jako (e)-(h), były wyraźnie obecne przez większość
czasu w ciągu okresu jednego miesiąca lub dłużej. Stany spełniające takie wymagania
objawowe, lecz trwające krócej niż 1 miesiąc (leczone czy też nie) należy rozpoznawać
najpierw jako ostre zaburzenie psychotyczne podobne do schizofrenii (F23.2) i reklasyfi-
kować je do schizofrenii, gdy objawy trwają dłużej.

W ocenie retrospektywnej może okazać się, że faza zwiastunowa z takimi objawami,

jak: utrata zainteresowania pracą, aktywnością społeczną czy własnym wyglądem i higie-

ną wraz z uogólnionym lękiem i łagodnego stopnia depresją oraz zaabsorbowaniem sobą,
wyprzedzała wystąpienie objawów psychotycznych o tygodnie lub nawet miesiące.
Z powodu trudności w ustaleniu czasu wystąpienia pierwszych objawów, jednomiesię-
czne kryterium dotyczy jednak wyłącznie wyliczonych powyżej objawów specyficznych,
a nie objawów zwiastunowej fazy niepsychotycznej.

Nie należy rozpoznawać schizofrenii, jeżeli obecne są liczne objawy depresyjne lub

maniakalne, chyba że objawy schizofreniczne wyraźnie poprzedzają zaburzenia afektyw-
ne. Jeśli oba rodzaje objawów, schizofreniczne i afektywne, rozwijają się razem i są niemal
zrównoważone, należy rozpoznawać zaburzenia schizoafektywne (F25.-) nawet wtedy,
gdy same objawy schizofreniczne uzasadniałyby rozpoznanie schizofrenii. Nie należy
rozpoznawać schizofrenii w przypadku obecności poważnej choroby mózgu, jak też
w czasie trwania stanów zatrucia substancjami psychoaktywnymi lub ich odstawienia.
Podobne zaburzenia w przebiegu padaczki lub innej choroby mózgu należy kodować jako
F06.2, a te, które wynikają z wpływu substancji - jako F l x 5 .

Wzorce przebiegu

Przebieg zaburzeń schizofrenicznych można klasyfikować za pomocą następujących
kodów pięcioznakowych:

F20.x0 Ciągły
F20.xl Epizodyczny z postępującym deficytem
F20.x2 Epizodyczny ze stabilnym deficytem
F20.x3 Epizodyczny remitujący
F20.x4 Niepełna remisja
F20.x5 Pełna remisja
F20.x8 Inny

F20.x9 Okres obserwacji krótszy niż jeden rok

F20.0 Schizofrenia paranoidalna
Jest to w większości części świata najczęstsza postać schizofrenii. W obrazie klinicznym
dominują względnie stabilne, często paranoidalne urojenia, którym zwykle towarzyszą

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl 43

F20-F29 Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe

omamy, w szczególności słuchowe, oraz zmiany spostrzegania. Zaburzenia afektu, woli
oraz mowy, jak też objawy katatoniczne nie są nasilone.

Przykładem najczęstszych objawów paranoidalnych są:
a/ urojenia prześladowcze, odnoszące, wysokiego pochodzenia, szczególnego po-

słannictwa, zmiany cielesnej lub niewiary małżeńskiej;

b/ omamowe głosy, które grożą pacjentowi lub wydają mu polecenia, albo omamy

słuchowe bezsłowne, takie jak: gwizdy, szumy albo śmiech;

c/ omamy węchowe lub smakowe, lub w zakresie doznań seksualnych czy cielesnych;

omamy wzrokowe mogą występować, lecz rzadko są dominujące.

Zaburzenia myślenia mogą być w ostrych stanach wyraźne, lecz jeżeli występują -

to nie wykluczają możliwości jasnego opisu typowych urojeń lub omamów. Afekt jest
zwykle mniej spłycony niż w innych postaciach schizofrenii, lecz pospolite są mniejszego
stopnia zmiany, jak: drażliwość, nieoczekiwane wybuchy gniewu, lękliwość i podejrzli-
wość. Objawy "negatywne", jak spłycenie afektu i ograniczenie woli są często obecne,
lecz nie dominują w obrazie klinicznym.

Przebieg schizofrenii paranoidalnej może być epizodyczny, z częściową lub pełną

remisją, albo przewlekły. W przypadkach o przebiegu przewlekłym, nasilone objawy
utrzymują się przez lata i trudno jest wyróżnić oddzielne epizody. Początek jest raczej
późniejszy niż w postaciach hebefrenicznej i katatonicznej.

Wskazówki diagnostyczne

Powinny być spełnione ogólne kryteria rozpoznania schizofrenii (p. wprowadzenie do
F20, powyżej). Ponadto, omamy i/lub urojenia muszą wysuwać się na pierwszy plan,
a zaburzenia afektu, woli i mowy oraz objawy katatoniczne powinny pozostawać na planie
dalszym. Omamy należą zazwyczaj do grup opisanych powyżej, w punkcie (b) i (c).
Występują urojenia niemal każdego rodzaju, lecz najbardziej charakterystyczne są uroje-
nia oddziaływania, wpływu i owładnięcia oraz różnego rodzaju przekonania prześladow-

Obejmuje:

schizofrenia parafreniczna

Rozpoznanie różnicowe.

Ważne jest wykluczenie psychoz padaczkowych i wywoła-

nych przez substancje psychoaktywne oraz uwzględnienie, że urojenia prześladowcze
mogą mieć w niektórych krajach lub kulturach znikome znaczenie diagnostyczne.

Nie obejmuje:

inwolucyjny stan paranoidalny (F22.8)

paranoja (F22.0)

F20.1 Schizofrenia hebefreniczna
Postać schizofrenii, w której nasilone są zmiany afektywne, zwiewne i urywkowe urojenia
oraz omamy, nieodpowiedzialne i nieprzewidywalne zachowania, a manieryzmy są
pospolite. Nastrój jest płytki i niedostosowany, a często towarzyszą mu: chichotanie się
lub uśmiech samozadowolenia i pochłonięcia sobą, albo zachowanie wyniosłe, grymaso-
wanie, manieryzmy, psoty, skargi hipochondryczne oraz iteracje słów. Myślenie jest
zdezorganizowane, a mowa niepowiązana i rozkojarzona. Widoczna jest tendencja do

izolowania się, a zachowanie wydaje się pozbawione celu i uczuć. Taka postać schizofrenii
zaczyna się zwykle pomiędzy 15 a 25 rokiem życia i przejawia tendencję do złego

ory-pl

8 5

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

rokowania z powodu gwałtownego rozwoju objawów "negatywnych", w szczególności

spłycenia afektu i utraty woli.

Ponadto, zazwyczaj wyróżniają się zmiany w zakresie afektu i woli oraz zaburzenia

myślenia. Mogą pojawiać się omamy i urojenia, lecz zwykle nie są nasilone. Brakuje
napędu i wytrwałości, a cele są porzucane, co sprawia, że zachowanie pacjenta staje się
w charakterystyczny sposób bezcelowe i pozbawione planu. Powierzchowne i zmaniero-
wane zajmowanie się religią, filozofią i innymi tematami abstrakcyjnymi może nastręczać
słuchaczowi trudności w podążaniu za tokiem myśli pacjenta.

Wskazówki diagnostyczne

Muszą być spełnione ogólne kryteria rozpoznania schizofrenii (p. wprowadzenie do F20,
powyżej). W zasadzie, hebefrenię należy rozpoznawać po raz pierwszy jedynie u osób
w wieku dojrzewania i u młodych dorosłych. Przedchorobowa osobowość jest w typo-
wych przypadkach, choć nie zawsze - raczej nieśmiała i wycofująca się. Do wiarygodnego
rozpoznania hebefrenii niezbędny jest okres 2 lub 3 miesięcy ciągłej obserwacji w celu
potwierdzenia, że opisane, charakterystyczne cechy zachowania utrzymują się.

Obejmuje:

schizofrenia zdezorganizowana

hebefrenia

F20.2 Schizofrenia katatoniczna
Cechą istotną i dominującą są nasilone zaburzenia psychomotoryczne, które mogą zmie-
niać się pomiędzy takimi skrajnościami, jak hiperkineza i osłupienie lub automatyczna
uległość i negaty wizm. Nienaturalne postawy i ułożenia ciała mogą utrzymywać się przez
długi okres czasu. Charakterystyczną cechą tego stanu mogą też być epizody gwałtownego
pobudzenia. Z niejasnych przyczyn schizofrenia katatoniczna jest obecnie rzadko widy-
wana w krajach uprzemysłowionych, choć jest wciąż częsta gdzie indziej. Tego rodzaju
fenomeny katatoniczne mogą łączyć się ze stanami podobnymi do snu (oneroidalnymi)
z żywymi omamami scenicznymi.

Wskazówki diagnostyczne

Muszą być spełnione ogólne kryteria rozpoznania schizofrenii (p. wprowadzenie do F20,
powyżej). Przemijające i izolowane objawy katatoniczne mogą występować w obrazie
każdej z postaci schizofrenii, lecz dla rozpoznania schizofrenii katatonicznej wymagane

jest dominowanie w obrazie klinicznym jednego lub więcej z następujących zachowań:

a/ osłupienie (znaczny spadek reaktywności wobec otoczenia jak też spontanicznych

ruchów i aktywności) oraz mutyzm;

b/pobudzenie (widocznie bezcelowa aktywność ruchowa nie poddająca się wpływo-

wi bodźców zewnętrznych);

c/ zastyganie (samorzutne przyjmowanie i utrzymywanie niedostosowanych lub

dziwacznych pozycji);

d/ negaty wizm (widocznie nieumoty wowany opór wobec wszelkich poleceń lub prób

poruszenia, albo ruch w przeciwnym kierunku);

e/ sztywność (utrzymywanie sztywnych pozycji wbrew wysiłkom skłonienia do ruchu);
f/ giętkość woskowa (utrzymywanie kończyn i tułowia w nadanych z zewnątrz

pozycjach); oraz

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory

F20-F29 Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe

g/ inne objawy, takie jak: automatyzm nakazowy (automatyczne uleganie polece-

niom), perseweracje słów lub wyrażeń.

U pacjentów nie nawiązujących kontaktu oraz z behawioralnymi przejawami zabu-

rzeń katatonicznych, rozpoznawanie schizofrenii powinno pozostawać tymczasowe do-
póty, dopóki nie uzyska się odpowiednich dowodów obecności innych objawów. Bardzo
ważne jest docenienie faktu, iż objawy katatoniczne nie są diagnostyczne dla schizofrenii.
Objaw albo objawy katatoniczne mogą być uwarunkowane chorobą mózgu, zaburzeniami
metabolicznymi, alkoholem i substancjami psychoaktywnymi. Mogą też wystąpić w za-
burzeniach afektywnych.

Obejmuje:

osłupienie katatoniczne

katalepsja schizofreniczna
katatonia schizofreniczna
schizofreniczna giętkość woskowa

F20.3 Schizofrenia niezróżnicowana
Stany spełniające ogólne kryteria diagnostyczne schizofrenii (p. wprowadzenie do F20,
powyżej), lecz nie przypominające żadnej z omówionych dotąd postaci (F20.0-F20.2) lub
przejawiające naraz cechy kilku z nich, bez wyraźnej przewagi któregokolwiek zestawie-
nia charakterystycznych cech diagnostycznych. Kategorię tę można wykorzystywać je-

dynie w stosunku do stanów psychotycznych (tj. z wyłączeniem schizofrenii rezydualnej
- F20.5 i depresji poschizofrenicznej - F20.4) i po próbie zaklasyfikowania stanu do jednej
z trzech poprzedzających kategorii.

Wskazówki diagnostyczne

Kategorię tę należy zarezerwować dla zaburzeń, które:

a/ spełniają kryteria diagnostyczne schizofrenii;
b/ nie spełniają kryteriów postaci paranoidalnej, hebefrenicznej ani katatonicznej;
c/ nie spełniają kryteriów schizofrenii rezydualnej ani depresji poschizofrenicznej.

Obejmuje:

schizofrenia atypowa

F20.4 Depresja poschizofreniczna
Epizod depresyjny, czasem przedłużony, występujący w następstwie choroby schizofreni-
cznej. Niektóre objawy schizofreniczne muszą jeszcze być obecne, lecz nie dominująjuż
w obrazie klinicznym. Utrzymujące się objawy schizofreniczne mogą należeć do "pozy-
tywnych" lub "negatywnych", choć te ostatnie są częstsze. Niepewne i diagnostycznie
bezprzedmiotowe jest rozstrzyganie, do jakiego stopnia objawy depresyjne zostały tu

jedynie odsłonięte dzięki ustąpieniu wcześniejszych objawów psychotycznych (raczej niż

rozwinęły się od nowa), bądź do jakiego stopnia są integralną częścią schizofrenii (raczej
niż reakcją psychologiczną na nią). Rzadko są dostatecznie ciężkie lub liczne by spełniać
kryteria ciężkiego epizodu depresyjnego (F32.2 i F32.3) i często trudno jest zdecydować,
które z objawów u pacjenta wynikają z depresji, a które z leczenia neuroleptycznego lub
z ograniczeń wolicjonalnych i afektywnego spłycenia związanego z samą schizofrenią. Takie
zaburzenie depresyjne wiąże się ze zwiększonym ryzykiem samobójstwa.

ory-pl

8 7

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Wskazówki diagnostyczne

Rozpoznanie można postawić jedynie, gdy:
a/ pacjent przebył chorobę schizofreniczną spełniającą ogólne kryteria schizofrenii

(p. wprowadzenie do F20, powyżej);

b/ utrzymują się jeszcze pewne objawy schizofreniczne; oraz
c/ objawy depresyjne są nasilone i powodują cierpienie (distres), spełniają co naj-

mniej kryteria epizodu depresyjnego (F32.-) i utrzymują się od co najmniej 2 tygodni.

Jeżeli u pacjenta nie ma już żadnych objawów schizofrenicznych, należy rozpoznać

epizod depresyjny (F32.-). Jeżeli objawy schizofreniczne są nadal żywe i nasilone należy
rozpoznać właściwą postać schizofrenii (F20.0, F20.1, F20.2 lub F20.3).

F20.5 Schizofrenia rezydualna
Przewlekły etap rozwoju zaburzeń schizofrenicznych, odróżniający się wyraźny postępem
choroby od etapu wczesnego (złożonego z jednego lub więcej epizodów z objawami
psychotycznymi spełniającymi ogólne, opisane wyżej kryteria schizofrenii), do etapu
późnego nacechowanego długo trwającymi, choć nie zawsze nieodwracalnymi, objawami

"negatywnymi".

Wskazówki diagnostyczne

Wiarygodne rozpoznanie wymaga spełnienia następujących wymagań:

a/ nasilone "negatywne" objawy schizofreniczne, tj.: spowolnienie psychomotoryczne,

ograniczenie aktywności, spłycenie afektu, bierność i brak inicjatywy, zubożenie ilości i treści
wypowiedzi, słaba komunikacja bezsłowna za pośrednictwem mimiki, kontaktu wzrokowe-
go, modulacji głosu i postawy ciała, słaba dbałość o siebie i ubóstwo zachowań społecznych;

b/ potwierdzenie przebycia co najmniej jednego wyraźnie wyodrębnionego epizodu

psychotycznego spełniającego kryteria diagnostyczne schizofrenii;

c/ okres co najmniej 1 roku, w ciągu którego nasilenie i częstość rozwiniętych

objawów, jak urojenia czy omamy były minimalne lub przynajmniej poważnie zreduko-
wane, natomiast występowały "negatywne" objawy zespołu schizofrenicznego;

d/ brak otępienia lub innych chorób i zaburzeń organicznych mózgu oraz przewlekłej

depresji lub instytucjonalizmu wystarczających do wyjaśnienia powstania objawów ne-
gatywnych.

Jeżeli z wywiadu o pacjencie nieosiągalne są odpowiednie informacje i, tym samym,

nie można ustalić czy kryteria schizofrenii były kiedykolwiek w przeszłości spełnione,
konieczne może się okazać tymczasowe rozpoznanie schizofrenii rezydualnej.

Obejmuje:

schizofrenia przewlekła nie zróżnicowana

"Restzustand"

(stan resztkowy)

schizofreniczny stan rezydualny

F20.6 Schizofrenia prosta
Nieczęste zaburzenie, w którym występuje powolny, lecz postępujący rozwój dziwactw
zachowania, niezdolności do spełniania wymagań społecznych i całościowy spadek
sprawności. Obecność urojeń i omamów trudno udowodnić, a samo zaburzenie wykazuje
mniej cech zaburzenia psychotycznego w porównaniu z hebefreniczną, paranoidalną czy
katatoniczną postacią schizofrenii.

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory

F20-F29 Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe

Charakterystyczne "negatywne" objawy rezydualnej schizofrenii (np. spłycenie afe-

ktu, brak woli) rozwijają się bez poprzedzenia jakimikolwiek jawnymi objawami psycho-
tycznymi. Wraz z narastającym zubożeniem społecznym może dojść do włóczęgostwa,
a osoba może wtedy zamykać się w sobie, pozostawać bez zajęcia i celu.

Wskazówki diagnostyczne
Schizofrenia prosta jest rozpoznaniem trudnym do wiarygodnego ustalenia, ponieważ
zależy od stwierdzenia powoli postępującego rozwoju charakterystycznych, "nega-

tywnych" objawów schizofrenii rezydualnej (p. F20.5, powyżej), bez jakiegokolwiek
wywiadu wskazującego na omamy, urojenia i inne przejawy wcześniejszego epizodu
psychotycznego, a z istotną zmianą indywidualnego (ang. personal) zachowania
przejawiającego się wyraźną utratą zainteresowań, bezczynnością i społecznym wy-
cofywaniem się.

Obejmuje: schizophrenia simplex

F20.8 Schizofrenia innego rodzaju

Obejmuje:

schizofrenia cenestopatyczna

zaburzenia o postaci schizofrenii (ang. schizophreniform) BNO

Nie obejmuje:

ostre zaburzenia podobne do schizofrenii (F23.2)

schizofrenia cykliczna (F25.2)
schizofrenia utajona (F21)

F20.9 Schizofrenia, nie określona

F21 Zaburzenie typu schizofrenii (schizotypowe)

Zaburzenia cechujące się ekscentrycznym zachowaniem oraz nieprawidłowościami myślenia
i afektu przypominającymi te, które występują w schizofrenii, choć w żadnym etapie nie
nabierają one cech specyficznych i charakterystycznych dla schizofrenii. Nie ma tu zmian
dominujących ani typowych, lecz występować może każde z następujących zaburzeń:

a/ niedostosowany i ograniczony afekt (osoba wydaje się chłodna i oddalona);

b/ dziwne, ekscentryczne lub niezwykle zachowanie albo wygląd;
c/ słaby kontakt z innymi i skłonność do społecznego wycofywania się;
d/ dziwne przekonania i magiczne myślenie wpływające na zachowanie i niespójne

z normami subkulturo wy mi;

e/ podejrzliwość i nastawienia paranoidalne;
f/ natrętne ruminacje bez wewnętrznego oporu, często o treści dysmorfofobicznej,

seksualnej lub agresywnej;

ang. schizołypal disorder - bardziej poprawne językowo i merytorycznie tłumaczenie brzmi

"zaburzenie typu schizofrenii", zdecydowano się jednak zachować również mniej poprawną formę
"zaburzenie schizotypowe", ze względu na jej bardziej międzynarodowy charakter, występujący np. w

tłumaczeniach na język, niemiecki, francuski (przyp. tłum.).

8 9

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F20-F29 Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe

g/ niezwykłe doświadczenia percepcyjne z włączeniem iluzji somatosensorycznych

(cielesnych) lub innych, depersonalizacja i derealizacja;

h/ puste, rozwlekłe, metaforyczne, nadmiernie wypracowane lub stereotypowe my-

ślenie, przejawiające się dziwacznymi wypowiedziami lub w inny sposób, bez większego
rozkojarzenia; . .

i/ niekiedy przemijające epizody ąuasi-psychotyczne z nasilonymi iluzjami, omama-

mi słuchowymi lub innymi oraz myślami podobnymi do urojeń, zwykle występujące bez

udziału czynników zewnętrznych. .

Zaburzenie ma przebieg przewlekły ze zmiennym nasileniem. Niekiedy przechodzi

w jawną schizofrenię. Nie ma określonego początku, a jego rozwój i przebieg przypomi-
nają zwykle zaburzenia osobowości. Jest ono częstsze u osób spokrewnionych z chorymi

na schizofrenię i panuje pogląd, iż należy do genetycznego "spektrum" schizofrenii.

Wskazówki diagnostyczne
Rozpoznanie to nie jest zalecane do szerokiego użycia, ponieważ nie jest wyraźnie odgrani-
czone od prostej schizofrenii oraz od schizoidalnych i paranoicznych zaburzeń osobowosci.
Jeżeli używa się tego terminu - to trzy lub cztery typowe cechy spośród wyliczonych powyżej

powinny być obecne ciągle lub epizodycznie przez co najmniej 2 lata. Zaburzenie nie może

spełniać kryteriów schizofrenii. Wywiad wskazujący na schizofrenię u krewnego pierwszego
stopnia zwiększa trafność, lecz nie warunkuje rozpoznania.

Obejmuje: schizofrenia borderline ("z pogranicza")

schizofrenia utajona
utajona reakcja schizofreniczna
schizofrenia prepsychotyczna

schizofrenia zwiastunowa
schizofrenia rzekomonerwicowa
schizofreniarzekomopsychopatyczna

schizotypowe zaburzenia osobowości

Nie obejmuje:

zespół Aspergera (F84.5)

schizoidalne zaburzenie osobowości (F60.1)

F22 Uporczywe (utrwalone)

zaburzenia urojeniowe

Grupę tę tworzą różne zaburzenia, których wyłączną lub najbardziej wyrazistą charakte-
rystykę kliniczną stanowi obecność urojeń, których nie można zaklasyfikować jako

organicznych, schizofrenicznych ani afektywnych. Są one prawdopodobnie heterogenne,
a ich powiązania ze schizofrenią pozostają niejasne. Proporcje udziału czynników gene-
tycznych, cech osobowości i okoliczności życiowych w ich genezie są niepewne i praw-

dopodobnie zmienne.

w oryginale ang. persistenł. W źródłowym tłumaczeniu użyto przymiotnika "uporczywy". Wydaje

się, że klinicznątreść oryginału lepiej odzwierciedla określenie "utrwalony" (długotrwały, przewlekający
się), które w dalszym tekście konsekwentnie umieszczono obok, w nawiasach (przyp. red.)

F22.0 Zaburzenie urojeniowe
Tę grupę zaburzeń cechuje rozwój albo pojedynczego urojenia, albo zespołu powiązanych
urojeń, które zwykle są trwałe i czasem utrzymują się przez całe życie. Urojenia mają
bardzo różnorodną treść. Często są to urojenia prześladowcze, hipochondryczne i wielko-
ściowe, lecz mogą też wiązać się z pieniactwem lub zazdrością, albo wyrażać przeświad-
czenie, że własne ciało jest zniekształcone, lub że inni sądzą, iż pacjent(ka) wydziela
przykry zapach bądź jest homoseksualist(k)ą. W typowych przypadkach innych objawów
psychopatologicznych nie stwierdza się, lecz okresowo mogą być obecne objawy depre-
syjne, a niekiedy rozwijają się omamy węchowe lub dotykowe. Wyraźne i utrzymujące
się omamy słuchowe (głosy), objawy schizofreniczne, jak urojenia oddziaływania i nasi-
lone spłycenie afektu, jak również stwierdzona choroba mózgu - są niezgodne z takim
rozpoznaniem. Jednakowoż, okazjonalne lub przemijające omamy słuchowe, szczególnie
u osób w podeszłym wieku, nie wykluczają tego rozpoznania, pod warunkiem, że nie są
typowo schizofreniczne i stanowią jedynie małą część całego obrazu klinicznego. Począ-
tek przypada najczęściej w wieku średnim, lecz czasem, szczególnie w przypadku prze-

konań o zniekształceniu własnego ciała - we wczesnym okresie wieku dojrzałego. Treść
urojeń i ich nasilanie się w czasie mogą częstokroć wiązać się z sytuacją życiową osoby
(np. urojenia prześladowcze u przedstawicieli mniejszości). Poza działaniami i postawami
bezpośrednio związanymi z urojeniem lub systemem urojeniowym, afekt, wypowiedzi
i zachowanie pozostają prawidłowe.

Wskazówki diagnostyczne

Urojenia stanowią wybijającą się lub wyłączną charakterystykę kliniczną. Muszą być
obecne przez przynajmniej 3 miesiące i mieć charakter raczej wyraźnie indywidualny,
a nie subkulturowy. Okresowe występowanie objawów depresyjnych lub nawet objawów
rozwiniętego epizodu depresyjnego (F32.-) jest dopuszczalne pod warunkiem, że urojenie
utrzymuje się w okresach, gdy nie ma zaburzeń nastroju. Nie może być danych potwier-
dzających chorobę mózgu, ani omamów słuchowych (lub tylko okazjonalnie), ani infor-
macji wskazujących na występowanie objawów schizofrenicznych (urojeń
oddziaływania, odsłonięcia myśli itp.) w przeszłości.

Obejmuje:

paranoja

psychoza paranoidalna
stan paranoidalny
parafrenia (późna)
sensytywny zespół odnoszący

Nie obejmuje:

paranoiczne zaburzenie osobowości (F60.0)

psychogenna psychoza paranoidalna (F23.3)
reakcja paranoidalna (F23.3)
schizofrenia paranoidalna (F20.0)

F22.8 Inne uporczywe (utrwalone) zaburzenia urojeniowe
Jest to kategoria resztkowa dla utrwalonych (uporczywych) zaburzeń urojeniowych, które
nie spełniają kryteriów zaburzenia urojeniowego (F22.0). Należy tu zaliczać zaburzenia,
w których urojeniom trwale towarzyszą głosy omamowe albo objawy schizofreniczne nie

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

spełniające kryteriów schizofrenii (F20.-). Zaburzenia urojeniowe, które trwały krócej niż
3 miesiące należy jednak kodować, przynajmniej tymczasowo, jako F23.-.

Obejmuje:

urojeniowa dysmorfofobia

inwolucyjny stan paranoidalny

paranoia ąuerulans

F22.9 Uporczywe (utrwalone) zaburzenie urojeniowe, nie określone

F 2 3 Ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne

Jak dotychczas brakuje systematycznej wiedzy klinicznej, która mogłyby być podstawą
klasyfikacji ostrych zaburzeń psychotycznych, a skąpe informacje czy tradycja kliniczna,
do których trzeba się w tej sytuacji odwołać, nie pozwalają na tworzenie pojęć, które
można by wyraźnie określić i oddzielić od siebie. Wobec braku wypróbowanego i spraw-
dzonego systemu wieloosiowego, metodą zastosowaną tu dla uniknięcia nieporozumień
diagnostycznych jest ustalenie kolejności decyzji diagnostycznych, która odzwierciedla
znaczenie priorytetów przypisanych wybranym, kluczowym cechom tego zaburzenia. Jest
ona następująca:

a7 ostry początek (w ciągu 2 tygodni) - jako podstawowa cecha określająca całą grupę;
b/ obecność typowego zespołu;
c/ obecność towarzyszącego ostrego stresu.
Klasyfikacja jest jednak tak pomyślana, że nawet ci, którzy nie zgadzają się na ta-

ką kolejność priorytetów mogą, mimo to, identyfikować ostre zaburzenia psychotyczne
z każdą spośród tych specyficznych cech.

Zaleca się też, by tam, gdzie tylko to jest możliwe do zastosowania, rozróżniać typ

początku w odniesieniu do każdego z zaburzeń tej grupy. Ostry początek określono jako
zmianę od stanu bez cech psychotycznych do wyraźnie nieprawidłowego stanu psycho-
tycznego - w okresie 2 tygodni lub krótszym. Są dowody, że ostry początek wiąże się
z dobrym rokowaniem oraz prawdopodobnie, że im bardziej nagły początek, tym lepsze
rokowanie. Z tego powodu zaleca się, jeżeli tylko jest to uzasadnione, odnotowywanie
nagłego początku

(w ciągu 48 godzin lub krócej).

Typowe zespoły

, które wyodrębniono, obejmują: po pierwsze, gwałtownie zmienia-

jący się i różnorodny stan nazwany tu "wielopostaciowym", któremu przypisuje się

znaczenie w ostrych stanach psychotycznych w kilku krajach i, po drugie, obecność
typowych objawów schizofrenicznych.

Towarzyszący ostry stres

może być, jeśli jest to pożądane, określany przy pomocy

piątego znaku, zgodnie z tradycyjnym poglądem o jego sprzężeniu z ostrą psychozą.
Dostępne skąpe dowody wskazują jednak, że poważna część ostrych zaburzeń psychoty-
cznych rozwija się bez towarzyszącego stresu, co powoduje zastrzeżenie wobec celowości
dokumentowania jego obecności lub nieobecności. Towarzyszący ostry stres oznacza, że
pierwsze objawy psychotyczne występują w ciągu około 2 tygodni od pojedynczego lub
liczniejszych wydarzeń, które mogłyby być traktowane jako stresujące dla większości
ludzi w podobnych okolicznościach i w kręgu kulturowym danej osoby. Do typowych
wydarzeń można zaliczyć: osierocenie, nieoczekiwaną utratę partnera lub pracy, małżeń-

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory

F20-F29 Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe

stwo, uraz psychologiczny związany z walką, aktem terroru czy torturami. W takim ujęciu,
długotrwałe trudności lub problemy nie powinny być uwzględniane jako źródło stresu.

Pełny powrót do zdrowia następuje zwykle w ciągu 2-3 miesięcy, często w ciągu

kilku tygodni lub nawet dni. Tylko u niewielkiej części pacjentów z takimi zaburzeniami
rozwijają się stany utrwalone i ograniczające sprawność. Niestety, obecny stan wiedzy
nie pozwala na wczesne wyodrębnienie tej niewielkiej części pacjentów, którzy nie będą
szybko zdrowi.

Przytoczone tu opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne opracowano zakładając,

że mogą być stosowane przez klinicystów stojących przed koniecznością ustalenia rozpo-
znania w sytuacji badania i leczenia pacjentów w okresie kilku dni lub tygodni od początku
zaburzeń, gdy brak informacji, jak długo zaburzenie ostatecznie potrwa. Z tego powodu
umieszczono tu liczne uwagi dotyczących granic czasowych i potrzeby zmiany rozpozna-
nia, gdy pojawiają się nowe informacje.

Nazewnictwo ostrych zaburzeń jest równie nieustalone, jak ich pozycja nozologiczna

- w związku z tym zaproponowano określenia proste i powszecznie używane. Termin
"zaburzenie psychotyczne" używany jest jako określenie wygodne do oznaczenia wszy-
stkich zaburzeń tej grupy (przymiotnik "psychotyczne" zdefiniowano w ogólnym wpro-
wadzeniu) z dodaniem określenia kwalifikującego, wskazującego na ważniejszą cechę
definiującą każdy z wyodrębnionych typów, stosownie do opisanej powyżej sekwencji.

Wskazówki diagnostyczne

Żadne z zaburzeń tej grupy nie spełnia kryteriów manii (F30.-), jak też depresji (F32.-),
choć zmiany emocjonalne oraz pojedyncze objawy afektywne mogą od czasu do czasu
wysuwać się na plan pierwszy.

Do definicji tych zaburzeń należy również brak przyczyn organicznych, takich jak

stany po wstrząśnieniu mózgu, zaburzenia przytomności lub otępienie. W czasie badania
często stwierdza się bezradność, zaabsorbowanie, zaburzenia uwagi, lecz gdy ich nasilenie
lub długi czas trwania sugerują zaburzenia przytomności, otępienie lub przyczynę orga-
niczną, rozpoznanie należy odroczyć do czasu, gdy badania lub obserwacja wyjaśnią tę
sprawę. Zaburzenia nie powinny być również zaliczane do F23.- w przypadku obecności
potwierdzonego zatrucia substancjami psychoaktywnymi lub alkoholem. Jednakowoż
nieodległe w czasie, niewielkie zwiększenie spożycia, np. alkoholu lub marihuany, bez
dowodów ciężkiego zatrucia lub dezorientacji, nie wyklucza rozpoznania jednego
z ostrych zaburzeń psychotycznych.

Ważne jest by pamiętać, że 48-godzinne lub dwutygodniowe kryterium utrzymywa-

nia się zaburzeń nie jest okresem największego ich nasilenia, lecz określa czas, w którym
objawy psychotyczne stały się jawne i dezorganizujące w odniesieniu do co najmniej
niektórych aspektów codziennego życia i pracy. Szczyt zaburzeń może w obu wypadkach
przypadać później. Objawy i zaburzenia powinny być w tym okresie jedynie jawne, w tym
sensie, że zwykle skłaniają pacjenta do kontaktu z jakąś formą pomocy lub świadczeń
medycznych. Zwiastunowe okresy lęku, depresji, wycofania społecznego lub łagodnie
zaburzonego zachowania nie kwalifikują się do włączenia do tych okresów.

Piątego znaku można używać do wskazania czy ostremu zaburzeniu psychotycznemu

towarzyszy ostry stres, czy nie:

F23.x0 Bez towarzyszącego ostrego stresu
F23.x 1 Z towarzyszącym ostrym stresem

ory-pl

9 3

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F23.0 Ostre wielopostaciowe zaburzenie psychotyczne bez objawów schizofrenii
Ostre zaburzenie psychotyczne, w którym omamy, urojenia i zaburzenia spostrzegania są
wyraźne, lecz bardzo zmienne, zmieniające się z dnia na dzień lub nawet z godziny na
godzinę. Często obecne też jest wzburzenie emocjonalne z intensywnym, przemijającym
uczuciem szczęścia lub ekstazy, albo lęku i drażli wości. Chociaż okresowo mogą pojawiać
się pojedyncze objawy afektywne lub psychotyczne, taki wielopostaciowy i niestabilny,
zmieniający się obraz kliniczny jest charakterystyczny, a zaburzenie nie spełnia kryteriów
epizodu maniakalnego (F30.-), epizodu depresyjnego (F32.-) czy schizofrenii (F20.-).

Zaburzenie to bardzo często cechuje się nagłym początkiem (w ciągu 48 godzin) i szyb-
kiem ustępowaniem objawów. W dużej części przypadków nie stwierdza się wyraźnego,

wyzwalającego stresu.

Jeżeli objawy trwają dłużej niż 3 miesiące, rozpoznanie należy zmienić. Najbardziej

właściwym prawdopodobnie okażą się: utrwalone zaburzenie urojeniowe (F22.-) lub inne
nieorganiczne zaburzenie psychotyczne (F28).

Wskazówki diagnostyczne

Do ostatecznego rozpoznania:

a/ początek ostry (rozwój od stanu niepsychotycznego do stanu wyraźnie psychotycz-

nego w czasie 2 tygodni lub krótszym);

b/ występowanie kilku typów omamów lub urojeń, zmieniających się z dnia na dzień

lub w ciągu tego samego dnia, zarówno pod względem typu, jak i nasilenia;

c/ podobnie zmieniający się stan emocjonalny; i
d/ żaden z różnorodnych obj awów nie występuje dostatecznie trwale, by spełniać kryteria

schizofrenii (F20.-), albo epizodu maniakalnego czy depresyjnego (F30.- lub F32.-).

Obejmuje: boujfee delirante

bez objawów schizofrenii lub nie określone

psychoza cykloidalna bez objawów schizofrenii lub nie określona

F23.1 Ostre wielopostaciowe zaburzenie psychotyczne z objawami schizofrenii
Ostre zaburzenie psychotyczne spełniające kryteria ostrego wielopostaciowego zaburze-
nia psychotycznego (F23.0), w którym dłużej utrzymują się także typowe objawy schizo-
freniczne.

Jeżeli objawy schizofreniczne utrzymują się ponad 1 miesiąc, rozpoznanie należy

zmienić na: schizofrenia (F20.-).

Wskazówki diagnostyczne

Do ostatecznego rozpoznania powinny być spełnione kryteria (a),(b) i (c) dla ostrego
wielopostaciowego zaburzenia psychotycznego (F23.0). Ponadto, objawy spełniające
kryteria schizofrenii (F20.-) muszą występować przez większość czasu począwszy od
ustalenia się wyraźnie psychotycznego obrazu klinicznego.

Jeżeli objawy schizofreniczne trwają ponad 1 miesiąc, należy rozpoznanie zmienić

na: schizofrenia (F20.-)

Obejmuje: boujfee delirante

z objawami schizofrenii

psychoza cykloidalna z objawami schizofrenii

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory

F20-F29 Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe

F23.2 Ostre zaburzenie psychotyczne podobne do schizofrenii
Ostre zaburzenie psychotyczne, w którym objawy psychotyczne są względnie stabilne
i spełniają kryteria schizofrenii (F20.-), lecz utrzymują się krócej niż 1 miesiąc. Do
pewnego stopnia może zaznaczać się zmienność i niestabilność emocjonalna, lecz nie
w rozmiarach opisanych w ostrym wielopostaciowym zaburzeniu psychotycznym
(F23.-).

Wskazówki diagnostyczne

Do ostatecznego rozpoznania:

a/ początek objawów psychotycznych ostry (rozwój od stanu niepsychotycznego do

wyraźnie psychotycznego w okresie 2 tygodni lub krótszym);

b/ objawy spełniające kryteria schizofrenii (F20.-) obecne przez większość czasu od

ustalenia się wyraźnie psychotycznego obrazu klinicznego;

c/ nie spełnione kryteria ostrego wielopostaciowego zaburzenia psychotycznego.
Jeżeli objawy schizofreniczne trwają dłużej niż 1 miesiąc, rozpoznanie należy zmie-

nić na: schizofrenia (F20.-)

Obejmuje:

schizofrenia ostra (nie zróżnicowana)

krótkotrwałe zaburzenie o postaci schizofrenii (ang. schizophreniform)
krótkotrwała psychoza o postaci schizofrenii (ang. schizophreniform)
oneirofrenia
reakcja schizofreniczna

Nie obejmuje:

organiczne zaburzenie urojeniowe (podobne do schizofrenii) (F06.2)

zaburzenie o postaci schizofrenii (ang. schizophreniform) BNO (F20.8)

F23.3 Inne ostre zaburzenie psychotyczne z przewagą urojeń
Ostre zaburzenia psychotyczne, w których główną cechą kliniczną są względnie stabilne
urojenia lub omamy, lecz nie spełniające kryteriów schizofrenii (F20.-). Pospolite są
urojenia prześladowcze lub odnoszące, a omamy mają zwykle charakter słuchowy (głosy
mówiące bezpośrednio do pacjenta).

Wskazówki diagnostyczne

Do ostatecznego rozpoznania:

a/ ostry początek objawów psychotycznych (2 tygodnie lub krócej od stanu niepsy-

chotycznego do wyraźnie psychotycznego);

b/ urojenia lub omamy obecne przez większość czasu od powstania stanu jawnie

psychotycznego;

c/ nie spełnione kryteria ani dla schizofrenii (F20.-), ani dla ostrego wielopostacio-

wego zaburzenia psychotycznego (F23.0).

Jeżeli urojenia utrzymują się ponad 3 miesiące, rozpoznanie należy zmienić na:

utrwalone zaburzenie urojeniowe (F22.-). Jeżeli dłużej niż 3 miesiące utrzymują się tylko
omamy, rozpoznanie należy zmienić na: inne nieorganiczne zaburzenia psychotyczne
(F28).

Obejmuje:

reakcja paranoidalna

psychogenna psychoza paranoidalna

9 5

3ry.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F23.8 Inne ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne
Należy tu zaliczać wszelkie inne ostre zaburzenia psychotyczne, których nie można
zaklasyfikować do żadnej z kategorii F23 (jak ostre stany psychotyczne, w których
występują zdecydowane urojenia lub omamy, lecz utrzymujące się tylko przez niewielką
część czasu). Stany bliżej niezróżnicowanego pobudzenia powinny również być tu zali-
czane, jeżeli brak bliższych informacji o stanie psychicznym pacjenta i pod warunkiem,
że nie ma potwierdzonych przyczyn organicznych.

F23.9 Ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne, nie określone

Obejmuje:

krótkotrwała psychoza reaktywna BNO

F 2 4 Indukowane zaburzenie urojeniowe

Rzadkie zaburzenie urojeniowe podzielane przez dwie osoby lub niekiedy przez więcej
osób blisko powiązanych ze sobą emocjonalnie. Tylko jedna z tych osób przejawia
właściwe zaburzenia psychotyczne; u drugiej (drugich) urojenia są tylko indukowane
i zwykle ustępują, gdy osoby te zostają od siebie oddzielone. Psychotyczne zaburzenie
u osoby dominującej - to najczęściej schizofrenia, lecz nie dzieje się tak ani zawsze, ani
niezmiennie. Zarówno źródłowe urojenia u osoby dominującej, jak i urojenia indukowane
mają zwykle przewlekły charakter, a ich treść jest albo prześladowcza, albo wielkościowa.

Przekonania urojeniowe bywają przekazywane w taki sposób jedynie w niezwykłych
okolicznościach. Niemal zawsze osoby, których to dotyczy pozostają w niezwykle bli-
skich związkach i są odizolowane od innych pod względem językowym, kulturowym lub
geograficznym. Osoba, u której powstały urojenia indukowane jest zwykle zależna od
osoby z pierwotną psychozą lub podporządkowana jej.

Wskazówki diagnostyczne

Indukowane zaburzenie urojeniowe należy rozpoznawać tylko wtedy, gdy:

a/ dwie lub większa liczba osób podzielają to samo urojenie lub system urojeniowy

i wspierają się wzajemnie w tym przekonaniu;

b/ pozostają w niezwykle bliskim związku o opisanym wyżej charakterze;
c/ są dowody wynikające z powiązań czasowych lub kontekstu wydarzeń, że urojenie

zostało indukowane u biernego członka (członków) pary lub grupy w wyniku kontaktu z
członkiem aktywnym.

Indukowane omamy są rzadkością, lecz nie wykluczają rozpoznania. Jednak, jeżeli

są powody, by sądzić, że dwie osoby żyjące razem przejawiają niezależnie występujące
zaburzenia psychotyczne - to nie należy ich tu kodować nawet wtedy, gdy niektóre

urojenia są przez te osoby podzielane.

Obejmuje:

folie a deux

indukowane zaburzenie paranoidalne lub psychotyczne

psychoza symbiotyczna

Nie obejmuje:

folie simultanee

F20-F29 Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe

F25 Zaburzenia schizoafektywne

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Są to epizodyczne zaburzenia, w których objawy afektywne i schizofreniczne os,asa,a

porównywalne nasilenie w trakcie tego samego epizodu choroby, występuTą ( n 2 e i )

jednocześnie lub co najwyżej w ciągu kilku dni po sobie. Ich stosunek £ m X c h

zaburzeń nastroju (afektywnych) (F30-F39) i do zaburzeń schizofrenicznych ( K 0 F 2 4 )
me jest pewny. Przeznaczono dla nich odrębną kategorię, ponieważ są zbyczęste by t

pominąć. Inne stany, w których objawy afektywne nakładaj się na już isSiącąTh^robe
schizofreniczną u b tworzą jej część, albo w których współ stnieją lub ^ ^ ^

Z S 2 K S g S j S ? r

e m O W y C h i n n e 8

t y P

" '

^y klasyfikować w

zaburzeń schizoafektywnych

W S

b l C Me u z a s a d

" > ^ rozpoznania

Pacjenci z nawracającymi epizodami schizoafektywnymi, szczególnie ci u których

epizody są raczej typu maniakalnego niż depresyjnego, zwykle p o i a c r r z d r o w i a

w pełm i rzadko rozwija się u nich stan defektu. Powracają do zdrowia

Wskazówki diagnostyczne

Zaburzenia schizoafektywne należy rozpoznawać jedynie wtedy, gdy zarówno zdecvdo
wane objawy schizofreniczne,

/ zdecydowane objawy afektywne w^s.

7 °

l u b W k l l k u d n i

J ^ n e po drugich, w trakcie tego samego e p i z o d u l o r o t

o r a z

gdy, w związku z tym, epizod choroby nie spełnia ani kryteriów schizofrenH an^l^yteriów
epizodu maniakalnego czy depresyjnego. Termin ten nie powinien być s" od

niesieniu do chorych, którzy przejawiają objawy schizofreniczne bądz"ob awyafeLywne"

S i a w , : t b u ^

(

e P 1 Z O d a C h C h

b y

P 0 S P

l i t e J C S t

Ż e

s c S o t n t n y

n a s t

° ~

^których pacjentów nawracające epizody schizoafektywne mogą być typu mania

schizoafektywne występują pomiędzy typowymi epizodami manii lub depresji W przypadku

ych pierwszych, właściwe jest rozpoznanie zaburzeń schizoafektywnych w C p S S

drugich okazjonalne występowanie epizodów schizoafektywnych nie p o d l ^ r o z ^ n i a

zaburzeń afektywnych dwubiegunowych lub zaburzeń depresyjnych mwmcają^

obraz kliniczny jest pod innymi względami typowy. nawracających, jeżeli

F25.0 Zaburzenia schizoafektywne, typ maniakalny

w a W

n " l

k t Ó 1

T ^ ^

S C h , 7 0 f T C n , C z n e 1 o b

a w

y maniakalne wykazują porówny-

wzmożen t

W t r a k C i e t e g

S a m C g

e p i z

d u

Z r a i a n

y ustroju - to zwykle Tego

U t 0 W a i Z y S Z ą W Z m

Ż O n e s a m o

o c z u c

i nastawienia wielko ciowe

y w n e T ?

J W y r a Ź n e Są P 0 b u d 7 e n i e 1

^drażnienie, którym towarzyszą agTe

sywne zachowania ! nastawienia prześladowcze. W obu przypadkach występnie zw e

kszona energia, wzmożenie aktywności, ograniczona koncentracja i b r ^ r S i d w i

tvoo wn'tib przes adowcze, chocaż do rozpoznania wymagane są inne objawy bardziej

ypowo schizofreniczne. Pacjenci mogą np. wnioskować, że ich myśli są rozjaśniane

(odsłon,ęte) lub zakłócane, lub że obce siły próbują zapanować n Z l ^ Z s "

9 7

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F20-F29 Schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe

się, że słyszą głosy różnego rodzaju, lub wypowiadać dziwaczne myśli, które nie są ani
wielkościowe, ani prześladowcze. Często, by rozstrzygnąć, czy osoba rzeczywiście do-
świadcza tych objawów chorobowych, czy tylko żartuje lub używa przenośni, niezbędne

jest staranne badanie. Schizoafektywne zaburzenia typu maniakalnego - to zwykle barwne

psychozy o ostrym początku. Chociaż zachowanie jest często bardzo zaburzone, w ciągu
kilku tygodni na ogół następuje pełne wyzdrowienie.

Wskazówki diagnostyczne

Konieczne jest stwierdzenie wybitnego wzmożenia nastroju albo wzmożenia mniej

wyraźnego, lecz z dużą drażliwością lub pobudzeniem. W tym samym epizodzie powinien

być wyraźnie obecny co najmniej jeden, a lepiej dwa objawy typowo schizofreniczne,

według definicji wymienionych we wskazówkach diagnostycznych: punkty (a)-(d) dla

schizofrenii (F20.-).

Kategorii tej należy używać zarówno do pojedynczego epizodu schizoafektywnego

typu maniakalnego, jak i do nawracającego zaburzenia, w którym większość stanowią

epizody schizoafektywne typu maniakalnego.

Obejmuje:

psychoza schizoafektywna, typ maniakalny

psychoza o postaci schizofrenii (ang. schizophreniform), typ maniakalny

F25.1 Zaburzenie schizoafektywne, typ depresyjny
Zaburzenie, w którym objawy schizofreniczne i depresyjne wykazują porównywalne

nasilenie w trakcie tego samego epizodu choroby. Depresyjnemu nastrojowi zwykle

towarzyszą liczne charakterystyczne objawy depresyjne i zmiany zachowania, jak:

zahamowanie, bezsenność, spadek energii, łaknienia lub masy ciała, ograniczenie

zwykłych zainteresowań, brak koncentracji, poczucie winy, uczucie bezradności oraz

myśli samobójcze. W tym samym czasie lub w czasie tego samego epizodu, obecne

są inne objawy, typowe bardziej dla schizofrenii; pacjenci mogą ujawniać np., że ich

myśli ulegają rozgłaśnianiu (odsłonięciu) lub zakłócaniu, że obce siły starają się nad

nimi zapanować. Mogą wyrażać przekonanie, że są śledzeni lub obmawiani, do czego

nie dali powodu swoim zachowaniem. Mogą słyszeć głosy nie tylko uwłaczające lub

oskarżające, lecz które mówią o zabiciu pacjenta lub dyskutują między sobą o jego

zachowaniu. Epizody schizoafektywne typu depresyjnego są zwykle psychozami

mniej barwnymi i alarmującymi niż epizody schizoafektywne typu maniakalnego, lecz

przejawiają tendencję do dłuższego czasu trwania i mniej korzystnego rokowania.

Chociaż większość pacjentów powraca do pełnego zdrowia, u niektórych ostatecznie

rozwija się ubytek schizofreniczny.

Wskazówki diagnostyczne

Niezbędne jest stwierdzenie nasilonej depresji, w której występują co najmniej dwa
charakterystyczne objawy depresyjne lub zmiany zachowania typowe dla epizodu depre-
syjnego (F32.-); w tym samym epizodzie powinny być obecne co najmniej jeden lub lepiej
dwa objawy typowo schizofreniczne - Wymienione we wskazówkach diagnostycznych
dla schizofrenii (F20.-): punkty (a)-(d).

Kategorię tę należy stosować zarówno do pojedynczego epizodu schizoafektywnego

typu depresyjnego, jak i do nawracających zaburzeń, w których większość stanowią
epizody schizoafektywne typu depresyjnego.

Obejmuje:

psychoza schizoafektywna, typ depresyjny

psychoza o postaci schizofrenii (ang. schizophreniform), typ depresyjny

F25.2 Zaburzenie schizoafektywne, typ mieszany
Należą tu zaburzenia, w których objawy schizofrenii (F20.-) współistnieją z objawami

mieszanych, dwubiegunowych zaburzeń afektywnych (F31.6).

Obejmuje:

schizofrenia cykliczna

mieszana psychoza schizofreniczna i afektywna

F25.8 Inne zaburzenia schizoafektywne

F25.9 Zaburzenia schizoafektywne, nie określone

Obejmuje:

psychoza schizoafektywna BNO

F28 Inne nieorganiczne zaburzenia psychotyczne

Należą tu zaburzenia psychotyczne, które nie spełniają kryteriów schizofrenii (F20 -)

ani zaburzeń nastroju (afektywnych) typu psychotycznego (F30-F39) oraz zaburzenia

psychotyczne nie spełniające objawowych kryteriów uporczywych (utrwalonych) zabu-

rzeń urojeniowych (F22.-).

Obejmuje:

przewlekła psychoza omamowa BNO

F29 Nie określona psychoza nieorganiczna

Obejmuje:

psychoza BNO

Nie obejmuje:

zaburzenia psychiczne BNO (F99)

psychoza organiczna lub objawowa BNO (F09)

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

9 9

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F30 - F39

Zaburzenia nastroju (afektywne)

Przegląd działu

F30 Epizod maniakalny

F30.0 Hipomania

F30.1 Mania bez objawów psychotycznych
F30.2 Mania z objawami psychotycznymi
F30.8 Inne epizody maniakalne
F30.9 Epizod maniakalny, nie określony

F31 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe

F31.0 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod hipomanii
F31.1 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny bez

objawów psychotycznych

F31.2 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny

z objawami psychotycznymi

F31.3 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod depresji

o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu
.30 Bez objawów somatycznych
.31 Z objawami somatycznymi

F31.4 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod ciężkiej depresji

bez objawów psychotycznych

F31.5 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod ciężkiej depresji

z objawami psychotycznymi

F32 Epizod depresyjny

F32.0 Epizod depresji łagodny

.00 Bez objawów somatycznych

.01 Z objawami somatycznymi

F32.1 Epizod depresji umiarkowany

.10 Bez objawów somatycznych
.11 Z objawami somatycznymi

F32.2 Epizod depresji ciężki, bez objawów psychotycznych
F32.3 Epizod depresji ciężki, z objawami psychotycznymi
F32.8 Inne epizody depresyjne
F32.9 Epizod depresyjny, nie określony

F33 Zaburzenia depresyjne nawracające

F33.0 Zaburzenia depresyjne nawracające, obecnie epizod depresyjny łagodny

100

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory

F30-F39 Zaburzenia nastroju

.00 Bez objawów somatycznych
.01 Z objawami somatycznymi

F33.1 Zaburzenia depresyjne nawracające, obecnie epizod depresyjny

umiarkowany

.00 Bez objawów somatycznych
.01 Z objawami somatycznymi

F33.2 Zaburzenia depresyjne nawracające, obecnie epizod ciężkiej depresji,

bez objawów psychotycznych

F33.3 Zaburzenia depresyjne nawracające, obecnie ciężka depresja z objawami

psychotycznymi

F33.4 Zaburzenia depresyjne nawracające, obecnie stan remisji
F33.8 Inne nawracające zaburzenia depresyjne
F33.9 Nawracające zaburzenia depresyjne, nie określone

F34 Uporczywe (utrwalone)

zaburzenia nastroju (afektywne)

F34.0 Cyklotymia
F34.1 Dystymia

F34.8 Inne uporczywe (utrwalone) zaburzenia nastroju (afektywne)
F34.9 Uporczywe (utrwalone) zaburzenia nastroju (afektywne), nie określone

F38 Inne zaburzenia nastroju (afektywne)

F38.0 Inne występujące pojedynczo zaburzenia nastroju (afektywne)

.00 Mieszany epizod afektywny

F38.1 Inne nawracające zaburzenia nastroju (afektywne)

. 10 Nawracające krótkotrwale zaburzenia depresyjne

F38.8 Inne określone zaburzenia nastroju (afektywne)

F39 Zaburzenia nastroju (afektywne) nie określone

' w oryginale ang. persistent. W źródłowym tłumaczeniu użyto przymiotnika "uporczywy". Wydaje

się, że kliniczną treść oryginału lepiej odzwierciedla określenie" utrwalony" (długotrwały, przewlekający
się), które w dalszym tekście konsekwentnie umieszczono obok, w nawiasach (przyp. red.)

1 0 1

:torv.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Wprowadzenie

Powiązania pomiędzy czynnikami etiologicznymi, patogenetycznymi (zmiany biochemi-

czne), objawami, reakcją na stosowane metody leczenia i zejściem zaburzeń nastroju

(afektywnych) nie są wciąż dostatecznie poznane i nie uprawniają do klasyfikowania tych

zaburzeń w sposób powszechnie przyjęty, tym nie mniej klasyfikacja taka musi być

opracowywana i należy mieć nadzieję, że klasyfikacja przedstawiona w tym opracowa-

niu, będąca wynikiem szerokiej konsultacji, będzie zaakceptowana .

W omawianej tu grupie schorzeń podstawowymi zaburzeniami są zmiany nastroju

lub afektu zazwyczaj w postaci depresji (z lękiem lub bez tego stanu) lub wzmożonego

samopoczucia. Zmianom nastroju zazwyczaj towarzyszą zmiany aktywności złożonej.

Większość pozostałych objawów ma charakter wtórny lub zrozumiały w kontekście

wymienionych zmian. Większość omawianych tu zaburzeń wykazuje tendencje do na-

wracania, początek poszczególnych epizodów (faz) wiąże się z występowaniem sytuacyj-

nych czynników stresowych. Omawiane zaburzenia dotyczą wszystkich grup wiekowych,

obejmują również zaczynające się w okresie dzieciństwa i adolescencji (należy je kodo-

wać posługując się podanymi symbolami).

Podstawowe kryteria klasyfikacji zaburzeń afektywnych wyodrębniono kierując się

przesłankami praktycznymi, co pozwala na łatwe zidentyfikowanie częściej występujących

zaburzeń. Przesłanką wyodrębnienia pojedyńczego epizodu z grupy zaburzeń dwubieguno-

wych i innych zaburzeń nawracających jest fakt, że pokaźna liczba chorych doświadcza

jednego epizodu w życiu. Za celowością określenia ciężkości zaburzeń przemawiała przydat-

ność tej cechy przy wyborze miejsca i metody leczenia. Należy pamiętać, że objawy określane

w tym opracowaniu jako "somatyczne" są również nazywane: "melancholicznymi", "wital-

nymi", "biologicznymi" lub "endogenomorficznymi", oraz że pozycja naukowa tego zespołu

bywa kwestionowana. Należy mieć nadzieję, że uwzględnienie tego zespołu w klasyfikacji

spowoduje dyskusję i przyczyni się do uściślenia kryteriów rozpoznawania tego stanu.

Konstrukcja klasyfikacji umożliwia uwzględnianie zespołu somatycznego ale również pomi-

nięcie tego zaburzenia bez straty istotnych informacji.

Wyodrębnienie różnych stopni ciężkości (nasilenia) zaburzeń może nastręczać trud-

ności, przyjęte w klasyfikacji trzy stopnie: łagodne, umiarkowane i ciężkie wynikają

z doświadczenia klinicystów, którzy uważają je jako użyteczne.

Terminy "mania" i "ciężka depresja" oznaczają w tej klasyfikacji skrajne bieguny

spektrum zaburzeń afektywnych, "hipomania" oznacza stan pośredni, bez urojeń, halucy-

nacji lub całkowitego zaburzenia normalnej aktywności, który często (ale nie wyłącznie)

pojawia się w czasie rozwoju manii lub przy ustępowaniu tego stanu.

F30 Epizod maniakalny

Wyodrębniono trzy stopnie nasilenia zaburzeń, biorąc pod uwagę podstawowe cechy

zespołu: wzmożenie nastroju oraz zwiększenie aktywności fizycznej i psychicznej. Wszy-

stkie wyodrębnione tu kategorie diagnostyczne dotyczą jedynie pojedynczego epizodu

maniakalnego. Jeżeli w przeszłości występowały epizody afektywne (depresyjne, mania-

kalne lub hipomaniakalne), zaburzenia należy kodować za pomocą symboli przypisanych

zaburzeniom dwubiegunowym (F31.-).

F30-F39 Zaburzenia nastroju

Obejmuje:

zaburzenia dwubiegunowe, pojedynczy epizod mann

F30.0 Hipomania
Mania (F30.1) o mniejszym stopniu nasilenia nazywana hipomanią, w której zaburzenia

nastroju i zachowania są zbyt przewlekłe (uporczywe) i wyraźne, aby zaliczyć je do

cyklotymn (F34.0), me towarzyszą im urojenia ani omamy. Utrzymuje się stale łagodne

wzmozenie nastroju (przez okres co najmniej kilku dni), zwiększona energia i aktywność

wyraźnie dobre samopoczucie dotyczące zarówno fizycznej, jak ipsychicznej sprawności'

Pojawia się również zwiększona liczba kontaktów z otoczeniem, gadatliwość, spoufalanie

się, wzmozenie popędu seksualnego, zmniejszona potrzeba snu. Nasilenie tych objawów

zazwyczaj nie zaburza w sposób poważny pracy i nie jest przyczyną odrzucenia przez

otoczenie. Zamiast często występującej dobrodusznej towarzyskości, może pojawiać się

drażliwość, zarozumiałość, zachowanie prostackie.

Może ulegać zaburzeniu koncentracja i uwaga, co utrudnia pracę, odpoczynek ale

nie zmniejsza zainteresowania nowymi wydarzeniami, nie obniża aktywności nie prze-

szkadza w dokonywaniu zbędnych zakupów.

Wskazówki diagnostyczne

Liczne spośród wymienionych objawów związanych ze wzmożeniem lub zmianami

nastroju i wzrostem aktywności powinny utrzymywać się przez co najmniej kilka dni ich

nasilenie i uporczywość jest większa niż przy cyklotymii (F34.0). Wyraźny wpływ na

pracę i aktywność w środowisku jest warunkiem rozpoznania hipomanii, jeżeli jednak

zaburzenia funkcjonowania (praca, kontakty z ludźmi) są poważne lub kompletne należy

rozpoznawać manię (F30.1 lub 30.2).

Rozpoznanie różnicowe.

Hipomania obejmuje szereg postaci zaburzeń nastroju

i aktywności mieszczących się pomiędzy cyklotymią (F34.0) i manią (F30 1 i F 30 2)

Zwiększenie aktywności i niepokój (i często ubytek masy ciała) należy różnicować

z podobnymi objawami występującymi w nadczynności tarczycy i anorexia nervosa we

wczesnych stadiach depresji agitowanej, zwłaszcza w średnim wieku przy powierzchow-

nej ocenie mogą one przypominać rozdrażnienie w hipomanii. Pacjenci z ciężkimi

natręctwami mogą wykazywać dużą aktywność w wypełnianiu domowych rytuałów przez

częsc nocy, jednak ich afekt jest przeciwstawny do opisanego. Jeżeli krótko utrzymujący

się stan hipomanii jest wstępem do manii lub etapem jej ustępowania (F30.1 i F30 2)

zazwyczaj nie zachodzi potrzeba oddzielnego rozpoznawania hipomanii.

F30.1 Mania bez objawów psychotycznych
Wzmożenie nastroju jest zupełnie nieadekwatne do sytuacji oraz okoliczności i może

zmieniać się od beztroskiej dobroduszności (jowialności) do niekontrolowanego podnie-

cenia. Bardzo dobremu samopoczuciu towarzyszy wzmożona energia, będąca źródłem

nadmiernej aktywności, wielomówności, zmniejszonej potrzeby snu. Wszelkie normalne

w kontaktach z ludźmi zahamowania są zniesione, występują trudności w utrzymywaniu

uwagi oraz znaczne roztargnienie. Samoocena jest wyraźnie zawyżona, pojawiają się

oceny wielkościowe i sądy nader optymistyczne.

Pojawiać się mogą zaburzenia percepcji, np. postrzeganie kolorów jako nader żywych

0 zazwyczaj pięknych), zainteresowanie pięknymi detalami powierzchni lub materiałów,

102

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

1 0 3

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

nadwrażliwość na dźwięki. Pacjenci wdają się w ekstrawaganckie wyczyny, wydają bez
celu pieniądze, bywają agresywni, zalotni, krotochwilni w sytuacjach zupełnie niestosow-
nych. W części epizodów maniakalnych nastrój bywa raczej drażliwy lub podejrzliwy niż
wzmożony. Pierwszy napad manii pojawia się najczęściej pomiędzy 15 i 30 r.ż., ale może
również wystąpić w każdym okresie życia, począwszy od późnego dzieciństwa, a skoń-
czywszy na 7 lub 8 dekadzie.

Wskazówki diagnostyczne

Epizod powinien utrzymywać się co najmniej 1 tydzień, jego nasilenie powinno uniemo-
żliwiać wykonywanie codziennej pracy i zaburzać aktywność w środowisku. Zmianom
nastroju towarzyszy wzrost energii i liczne wymienione wyżej objawy (zwłaszcza wielo-
mówność, zmniejszona potrzeba snu, postawa wielkościowa i bezkrytyczny optymizm).

F30.2 Mania z objawami psychotycznymi
Obraz kliniczny cięższy niż manii opisanej w F30.1. Podwyższona samoocena i idee

wielkościowe ulegają przekształceniu w urojenia, drażliwość i podejrzliwość w uro-

jenia prześladowcze. W ciężkich zespołach mogą dominować urojenia wielkościowe

lub posłannictwa religijnego. Gonitwa myśli i słowotok mogą czynić wypowiedzi
pacjenta niezrozumiałymi. Wzmożona aktywność ruchowa i podniecenie mogą pro-
wadzić do zachowań agresywnych i przemocy. Zaniedbywanie odżywiania się, picia
płynów i brak higieny osobistej mogą być przyczyną niebezpiecznego odwodnienia i
skrajnego samozaniedbania. Urojenia i omamy mogą być w swojej treści zgodne
zaburzeniami nastroju (syntymiczne) lub takiego związku nie wykazywać (niesyn-
tymiczne). Do tych ostatnich należą neutralne afektywnie np. urojenia odnoszenia się
nie zawierające treści winy lub oskarżeń, lub głosy, których treść nie zawiera specjal-
nego znaczenia emocjonalnego.

Rozpoznanie różnicowe.

Najczęstszym problemem jest różnicowanie ze schizofre-

nią, zwłaszcza gdy stadium hipomaniakalne zostało niezauważone (przeoczono),
a obraz kliniczny wykazuje maksymalne nasilenie, dominują urojenia, niezrozumiałe
wypowiedzi i gwałtowne zachowanie, które mogą maskować podstawowe zaburzenia
afektu.

Chorzy maniakalni reagujący na leki neuroleptyczne mogą być źródłem podobnych

trudności, zwłaszcza w stadium gdy ich aktywność ruchowa i psychiczna powraca do
normy, wypowiadają jednak urojenia, doznają omamów. Pojawiające się sporadycznie
omamy lub urojenia charakterystyczne dla schizofrenii (F20.-) należą również do grupy
nie związanych z zaburzeniami nastroju (nie-syntymiczne), jeżeli objawy takie są
wyraźnie obecne i utrzymują się, właściwszym rozpoznaniem jest diagnoza zaburzeń
schizoafektywnych (F25.-) [por. również str. 21],

Obejmuje:

osłupienie maniakalne

F30.8 Inne epizody maniakalne

F30.9 Epizod maniakalny, nie określony

Obejmuje:

mania BNO

F31 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe

Zaburzenia charakteryzujące się nawrotami (co najmniej dwoma) epizodów chorobo-
wych z wyraźnie zaburzonym nastrojem i aktywnością, w postaci podwyższenia
nastroju, wzmożonej energii i aktywności (mania lub hipomania) i obniżenia nastroju,
spadku energii i aktywności (depresja). Charakterystyczny jest powrót do stanu
zdrowia pomiędzy epizodami. W porównaniu z innymi zaburzeniami afektywnymi,
zaburzenia dwubiegunowe występują niemal równie często u kobiet i mężczyzn,

przypadki, kiedy występują wyłącznie nawroty manii należą do rzadkości, charakte-
rystyka tych chorych jest zbliżona do osób, u których pojawiają się również (oprócz
manii) nawroty depresji (rodzaj zaburzeń u krewnych, cechy osobowości przedchoro-
bowej, wiek w którym zaczyna się choroba, prognoza długoterminowa) i zaliczane są

do dwubiegunowych (F31.8).

Epizody maniakalne zaczynają się zwykle nagle, utrzymują się od 2 tygodni do 4-5

miesięcy (średnia: ok. 4 miesiące). Depresje są zwykle dłuższe (średnia: ok. 6 miesięcy),

rzadko więcej niż 1 rok (oprócz osób w wieku podeszłym). Nawroty depresji i manii często

poprzedzają wydarzenia życiowe lub inne urazy psychiczne, ale obecność takich sytuacji

nie jest istotna dla rozpoznania.

Częstość epizodów, obraz kliniczny remisji i nawrotów cechuje duża zmienność,

w miarę trwania choroby remisje ulegają skróceniu, w wieku średnim nawroty depresji

stają się częstsze i dłuższe.

Chociaż wyjściowa koncepcja "psychozy maniakalno-depresyjnej" obejmowała

również przypadki z nawrotami wyłącznie epizodów depresji, obecnie termin ten jest
głównie synonimową nazwą zaburzeń dwubiegunowych.

Obejmuje:

choroba maniakalno-depresyjna, psychoza lub reakcja

Nie obejmuje:

zaburzenia dwubiegunowe, pojedynczy epizod depresji (F30.-)

cyklotymia (F34.0)

F31.0 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod hipomanii

Wskazówki diagnostyczne

Do rozpoznania ostatecznego:

a1 aktualny epizod spełnia kryteria hipomanii (F30.0) oraz

b/ w przeszłości stwierdzono co najmniej jeden epizod afektywny (hipomaniakalny,

maniakalny, depresyjny lub mieszany)

F31.1 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny bez

objawów psychotycznych

Wskazówki diagnostyczne

Do rozpoznania ostatecznego:

a1 aktualny epizod spełnia kryteria manii bez objawów psychotycznych (F30.1) oraz

b/ w przeszłości stwierdzono co najmniej jeden epizod afektywny (hipomaniakalny,

maniakalny, depresyjny lub mieszany)

104

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

1 0 5

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F30-F39 Zaburzenia nastroju

F31.2 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod maniakalny

z objawami psychotycznymi

Wskazówki diagnostyczne
Do rozpoznania ostatecznego:

a/ aktualny epizod spełnia kryteria manii z objawami psychotycznymi (F30.2)

oraz

b/ w przeszłości stwierdzano co najmniej jeden epizod afektywny (hipomaniakalny,

maniakalny, depresyjny lub mieszany)

F31.3 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod depresji

o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu.

Wskazówki diagnostyczne
Do rozpoznania ostatecznego:

a/ aktualny epizod spełnia kryteria epizodu depresyjnego o nasileniu łagodnym

(F32.0) lub umiarkowanym (F32.1) oraz

b/ w przeszłości stwierdzono co najmniej jeden epizod afektywny hipomaniakalny,

maniakalny lub mieszany.

Piątego znaku można użyć do określania obecności lub nieobecności objawów

somatycznych w aktualnym epizodzie depresji:

F31.30 Bez objawów somatycznych
F31.31 Z obj awami somatycznymi

F31.4 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod ciężkiej depresji

bez objawów psychotycznych

Wskazówki diagnostyczne
Do rozpoznania ostatecznego:

a/ aktualny epizod spełnia kryteria epizodu ciężkiej depresji bez objawów psychoty-

cznych (F3 2.2) oraz

b/ w przeszłości stwierdzono co najmniej jeden epizod afektywny hipomanii, mann

lub mieszany

F31.5 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod ciężkiej depresji

z objawami psychotycznymi

Wskazówki diagnostyczne

Do rozpoznania ostatecznego:

a/ aktualny epizod spełnia kryteria epizodu ciężkiej depresji z objawami psychotycz-

nymi (F32.3) oraz

b/ w przeszłości stwierdzono co najmniej jeden epizod hipomanii, manii lub mieszany

epizod afektywny

Jeżeli zachodzi potrzeba, można określić zgodność urojeń lub halucynacji z zabu-

rzeniami nastroju [por. F30.2]

F31.6 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie epizod mieszany
Pacjent przebył co najmniej jeden epizod manii, hipomanii lub afektywny epizod miesza-

ny, aktualnie ujawnia zaburzenia mieszane obejmujące objawy manii, hipomanii i depresji

lub szybkie zmiany takiego obrazu klinicznego.

Wskazówki diagnostyczne

Chociaż w większości typowych postaci zaburzeń dwubiegunowych występują epizody
depresji i manii oddzielone okresami normalnego samopoczucia, zdarza się że nastrojowi
depresyjnemu towarzyszy przez okres kilku dni lub tygodni wzmożona aktywność,
wielomówność, lub też nastrojowi maniakalnemu i postawie wielkościowej - pobudzenie

oraz utrata energii i libido. Objawy depresji oraz hipomanii lub manii mogą również
występować naprzemiennie, zmieniać się z dnia na dzień, a nawet z godziny na godzinę.
Rozpoznanie zaburzeń dwubiegunowych mieszanych dotyczy tylko takich sytuacji, gdy
dwie grupy objawów dominują przez większą część nawrotu oraz kiedy taki epizod
utrzymuje się przez okres co najmniej 2 tygodni.

Nie obejmuje:

pojedynczy epizod mieszanych zaburzeń afektywnych (F38.0).

F31.7 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, obecnie stan remisji
Pacjent przebył co najmniej jeden epizod zaburzeń afektywnych: maniakalny, hipomania-

kalny lub mieszany i dodatkowo co najmniej jeden inny epizod afektywny hipomaniakal-
ny, maniakalny, depresyjny lub mieszany, a obecnie (od kilku miesięcy) nie ujawnia
żadnych wyraźniejszych zaburzeń nastroju. Dotyczy to również okresu remisji w czasie
postępowania profilaktycznego.

F31.8 Inne zaburzenia afektywne dwubiegunowe

Obejmuje:

zaburzenia dwubiegunowe typ II

nawracające epizody maniakalne

F31.9 Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, nie określone.

F32 Epizod depresyjny

W opisanych niżej typowych epizodach depresji (o nasileniu łagodnym (F32.0), umiar-
kowanym (F32.1) i ciężkim (F32.2 i F32.3) pacjent cierpi z powodu obniżonego nastroju,
utraty zainteresowań i zdolności do radowania się, zmniejszenia energii prowadzącego do
wzmożonej męczliwości i zmniejszenia aktywności. Pospolita jest duża męczliwość
nawet po małym wysiłku. Do często spotykanych objawów należą:

a/ osłabienie koncentracji i uwagi
b/ niska samoocena i mała wiara w siebie
d poczucie winy i małej wartości (nawet w epizodach o łagodnym nasileniu)
d/ pesymistyczne, czarne widzenie przyszłości

e/ myśli i czyny samobójcze
f/ zaburzenia snu
g/ zmniejszony apetyt

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

1 0 7

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Obniżenie nastroju podlega małym wahaniom z dnia na dzień, jest zwykle niezależne

od bieżących wydarzeń, może wykazywać charakterystyczne wahania w okresie dnia.

Podobnie jak w epizodach maniakalnych, obraz kliniczny depresji wykazuje dużą zmien-

ność osobniczą, obrazy atypowe występują szczególnie często w okresie adolescencji.

U niektórych chorych na pierwszy plan obrazu klinicznego wysuwa się lęk, distres,

podniecenie ruchowe, a zaburzenia nastroju mogą być maskowane przez takie dodatkowe

objawy jak rozdrażnienie, nadużywanie alkoholu, zachowania histeryczne, narastanie już

poprzednio występujących fobii lub natręctw, albo też przez dolegliwości hipochondry-

czne. Do ustalenia rozpoznania epizodu depresyjnego (wszystkich jego trzech stopni

nasilenia) niezbędne jest stwierdzenie utrzymywania się zaburzeń przez okres co najmniej

2 tygodni. Zdarza się jednak, że wystarcza okres krótszy, dotyczy to sytuacji, gdy objawy

osiągają bardzo duże nasilenie i narastają szybko.

Niektóre z wymienionych objawów są wyraźnie zaznaczone i przybierają charaktery-

styczny obraz, powszechnie przypisuje się im szczególną wartość kliniczną. Najlepszym

tego przykładem są takie objawy "somatyczne", jak (por. wprowadzenie do tej części, str.

102): utrata zainteresowań lub brak przyjemności przy wykonywaniu czynności, które

zazwyczaj radują, brak reaktywności emocjonalnej na wydarzenia, które zazwyczaj

sprawiają przyjemność, wczesne budzenie się rano (2 i więcej godzin przedwcześnie),

narastanie depresji w godzinach porannych, obiektywne przejawy wyraźnego spowolnie-

nia lub pobudzenia psychoruchowego (zauważane przez innych), wyraźna utrata apetytu,

ubytek masy ciała (o 5% masy ciała lub więcej w okresie ostatniego miesiąca). Warunkiem

rozpoznania zespołu somatycznego jest zazwyczaj stwierdzenie w sposób pewny co

najmniej czterech wymienionych objawów.

Wyodrębnione niżej kategorie epizodów depresyjnych: łagodny (F32.0), umiarko-

wany (F32.1) oraz ciężki (F32.2 i F32.3) dotyczą wyłącznie pojedynczego (pierwszego)

epizodu depresyjnego. Następne epizody depresyjne należy klasyfikować w ramach

nawracających zaburzeń depresyjnych (F33.-).

Wyodrębnione stopnie nasilenia zaburzeń opisują szeroki zakres obrazów klinicz-

nych, z którymi spotykamy się w różnych formach praktyki klinicznej. Pacjenci z łagod-

nymi epizodami depresji korzystają często z pomocy lekarzy pierwszego kontaktu

i lekarzy domowych, w oddziałach psychiatrycznych przebywają przeważnie chorzy

z ciężkimi zaburzeniami depresyjnymi.

Próby samobójcze związane z zaburzeniami nastroju (zaburzeniami afektywnymi),

często dokonywane za pomocą przepisywanych leków, należy kodować posługując się

dodatkowymi oznaczeniami zamieszczonymi w Rozdziale XX ICD 10 (X60-X84). Nie

wyodrębniono tam prób samobójczych i aktów zaliczanych do zachowań parasuicydal-

nych, jedne i drugie włączono do grupy samoouszkodzeń.

Rozróżnienie łagodnego, umiarkowanego i ciężkiego epizodu depresyjnego wymaga

wnikliwej analizy liczby, rodzaju i stopnia nasilenia (ciężkości) poszczególnych objawów.

Do takiego ogólnego oszacowania ciężkości zaburzeń zwykle przydatna jest ocena

codziennej aktywności społecznej i zawodowej, chociaż wpływ czynników indywidual-

nych, społecznych i kulturowych zaburza proste powiązania między ciężkością objawów

a funkcjonowaniem społecznym.

Obecność otępienia (F00 - F03) lub upośledzenia umysłowego (F70- F79) nie

wyklucza rozpoznania epizodu depresyjnego, biorąc jednak pod uwagę trudności w na-

wiązaniu kontaktu z badanymi, szczególne znaczenie przypada takim objawom, które

108

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory

F30-F39 Zaburzenia nastroju

stwierdzić można obiektywnie, jak: objawy somatyczne, zahamowanie psychoruchowe,

utrata apetytu i ubytek masy ciała oraz zaburzenia snu.

Obejmuje:

pojedynczy epizod reakcji depresyjnej, duża depresja (bez objawów

psychotycznych), depresja psychogenna lub depresja reaktywna

(F32.0, F32.1 lub F32.2)

F32.0 Epizod depresyjny łagodny

Wskazówki diagnostyczne

Do typowych objawów depresji zalicza się zazwyczaj: nastrój depresyjny, utratę zainte-

resowań i przeżywania przyjemności oraz zwiększoną męczliwość, przy czym dla pew-

nego rozpoznania niezbędne jest stwierdzenie co najmniej dwóch z wymienionych

objawów oraz co najmniej dwóch innych opisanych na stronie 108 (dla F32.-). Objawy

nie muszą osiągać maksymalnego nasilenia. Utrzymywania się epizodu powinno być nie

krótsze niż 2 tygodnie. Epizod depresyjny o łagodnym nasileniu jest zazwyczaj przyczyną

distresu i trudności w wykonywaniu pracy oraz codziennych obowiązków, jednak nie

zaburza spełniania tych obowiązków całkowicie.

Do zaznaczenia obecności objawów somatycznych (zespołu somatycznego) można

zastosować piąty znak:

F32.00 Bez objawów somatycznych
Spełnione są kryteria epizodu depresyjnego o łagodnym nasileniu, nie występują

objawy somatyczne lub obecne są pojedyncze.

F32.01 Z objawami somatycznymi
Spełnione są kryteria epizodu depresyjnego o łagodnym nasileniu, ponadto występują

cztery lub więcej objawy somatyczne (jeżeli osiągają skrajne nasilenie - wystarczy

stwierdzenie obecności 2 lub 3 objawów).

F32.1 Epizod depresyjny umiarkowany

Wskazówki diagnostyczne
Do rozpoznania niezbędne jest stwierdzenie co najmniej dwóch spośród trzech charaktery-
stycznych objawów łagodnego epizodu depresyjnego (F32.0) oraz co najmniej trzech
(najlepiej czterech) innych objawów. Część objawów osiąga znaczne nasilenie, nie jest to

jednak nieodzownym warunkiem, zwłaszcza wtedy gdy stwierdza się szerokie spektrum

objawów. Czas trwania epizodu co najmniej ok. 2 tygodni.

Pacjent z epizodem depresyjnym o umiarkowanym nasileniu ma wyraźne trudności

z wykonywaniem pracy, spełnianiem obowiązków domowych.

Piątego znaku można użyć do zaznaczenia obecności objawów somatycznych:
F31.10 Bez objawów somatycznych
Spełnione są kryteria epizodu depresyjnego o umiarkowanym nasileniu, nie wystę-

pują objawy somatyczne lub obecne są pojedyncze.

F32.11 Z objawami somatycznymi
Spełnione są kryteria epizodu depresyjnego, ponadto stwierdza się cztery lub więcej

objawów somatycznych (jeżeli objawy somatyczne osiągają skrajne nasilenie, obecność
2 lub 3 objawów uprawnia do rozpoznania tej kategorii).

1 0 9

lctorv.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F32.2 Epizod depresyjny ciężki bez objawów psychotycznych
Chory przejawia wyraźne cierpienie (distres) lub pobudzenie, dopóki nie wystąpi znaczne

zahamowanie. Dominuje poczucie bezwartościowości, niska samoocena, poczucie winy,

w ciężkich stanach depresyjnych szczególnie niebezpieczne jest zagrożenie samobój-

stwem. W ciężkich epizodach depresyjnych niemal zawsze występują objawy somatyczne.

Wskazówki diagnostyczne

Należy stwierdzić wszystkie trzy objawy charakterystyczne dla łagodnego lub umiarko-

wanego epizodu depresyjnego, a ponadto cztery inne objawy, spośród których część

powinna osiągać duże nasilenie. Należy pamiętać, że chory z dużym zahamowaniem lub

podnieceniem może nie być w stanie szczegółowo opisać wielu objawów. W takich

sytuacjach uprawnione jest również rozpoznanie ciężkiego epizodu depresyjnego.

Czas utrzymywania się zaburzeń nie powinien być krótszy od 2 tygodni, jednakże

gdy objawy wykazują szczególnie duże nasilenie , rozpoznanie ciężkiego epizodu depre-

syjnego można ustalić wcześniej.

Ciężki epizod depresyjny uniemożliwia wykonywanie jakiejkolwiek pracy zawodo-

wej, obowiązków domowych, oprócz drobnych czynności.

Omawiana kategoria diagnostyczna dotyczy wyłącznie pojedynczego epizodu cięż-

kiej depresji bez objawów psychotycznych, dalsze epizody należy rozpatrywać w ramach

nawracających zaburzeń depresyjnych (F33.-)

Obejmuje:

pojedynczy epizod depresji z podnieceniem ruchowym

melancholia lub depresja witalna bez objawów psychotycznych.

F32.3 Epizod depresji ciężkiej z objawami psychotycznymi

Wskazówki diagnostyczne

Depresja spełniająca kryteria ciężkiego epizodu depresyjnego, opisanego wyżej
(F32.2), występują ponadto urojenia, omamy lub osłupienie depresyjne. Treść urojeń
dotyczy grzechów, ubóstwa, nieuchronnej klęski, przestępstw (odpowiedzialności). Oma-
my słuchowe lub węchowe mają charakter głosów oszczerczych lub oskarżających, albo
zapachów zgnilizny, rozkładającego się ciała. Ciężkie zahamowanie psychoruchowe
może narastać do rozmiarów osłupienia. Jeżeli zachodzi taka potrzeba urojenia i omamy
można klasyfikować jako zgodne z nastrojem lub niezgodne (por. F30.2).

Rozpoznanie różnicowe.

Osłupienie depresyjne wymaga różnicowania ze schizofre-

nią katatoniczną (F20.2), z osłupieniem dysocjacyjnym (histerycznym) (F44.2) oraz
z organicznymi postaciami osłupienia. Omawianą kategorię diagnostyczną należy odno-
sić jedynie do pojedynczego epizodu ciężkiej depresji z objawami psychotycznymi, dalsze
epizody należy rozpatrywać w ramach nawracających zaburzeń depresyjnych (F33.-)

Obejmuje:

pojedynczy epizod dużej depresji z objawami psychotycznymi,

depresja psychotyczna, psychoza depresyjna psychogenna,
psychoza depresyjna reaktywna

F32.8 Inne epizody depresyjne
Należy tu zaliczać epizody, które nie spełniają kryteriów epizodów depresyjnych opisa-
nych w F32.0-F32.3, lecz w odniesieniu do których są podstawy by sądzić, że są w istocie

F30-F39 Zaburzenia nastroju

depresją. Przykłady: zaburzenia o zmiennym nasileniu, w których oprócz objawów

depresyjnych (zwłaszcza somatycznych) występują takie objawy, jak: napięcie, obawy

cierpienie (distres) iub somatyczne objawy depresyjne oraz uporczywe dolegliwości

bólowe albo zmęczenie, nie związane z przyczynami organicznymi (osoby takie leczą się

zazwyczaj w lecznictwie ogólnym).

Obejmuje:

depresja atypowa

pojedynczy epizod depresji "maskowanej" NOS

F32.9 Epizod depresyjny, nie określony

Obejmuje:

depresja NOS

zaburzenia depresyjne NOS

F33 Zaburzenia depresyjne nawracające

Zaburzenia te cechują powtarzające się epizody depresji opisane w epizodzie depresyjnym

łagodnym (F32.0), umiarkowanym (F32.1) lub ciężkim (F32.2 i F32.3) bez jakichkolwiek

w przeszłosci epizodów wzmożonego nastroju lub aktywności, które spełniałyby kryteria

mann (F30.11 F30.2). Bezpośrednio po epizodzie depresyjnym mogą jednak pojawić się

krótkotrwałe stany wzmożonego samopoczucia i aktywności, które spełniają kryteria

hipomanii (F30.0), niekiedy związane ze stosowaniem leczenia przeciwdepresyjnego

Wiek, w którym występuje pierwszy epizod, ciężkość epizodów, ich długość oraz

częstosc wykazuje duża zmienność osobniczą. Pierwszy epizod zazwyczaj pojawia się

później niż w zaburzeniach dwubiegunowych , średnia wieku przypada na piątą dekadę

życia. Czas trwania epizodów mieści się w przedziale 3-12 miesięcy (średnia około

6 miesięcy), nawroty pojawiają się rzadziej. Okres pomiędzy nawrotami jest powrotem

do pełnego zdrowia, jednak u części chorych (jest to mniejszość) może utrzymywać się

przewlekła depresja, dotyczy to głównie osób w wieku podeszłym (w stosunku do których

ta kategoria diagnostyczna jest wciąż stosowana). Poszczególne epizody, niezależnie od

ich nasilenia są często wyzwalane przez wydarzenia życiowe. W licznych kręgach

kulturowych częstość epizodów depresyjnych, jak też przewlekłej depresji jest dwukrot-

nie większa u kobiet niż u mężczyzn.

Ryzyko pojawienia się manii u osób z nawracającymi zaburzeniami depresyjnymi

nigdy me znika. W przypadku pojawienia się epizodu maniakalnego należy zmienić

rozpoznanie na zaburzenia afektywne dwubiegunowe. Przy klasyfikowaniu nawracają-

cych zaburzeń depresyjnych należy uwzględnić rodzaj aktualnego epizodu depresyjnego

oraz (o ile są dostateczne dane) rodzaj epizodów, które dominują.

Obejmuje:

nawracające epizody reakcji depresyjnej, depresja psychogenna,

depresja reaktywna, zaburzenia afektywne sezonowe
(F33.0 lub F33.1) nawracające epizody depresji endogennej,
duża depresja, psychoza maniakalno-depresyjna (typ depresyjny),

psychoza depresyjna psychogenna lub reaktywna,
depresja psychotyczna, depresja witalna (F33.2 lub F33.3)

Nie obejmuje:

nawracające krótkie epizody depresyjne (F38.1).

110

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

i i i

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F33.0 Zaburzenia depresyjne nawracające, obecnie epizod depresyjny łagodny

Wskazówki diagnostyczne

Do rozpoznania ostatecznego:

a/ spełnione kryteria nawracających zaburzeń depresyjnych (F33.-), aktualny epizod

spełnia kryteria epizodu depresyjnego o łagodnym nasileniu (F32.0) oraz

b/ co najmniej dwa epizody o czasie trwania nie krótszym niż 2 tygodnie, oddzielone

kilkumiesięcznym okresem wolnym od wyraźniejszych zaburzeń nastroju.

W innych przypadkach należy rozpoznawać inne nawracające zaburzenia nastroju

(afektywne) (F38.1).

Piątego znaku można użyć do zaznaczania obecności objawów somatycznych

w aktualnym epizodzie:

F33.00 Bez objawów somatycznych
(por. F32.00)
F33.01 Z objawami somatycznymi
(por. F32.01).
Jeżeli zachodzi potrzeba można zaznaczyć przeważający w poprzednich epizodach

rodzaj zaburzeń depresyjnych (nasilenie łagodne , umiarkowane, ciężkie, niepewne).

F33.1 Zaburzenia depresyjne nawracające, obecnie epizod depresyjny

umiarkowany

Wskazówki diagnostyczne
Do rozpoznania ostatecznego:

a) Spełnione kryteria nawracających zaburzeń depresyjnych (F33.-), aktualny epizod

spełnia kryteria epizodu depresyjnego o umiarkowanym nasileniu (F32.1) oraz

b) co najmniej dwa epizody o czasie trwania nie krótszym niż 2 tygodnie, oddzielone

kilkumiesięcznym okresem wolnym od wyraźniejszych zaburzeń nastroju.

W innych przypadkach należy rozpoznawać inne zaburzenia nastroju (afektywne)

(F38.1).

Piątego znaku można użyć do zaznaczenia obecności objawów somatycznych

w aktualnym epizodzie:

F33.10 Bez objawów somatycznych
(por. F32.10)
F33.11 Z objawami somatycznymi
(por. F32.ll)

Jeżeli zachodzi potrzeba można zaznaczyć przeważający w poprzednich epizodach

rodzaj zaburzeń depresyjnych (nasilenie łagodne , umiarkowane, ciężkie, niepewne).

F33.2 Zaburzenia depresyjne nawracające, obecnie epizod ciężkiej depresji bez

objawów psychotycznych

Wskazówki diagnostyczne:

Do rozpoznania ostatecznego:

112

PDF

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffcfct

F30-F39 Zaburzenia nastroju

aJ spełnione kryteria nawracających zaburzeń depresyjnych (F32.-), aktualny epizod

spełnia kryteria ciężkiego epizodu depresyjnego bez objawów psychotycznych (F32.2) oraz

b/ co najmniej dwa epizody o czasie trwania nie krótszym niż 2 tygodnie, oddzielone

kilkumiesięcznym okresem wolnym od wyraźniejszych zaburzeń nastroju.

W innych przypadkach należy rozpoznawać inne zaburzenia nastroju (afektywne)

(F38.1).

Jeżeli zachodzi potrzeba, można zaznaczyć dominujący w przebiegu rodzaj zaburzeń

depresyjnych (łagodne, umiarkowane, ciężkie).

F33.3 Zaburzenia depresyjne nawracające, obecnie epizod ciężkiej depresji

z objawami psychotycznymi

Wskazówki diagnostyczne
Do rozpoznania ostatecznego:

a/ spełnione kryteria nawracających zaburzeń depresyjnych (F33.-), aktualny epizod

spełnia kryteria ciężkiego epizodu depresyjnego z objawami psychotycznymi (F32.3) oraz

b/ co najmniej dwa epizody o czasie trwania nie krótszym niż 2 tygodnie, oddzielone

kilkumiesięcznym okresem wolnym od wyraźniejszych zaburzeń nastroju.

W innych sytuacjach należy rozpoznawać inne zaburzenia nastroju (afektywne)

(F38.1).

Jeżeli zachodzi potrzeba można zaznaczyć obecność urojeń i omamów jako spójnych

lub niespójnych z zaburzeniami nastroju.

Jeżeli zachodzi potrzeba można zaznaczyć przeważający w poprzednich epizodach

rodzaj zaburzeń depresyjnych (nasilenie łagodne , umiarkowane, ciężkie, niepewne).

F33.4 Zaburzenia depresyjne nawracające, obecnie remisja

Wskazówki diagnostyczne

Do rozpoznania ostatecznego:

aJ w przeszłości - przebyte epizody depresyjne spełniające kryteria nawracających

zaburzeń depresyjnych (F33.-), aktualnie nie stwierdza się zaburzeń depresyjnych speł-
niających kryteria epizodu depresyjnego o jakimkolwiek nasileniu lub innych zaburzeń
z grupy F30 - F39, oraz

b/ co najmniej dwa epizody o czasie trwania nie krótszym niż 2 tygodnie, oddzielone

kilkumiesięcznym okresem wolnym od wyraźniejszych zaburzeń nastroju.

W innych sytuacjach należy rozpoznawać inne zaburzenia nastroju (afektywne)

(F38.1).

Omawiana kategoria diagnostyczna obejmuje również osoby, u których jest stoso-

wanie leczenie zmniejszające ryzyko kolejnych epizodów

F33.8 Inne nawracające zaburzenia depresyjne

F33.9 Nawracające zaburzenia depresyjne, nie określone

Obejmuje:

depresja jednobiegunowa, BNO

tj. postępowanie profilaktyczne (przyp. red.).

1 1 3

tory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F34 Uporczywe (utrwalone)

zaburzenia nastroju (afektywne)

Są to zaburzenia nastroju utrwalone i zwykle wykazujące zmienne nasilenie, w których
większość epizodów nie osiąga nasilenia uprawniającego do rozpoznawania hipomanii
lub epizodów łagodnej depresji. Utrzymują się przez wiele lat, niekiedy przez większą
część dorosłego życia, są przyczyną złego samopoczucia (distresu) i niesprawności.

U niektórych osób w przebiegu przewlekle utrzymujących się zaburzeń nastroju mogą
pojawiać się pojedyncze epizody depresji lub manii. Przewlekłe zaburzenia nastroju
uwzględniono w tym rozdziale (zamiast w części dotyczącej zaburzeń osobowości),
ponieważ badania rodzinne wskazują, że są one genetycznie pokrewne chorobom afe-
kty wnym, zdarza się, że wymagają takiego samego postępowania leczniczego jak choroby
afektywne. Wyodrębniono wczesny i późny wariant cyklotymii oraz dystymii, które
należy zaznaczyć, jeżeli zachodzi taka potrzeba.

F34.0 Cyklotymia
Utrzymujące się stale wahania nastroju w postaci licznych epizodów łagodnej depresji

oraz stanów łagodnie wzmożonego samopoczucia. Taka niestabilność samopoczucia

pojawia się już we wczesnej młodości, wykazuje przewlekły przebieg, chociaż od czasu

do czasu nastrój może być prawidłowy w okresie kilku miesięcy. Zmiany nastroju są

zwykle spontaniczne, nie wykazują związku z wydarzeniami życiowymi. Bez dłuższej

obserwacji oraz bez znajomości zachowania w okresie przedchorobowym rozpoznanie

może okazać się trudne do ustalenia. Ze względu na łagodność zmian nastroju i zwykle

tolerancję otoczenia wobec stanu wzmożonego samopoczucia, cyklotymia jest rzadko

przedmiotem zainteresowania lekarzy. Zdarza się tak w sytuacjach, gdy zaburzenia

nastroju nie są tak wyraźne jak cykliczne zmiany aktywności, relacji z otoczeniem lub

zaburzenia łaknienia. Jeżeli zachodzi potrzeba, można wyodrębnić wczesny (młodzień-

czy) i późny początek zaburzeń.

Wskazówki diagnostyczne
Istotna cechą jest stała niestabilność nastroju, w postaci licznych okresów łagodnej
depresji i stanów łagodnie wzmożonego samopoczucia, których nasilenie lub czas trwania

nie uprawniają do rozpoznawania zaburzeń afektywnych dwubiegunowych (F31.-) lub
nawracających zaburzeń depresyjnych (F33.-). Oznacza to, że poszczególne epizody nie

spełniają kryteriów epizodu maniakalnego (F30.-) lub depresyjnego (F32.-).

Obejmuje:

zaburzenia osobowości afektywne

osobowość cykloidalna
osobowość cyklotymiczna

Rozpoznanie różnicowe.

Zaburzenia występują często u krewnych osób z zaburze-

niami afektywnymi dwubiegunowymi (F31.-), u niektórych osób z zaburzeniami cyklo-
tymicznymi mogą rozwinąć się zaburzenia afektywne dwubiegunowe. Zaburzenia mogą

w oryginale ang. persistent. W źródłowym tłumaczeniu użyto przymiotnika "uporczywy". Wydaje

114

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffcfct

F30-F39 Zaburzenia nastroju

utrzymywać się w okresie całego dorosłego życia, występować okresowo lub stale lub

przechodzić w bardziej nasilone zmiany nastroju, spełniające kryteria zaburzeń afektyw-

nych dwubiegunowych (F31.-) lub nawracających zaburzeń depresyjnych (F33.-).

F34.1 Dystymia
Przewlekłe obniżenie nastroju, nie spełniające kryteriów nawracających zaburzeń depre-
syjnych o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu (F33.0 lub F33.1), dotyczy to zarówno
nasilenia, jak i czasu utrzymywania się poszczególnych epizodów, chociaż w przeszłości,
zwłaszcza na początku choroby mogły występować zaburzenia spełniające kryteria epi-
zodu depresyjnego o łagodnym nasileniu. Relacje pomiędzy poszczególnymi fazami
łagodnej depresji i okresami względnie dobrego samopoczucia wykazują dużą zmienność.
Osoby dotknięte dystymią miewają okresy (dni, tygodnie) zupełnie dobrego samopoczu-

cia, jednakże większość czasu (miesiące) czują się zmęczeni i przygnębieni, wszystko
łączy się z dużym wysiłkiem i brakiem zadowolenia. Są zniechęceni i cierpiący, narzekają
na zaburzenia snu, są jednak w stanie podołać codziennym obowiązkom. Tak więc obraz
kliniczny dystymii przypomina opisy nerwicy depresyjnej lub depresji nerwicowej. Jeżeli
zachodzi potrzeba można wyodrębnić wczesny (młodzieńczy) i późny początek zaburzeń.

Wskazówki diagnostyczne

Podstawową cechą są przewlekle utrzymujące się zaburzenia nastroju typu depresyj-

nego, które nigdy (lub osobliwie rzadko) nie osiągają rozmiarów nawracających

zaburzeń depresyjnych o nasileniu łagodnym lub umiarkowanym (F33.0 lub F33.1).

Zazwyczaj zaczynają się w młodości i utrzymują się przez wiele lat lub stale. Jeżeli

początek zaburzeń przypada w okresie wieku podeszłego, są często następstwem

epizodu depresyjnego o miernym nasileniu (F32.-), wiążą się z okresem żałoby lub

innymi istotnymi wydarzeniami.

Obejmuje:

nerwica depresyjna

depresyjne zaburzenia osobowości
depresja nerwicowa (z okresem utrzymywania się dłuższym niż 2 lata)

depresja lękowa przewlekła

Nie obejmuje:

depresja lękowa (łagodna lub nie wykazująca cech przewlekłości)

(F41.2)

reakcja żałoby, trwająca krócej niż 2 lata (F43.21), przedłużona

reakcja depresyjna

schizofrenia rezydualna (F20.5 )

F34.8 Inne uporczywe (utrwalone) zaburzenia nastroju (afektywne)
Przewlekłe zaburzenia nastroju, których nasilenie lub czas trwania nie uprawnia do

rozpoznawania cyklotymii (F34.0) lub dystymii (F34.1), jednak które osiągają

poziom kliniczny. Zaliczyć tu należy wspomniane już niektóre postacie "depresji

nerwicowej", które nie spełniają kryteriów cyklotymii (F34.0) lub dystymii (F34.1)

albo też epizodu depresyjnego o nasileniu łagodnym (F32.0) lub umiarkowanym

(F32.1).

F34.9 Uporczywe (utrwalone) zaburzenia nastroju (afektywne), nie określone

1 1 5

btory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F4°-F48 Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną

F 3 8 Inne zaburzenia nastroju (afektywne)

F38.0 Inne występujące pojedynczo zaburzenia nastroju (afektywne)

F38 00 Epizod mieszanych zaburzeń afektywnych
Epizod afektywny utrzymujący się co najmniej 2 tygodnie, który cechuje wspołwystępo-

wanie lub szybka zmiana (zazwyczaj w okresie kilku godzin) objawów hipomann, mann
lub depresji.

F38.1 Inne nawracające zaburzenia nastroju (afektywne)
F38 10 Nawracające krótkotrwale zaburzenia depresyjne
Nawracające, trwające krótko epizody depresji pojawiające się prawie co miesiąc, w okre-

sie minionego roku. Czas trwania poszczególnych epizodów me przekracza 2 tygodni
(typowo 2-3 dni, z powrotem do pełnego zdrowia), spełniają one kryteria epizodu
depresyjnego o łagodnym, umiarkowanym lub ciężkim nasileniu (F32.0, F32.1, F32.0).

Rozpoznanie różnicowe.

W przeciwieństwie do dystymii (F34.1), przez większość

czasu pacjent nie jest depresyjny. Jeżeli epizod depresyjny pojawia się w przebiegu cyklu
miesięcznego należy stosować oznaczenie F38.8 z dodatkowym kodem określającym
przyczynę (N 94.8, inne szczególne zaburzenia związane z narządem płciowym u kobiet

lub cyklem menstruacyjnym).

F38.8 Inne określone zaburzenia nastroju (afektywne)
Należy uwzględniać tu zaburzenia afektywne, które nie spełniają kryteriów pozostałych,

wyżej wymienionych kategorii diagnostycznych (F30 - F38.1)

F 3 9 Zaburzenia nastroju (afektywne), nie określone

Stosować jedynie w ostateczności, gdy zaburzeń nie można zaliczyć do wyodrębnionych
w tym rozdziale.

Obejmuje:

psychoza afektywna NOS

Nie obejmuje:

zaburzenia psychiczne NOS (F99).

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

F40-F48

Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią
somatyczną

( s o m a t o f o r m )

przegląd działu:

F40 Zaburzenia lękowe w postaci fobii

F40.0 Agorafobia

.00 Bez napadów paniki
.01 Z napadami paniki

F40.1 Fobie społeczne
F40.2 Specyficzne (izolowane) postacie fobii
F40.8 Inne zaburzenia lękowe w postaci fobii
F40.9 Zaburzenia lękowe w postaci fobii BNO

F41 Inne zaburzenia lękowe

F41.0 Zaburzenie lękowe z napadami lęku

(lęk paniczny)

[epizodyczny lęk napadowy]

F41.1 Zaburzenie lękowe uogólnione
F41.2 Zaburzenie depresyjne i lękowe mieszane
F41.3 Inne mieszane zaburzenia lękowe
F41.8 Inne określone zaburzenia łękowe
F41.9 Zaburzenia lękowe, nie określone

F42 Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw)

F43 Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne

F43.0 Ostra reakcja na stres
F43.1 Zaburzenie stresowe pourazowe
F43.2 Zaburzenia adaptacyjne

.20 Krótka reakcja depresyjna
.21 Reakcja depresyjna przedłużona
.22 Reakcja mieszana lękowo-depresyjna
.23 Głównie z zaburzeniami innych emocji
.24 Głównie z zaburzeniami zachowania

.25 Z mieszanymi zaburzeniami zachowania i emocji
.28 Z innymi określonymi objawami dominującymi

w oryg. ang. panic disorder (przyp. red.)

1 1 7

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F43.8 Inne reakcje na ciężki stres
F43.9 Reakcja na ciężki stres, nie określona

F44 Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

F44.0 Amnezja dysocjacyjna
F44.1 Fuga dysocjacyjna
F44.2 Osłupienie dysocjacyjne (stupor dysocjacyjny)
F44.3 Trans i opętanie
F44.4 Dysocjacyjne zaburzenia ruchu

F44.5 Drgawki dysocjacyjne
F44.6 Dysocjacyjne znieczulenia i utrata czucia zmysłowego
F44.7 Mieszane zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)
F44.8 Inne zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

.80 Zespół Gansera
.81 Osobowość mnoga
.82 Przejściowe zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

w dzieciństwie i wieku młodzieńczym

.88 Inne określone zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

F44.9 Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne), nie określone

F45 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną (somatoform disorders)

F45.0 Zaburzenie somatyzacyjne (z somatyzacją)
F45.1 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną, niezróżnicowane
F45.2 Zaburzenie hipochondryczne
F45.3 Zaburzenia (dysfunkcje

) autonomiczne występujące pod postacią

somatyczną
.30 Serce i układ krążenia
.31 Górny odcinek przewodu pokarmowego
.32 Dolny odcinek przewodu pokarmowego
.33 Układ oddechowy
.34 Układ moczowo-płciowy
.38 Inny narząd lub układ

F45.4 Uporczywe bóle psychogenne
F45.8 Inne zaburzenia występujące pod postacią somatyczną
F45.9 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną, nie określone

F48 Inne zaburzenia nerwicowe

F48.0 Neurastenia
F48.1 Zespół depersonalizacji-derealizacji
F48.8 Inne określone zaburzenia nerwicowe
F48.9 Zaburzenia nerwicowe, nie określone

w oryg. ang. dysfunction. W źródłowym tłumaczeniu zdecydowano użyć terminu "zaburzenia".

W oryginale znaczenie terminów, "disorder" (zaburzenia) i "dysfunction" (dysfunkcja) mają jednak
odmienne znaczenie i pojawiają się w innych kontekstach. Zachowując intencje autorów należałoby tu
więc użyć terminu "dysfunkcja". Dlatego zdecydowano umieścić go w nawiasach - przyp. red.

PDF

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffcfct

F40-F48 Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną

Wprowadzenie

Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i o postaci somatycznej połączono w jedną
dużą, ogólną grupę ze względu na ich historyczne powiązanie z pojęciem nerwicy
i związek znacznej (choć trudnej do określenia) części tych zaburzeń z przyczynami
psychologicznymi. Jak zaznaczono we wprowadzeniu do tej klasyfikacji, nie zachowano
tu pojęcia nerwicy jako ogólnej zasady porządkującej, ale zadbano o umożliwienie łatwej
identyfikacji zaburzeń, które niektórzy użytkownicy klasyfikacji mogą nadal uważać za
nerwicowe, w ich własnym rozumieniu tego terminu (patrz uwagi o nerwicach we
wprowadzeniu ogólnym, s. 14).

Objawy mieszane występują często (szczególnie dotyczy to współistnienia depresji

i lęku), zwłaszcza w mniej ciężkich postaciach zaburzeń, często spotykanych w podsta-
wowej opiece zdrowotnej. Choć należy zawsze dążyć do ustalenia, który zespół dominuje,
wprowadzono odrębną kategorię dla przypadków mieszanego zespołu depresji i lęku,
gdzie ustalenie dominującego rozpoznania byłoby sztuczne (F41.2).

F 4 0 Zaburzenia lękowe w postaci fobii

W tej grupie zaburzeń lęk wywoływany jest tylko lub przede wszystkim przez pewne
określone sytuacje, czy przedmioty (zewnętrzne w stosunku do osoby), które nie są
obiektywnie niebezpieczne. W wyniku takiego lęku, osoba w charakterystyczny sposób
unika tych sytuacji lub z przerażeniem przeżywa ich pojawienie się. Przeżywanie lęku
fobicznego subiektywnie, fizjologicznie i behawioralnie nie różni się od innych postaci
lęku i może mieć różne nasilenie od lekkiego niepokoju do pełnego przerażenia. Obawy
mogą koncentrować się na takich poszczególnych objawach, jak przyspieszone bicie serca
lub uczucie omdlewania i często wiążą się z wtórnym lękiem przed śmiercią, utratą
kontroli lub chorobą psychiczną. Lęku nie zmniejsza fakt, że inne osoby nie uważają danej
sytuacji za niebezpieczną czy zagrażającą. Nawet sama myśl o znalezieniu się w sytuacji
fobicznej zazwyczaj powoduje wystąpienie lęku antycypacyjnego.

Przyjęcie kryterium, że przedmiot czy sytuacja fobiczna mają charakter zewnętrzny

w stosunku do osoby powoduje, że wiele obaw odnoszących się do obecności choroby
(nozofobia) czy zmiany postaci ciała (dysmorfobia) zaklasyfikowano pod F45.2 (zespół
hipochondryczny). Jednakże, jeżeli lęk przed chorobą powstaje przede wszystkim i w
sposób powtarzający się w sytuacji możliwego narażenia na zakażenie czy zarażenie albo
też jest po prostu strachem przed zabiegami (iniekcje, operacje itp.) lub placówkami
medycznymi (gabinety dentystyczne, szpitale itd.), odpowiednia będzie jedna z kategorii
spośród F40 (zazwyczaj F40.2 - specyficzna fobia).

Lęk fobiczny często współistnieje z depresją. Występujący wcześniej lęk fobiczny

prawie z reguły nasila się w czasie epizodu depresyjnego. Niektórym epizodom depresyj-
nym towarzyszy okresowy lęk fobiczny, a nastrój depresyjny często towarzyszy niektó-
rym fobiom, zwłaszcza agorafobii. Postawienie obu rozpoznań - lęku fobicznego i epizodu
depresyjnego - czy też tylko jednego z nich, zależy od tego, czy jedno zaburzenie
rozwinęło się wyraźnie wcześniej niż drugie oraz od tego, czy jedno z nich wyraźnie
dominuje w czasie ustalania rozpoznania. Jeśli kryteria rozpoznawcze dla zaburzenia
depresyjnego były spełnione zanim pojawiły się po raz pierwszy objawy fobiczne,

1 1 9

ory-pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

zaburzenie depresyjne powinno uzyskać pierwszeństwo w rozpoznaniu (patrz uwaga we
wprowadzeniu).

Większość zaburzeń fobicznych, poza fobiami społecznymi, częściej występuje

u kobiet niż u mężczyzn.

W tej klasyfikacji, napad paniki (F41.0) występujący w stałej sytuacji fobicznej

uważany jest za wyraz nasilenia fobii, która powinna otrzymać pierwszeństwo diagnosty-
czne. Napady paniki (epizodyczny lęk napadowy), należy ustalać jako rozpoznanie
główne jedynie wtedy, gdy brak jakiejkolwiek spośród fobii zaliczanych do F40.-.

F40.0 Agorafobia
Termin "agorafobia" używany jest tu w znaczeniu szerszym, niż miał początkowo i w jakim
dotąd jest używany w wielu krajach. Obejmuje tu nie tylko lęk przed otwartą przestrzenią, ale
i przed innymi cechami sytuacji, jak obecność tłumu i utrudnienie natychmiastowej łatwej
ucieczki do bezpiecznego miejsca (zwykle domu). Tym samym termin ten odnosi się do grupy
powiązanych ze sobą i często nakładających się fobii, obejmujących strach przed wyjściem
z domu, przed wejściem do sklepu, w tłum, w miejsca publiczne czy przed podróżowaniem
samotnie pociągiem, autobusem czy samolotem. Choć nasilenie lęku i zachowań związanych
z unikaniem jest zmienne, jest to najbardziej inwalidyzujące zaburzenie spośród zespołów
fobicznych i niektórzy pacjenci mogą zupełnie nie opuszczać domu; wielu przeraża myśl, że

mogą zemdleć i pozostać bez pomocy w miejscu publicznym. Brak możliwości natychmia-
stowego wyjścia jest jedną z kluczowych cech wielu sytuacji agorafobicznych. Większość

pacjentów stanowią kobiety. Pierwsze objawy pojawiają się zazwyczaj we wczesnym okresie
wieku dorosłego. Mogą również występować objawy depresyjne i natręctwa, jak też fobie

społeczne - choć nie dominują w obrazie klinicznym. W przypadku nieskutecznego leczenia,
agorafobia często staje się zaburzeniem przewlekłym, choć na ogół o zmiennym przebiegu.

Wskazówki diagnostyczne

Dla ostatecznego rozpoznania powinny być spełnione wszystkie poniższe kryteria:

a/ objawy psychiczne i wegetatywne muszą być pierwotnym, a nie wtórnym przeja-

wem lęku - w stosunku do takich, innych objawów, jak urojenia czy myśli natrętne;

b/ lęk musi być ograniczony (lub występować głównie) do co najmniej dwóch

z następujących sytuacji: tłum, miejsca publiczne, oddalanie się od domu i podróżowanie
samemu;

c/ unikanie sytuacji fobicznej musi być bardzo wyraźne.
Rozpoznanie różnicowe.

Należy pamiętać, że niektórzy pacjenci z agorafobią prze-

żywają stosunkowo mało lęku, gdyż udaje im się stale unikać sytuacji fobicznych.
Współwystępowanie takich innych objawów, jak: depresja, depersonalizacja, natręctwa
i fobie społeczne, nie wyklucza rozpoznania agorafobii pod warunkiem, że nie dominują
one w obrazie klinicznym. Jednakże, jeżeli pacjent byłjuż depresyjny, zanim pojawiły się
pierwsze objawy fobii, bardziej właściwym, głównym rozpoznaniem może być epizod

depresyjny. Zdarza się to częściej w zaburzeniach o późniejszym początku.

Obecność lub brak lęku napadowego (F41.9) w przeważającej liczbie sytuacji ago-

rafobicznych może być kodowana za pomocą piątego znaku:

F40.00 Bez lęku panicznego
F40.01 Z lękiem panicznym

Obejmuje:

lęk paniczny z agorafobią

PDF

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffcfct

F40-F48 Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną

F40.1 Fobie społeczne
Fobie społeczne często zaczynają się w okresie pokwitania i koncentrują się wokół obawy
przed oceną przez innych ludzi skupionych w stosunkowo małych grupach (w przeci-
wieństwie do tłumu), prowadzącej do unikania sytuacji społecznych. Odmiennie niż
większość innych fobii, fobie społeczne są jednakowo częste u mężczyzn i u kobiet. Mogą
być określone (np. ograniczone do jedzenia w miejscach publicznych, do wystąpień

publicznych lub do spotkań z przedstawicielami płci przeciwnej) lub rozlane, obejmujące
niemal wszystkie sytuacje społeczne poza kręgiem najbliższej rodziny. Patogenny może
być strach przed wymiotowaniem w obecności innych. W niektórych kulturach szczegól-
nie stresujące może być bezpośrednie zetknięcie się z kimś "twarzą w twarz". Fobie
społeczne są zazwyczaj związane z niską samooceną i strachem przed krytyką. Mogą się
przejawiać jako skargi na czerwienie się, drżenie rąk, nudności czy naglącą potrzebę
natychmiastowego oddania moczu. Pacjent jest często przekonany, że jeden z tych
wtórnych przejawów lęku stanowi pierwotny problem. Objawy mogą nasilać się do
rozmiaru napadów lękowych (paniki). Unikanie jest często wyraźne, a w krańcowych
przypadkach może prowadzić do całkowitej izolacji społecznej .

Wskazówki diagnostyczne
Do ostatecznego rozpoznania muszą zostać spełnione wszystkie z następujących kryte-

riów:

a/ objawy psychologiczne, behawioralne lub autonomiczne są pierwotnym przeja-

wem lęku, a nie wtórnym, w stosunku do takich, innych objawów, jak urojenia czy myśli
natrętne;

b/ lęk jest ograniczony do sytuacji społecznych lub występuje przede wszystkim

w takich sytuacjach;

c/ unikanie sytuacji fobicznych jest cechą dominującą

Obejmuje:

antropofobia

nerwica społeczna

Rozpoznanie różnicowe.

W obrazie klinicznym często dominują równocześnie ago-

rafobia i zaburzenia depresyjne, a oba te zaburzenia mogą powodować, że pacjent nie
opuszcza domu. Jeżeli rozróżnienie między agorafobią a fobią społeczną jest bardzo
trudne, należy dać pierwszeństwo agorafobii. Depresję należy rozpoznawać jedynie
wtedy, gdy można wyraźnie stwierdzić pełny zespół depresyjny.

F40.2 Specyficzne (izolowane) postacie fobii
Są to fobie ograniczone do takich wysoce specyficznych sytuacji, jak: bliskość szczegól-
nych zwierząt, wysokość, pioruny, ciemność, lot samolotem, zamknięte przestrzenie,

korzystanie z publicznych toalet, jedzenie pewnych pokarmów, wizyta u dentysty, widok
krwi lub ran i obawa przed narażeniem na określone choroby. Chociaż sytuacja wywołu-

jąca jest tak szczególna, kontakt z nią może wywoływać stan paniki, jak w agorafobii czy

w fobiach społecznych. Specyficzne fobie zazwyczaj pojawiają się w dzieciństwie lub
wczesnym okresie wieku dorosłego i, jeśli nie są leczone, mogą utrzymywać się przez
dziesięciolecia. Ciężkość spowodowanych nimi ograniczeń zależy od łatwości, z jaką
osoba cierpiąca na daną fobię może unikać specyficznej sytuacji fobicznej. W przeciw-
ieństwie do agorafobii, strach przed sytuacją fobiczną ulega zmianom w czasie. Spośród

1 2 1

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

chorób częstymi przedmiotami fobii są: choroba popromienna, choroby weneryczne
i ostatnio - AIDS.

Wskazówki diagnostyczne
Dla ostatecznego rozpoznania muszą być spełnione wszystkie następujące kryteria:

a/ Objawy psychiczne czy autonomiczne są pierwotnym przejawem lęku, a nie

wtórnym w stosunku do takich, innych objawów, jak urojenia czy myśli natrętne;

b/ lęk jest ograniczony jedynie do obecności specyficznego przedmiotu fobii czy

sytuacji fobicznej;

c/ cierpiący na fobię unika takiej sytuacji, kiedy to tylko jest możliwe.

Obejmuje:

akrofobia

fobie zwierząt
klaustrofobia
fobia egzaminów
fobia prosta

Rozpoznanie różnicowe.

Zazwyczaj uważa się, że w przeciwieństwie do agorafobii i

fobii społecznych nie występują tu inne objawy psychopatologiczne. Fobia krwi i ran różni
się od innych tym, że prowadzi do bradykardii, a czasem - omdlenia. Strach przed
pewnymi chorobami, jak rak, choroba serca czy choroby weneryczne należy klasyfikować

jako zaburzenia hipochondryczne (F45.2), chyba że odnosi się tylko do specyficznych

sytuacji, w których można nabawić się tej choroby. Jeżeli przekonanie o chorobie osiąga
intensywność sądu urojeniowego, należy rozpoznawać zespół urojeniowy (F22.0). Osoby
przekonane, że mają jakąś nieprawidłowość lub zniekształcenie pewnej części ciała
(często twarzy) obiektywnie niezauważalne dla innych (czasem określane jako dysmor-
fofobia) należy klasyfikować, zależnie od siły i uporczywości przekonania, jako zaburze-
nie hipochondryczne (F45.2) lub zaburzenie urojeniowe (F22.0).

F40.8 Inne zaburzenia lękowe w postaci fobii

F40.9 Zaburzenie lękowe w postaci fobii BNO

Obejmuje:

fobia BNO

stan fobii BNO

F 4 1 Inne zaburzenia lękowe

Główne objawy tych zaburzeń stanowią wyraz lęku, a występowanie ich nie jest ograniczone do

jakiejkolwiek szczególnej sytuacji środowiskowej. Mogą w nich występować objawy depresji

czy natręctwa pod warunkiem, że są one wyraźnie wtórne lub mniej nasilone.

F41.0 Zaburzenie lękowe z napadami lęku' (lęk paniczny)

[epizodyczny lęk napadowy]

Istotną cechę stanowią nawracające napady ciężkiego lęku (panika), które nie są ograni-
czone do jakiejkolwiek szczególnej sytuacji czy okoliczności, a których tym samym nie

w oryg. ang. panic disorder (przyp. red.)

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffcfct

F40-F48 Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną

można przewidzieć. Tak jak w innych zaburzeniach lękowych, dominujące objawy
różnią się u różnych osób, ale powszechne są: napad bicia serca lub bólu w klatce
piersiowej, uczucie duszności, zawroty głowy lub poczucie nierealności (depersona-
lizacja lub derealizacja). Występuje także niemal zawsze wtórny strach przed śmiercią
(umieraniem), przed utratą kontroli nad sobą lub przed chorobą psychiczną. Czas
trwania poszczególnych napadów można liczyć w minutach, choć czasem mogą trwać

dłużej. Ich częstotliwość i przebieg choroby wykazują sporą zmienność. Pacjent
w napadzie paniki przeżywa narastające uczucie strachu i objawów autonomicznych,
co w końcu powoduje zazwyczaj pospieszną ucieczkę z sytuacji, w której się znajduje.
Jeśli zdarza się to w takiej specyficznej sytuacji, jak autobus lub przebywanie w tłumie,
pacjent może następnie takiej sytuacji unikać. Częste i niespodziewane napady paniki
prowadzą również do obawy przed przebywaniem samemu czy przed miejscami
publicznymi. Po napadzie paniki zwykle utrzymuje się obawa przed wystąpieniem
kolejnego napadu.

Wskazówki diagnostyczne

W tej klasyfikacji, napad paniki, który pojawia się w utrwalonej sytuacji fobicznej,
uważany jest za wyraz nasilenia fobii, której należy przypisać pierwszeństwo diagnosty-
czne. Lęk paniczny należy traktować jako główne rozpoznanie jedynie wtedy, gdy nie
występuje żadna z fobii zaliczanych do F40.-.

Dla ostatecznego rozpoznania, należy stwierdzić wystąpienie kilku ciężkich napadów

lęku z objawami autonomicznymi w okresie około 1 miesiąca:

a/ w okolicznościach, w których brak obiektywnego zagrożenia;
b/ które pojawiają się bez związku ze znaną czy przewidywalną sytuacją;
c/ pomiędzy napadami paniki następuje względne uwolnienie się od objawów lęku

(chociaż pospolity jest lęk oczekiwania).

Obejmuje:

napad paniki

stan paniki

Rozpoznanie różnicowe.

Jak już zaznaczono, epizodyczny lęk napadowy należy

odróżnić od napadów paniki występujących jako część utrwalonego zespołu fobii.
Napady paniki mogą występować wtórnie w zespole depresyjnym, szczególnie u męż-
czyzn, ale jeśli równocześnie spełnione są kryteria diagnostyczne zespołu depresyjnego,
nie należy diagnozy lęku panicznego traktować jako rozpoznania głównego.

F41.1 Zaburzenie lękowe uogólnione
Istotną cechą jest lęk uogólniony i uporczywy, lecz występujący niezależnie od

jakichkolwiek szczególnych okoliczności zewnętrznych, ani nawet nie nasilający się

pod ich wpływem (tzn. jest "wolnopłynący"). Jak w innych zaburzeniach lękowych,
objawy dominujące są bardzo zróżnicowane, do pospolitych skarg należą: stałe uczu-
cie zdenerwowania, drżenie, napięcie mięśniowe, pocenie się, zawroty głowy, przy-
spieszone bicie serca i poczucie "niepokoju" w nadbrzuszu. Pacjent wyraża obawy, że
on sam lub ktoś z bliskich wkrótce zachoruje lub będzie miał wypadek, występują
również inne obawy i przewidywania złych wydarzeń. Zaburzenie to częściej wystę-
puje u kobiet i często jest związane z przewlekłą sytuacją stresową. Przebieg bywa

różny, ale najczęściej jest przewlekły ze zmiennym nasileniem objawów.

ory-pl

1 2 3

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Wskazówki diagnostyczne

Pierwotne objawy lęku dominują przez większość dni w okresie co najmniej kilku tygodni,
a zazwyczaj - kilku miesięcy. Objawy te zwykle obejmują:

a/ obawy (martwienie się przyszłymi niepowodzeniami, uczucie napięcia, trudności

w koncentracji itp.);

b/ napięcie ruchowe (niemożność spokojnego siedzenia, bóle napięciowe głowy,

drżenie, niemożność odprężenia się);

c/ wzmożona aktywność układu autonomicznego (zawroty głowy, pocenie się,

tachykardia, przyspieszenie oddechu, "niepokój" w nadbrzuszu, suchość w ustach itp.).

U dzieci mogą dominować: częsta potrzeba rozpraszania obaw i nawracające skargi

somatyczne.

Przejściowe pojawianie się (przez okres kilku dni) innych objawów, szczególnie

depresyjnych, nie wyklucza głównego rozpoznania uogólnionych zaburzeń lękowych, ale
nie mogą być jednocześnie spełnione wszystkie kryteria epizodu depresyjnego (F32.-),
zaburzeń lękowych w postaci fobii (F40.-), lęku panicznego (F41.0) ani zaburzeń obse-
syjno-kompulsyjnych (F42.-).

Obejmuje:

nerwica lękowa

reakcja lękowa
stan lękowy

Nie obejmuje:

neurastenia (F48.0)

F41.2 Zaburzenie depresyjne i lękowe mieszane
Ta mieszana kategoria może być stosowana, gdy są obecne zarówno objawy lęku, jak
i depresji, ale żadne nie są wystarczająco nasilone, by uzasadniać samodzielne rozpozna-
nie. Jeśli nasilonemu lękowi towarzyszy mniej nasilona depresja, należy użyć innej
kategorii właściwej dla zaburzeń lękowych lub fobicznych. Jeśli objawy zespołu depre-
syjnego i lękowego występują równocześnie w nasileniu uzasadniającym odpowiednie
rozpoznania, należy rozpoznawać oba zaburzenia, a omawiana kategoria nie znajduje tu
zastosowania. Jeżeli ze względów praktycznych powinno być ustalone tylko jedno roz-
poznanie, należy dać pierwszeństwo depresji. Muszą występować, choćby od czasu do
czasu, niektóre z objawów autonomicznych (drżenie, przyspieszone bicie serca, suchość
w ustach, zaburzenia przewodu pokarmowego itp.). Nie należy stosować tej kategorii jeśli
występują tylko obawy lub zamartwianie się, lecz bez objawów autonomicznych. Jeżeli
objawy spełniające kryteria rozpoznania tego zespołu występują w ścisłym związku ze
znaczącymi zmianami w życiu czy stresującymi wydarzeniami życiowymi, należy stoso-
wać kategorię F43.2 - zaburzenie adaptacyjne.

Osoby z opisanymi objawami (mieszanymi, stosunkowo łagodnymi) często odwie-

dzają placówki podstawowej opieki zdrowotnej, jednak większość nigdy nie trafia do
lekarza jakiejkolwiek specjalności, w tym - do psychiatry.

Obejmuje:

depresja lękowa (łagodna lub nieuporczywa)

Nie obejmuje:

uporczywa depresja lękowa (dystymia) (F34.1)

F41.3 Inne mieszane zaburzenia lękowe
Tę kategorię należy stosować wobec zaburzeń, które spełniają kryteria uogólnionych
zaburzeń lękowych (F41.1), w których równocześnie uwydatniają się (często krótkotrwa-

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffcfct

F40-F48 Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną

le) cechy innych zaburzeń spośród zawartych w kategoriach F40-F49, choć nie spełniają
pełnych kryteriów: zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (F42.-), zaburzeń dysocjacyjnych
(F44.-), zaburzeń somatyzacyjnych (F45.0). Jeśli objawy spełniające kryteria mieszanych
zaburzeń lękowych występują w ścisłym związku ze znaczącymi zmianami życiowymi
lub wydarzeniami stresowymi, należy stosować kategorię F43.2 - zaburzenia adaptacyjne.

F41.8 Inne określone zaburzenia lękowe

Obejmuje:

histeria lękowa

F41.9 Zaburzenia lękowe, nie określone

Obejmuje:

lęk BNO

F 4 2 Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw)

Istotną cechą tego zaburzenia są nawracające myśli natrętne (obsesje) lub czynności
przymusowe (kompulsje) (tam, gdzie dotyczy to objawów, zamiast "obsesje i kompulsje"
skrótowo używane będzie określenie "natręctwa"). Myśli natrętne są to myśli, idee, wyobra-
żenia czy impulsy, które pojawiają się w sposób stereotypowo nawracający. Niemal zawsze
przeżywane są z uczuciem przykrości (ponieważ dotyczą treści agresywnych lub obscenicz-
nych lub są postrzegane jako po prostu bezsensowne) a pacjent często próbuje się im
bezskutecznie opierać. Jednakże, choć są mimowolne i często budzą w nim sprzeciw,
rozpoznaje je jako własne myśli. Przymusowe czynności czy rytuały są zachowaniami
stereotypowymi, powtarzającymi się. Nie są same w sobie przyjemne ani nie prowadzą do
wykonania jakichś użytecznych zadań. Pacjent zazwyczaj postrzega je jako zapobiegające

jakimś wysoce nieprawdopodobnym wydarzeniom, często dotyczącym wyrządzenia krzyw-

dy sobie lub komuś. Na ogół, choć nie zawsze, zachowanie to postrzegane jest przez osobę

jako bezsensowne lub nieefektywne i powtarzane są próby opierania się przymusowi. Jednak

przy bardzo długotrwałym utrzymywaniu się zaburzeń, opór może być minimalny. Często
obecne są autonomiczne objawy lęku, ale równie pospolite jest bardzo przykre uczucie
wewnętrznego lub psychicznego napięcia bez objawów pobudzenia układu wegetatywnego.
Zachodzi ścisła korelacja między natręctwami, szczególnie myślami natrętnymi, a depresją.
Osoby z natręctwami często przeżywają objawy depresyjne, a u pacjentów cierpiących na
nawracające zaburzenia depresyjne (F33.-), podczas epizodów depresji mogą rozwijać się
myśli natrętne. W każdej sytuacji, nasilaniu się lub zmniejszaniu objawów depresyjnych
towarzyszą na ogół równoległe zmiany w intensywności natręctw. Natręctwa pojawiają się
równie często u mężczyzn jak u kobiet, osobowość chorych często wykazuje wyraźne cechy
anankastyczne. Zaburzenie zwykle rozpoczyna się w okresie dzieciństwa lub we wczesnym
okresie wieku dorosłego. Przebieg wykazuje indywidualne różnice. Z przebiegiem przewle-

kłym częściej wiąże się niewystępowanie wyraźniejszych objawów depresyjnych.

Wskazówki diagnostyczne

Dla ostatecznego rozpoznania, myśli natrętne lub czynności przymusowe albo jedne
i drugie muszą występować przez większość dni w ciągu co najmniej dwóch kolejnych
tygodni i stanowić źródło cierpienia (distresu) lub przeszkadzać w codziennych czynno-
ściach. Natręctwa wykazują następujące cechy:

1 2 5

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F40-F48 Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną

a 1 musza bvć uznawane za własne myśli lub impulsy, , , . .

b/ mcient bezskutecznie przeciwstawta się co najmn

iej

jednej myśh lub tmpulsowi,

choć też występować mne natręctwa, którym już przestał stę przeciwstawi;

cTmyśl o wykonaniu przymusu nie może być przyjemna (samo zmniejszenie napięcia

lnh leku nie iest w tym sensie traktowane jako przyjemność);

d/myśli wyobrażenia czy impulsy muszą się powtarzać w nieprzyjemny dla pacjenta

sposób.

Obejmuje:

nerwica anankastyczna

nerwica natręctw

nerwica obsesyjno-kompulsyjna

Rozpoznanie różnicowe.

Różnicowanie pomiędzy natręctwami a zaburzeniem depre-

svinym mo£ by mdńe, ponieważ te dwa typy zaburzeń często współwystępują. W roz-
Dcwnan iiT ostrego ep i zodu p i er w s ze ń s t wo powinno się dawać objawom, które wystąptły

poznaniu ostrego, epizoa p

o b j a w ó w

ż a d e

n z nich nie dominuje, zazwyczaj

pierwszeństwo powinno przypadać objawom, które utrzymują się stale - pod nieobecnosc

^ Sporadycznie występujące napady lękowe czy łagodne fobie nie wykluczają rozpo-

znanfZzaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych. Jednak ^ ^ ^ ^ y

schizofrenii zespołu Gilles de la Tourette'a czy w zaburzeniach organicznych należy

o klinicznego tych schorzeń. Chociaż

przymusowe pospolicie współistnieją, celowe jest określenie który rodzaj zaburzeń

dominuje, poniważ każde z nich może reagować na inne metody leczenia.

F 4 2 . 0 Zaburzenie z przewagą myśli lub ruminacji natrętnych

Mosa przyjmować formę myśli, wyobrażeń czy impulsów do działania, są bardzo rożne

w f e ś c T I i e T przeżywającej osoby - niemal zawsze
nękana obawa że mogłaby się nie oprzeć impulsowi zabicia kochanego przez sietne
S S t ^ ' r n a w r a c a j ą c y m l nieprzyzwoitymi, bluźnierczymi ^ ^ ^

swemu ja. Czasami myśli są po prostu bezużyteczne, obejmują nie konc74ce s

p cu

dofilozoficznerozważanianad nierozwiązywalnymi

cydowane rozważanie alternatyw stanów* ważny element

ruminacji i często jest związane z niemożnością podejmowania najprostszych decyzji

p c J S S ^ ^ m J k L p u l ^ należy wybierać tylko wtedy, gdy rumina-

cje powstają lub utrzymują się mimo braku zaburzeń depresyjnych.

F42.1 Zaburzenie z przewagą czynności natrętnych (rytuały)

pieczeństwa.

126

Przymusowe czynności rytualne mogą zajmować codziennie wiele godzin i często

wiążą się z wybitnym niezdecydowaniem i spowolnieniem. Na ogół występują równie

często u obu płci, ale rytuały związane z myciem rąk są częstsze u kobiet, a spowolnienie

bez powtarzania jest częstsze u mężczyzn.

Przymusowe czynności rytualne są mniej ściśle powiązane z depresją niż myśli

natrętne i łatwiej poddają się terapii behawioralnej.

F42.2 Myśli i czynności natrętne, mieszane
U większości pacjentów z natręctwami występują zarówno elementy myśli, jak i działań

natrętnych. Tę podgrupę diagnostyczną należy stosować, gdy oba elementy są, jak to się

często zdarza, równie nasilone. Jednakże, gdy jeden rodzaj objawów wyraźnie dominuje,

celowy jest wybór jednej z dwóch powyższych kategorii, ponieważ myśli i czynności

natrętne mogą różnie reagować na różne metody leczenia.

F42.8 Inne zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne

F42.9 Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne nie określone

F 4 3 Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne

Kategoria ta różni się od innych tym, że obejmuje zaburzenia rozpoznawane nie tylko na

podstawie kryteriów i przebiegu, ale również na podstawie jednego z dwóch czynników

przyczynowych: wyjątkowo stresującego wydarzenia życiowego powodującego ostrą

reakcję na stres albo istotnej zmiany życiowej prowadzącej do pojawienia się stałych,

nieprzyjemnych okoliczności, które są przyczyną zaburzeń adaptacyjnych. Mniej ciężkie

stresy psychologiczne ("wydarzenia życiowe", [ang. "life events"]) mogą wyzwalać lub

przyczyniać się do ujawnienia całego szeregu najrozmaitszych zaburzeń zaklasyfikowa-

nych w innych miejscach tej książki, ale znaczenie etiologiczne takiego stresu nie zawsze

jest czytelne i w każdym przypadku będzie zależało od indywidualnej, często wybiórczo

nadmiernej wrażliwości. Inaczej mówiąc, stresujące wydarzenie nie jest ani konieczne,

ani wystarczające dla wyjaśnienia pojawienia się i postaci takiego zaburzenia. Natomiast

zaburzenia zebrane w tej kategorii uważane są zawsze za bezpośrednią konsekwencję

ostrego ciężkiego stresu lub przewlekającego się urazu. Stresujące wydarzenie lub utrzy-

mujące się przykre okoliczności są pierwotnymi i nadrzędnymi czynnikami przyczyno-

wymi, a zaburzenie nie wystąpiłoby bez wpływu tych okoliczności. Do tej kategorii

włączono reakcje na ciężki stres i zaburzenia przystosowawcze we wszystkich grupach

wiekowych, również u dzieci i młodzieży.

Chociaż każdy z poszczególnych objawów, które występują w ostrej reakcji na stres

i zaburzeniach adaptacyjnych, może występować w innych zaburzeniach, pewne szcze-

gólne cechy ich ujawniania się uzasadniają wyodrębnienie tych stanów w osobne jednostki

kliniczne. Trzeci stan należący do tego działu - zaburzenia stresowe pourazowe - ma

stosunkowo specyficzne i charakterystyczne cechy kliniczne.

Zaburzenia te można więc uważać za dezadaptacyjne reakcje na ciężki, ostry lub

przewlekły stres, które uniemożliwiają skuteczne radzenie sobie i w konsekwencji pro-

wadzą do trudności w funkcjonowaniu społecznym.

1 2 7

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Samouszkodzenia najczęściej w formie zatrucia p r z e l a n y m i lekami, scisle zwią-

Samouszkodzenia naje ę

z a b u

r z e n i a przystosowawczego powinny

zane w czasie z początkiem reakcji na stres mu Rozdział X X . Kody te nie
być oznaczane za pomocą dodatkowego kodu X . .

pozwalają na zróżnicowanie pomiędzy próbą samobojczą a parasuicidium , gdyż y

dwa włączone są do ogólnej kategorii samouszkodzen.

i k l

* radzenia sobte m a znaczen.e dia w

t,p,e„,«

lifiiislis^

E orientacji. N a s u n i e m o t e

z otaczającej sytuacji (aż do smpora dysocjacyjnego - zob. F44.2). albo pobttdzente

L i u stresowego bodźca czy wydarzenia i zanikają w ciągu 2-3 dni (często w ciągu p i

^dzin)

M o ż e

występowa/częściowa lub całkowita niepamięć (amnezja) (zob. F44.0)

całego epizodu.

wcześniej zaburzenie psychiczne (wywiad) nie wyklucza tego rozpoznania.

128

F40-F48 Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną

Obejmuje:

ostra reakcja kryzysowa

wyczerpanie walką ( c o m b a t fatigue)
stan kryzysu
szok psychiczny

F43.1 Zaburzenie stresowe pourazowe

Powstaje jako opóźniona lub/i przedłużona reakcja na stresujące wydarzenie lub sytuację

(krótkotrwałe lub długotrwałe) o charakterze wyjątkowo zagrażającym lub katastrofal-

nym, które mogłyby prawie dla każdego stanowić głęboko przejmujące nieszczęście (np.
klęska żywiołowa lub spowodowana przez człowieka, wojna, poważny wypadek, obec-
ność przy czyjejś gwałtownej śmierci łub torturach, aktach terroryzmu, gwałtu czy innego
przestępstwa).

Takie czynniki predysponujące, jak cechy osobowości (np. anankastyczne, astenicz-

ne) czy wcześniejsze dekompensacje nerwicowe, mogą obniżać próg reakcji przy poja-

wianiu się tego zespołu lub zaostrzyć przebieg zaburzeń, ale nie są ani konieczne, ani

wystarczające dla wyjaśnienia jego genezy.

Typowe objawy obejmują epizody powtarzającego się przeżywania urazu na nowo

w natrętnych wspomnieniach ("reminiscencje") lub w snach, które występują na tle

uporczywie utrzymującego się poczucia "odrętwienia" i otępienia uczuciowego, odizolo-

wania od innych ludzi, niereagowaniu na otoczenie, anhedonii oraz unikaniu działań

i sytuacji, które mogłyby przypominać przeżyty uraz. Pospolite są obawy przed wspo-

mnieniami przypominającymi pacjentowi uraz oraz ich unikanie. Niekiedy mogą poja-

wiać się dramatyczne, ostre wybuchy strachu, paniki lub agresji, wyzwalane przez bodźce

powodujące nagłe przypomnienie sobie (lub "przeżycie na nowo") sytuacji urazowej lub

początkowej reakcji na tę sytuację.

Zazwyczaj występuje stan nadmiernego pobudzenia układu autonomicznego, ze

wzmożonym stanem czuwania, wzmożonym odruchem orientacyjnym oraz bezsennością.

Z powyższymi objawami i oznakami często wiążą się lęk i depresja. Nierzadko występują

też myśli samobójcze. Dodatkowym czynnikiem wikłającym obraz bywa nadużywanie

alkoholu lub leków.

Początek zaburzenia następuje po urazie, ale po okresie utajenia, który może trwać

od kilku tygodni do kilku miesięcy (ale rzadko przekracza 6 miesięcy). Przebieg falujący,

zmienny, ale w większości przypadków objawy ustępują całkowicie. U niewielkiego

odsetka osób zaburzenie może wykazywać przebieg przewlekły, wieloletni, z przejściem

w trwałą zmianę osobowości (zob. F62.0).

Wskazówki diagnostyczne

Zaburzenia tego nie należy rozpoznawać, jeśli nie ma potwierdzenia, że wystąpiło ono

w ciągu 6 miesięcy od wyjątkowo ciężkiego wydarzenia urazowego. Rozpoznanie "pra-

wdopodobne" jest jednak możliwe do ustalenia nawet wtedy, gdy odstęp czasowy między

wydarzeniem a początkiem objawów był dłuższy niż 6 miesięcy, ale objawy kliniczne są

typowe i nie można ich łączyć z innym rozpoznaniem (np. zaburzenie lękowe czy

obsesyjno-kompulsyjne, lub epizod depresyjny). Poza stwierdzonym urazem musi wystę-

pować powtarzające się, zakłócające przypominanie sobie lub "przeżywanie na nowo"

wydarzenia urazowego we wspomnieniach, wyobrażeniach na jawie lub w snach.

Wyraźne zobojętnienie uczuciowe, odrętwienie i unikanie bodźców, które mogłyby

129

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

wywoływać wspomnienie urazu, występują często, ale nie są konieczne do rozpoznania.

Zaburzenia autonomiczne, zaburzenia nastroju i nieprawidłowości zachowania wspierają

rozpoznanie, ale nie są jego podstawą.

Późne, przewlekłe następstwa niszczącego stresu, tj. takie, które przejawiają się przez

dziesiątki lat po stresującym wydarzeniu, powinny być klasyfikowane jako F62.0.

Obejmuje:

nerwica urazowa

F43.2 Zaburzenia adaptacyjne
Stan subiektywnego distresu i zaburzeń emocjonalnych zwykle przeszkadzający w spo-

łecznym funkcjonowaniu i działaniu, pojawiający się w okresie adaptacji do istotnych

zmian życiowych lub do następstw stresującego wydarzenia życiowego (włączając wy-

stąpienie poważnej choroby fizycznej lub zagrożenie tą chorobą). Czynnik stresujący

może zaburzać integralność społecznego usytuowania osoby (następstwa osierocenie lub

separacji) lub szerszego systemu społecznego oparcia i systemu wartości (migracja, status

uchodźcy). Czynnik stresujący może dotyczyć tylko danej osoby lub też całej grupy, albo

społeczności.

Indywidualne predyspozycje lub wrażliwość odgrywają tu większą rolę w kształto-

waniu ryzyka wystąpienia i charakteru objawów niż w przypadku innych zaburzeń

należących do kategorii F43.-, lecz jednak przyjmuje się, że omawiane zaburzenia nie

wystąpiłyby bez działania czynnika stresującego. Objawy są różnorodne i obejmują:

nastrój depresyjny, lęk, zamartwianie się (lub mieszaninę tych objawów), poczucie

niemożności poradzenia sobie, zaplanowania czy pozostawania nadal w obecnej sytuacji

oraz w pewnym stopniu ograniczoną zdolność do skutecznego wykonywania codziennych

czynności. Osoba może przejawiać skłonność do dramatycznych zachowań czy wybu-

chów zachowań gwałtownych, ale pojawiają się one rzadko. Cechą towarzyszącą mogą

być zaburzenia zachowania (np. zachowania agresywne czy dyssocjalne), szczególnie

u młodzieży. Żaden z tych objawów nie osiąga wystarczającej przewagi czy nasilenia,

które usprawiedliwiałyby dokładniejsze rozpoznanie. U dzieci, takie przejawy regresji,

jak powrót do moczenia nocnego, "dziecinnego" sposobu mówienia czy ssania palca,

mogą stanowić część obrazu klinicznego. Jeśli te cechy przeważają, należy użyć kategorii

F43.23.

Zaburzenia rozpoczynają się zwykle w ciągu 1 miesiąca od wystąpienia stresującego

wydarzenia lub zmiany życiowej, a czas trwania objawów, z wyjątkiem przedłużonej

reakcji depresyjnej (F43.21), nie przekracza zazwyczaj 6 miesięcy. Jeśli objawy utrzymują

się dłużej, rozpoznanie należy zmienić zgodnie z obrazem klinicznym, a obecność

przewlekłej sytuacji stresowej należy zaznaczyć za pomocą któregoś z kodów "Z"

z rozdziału XXI ICD-10.

Kontaktów ze służbami medycznymi czy psychiatrycznymi z powodu normalnej reakcji

żałoby, właściwej dla danej kultury i danej osoby, która nie przekracza zazwyczaj okresu

6 miesięcy, nie należy oznaczać za pomocą kodów zawartych w tej książce, lecz posłużyć się

kodami z rozdziału XXI ICD-10, takimi jak Z63.4 (zniknięcie lub śmierć członka rodziny)

wraz z np. Z71.9 (poradnictwo) lub Z73.3 (stres nie zaklasyfikowany gdzie indziej). Reakcje

żałoby uważane, ze względu na swoją formę lub treść, za nieprawidłowe należy kodować jako

F43.22, F43.23, F43.24 lub F43.25. Nasilone reakcje, trwające dłużej niż 6 miesięcy - należy

zaliczać do F43.21 (przedłużona reakcja depresyjna).

130

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffcfct

F40-F48 Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną

Wskazówki diagnostyczne

Rozpoznanie zależy od starannej oceny związku między:

a/ formą, treścią i nasileniem objawów;
b/ poprzedzającą historią życia i osobowością, oraz
c/ wydarzeniem stresowym, sytuacją lub kryzysem życiowym.
Obecność tego trzeciego czynnika należy ustalić w sposób pewny, a przesłanki, że

zaburzenie nie wystąpiłoby bez jego działania (jeśli nawet tylko przypuszczalne) powinny
być dostatecznie mocne. Kiedy czynnik stresowy jest stosunkowo słaby lub jeśli nie
można wykazać czasowego związku (mniej niż 3 miesiące), zaburzenie winno być
zaklasyfikowane gdzie indziej, zgodnie z ustalonymi jego cechami.

Obejmuje:

szok kulturowy

reakcja żałoby
hospitalizm u dzieci

Nie obejmuje:

dziecięcy lęk przed separacją (separacyjny) (F93.0)

Jeśli spełnione są kryteria dla zaburzeń adaptacyjnych, postać kliniczną czy dominu-

jące cechy należy określić za pomocą piątego znaku.

F43.20 Krótka reakcja depresyjna

Przemijający, łagodny stan depresyjny, którego czas trwania nie przekracza jednego
miesiąca.

F43.21 Reakcja depresyjna przedłużona

Łagodny stan depresyjny występujący w reakcji na przedłużone narażenie na stresującą
sytuację, o czasie trwania nie przekraczającym dwóch lat.

F43.22 Reakcja mieszana lękowo-depresyjna
Dominują zarówno objawy depresyjne, jak i lękowe, ale ich nasilenie nie jest większe niż

opisano w zaburzeniach depresyjnych i lękowych mieszanych (F41.2) czy w innych

mieszanych zaburzeniach lękowych (F41.3).

F43.23 Głównie z zaburzeniami innych emocji
Występują nasilone przejawy takich emocji jak łęk, depresja, obawy, napięcie i gniew.

Objawy lęku i depresji mogą spełniać kryteria zaburzeń depresyjnych i lękowych miesza-

nych (F41.2) lub innych mieszanych zaburzeń lękowych (F41.3), ale nie są na tyłe

widoczne, by rozpoznawać bardziej określone zaburzenie depresyjne lub lękowe. Kate-

gorii tej należy także używać u dzieci, u których występują takie zachowania regresy wne,

jak moczenie nocne czy ssanie palca.

F43.24 Głównie z zaburzeniami zachowania
Zaburzenie dotyczy przede wszystkim zachowania, jak np. reakcja żałoby u młodocianych

prowadząca do zachowania agresywnego łub aspołecznego.

F43.25 Z mieszanymi zaburzeniami zachowania i emocji
Podstawowe cechy dotyczą emocji, jak i zaburzeń zachowania.

F43.28 Z innymi określonymi objawami dominującymi

1 3 1

ory.pj

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F43.8 Inne reakcje na ciężki stres

F43.9 Reakcja na ciężki stres, nie określona

F 4 4 Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)
Wspólną cechą zaburzeń dysocjacyjnych (lub konwersyjnych) j e s t ^ ^ ^ ^

utrata prawidłowej integracji między wspomnieniami przeszłosci, P

™ " ^ ^ *

m o ś c i

bezpośrednimi wrażeniami i kontrolą dowolnych ruchów cała.

warunkach prawid

łowych wsponmienia i wrażenia są w znacznym stopniu pod kontrolą świadomość. Mogą

b" w momencie«wyb,erane", by znaleźć się w

dowolne które maią być wykonane. Zakłada się, że w zaburzeniach dysocjacyjnych zdolność

doTwiadomeU wybiórczej kontroli jest ograniczona i ograniczenie to może się zmieniać z dnia

na dTiafc^ nawet z godziny na godzinę. Zwykle jest bardzo trudno określić, w jakim stopniu

iważane' ^ą za psychogenne", ściśle związane w czasie z wydarzeniami urazowymi,
nierozwiązywalnymi i trudnymi do zniesienia problemami lub z zaburzonymi związkami
S Ł Często możliwe jest t u więc rozważanie > interpretowanie sposobow

radzenia sobie danej jednostki z trudnymi do zniesienia

s i ę z j a k i e j ś

szczególnej teorii, jak np. "nieświadome motywacje czy wtórne korzyści

nie zostały włączone jako wskazówki czy kryteria diagnostyczne

T e r m i n

"Lnwersja", szeroko stosowany w odniesieniu do niektórych sposrodtych

zaburzeńzakłada, że nieprzyjemne uczucie, spowodowane
których jednostka nie może rozwiązać, jest w jakiś sposob przekształcane w objaw

Początek i ustąpienie stanów dysocjacyjnych są często opisywane jako nagłe, sytu-

ację u^ą obserwuje się jednak rzadko z wyjątkiem specjalnie prowokujących interakcji

czy S zabiegów, j a ! hipnoza czy stan odreagowania w psychoterapii. Zmiany lub

ustąpienie

s t a n u

dysocjacyjnego mogą być ograniczone jedynie do czasu trwania takich

zaSegów Wszystkie typy stanów dysocjacyjnych mają tendencję do ustępowania po

kilku ty godniach lub miesiącach, szczególnie jeśli ich

p r z e d

piCT^^ym

wydarzeniem życiowym. Stany dysocjacyjne trwające dłużej mz 1-2 lata przed pierwszym

mzm unikania zaprzeczania problemom lub trudnościom, które są oczywiste dla innych

osób czytelne dla innych mogą być przez pacjentów przypisywane

objawyd^ocjacyji^m.^^^ depersonalizacji i derealizacji, ponieważ

zaburzenia dotyczą ograniczony eh aspektów własnej tożsamości i

szące ubytki w zakresie odczuwania, przypominania, czy ruchów dowolnych.

Wskazówki diagnostyczne

Dla ostatecznego rozpoznania wymagane są następujące brytem.

a/ cechy kliniczne opisane w poszczególnych zaburzeniach należących do b44. ,

132

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

F4°-F48 Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną

b/ brak zaburzeń somatycznych, które mogłyby wyjaśnić występowanie objawów;

c/ uchwytna (możliwa do wykazania) przyczyna psychologiczna, w postaci

wyraźnego związku w czasie ze stresującymi problemami lub zaburzonymi związkami

z innymi (nawet, jeśli zaprzecza temu sam pacjent).

Przekonujące dowody uwarunkowań psychologicznych mogą być trudne do wykazania,

nawet jeśli są w tym kierunku silne podejrzenia. W przypadku obecności określonych

schorzeń ośrodkowego lub obwodowego układu nerwowego, w rozpoznawaniu zaburzeń

dysocjacyjnych należy zachować dużą ostrożność. Jeśli nie ma pewnych dowodów psycholo-

gicznego uwarunkowania zaburzeń, rozpoznanie należy traktować jako tymczasowe i konty-

nuować poszukiwania uwarunkowań somatycznych i psychologicznych.

Obejmuje:

nerwica konwersyjna

reakcja konwersyjna
histeria
psychoza histeryczna

Nie obejmuje :sy\w

u 1 acja (świadome udawanie) (Z76.5)

F44.0 Amnezja dysocjacyjna
Główną cechą jest utrata pamięci, dotycząca zazwyczaj ważnych bieżących wydarzeń, nie
związana z organicznymi zaburzeniami psychicznymi i zbyt nasilona, by mogła wynikać
ze zwykłego roztargnienia czy zmęczenia. Amnezja zwykle koncentruje się na takich
wydarzeniach urazowych, jak wypadek czy nieoczekiwane osierocenie. Jest zazwyczaj
częściowa i wybiórcza. Zakres i rozmiary niepamięci często zmieniają się z dnia na dzień
i wobec różnych osób badających. Jednakże utrzymuje się stale "jądro" niemożliwe do
przypomnienia w stanie czuwania. Całkowita i uogólniona amnezja jest zjawiskiem
rzadkim, zazwyczaj stanowi część fugi (F44.1) i w takim przypadku należy ją klasyfiko-
wać jako fugę. Amnezji mogą towarzyszyć bardzo różne stany afektywne, lecz głęboka
depresja występuje bardzo rzadko. Wyraźne mogą być: poczucie zagubienia, distres,
różnego stopnia zachowania przyciągające uwagę (attention-seeking), ale niekiedy uderza
spokojna akceptacja. Zaburzenie występuje najczęściej u osób młodych, najbardziej
skrajne przypadki dotyczą mężczyzn narażonych na stres pola walki. Nieorganiczne stany
dysocjacyjne rzadko występują u osób starszych, u których może pojawić się bezcelowe
włóczenie się po okolicy, brak dbałości o siebie. Zaburzenia zwykle utrzymują się nie
dłużej niż jeden-dwa dni.

Wskazówki diagnostyczne

Ostateczne rozpoznanie wymaga stwierdzenia:

a/ częściowej lub całkowitej niepamięci wydarzeń świeżych, o charakterze urazo-

wym lub stresowym (możliwym do ustalenia za pomocą wywiadu obiektywnego);

b/ brak organicznego uszkodzenia mózgu, zatrucia lub znacznego wyczerpania.

Rozpoznanie różnicowe.

W organicznych zaburzeniach psychicznych zwykle stwier-

dza się inne przejawy zaburzeń czynności układu nerwowego oraz wyraziste i spójne
objawy przymglenia świadomości, zaburzeń orientacji i wahań poziomu świadomości.
Utrata pamięci wydarzeń najświeższych jest bardziej typowa dla stanów organicznych,
niezależnie od jakichkolwiek prawdopodobnych wydarzeń urazowych czy problemów.
Luki pamięciowe (ang. blackouts) związane z nadużyciem alkoholu lub leków są czasowo

1 3 3

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

ściśle związane z nadużyciem danego środka, zaś pokryte niepamięcią okresy nigdy nie
mota bT odLrzone. W amnezji dysocjacyjnej nie występuje utrata pamięci świeżej
typota d a ze^ołu amnestycznego (zespól Korsakowa), w której bezpośrednie^ zapamię-
tywanie jest zachowane, ale przypominanie p o 2-3 minutach P ^ ^ " ^ l a r a k t e r

Amnezja po wstrząśnieniu mózgu lub poważnym urazie głowy ma zwykle charakte

niepamici wstecznej, choć w ciężkich przypadkach może pojawić się również niepamięć
S p c z a r l e z j a Asocjacyjna jest najczęściej głównie niepamięcią wsteczną. Hipno-

za ub odreagowanie znoszą jedynie niepamięć dysocjacyjną. Amnezja ponapadowa
u c^rych na padaczkę oraz stany osłupienia lub mutyzmu występujące u części chorych

z psychozami schizofrenicznymi czy depresjami można zwykle różmcowac dzięki obe-

°^Najtrudnie^^ j^ udawaniem

,™f

i możetchodzić wówczas potrzeba wielokrotnych i szczegółowych badan, oceny oso-

bowoścuirzedch oraz motywacji. Świadoma symulacja niepamięci jest zazwy-
c/aj /wiązana z czytelnymi problemami dotyczącymi

p i e n i ę d z y ,

zagrozenia śmiercią

w czasie wojny lub możliwości skazania na karę uwięzienia lub śmierci.

Nie obejmuje:

zaburzenie amnestyczne zależne od używania alkoholu i innych

J J

substancji psychoaktywnych (F10-F19 często z czwartym

znakiem .6)

amnezja BNO (R41.3)
amnezj a następcza (R41.1)

amnezja wsteczna (R41.2) w

R f v n

organiczny zespół amnestyczny nie wywołany przez alkohol (FU4)
ponapadowa amnezja w padaczce (G40.-)

F44.1

F u g a

dysocjacyjna .

Fugę dysocjacyjną charakteryzują wszystkie cechy amnezji

d y s o c . a c y j n e j

a ponad o

nozornie celowa podróż poza miejsce zamieszkania lub pracy. Dbałość o siebie jest

zachowana W niektórych g a d k a c h osoba ujawnia ^

okres kilku dni, choć czasami na dłuższy okres i to w sposob W

tak zorganizowanej podróży dotyczy nieraz miejsc wcześniej znanych i znaczących
emocjonalnie. Choć okies fugi pokryty jest niepamięcią, zachowanie w czasie jej trwania

może wydawać się osobom postronnym zupełnie prawidłowe.

Wskazówki diagnostyczne

Ostateczne rozpoznanie wymaga stwierdzenia:
a/ cech amnezji dysocjacyjnej (F44.0); „ b r a w i e
b/ celowego podróżowania poza okolicę, znaną z codziennej rutyny ("podstaw

danych od osób znających sytuację pacjenta, należy odróżnić podróżowanie od włóczenia

S i ę P

c/1a1howanie podstawowej troski o siebie (jedzenie, mycie się itp.) i prostych

interakcji z obcymi osobami (jak: kupowanie biletów czy benzyny, pytanie o drogę,
zamawianie posiłków).

/Jo^oznan/eróźn/cowe. Różnicowanie zfugąponapadową, wy stępuj ącąszczególme

w padaczce skroniowej, jest zazwyczaj łatwe ze względu na dane z wywiadu (wskazujące

F40-F48 Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną

na padaczkę), brak wydarzeń stresowych czy bieżących problemów oraz mniej celowe
i bardziej fragmentaryczne działania i podróże (u pacjentów z padaczką).

Podobnie jak w przypadku amnezji dysocjacyjnej, różnicowanie fugi ze świadomą

symulacją bywa bardzo trudne.

F44.2 Osłupienie dysocjacyjne (stupor dysocjacyjny)
Zachowanie osoby spełnia kryteria charakterystyczne dla osłupienia, ale badania nie
dostarczają dowodu na obecność przyczyn somatycznych. Podobnie, jak w innych zabu-
rzeniach dysocjacyjnych, istnieje wyraźna przyczyna psychogenna czy to w postaci
aktualnych stresujących wydarzeń, czy też wyraźnych problemów interpersonalnych lub
społecznych.

Osłupienie rozpoznaje się na podstawie bardzo znacznego ograniczenia lub zupełne-

go braku ruchów dowolnych i braku prawidłowej reakcji na takie bodźce zewnętrzne, jak:
światło, hałas i dotyk. Przez długie okresy czasu, osoba leży lub siedzi przeważnie
nieruchomo. Występuje całkowity lub niemal całkowity brak wypowiedzi słownych
i spontanicznych ruchów dowolnych. Napięcie mięśniowe, postawa, oddychanie oraz

czasem otwieranie oczu i skoordynowane ruchy gałek ocznych zwykle wskazują, że
pacjent nie śpi ani nie jest nieprzytomny, chociaż pojawiać się mogą płytkie zaburzenia
przytomności.

Wskazówki diagnostyczne

Dla ostatecznego rozpoznania są wymagane:

a/ osłupienie, jak w powyższym opisie;
b/ brak innych zaburzeń psychicznych czy fizycznych, które mogłyby być przyczyną

osłupienia i

c/ stwierdzenie świeżych wydarzeń stresujących lub bieżących problemów.

Rozpoznanie różnicowe.

Osłupienie dysocjacyjne należy różnicować z osłupieniem

katatonicznym oraz depresyjnym lub maniakalnym . Osłupienie schizofreniczne często
bywa poprzedzane przez objawy czy zachowania wskazujące na schizofrenię. Osłupienia
depresyjne lub maniakalne rozwijają się stosunkowo powoli, a więc decydujące mogą tu
być dane z wywiadu obiektywnego. W wielu krajach osłupienia depresyjne i maniakalne
są coraz rzadsze ze względu na coraz bardziej powszechne wczesne leczenie zespołów
afektywnych.

F44.3 Trans i opętanie
Są to zaburzenia, w których występuje przejściowa utrata zarówno poczucia własnej
tożsamości, jak i pełnej orientacji w otoczeniu. W niektórych przypadkach osoba działa
tak, jakby była owładnięta przez inną osobowość, ducha, bóstwo czy "siłę". Uwaga
i świadomość mogą być zwężone, skoncentrowane jedynie na jednym czy dwóch aspe-
ktach najbliższego środowiska, często też występuje ograniczony, powtarzający się sche-
mat ruchów, pozycji ciała i wypowiedzi. Należy tu zaliczać tylko te stany transu, które są
niezależne od woli i niechciane, przeszkadzają w codziennym życiu, występują (lub

utrzymują się przez dłuższy czas) poza akceptowanymi w danej kulturze sytuacjami
religijnymi czy obyczajami. Nie należy tu włączać stanów transu występujących w
przebiegu psychoz schizofrenicznych, innych ostrych psychoz z omamami i urojeniami,
czy w osobowości mnogiej. Kategorii tej nie należy również używać w przypadku, gdy

PDF stwdr^bny przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

1 3 5

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

stan transu uważany jest za ściśle związany z jakimś zaburzeniem fizycznym (takim, jak
padaczka skroniowa lub zatrucie substancjami psychoaktywnymi).

F44.4 - F44.7 Dysocjacyjne zaburzenia ruchu i czucia
W zaburzeniach tych występuje utrata lub utrudnienie wykonywania ruchów dowolnych

albo utrata czucia (zwykle skórnego). Pacjent wydaje się więc chory fizycznie, choć nie

można stwierdzić żadnej choroby uzasadniającej obecność objawów. Obserwowane

objawy często odpowiadają wyobrażeniom pacjenta o chorobie fizycznej, choć rozmijają

się z prawami fizjologii czy anatomii. Ponadto ocena stanu psychicznego pacjenta i jego

sytuacji społecznej zazwyczaj sugeruje, że niesprawność wynikająca z utraty czynności

pomaga pacjentowi w ucieczce od nieprzyjemnej sytuacji konfliktowej lub pośrednio -

w uzewnętrznieniu potrzeby zależności lub złości. Choć problemy czy konflikty mogą

być oczywiste dla innych, pacjent często zaprzecza ich istnieniu i całe przeżywane

cierpienie przypisuje objawom lub wynikającej z nich niesprawności.

Stopień niesprawności jako wynik wymienionych typów objawów zmienia się w róż-

nych sytuacjach, zależnie od rodzaju i liczby aktualnie obecnych osób oraz od stanu

emocjonalnego pacjenta. Innymi słowy - oprócz podstawowej i utrzymującej się utraty

ruchów lub czucia, która nie podlega świadomej kontroli, występować może zmienna ilość

zachowań mających na celu przyciągnięcie uwagi.

U niektórych pacjentów objawy zazwyczaj rozwijają się w ścisłym związku ze

stresem psychologicznym, ale u innych związek ten nie jest widoczny. Może zwracać

uwagę spokojna akceptacja poważnej niesprawności ("belle indifference"), ale nie jest ona

powszechna. Zjawisko takie obserwuje się również u osób dobrze przystosowanych

w obliczu oczywistej i poważnej choroby fizycznej.

Do często spotykanych należą nieprawidłowości osobowości przedchorobowej oraz

zaburzenia związków z innymi ludźmi. Często też u bliskich krewnych i przyjaciół

występują lub występowały choroby fizyczne, o objawach przypominających objawy

u pacjenta. Łagodne i przemijające odmiany tych zaburzeń spotyka się często w okresie

młodzieńczym, szczególnie u dziewcząt, lecz postacie przewlekłe spotyka się zwykle

u młodych dorosłych. U nielicznych osób powstaje powtarzający się wzorzec reagowania

na stres takimi właśnie zaburzeniami, który może nadal pojawiać się w wieku średnim

i starszym.

Włączone są tutaj zaburzenia obejmujące tylko utratę czucia. Zaburzenia obejmujące

takie dodatkowe wrażenia, jak ból oraz inne złożone odczucia, w których pośredniczy
układ nerwowy autonomiczny, należą do "zaburzeń pod postacią somatyczną" (F45 .-).

Wskazówki diagnostyczne

Rozpoznanie to należy ustalać z dużą ostrożnością, gdy występują organiczne schorzenia
układu nerwowego, jak też u osób uprzednio dobrze przystosowanych, z prawidłowymi
związkami rodzinnymi i społecznymi.

Dla ostatecznego rozpoznania:
a1 niestwierdzanie dowodów występowania zaburzeń somatycznych,
b/ dobra znajomość sytuacji psychologicznej i społecznej oraz związków osobowych

pacjenta, pozwalająca na wiarygodne wskazanie w nich przyczyny zaburzeń.

Rozpoznanie powinno zachować charakter prawdopodobnego czy tymczasowego,

dopóki zachodzi jakakolwiek wątpliwość, co do możliwości udziału schorzeń somatycz-

F4°-F48 Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną

nych (w tym neurologicznych) lub jeśli zrozumienie psychologicznych mechanizmów

pojawienia się zaburzeń jest niemożliwe. W przypadkach niejasnych lub nietypowych

l l Z t f ^ c h

d UWa

§ę m

Z l l W O Ś Ć

ó ź n i e

o ujawnfema s,

poważnych

zaburzeń fizycznych czy psychicznych.

Rozpoznanie różnicowe.

Dysocjacyjne zaburzenia ruchu i czucia można mylić

z wczesnymi stadiami postępujących zaburzeń neurologicznych, szczególnie stwardnie-

nia rozsianego i układowego tocznia rumieniowatego. Szczególnie trudny problem stano-

; 3 r r ,

y n a W C z e s n e s t a d i a

stwardnienia rozsianego poczuciem cierpienia

(distresem) , zachowaniem przyciągającym uwagę (attention-seeking) otoczenia Do

serwac^a"

13 W ą t p l l W

S d d l a

n o s t

c z n

ych często potrzebne są długotrwałe badania i ob-

Różnorodne i niejasne skargi somatyczne należy klasyfikować w innym miejscu -

jako zaburzenia pod postacią somatyczną (F45.-) lub neurastenię (F48 0)

Pojedyncze objawy dysocjacyjne mogą pojawić się podczas takich poważnych

zaburzeń psychicznych, jak schizofrenia czy ciężka depresja, lecz obecność tych zaburzeń

zazwyczaj me budzi wątpliwości a w diagnostyce oraz kodowaniu należy przyznaćTm
pierwszeństwo przed objawami dysocjacyjnymi.

Świadoma symulacja utraty ruchów czy czucia jest często bardzo trudna do odróż-

niema od dysocjacji. Decyzję należy opierać na szczegółowej obserwacji i dobrym
P " ™ ,

P a C J e n l a

' °k°^czności towarzyszących początkow zaburzenia

i ewentualnych konsekwencp tak wyzdrowienia, jak i przedłużającej się niesprawności

F44.4 Dysocjacyjne zaburzenia ruchu
Najpowszechniejszą formą dysocjacyjnego zaburzenia ruchu jest utrata możności poru-

szania całością lub częścią kończyny (lub kończyn). Pojawić się może częściowy medo-

wład z osłabieniem lub ograniczeniem ruchów lub całkowite porażenie

Mogą być widoczne, szczególnie w odniesieniu do kończyn dolnych, różne formy

i rożny stopień zaburzeń koordynacji ruchów (ataksja), prowadzące do dziwacznych

zaburzeń rownowagi czy niemożności stania bez pomocy (astazja-abazja). Pojawić się

rowruez może przesadne drżenie lub trzęsienie się jednej czy więcej kończyn lub całego

ciała. Objawy mogą łudząco przypominać jedną z postaci ataksji, apraksję, akine/e

afonię,dyzartrię,dyskinezy czy niedowład lub porażenie. '

Obejmuje:

psychogenna afonia

psychogenna dysfonia

F44.5 Drgawki dysocjacyjne

Drgawki dysocjacyjne (napady rzekome) mogą charakterem ruchów bardzo dokładnie

naśladować napady padaczkowe, natomiast w tych przypadkach rzadko dochodzi do

przygryzienia języka, poważnego uszkodzenia ciała z powodu upadku, czy do nieświado-

osłupieni^lub ZT ^

Ś W i a d

Ś C I

^ "«*> jest zastępowana przez stan

F44.6 Dysocjacyjne znieczulenia i utrata czucia zmysłowego
Znieczulone obszary skóry często mają granice, które bardziej wskazują na ich związek

z wyobrażeniami pacjenta na temat funkcjonowania ciała niż z odpowiednią wiedzą

136

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

1 3 7

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

medyczną. Występują też niekiedy dysproporcje między rodzajami czucia, których nie
można wytłumaczyć zmianami neurologicznymi. Utracie czucia mogą towarzyszyć skargi
na parestezje.

Utrata wzroku w zaburzeniach dysocjacyjnych rzadko jest całkowita, częs'ciej jest to

utrata ostrości wzroku, ogólne zamazanie obrazu czy" widzenie tunelowe". Pomimo skarg
na utratę wzroku, ogólna ruchliwość i sprawność motoryczna pozostają często zaskaku-

jąco dobre.

Dysocjacyjna głuchota i utrata węchu występują znacznie rzadziej niż zaburzenia

czucia i widzenia.

Obejmuje:

głuchota psychogenna

F44.7 Mieszane zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)
Należy tu kodować zaburzenia mieszane, składające się z opisanych powyżej (F44.0-
F44.6).

F44.8 Inne zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

F44.80 Zespół Gansera
Należy tu kodować opisany przez Gansera zespół zaburzeń cechujący się "przybliżonymi
odpowiedziami", którym zazwyczaj towarzyszy kilka objawów dysocjacyjnych często
pojawiających się w okolicznościach sugerujących etiologię psychogenną.

F44.81 Osobowość mnoga
Zaburzenie obserwowane rzadko. Utrzymują się kontrowersje, w jakim stopniu jest ono

jatrogenne lub specyficzne kulturowo. Istotną cechą jest pojawianie się u jednej osoby

dwóch lub więcej odrębnych osobowości, przy czym w danej chwili ujawnia się tylko

jedna z nich. Każda z osobowości ma charakter pełny, z własnymi, odrębnymi wspomnie-

niami, zachowaniem i preferencjami. Mogą one wyraźnie kontrastować z pojedynczą
osobowością przedchorobową.

W pospolitej postaci osobowości podwójnej, zwykle dominuje jedna osobowość, ale

żadna z nich nie ma dostępu do wspomnień drugiej i prawie zawsze jedna nie uświadamia
sobie istnienia drugiej. Pierwsze przejście od jednej osobowości do drugiej jest zazwyczaj
nagłe i ściśle związane z wydarzeniami urazowymi. Późniejsze takie przejścia często
ograniczają się do wydarzeń urazowych, stresowych, albo też występują w czasie sesji
z terapeutą obejmujących relaksację, hipnozę lub odreagowanie.

F44.82 Przejściowe zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne) w dzieciństwie i wieku
młodzieńczym

F44.88 Inne określone zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

Obejmuje:

psychogenne przymglenie

psychogenny stan pomroczny

F44.9 Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne), nie określone

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffcfct

F40-F48 Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną

F 4 5 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną

(somatoform disorders)

Główną cechą zaburzeń pod postacią somatyczną są powtarzające się skargi na objawy
somatyczne (fizyczne), wraz z uporczywym domaganiem się kolejnych badań, pomimo
ich negatywnych wyników i zapewniania przez lekarzy o braku fizycznych podstaw do
występowania objawów. Jeżeli współistnieją jakiekolwiek zaburzenia somatyczne, nie
wyjaśniają one ani natury i nasilenia objawów, ani związanego z nimi cierpienia (distresu)
i zaabsorbowania pacjenta. Nawet gdy początek i utrzymywanie się objawów ściśle wiążą
się z przykrymi wydarzeniami życiowymi lub z trudnościami i konfliktami, pacjent
zazwyczaj przeciwstawia się sugestiom o możliwości ich psychologicznego uwarunko-
wania. Bywa tak nawet w obecności wyraźnych objawów depresyjnych czy lękowych.
Stopień, w jakim pacjent może zrozumieć psychologiczne czy somatyczne wytłumaczenie

przyczyn swoich objawów jest często źródłem rozczarowania i frustracji zarówno dla
pacjenta, jak i lekarza.

Często obserwuje się zachowanie przyciągające uwagę (histrioniczne), szczególnie

u pacjentów rozżalonych z powodu nieudanych prób przekonania lekarzy o fizycznych
przyczynach ich zaburzeń i o potrzebie dalszych badań.

Rozpoznanie różnicowe.

Różnicowanie z urojeniami hipochondrycznymi zwykle

wymaga dobrego poznania pacjenta. Choć przekonania pacjenta są uporczywe i wydają
się racjonalnie nieuzasadnione, stopień przeświadczenia o ich słuszności zazwyczaj
zmienia się, choćby tylko w pewnym stopniu i na krótki okres, pod wpływem argumentów,
wzmocnień i wyników któregoś z kolejnych badań lekarskich i dodatkowych. Ponadto,
obecność nieprzyjemnych i budzących strach doznań somatycznych może być traktowana

jako uwarunkowane kulturowo wyjaśnienie genezy i utrzymywania się przekonania

o chorobie somatycznej.

Nie obejmuje:

zaburzenia dysocjacyjne (F44.-)

stereotypie ruchowe (F98.4)
dyslalia (F80.0)
seplenienie (F80.8)
obgryzanie paznokci (F98.9)
psychiczne lub behawioralne czynniki związane z zaburzeniami

i chorobami sklasyfikowanymi w innym miejscu (F54)

dysfunkcja seksualna nie spowodowana zaburzeniem organicznym

czy chorobą somatyczną (F52.-)

ssanie palca (F98.8)
tiki w dzieciństwie i okresie młodzieńczym (F95.-)
zespół Gilles de la Tourette'a (F95.29)
trichotillomania (F63.3)

F45.0 Zaburzenie somatyzacyjne (z somatyzacją)
Główną cechę stanowią wielorakie, nawracające i często zmieniające się skargi somaty-
czne, które zazwyczaj utrzymują się kilka lat, zanim pacjent zostanie skierowany do
psychiatry. Większość pacjentów ma za sobą długą i skomplikowaną historię kontaktów
z placówkami podstawowej opieki zdrowotnej i opieki specjalistycznej, obejmującą liczne

ory-pl

1 3 9

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

negatywne wyniki badań specjalistycznych i bezowocne operacje. Objawy mogą dotyczyć

wszelkich części i układów ciała, ale do najczęstszych należą objawy ze strony układu

trawiennego (ból, wzdęcia, odbijania, wymioty, nudności itp.) oraz nieprzyjemne dozna-

nia (swędzenie, pieczenie, cierpnięcie, drętwienie, bolesność itp.) lub wykwity skórne

(wysypki). Pospolite są też skargi dotyczące sfery seksualnej i miesiączkowania.

Często występują wyraźna depresja i lęk, wymagające specyficznego leczenia.

Przebieg zaburzeń jest przewlekły i zmienny. Często wiąże się z długotrwałymi

zaburzeniami funkcjonowania społecznego, rodzinnego, kontaktów interpersonalnych.

Zaburzenie występuje znacznie częściej u kobiet, zazwyczaj zaczyna się we wczesnym

okresie życia dorosłego.

Uzależnienie lub nadużywanie leków (zazwyczaj uspokajających i przeciwbólo-

wych) wynika nierzadko z często podejmowanych kuracji lekami.

Wskazówki diagnostyczne

Ostateczne rozpoznanie wymaga stwierdzenia wszystkich z następujących cech:

a! co najmniej dwuletni okres utrzymywania się wielorakich i zmiennych dolegliwo-

ści somatycznych przy braku adekwatnych przyczyn somatycznych;

b/ uporczywa odmowa akceptowania porad i zapewnień wielu lekarzy w sprawie

nieobecności schorzeń somatycznych warunkujących objawy;

c/ pewne upośledzenie funkcjonowania społecznego i rodzinnego wynikające z do-

legliwości i zmian zachowania.

Obejmuje:

zespół wielorakich skarg

złożone zaburzenia psychosomatyczne

Rozpoznanie różnicowe.

W rozpoznaniu istotne jest różnicowanie z następującymi

zaburzeniami.

Zaburzenia somatyczne.

Pacjenci z długotrwałym zaburzeniem somatyzacyjnym

mają takie same szanse na zachorowanie na niezależną od tego zaburzenia chorobę

somatyczną, jak każdy inny człowiek w ich wieku. Jeśli więc wystąpi wyraźna zmiana

w nasileniu poszczególnych skarg lub zmiana skarg somatycznych, sugerująca możliwość

pojawienia się choroby somatycznej, konieczne są odpowiednie badania czy konsultacje.

Zaburzenia afektywne (depresyjne) i lękowe.

Zaburzeniom somatyzacyjnym towa-

rzyszą zwykle lęk i depresja o różnym nasileniu. Nie należy jednak oznaczać ich oddziel-

nie, o ile nie są na tyle wyraźne i uporczywe, aby uzasadniało to rozpoznanie zaburzeń

depresyjnego lub lękowych. Wystąpienie wielorakich objawów somatycznych po 40 roku

życia może być wczesnym przejawem pierwotnych zaburzeń depresyjnych.

Zaburzenie hipochondryczne.

W zaburzeniach somatyzacyjnych nacisk położony

jest przede wszystkim na same objawy i ich pojedyncze skutki, podczas gdy w zaburze-

niach hipochondrycznych uwaga jest skierowana bardziej na obecność poważnego pro-
cesu chorobowego leżącego u podłoża objawów i na jego inwalidyzujące następstwa.
Pacjent hipochondryczny prosi o dodatkowe badania w celu określenia lub potwierdzenia
charakteru choroby leżącej u podłoża objawów, podczas gdy pacjent z zaburzeniem
somatyzacyjnym domaga się leczenia w celu usunięcia objawów. W zaburzeniach soma-

tyzacyjnych często występują okresy zwykle nasilonego nadużywania leków równocześ-
nie z nieprzestrzeganiem zaleceń lekarskich (ang. noncompliance), podczas gdy pacjenci

F 4

°-

F 4 8

Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną

towh i™ Wp-hondrycznytm obawiają się leków oraz związanych z mmi objawów

ubocznych i często poprzez częste wizyty u różnych lekarzy upewniają się co do zasad

nosci postępowania terapeutycznego.

Zaburzenia urojeniowe

(jak schizofrenia z urojeniami hipochondrycznymi i zaburzę

ma depresyjne z urojeniami hipochondrycznymi). Dla zaburzeń urojeniowy chtyp^rwa^est

Stałym obrazie!^ °

nai

^ ^

2 i t o f c

* °

b j

™ - m a t y c z n U o ^ S

Zaburzenia krótkotrwałe

(np. trwające krócej niż 2 lata) i o mniej charakterystycznym

wane ( U T l ) . ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ ? °

- t y c z n ą , m e S c o

F45.1 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną, niezróżnicowane
Kategorię tę należy rozważyć.gdy skargi somatyczne są wielorakie, zmienne i uporczywe

ale brak jest pełnego i typowego obrazu klinicznego somatyzacji, na p J y k a d n e l a '

gwałtownego i dramatycznego sposobu wyrażania skarg, liczba dokgliwafcHcst stosuT

kowo mała lub ze skargami nie wiąże się upośledzenia f u n k c j o n i a n ^ S e c ^ o

i rodzinnego. Przyczyny zaburzeń o charakterze psychologicznym uda ^ C S S

lub nie. Zgłaszane objawy nie są uwarunkowane chorobami somatycznymlelTw g

wchodzi wyraźna możliwość obecności choroby somatycznej jako przyczyny ob awfw

lub jesh w czasie kodowania obserwacja psychiatryczna nie it u k o i T z Z ^ I T Z

posłużyć innymi kategoriami, z odpowiednich rozdziałów ICD-10.

Obejmuje:

niezróżnicowane zaburzenie psychosomatyczne

n y c h ^ S r "

r Ó t n i C

W e

' ^ "

P r Z y P a d k U P e ł n e g

Z 6 S p 0 ł U Z a b u r z e ń soma

tyzacyj-

F45.2 Zaburzenie hipochondryczne

Istotną cechą tych zaburzeń jest trwałe zaabsorbowanie pacjenta możliwością wvsteno

Pacjent ujawnia utrwalone skargi somatyczne i trwale skupia się na ich przejawach

ZESSSt^

czy p

0lite

o d c z u c i a 1 p r z e

^ ^ s t o

2 S 2

Zi P i ł o w e ! przykre,

a c a

uwaga skupiona jest często na jednym czy dwóch

narządach lub układach. Pacjent może dokładnie określać konkretue zabu

z e n

Ł czv

mianę somatyczną, których się obawia, ale mimo to stopień p r z e k o n n i a ^ c h ^ ń e n i

u kkarea^zesle^e

p r Z e

W e m

e s t

™ n o ś ć s L / w czasie ko^ n y ^ h t t

0 b

k C h

r 0 b y P

d S t a W 0

Ż e

wspólwystępo-

w e g o

X r n a n t

y r a Ź n a

^ ^

° ^

U Z a S a d n i a Ć

P°

t r z e b

« dodatko-

nf°K

Zaburzenie rzadko występuje po raz pierwszy po 50 roku życia

a przebieg zarowno objawów, jak i niesprawności jest zwykle przcwlckły z r C n y Nic

zaliczać obawy dotyczące obecności jednej lub większej liczby chorób (nozofobia)

Zespół ten występuje zarówno u kobiet, jak i mężczyzn i nie ma pecSnych cech

występowania rodzinnego (w przeciwieństwie do somatyzacji)

Y C e C h

140

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

141

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Wiele osób, zwłaszcza z łagodniejszymi postaciami zaburzeń, pozostaje pod

opieką lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej lub innych specjalności niż psychia-
tria. Pacjenci ci często czują się urażeni skierowaniem do psychiatry, chyba że nastąpi
ono na początku zaburzeń oraz przy właściwej współpracy pomiędzy lekarzem kieru-

jącym a psychiatrą. Stopień towarzyszącej zaburzeniu niewydolności jest bardzo

zmienny. Niektórzy dzięki objawom manipulują i uzyskują dominację w rodzinie lub
w relacjach społecznych, w przeciwieństwie do mniejszości, która funkcjonuje prawie
normalnie.

Wskazówki diagnostyczne

Dla ostatecznego rozpoznania należy stwierdzić obie z następujących cech:

a/ trwałe przekonanie o obecności co najmniej jednej poważnej choroby somatycznej

warunkującej zgłaszany objaw lub objawy, chociaż w wielokrotnie powtarzanych bada-
niach nie stwierdza się odpowiednich przyczyn, albo uporczywe skupianie się na domnie-
manym zniekształceniu czy zmianie budowy ciała;

b/ uporczywy brak akceptacji wyników porad i zapewnień różnych lekarzy, że

objawy nie są związane z żadną chorobą somatyczną czy odchyleniem od normy.

Obejmuje:

zaburzenia obrazu ciała (ang. body dysmorphic disorder)

dysmorfofobia (nieurojeniowa)
nerwica hipochondryczna
hipochondria
nozofobia

Rozpoznanie różnicowe.

Istotne jest różnicowanie z następującymi zaburzeniami.

Zaburzenia somatyzacyjne.

Nacisk raczej na obecność zaburzenia i na jego

przyszłe konsekwencje niż na poszczególne objawy, jak to ma miejsce w zaburze-
niach somatyzacyjnych. W zaburzeniach hipochondrycznych uwaga pacjenta sku-
piona jest raczej na jednym lub dwóch stale zgłaszanych zaburzeniach
somatycznych niż na liczniejszych i bardziej zmiennych możliwościach cechują-
cych zaburzenie somatyzacyjne. Zaburzeń hipochondrycznych nie cechują ani
wyraźne różnice częstości występowania u kobiet lub mężczyzn, ani jakiekolwiek
szczególne obciążenie rodzinne.

Zaburzenia depresyjne.

Jeśli objawy depresji dominują i wyprzedzają pojawienie się

skarg hipochondrycznych, zaburzenie depresyjne uznać należy za pierwotne.

Zaburzenia urojeniowe.

W zaburzeniach hipochondrycznych przekonania nie mają

trwałości charakterystycznej dla zaburzeń depresyjnych lub schizofrenicznych z urojenia-
mi somatycznymi. Zaburzenia, w których pacjent jest przekonany, że ma nieprzyjemny
wygląd lub ulega fizycznemu zniekształceniu należy klasyfikować jako zaburzenia uro-

jeniowe (F22.-).

Zaburzenia lękowe i stany paniki.

Somatyczne przejawy lęku są czasem interpretowa-

ne jako oznaki poważnej choroby somatycznej, ale w zaburzeniach tych pacjent zazwyczaj
uspokaja się po wyjaśnieniu mechanizmów psychologicznych i nie pojawia się przekona-
nie o obecności choroby somatycznej.

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffcfct

F40-F48 Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną

F45.3 Zaburzenia (dysfunkcje') autonomiczne występujące pod postacią

somatyczną

Objawy zgłaszane przez pacjenta przypominają zaburzenia funkcji układu lub narządu,
który jest głównie lub wyłącznie unerwiony i kontrolowany przez układ nerwowy auto-
nomiczny - tj. układu krążenia, pokarmowego czy oddechowego. (Czasem może tu być
częściowo włączony również układ moczowo-płciowy). Najczęściej spotykane i chara-
kterystyczne przykłady dotyczą układu sercowo-naczyniowego ("nerwica serca"), układu
oddechowego (psychogenna hiperwentylacja i czkawka), układu pokarmowego ("nerwica
żołądka" i "biegunka nerwicowa"). Zazwyczaj występują dwa typy objawów, jednak
żaden z nich nie wskazuje na organiczne zaburzenie dotkniętego narządu czy układu.
Pierwszy typ. na którym najczęściej opiera się omawiane rozpoznanie, charakteryzują
obiektywnie dostrzegalne oznaki pobudzenia układu autonomicznego, jak: przyspieszona
akcja serca, pocenie się, zaczerwienienie czy drżenie. Drugi typ charakteryzują objawy
bardziej indywidualne, subiektywne i niespecyficzne, jak: uczucie wędrujących bólów,
pieczenia, ciężkości, ściskania czy odczucie wzdęcia albo rozdymania, które często odno-
szone są przez pacjenta do określonego narządu czy układu (mogą to być również objawy
z zakresu układu autonomicznego). Obraz kliniczny jest połączeniem wyraźnego udziału
układu autonomicznego z niespecyficznymi skargami subiektywnymi oraz trwałym odno-
szeniem objawów do określonego narządu czy układu, jako przyczyny zaburzenia.

U wielu z tych pacjentów występuje również stres psychologiczny lub aktualne

trudności i problemy, które wiążą się z zaburzeniem. Jednakże u dużej części chorych nie
można znaleźć takiego związku, choć skądinąd wyraźnie spełniają oni kryteria właściwe
dla tego zaburzenia.

W niektórych z tych zaburzeń mogą także występować pewne łagodne zaburzenia

funkcji fizjologicznych, jak: czkawka, wzdęcia, wiatry czy hiperwentylacja. Jednakże nie
zaburzają one podstawowych funkcji fizjologicznych danego narządu czy układu.

Wskazówki diagnostyczne

Ostateczne rozpoznanie wymaga wszystkich z następujących:

a1 objawy pobudzenia układu autonomicznego, jak: przyspieszona akcja serca, drże-

nie, zaczerwienienie, które są uporczywe i przykre;

b/ dodatkowe objawy subiektywne związane z określonym narządem czy układem;
c/ nadmierna koncentracja na możliwości poważnego (choć często nieprecyzyjnie

określonego) zaburzenia określonego narządu czy układu i przykre jej przeżywanie, które
utrzymuje się pomimo wyjaśnień i zapewnień lekarzy;

d/ brak potwierdzonych, istotnych zaburzeń struktury lub funkcji określonego układu

lub narządu.

Rozpoznanie różnicowe.

Różnicowanie z uogólnionymi zaburzeniami lękowymi

opiera się na stwierdzonej dominacji takich psychologicznych składników stanu wzbu-
dzenia autonomicznego, jak strach lub lękowe unikanie oraz na braku stałego "ogniska"

w oryg. ang. dysfunction. W źródłowym tłumaczeniu zdecydowano użyć terminu "zaburzenia". W

oryginale znaczenie terminów: "disorder" (zaburzenia) i "dysfunction" (dysfunkcja) mają jednak
odmienne znaczenie i pojawiają się w innych kontekstach. Zachowując intencje autorów należałoby tu
więc użyć terminu "dysfunkcja". Dlatego zdecydowano umieścić go w nawiasach - przyp. red.

Jtory.pl

1 4 3

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

somatycznego dla innych objawów. W zaburzeniach somatyzacyjnych mogą występować
objawy autonomiczne, ale nie są one ani stałe, ani dominujące w porównaniu z wieloma
innymi doznaniami i odczuciami, a objawy nie są uporczywie przypisywane jednemu
określonemu układowi czy narządowi.

Nie obejmuje:

czynniki psychologiczne i behawioralne w zaburzeniach

czy chorobach zaklasyfikowanych w innym miejscu (F54)

W celu zaklasyfikowania poszczególnych zaburzeń tej grupy można zastosować

piąty znak, wskazujący narząd czy układ uważany przez pacjenta za źródło objawów.
F45.30 Serce i układ krążenia

Obejmuje:

nerwica serca

zespół Da Costy

asthenia neurocirculatoria

F45.31 Górny odcinek przewodu pokarmowego

Obejmuje:

nerwica żołądka

psychogenne: aerofagia, czkawka, niestrawność, kurcz wpustu

F45.32 Dolny odcinek przewodu pokarmowego

Obejmuje:

psychogenne wzdęcia (wiatry), colon irritabile (zespól drażliwego

jelita grubego), biegunka psychogenna (gazowa, diarrhoea gas

syndrome)

F45.33 Układ oddechowy

Obejmuje:

psychogenne postaci kaszlu i hiperwentylacji

F45.34 Układ moczowo-płciowy

Obejmuje:

psychogenne zwiększenie częstotliwości oddawania moczu, dysuria

F45.38 Inne narządy czy układy

F45.4 Uporczywe bóle psychogenne
Dominującą cechą tych zaburzeń jest uporczywy, silny i przykry ból, którego geneza nie może
być w pełni wyjaśniona procesami fizjologicznymi ani obecnością zaburzeń somatycznych.
Ból występuje w związku z konfliktem czy problemami psychospołecznymi, których nasile-
nie pozwala sądzić, że są podstawową przyczyną zaburzeń. Objawy te powodują zwiększenie
zainteresowania pacjentem - zarówno jego osobą, jak i stanem zdrowia.

Kategoria ta nie obejmuje bólu zaliczanego do bólów psychogennych, występujących

w przebiegu depresji lub schizofrenii. Ból spowodowany znanymi czy domniemanymi
mechanizmami psychofizjologicznymi, jak bóle napięciowe czy migrenowe, wciąż zali-
czanymi do bólów psychogennych należy określać symbolem F45 (czynniki psychologi-
czne i behawioralne związane z zaburzeniami lub chorobami klasyfikowanymi w innych
rozdziałach) wraz z kodem dodatkowym z innych części ICD-10 (np. migrena G43.-).

Obejmuje:

psychalgia

psychogenne bóle krzyża lub głowy
zaburzenia bólowe psychogenne

144

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffcfct

F40-F48 Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną

Rozpoznanie różnicowe.

Najczęstszym problemem jest różnicowanie tych zaburzeń

z histrionicznie przetworzonym bólem uwarunkowanym organicznie. Pacjent z bólem
organicznym, u którego nie ustalono jeszcze ostatecznego rozpoznania choroby somaty-
cznej, często przeżywa obawy lub złość, co może być źródłem zachowań mających na
celu przyciąganie uwagi (attention-seeking). Różnorodne bóle i pobolewania często
występują w zaburzeniach somatyzacyjnych, ale nie są tak uporczywe ani dominujące,

jak inne skargi.

Nie obejmuje:

bóle krzyża BNO (M54.9)

ból BNO (ostry/przewlekły) (R52.-)
napięciowe bóle głowy (G44.2)

F45.8 Inne zaburzenia występujące pod postacią somatyczną
W powstawaniu dolegliwości nie pośredniczy tu układ nerwowy autonomiczny i są one
ograniczone do określonych układów czy części ciała, co kontrastuje z wielorakimi
i często zmieniającymi się skargami dotyczącymi lokalizacji objawów i dolegliwości w
zaburzeniach somatyzacyjnych (F45.0) oraz w niezróżnicowanych zaburzeniach pod
postacią somatyczną (F45.1). Nie ma tu także uszkodzenia tkanek.

Należy tu także zaliczać wszelkie zaburzenia czucia nie spowodowane przyczyną

fizyczną i ściśle związane w czasie ze stresującymi wydarzeniami lub problemami które
powodują znaczne zwiększenie zainteresowania pacjentem - zarówno jego osobą, jak
i stanem zdrowia. Dobrymi przykładami są też takie często spotykane skargi, jak uczucie
obrzmienia, drgania skóry i parestezje (mrowienie i/lub drętwienie). Do tej grupy należy
zaliczać następujące zaburzenia:

a/ globus hystericus (uczucie gałki w gardle powodujące zaburzenia połykania) i inne

formy zaburzeń połykania;

b/psychogenny kręcz karku i inne kurczowe zaburzenia ruchowe (ale z wyłączeniem

zespołu Gilles de la Tourette'a);

c/ świąd psychogenny (ale z wyłączeniem takich określonych uszkodzeń skóry, jak

uwarunkowane psychogennie: łysienie plackowate, zapalenie skóry, wyprysk czy pokrzy-
wka /F54/);

d/ psychogenne zaburzenia miesiączkowania (dysmenorrea) (ale z wyłączeniem

dyspareunii i oziębłości (F52.0);

e/ zgrzytanie zębami.

F45.9 Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną, nie określone

Obejmuje:

nie określone zaburzenia psychofizjologiczne lub psychosomatyczne

F 4 8 Inne zaburzenia nerwicowe

F48.0 Neurastenia
W obrazie klinicznym tego zaburzenia istnieją znaczące różnice kulturowe. Występują
dwie podstawowe odmiany zachodzące na siebie. W pierwszej, dominującą cechę stano-
wią skargi na wzmożone zmęczenie po wysiłku umysłowym, często związane z pewnym

ptory.pl

1 4 5

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

obniżeniem sprawności zawodowej i efektywności w wykonywaniu codziennych zadań
Męczliwość psychiczna jest najczęściej opisywana jako nieprzyjemne dla przezywające-

go pojawienie się rozpraszających skojarzeń czy wspomnień, trudności w koncentracji
i ogólnie mniej efektywne myślenie. W drugim typie, pacjenci podkreślają cielesne
uczucie osłabienia fizycznego i wyczerpania nawet po minimalnym wysiłku, któremu

towarzyszy uczucie bólów mięśniowych i niemożności odprężenia się. W obu typach
powszechnie występują też inne rozmaite nieprzyjemne doznania fizyczne, takie jak

zawroty i napięciowe bóle głowy oraz poczucie ogólnego rozchwiania. Martwienie się
pogarszaniem samopoczucia psychicznego i fizycznego, drażliwość, anhedoma oraz

depresja i lęk o różnym nasileniu są również częste. Często bywa zaburzona pierwsza
i środkowa faza snu, ale może też dominować nadmierna senność (hipersomma).

Wskazówki diagnostyczne
Do ostatecznego rozpoznania niezbędne są następujące elementy:

aI albo uporczywe i męczące (stwarzające distres) skargi na zwiększone zmęczenie

po wysiłku umysłowym, albo również uporczywe i męczące skargi na osłabienie fizyczne
i uczucie wyczerpania po minimalnym wysiłku fizycznym;

b/ co najmniej dwa spośród następujących:

- bóle mięśniowe,
- zawroty głowy,

- napięciowe bóle głowy,
- zaburzenia snu,
- niezdolność odprężania się,

- drażliwość,
- niestrawność;

c/ żadne z występujących objawów autonomicznych lub depresyjnych me są wystar-

czająco trwałe ani nasilone, by spełniać kryteria innego, bardziej określonego zaburzenia
wymienionego w tej klasyfikacji.

Obejmuje:

zespół zmęczenia

Rozpoznanie różnicowe.

W wielu krajach neurastenia w zasadzie nie jest używaną

kategorią diagnostyczną. Wiele spośród rozpoznawanych tak przed laty stanów speł-
nia kryteria zaburzenia depresyjnego lub lękowego. W praktyce klinicznej spotyka się

jednak przypadki odpowiadające opisowi neurastenii bardziej niż jakiemukolwiek

innemu zaburzeniu. Wydaje się, że w niektórych kulturach przypadki te są częstsze
niż w innych. Jeśli kategoria diagnostyczna "neurastenia" jest stosowana, należy

najpierw dążyć do wykluczenia zaburzeń depresyjnych oraz zaburzeń lękowych.
Znamionami omawianego tu zespołu są: akcentowanie przez pacjenta męczliwosci
i osłabienia oraz zaniepokojenie obniżoną sprawnością umysłową i fizyczną (w prze-

ciwieństwie do zaburzeń pod postacią somatyczną, gdzie skargi cielesne i skupienie

się na chorobie fizycznej dominują w obrazie zaburzenia). Jeśli zespół neurasteniczny
rozwija się w następstwie choroby somatycznej (szczególnie grypy, wirusowego
zapalenia wątroby czy mononukleozy zakaźnej), należy uwzględnić również to drugie
rozpoznanie.

Nie obejmuje:

astenia BNO (R53)

zespół wypalenia (Z73.0)

146

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffac

F40-F48 Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną

zespół złego samopoczucia i przemęczenia (R53)
zespół przemęczenia powirusowy (G93.3)
psychastenia (F48.8)

F48.1 Zespół depersonalizacji-derealizacji
Zaburzenie, w którym osoba skarży się, że jej aktywność psychiczna, ciało lub/i otoczenie
ulegają jakościowej zmianie, stają się nierealne, odległe lub zautomatyzowane. Pacjenci
mogą odczuwać, że nie mają już swojego własnego myślenia, wyobrażeń czy pamięci, że
ich ruchy i zachowanie są w jakiś sposób jakby nie ich własne, że ciało wydaje się bez
życia, oderwane lub wynaturzone, że otoczenie wydaje się bezbarwne, zamarłe i wygląda
sztucznie albo jest jak scena, na której ludzie odgrywają wymyślone role. Niekiedy mają
wrażenie, że patrzą na siebie z zewnątrz, z odległości lub jakby byli martwi. Skarga na
utratę uczuć jest najczęstszą wśród tych różnorodnych zjawisk.

Liczba osób przeżywających to zaburzenie w czystej, odrębnej postaci jest mała.

Częściej zjawiska depersonalizacji-derealizacji występują w kontekście zaburzeń depre-
syjnych, zaburzeń z lękiem fobicznym oraz zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych. Elemen-
ty tego zespołu mogą też występować u osób zdrowych psychicznie w stanach
przemęczenia, deprywacji sensorycznej, zatrucia substancjami halucynogennymi lub jako
zjawisko hipnagogiczne. Zjawiska derealizacyjno-depersonalizacyjne są podobne do tzw.

"przeżyć z pobliża śmierci" (ang. near-death-experiences) związanych z sytuacją skraj-

nego zagrożenia utratą życia.

Wskazówki diagnostyczne

Dla ostatecznego rozpoznania należy stwierdzić punkt (a) albo (b) każde odrębnie lub
razem, a ponadto (e) i (d):

a1 objawy depersonalizacji, tzn. osoba czuje, że jej własne uczucia i przeżycia

oddalają się, oddzielają się od niej, nie należą do niej, giną i in.;

b/ objawy derealizacji, tzn. przedmioty, ludzie i/lub otoczenie wydają się nierealne,

sztuczne, odległe, bezbarwne, bez życia i in.;

c/ traktowanie tej zmiany jako zjawiska subiektywnego i spontanicznego, nie spo-

wodowanego przez zewnętrzne siły czy przez innych (tj. zachowanie wglądu);

d/ jasne, niezaburzone postrzeganie i brak zaburzeń świadomości pochodzenia toksy-

cznego lub padaczki.

Rozpoznanie różnicowe.

Zaburzenie to należy różnicować z innymi zaburzeniami,

w których występuje lub jest przeżywane poczucie "zmiany osobowości", jak: schizo-
frenia (urojenia zmiany osoby albo przeżywanie owładnięcia lub oddziaływania),
zaburzenia dysocjacyjne (gdzie brakuje świadomości zmiany) i niektóre przypadki
wczesnych stadiów otępienia. Derealizacja i depersonalizacja jako zjawiska wtórne
może występować w aurze przed napadami padaczki skroniowej i w niektórych
stanach ponapadowych.

Jeżeli zespół depersonalizacji-derealizacji występuje jako część spełniających

odpowiednie kryteria diagnostyczne zaburzeń depresyjnych, zaburzeń z lękiem fobi-
cznym, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych lub schizofrenicznych, pierwszeństwo
w rozpoznaniu należy dać temu drugiemu zaburzeniu - jako rozpoznaniu głównemu.

1 4 7

ory.pl

V F50-F59 Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi...

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F48.8 Inne określone zaburzenia nerwicowe
Kategoria ta obejmuje mieszane zaburzenia zachowania, sądzenia i emocji o niepewnej

etiologii i pozycji nozologicznej, które występują szczególnie często w pewnych kultu-

rach. Przykłady: zespół Dhat (nieuzasadniona obawa o osłabiający wpływ wytrysku

nasienia), koro (niepokój i strach, że penis ulegnie wciągnięciu do brzucha i spowoduje

śmierć) i latah (zachowania o cechach naśladowania i reakcji zautomatyzowanych). Ścisły

związek tych zespołów z akceptowanymi w miejscowej kulturze przekonaniami i sche-

matami zachowania wskazuje, że prawdopodobnie nie należy ich uważać za urojeniowe.

Obejmuje:

zespół Briąueta

zespół Dhat
koro
latah
nerwica zawodowa, w tym skurcz pisarski
psychastenia
nerwica psychasteniczna
omdlenie psychogenne

F48.9 Zaburzenia nerwicowe, nie określone

Obejmuje:

nerwica BNO

F50-F59

Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi

i czynnikami fizycznymi

Przegląd działu:

F50 Zaburzenia odżywiania się

F50.0 Jadłowstręt psychiczny {anorexia nervosa)

F50.1 Jadłowstręt psychiczny atypowy

F50.2 Żarłoczność psychiczna (bulimia neryosa)

F50.3 Atypowa żarłoczność psychiczna
F50.4 Przejadanie się związane z innymi czynnikami psychologicznymi

F50.5 Wymioty związane z innymi czynnikami psy chologicznymi

F50.8 Inne zaburzenia odżywiania się

F50.9 Zaburzenia odżywiania się, nie określone

F51 Nieorganiczne zaburzenia snu

F51.0 Bezsenność nieorganiczna
F51.1 Nieorganiczna hipersomnia

F51.2 Nieorganiczne zaburzenia rytmu snu i czuwania
F51.3 Somnambulizm (sennowłóctwo)

F51.4 Lęki nocne
F51.5 Koszmary senne

F51.8 Inne nieorganiczne zaburzenia snu
F51.9 Nieorganiczne zaburzenia snu, nie określone

F52 Dysfunkcja seksualna nie spowodowana zaburzeniem organicznym

ani chorobą somatyczną

F52.0 Brak lub utrata potrzeb seksualnych

F52.1 Awersja seksualna i brak przyjemności seksualnej

.10 Awersja
. 11 Brak radosnego przeżywania

F52.2 Brak reakcji genitalnej

F52.3 Zaburzenia orgazmu

F52.4 Wytrysk przedwczesny

F52.5 Pochwica nieorganiczna

F52.6 Dyspareunia nieorganiczna

F52.7 Nadmierny popęd seksualny
F52.8 Inne dysfunkcje seksualne bez przyczyn organicznych lub chorobowych

F52.9 Niespecyficzna dysfunkcja seksualna, nie spowodowana przez

zaburzenia organiczne ani inną chorobę

148

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

1 4 9

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F53 Zaburzenia psychiczne związane z połogiem, nie sklasyfikowane

gdzie indziej

F53.0 Łagodne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania,

związane z połogiem, a nie wykazane w innym miejscu

F53.1 Ciężkie zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

związane z połogiem, a nie wykazane w innym miejscu

F53.8 Inne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania związane

z połogiem, a nie wykazane w innym miejscu

F53.9 Połogowe zaburzenia psychiczne BNO

F54 Czynniki psychologiczne i behawioralne związane z zaburzeniami

lub chorobami klasyfikowanymi w innych rozdziałach

F55 Nadużywanie substancji nie powodujących uzależnienia

F55.0 Leki przeciwdepresyjne
F55.1 Leki przeczyszczające
F55.2 Leki przeciwbólowe

F55.3 Leki alkalizujące
F55.4 Witaminy
F55.5 Leki sterydowe i hormony

F55.6 Określone lekarstwa ziołowe lub ludowe
F55.8 Inne substancje nie powodujące uzależnienia
F55.9 Nieokreślone

F59 Nie określone zespoły behawioralne związane z zaburzeniami

fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi

V F50-F59 Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi...

F 5 0 Zaburzenia odżywiania się

Termin zaburzenia odżywiania się obejmuje dwa ważne i wyraźnie wyodrębnione zespo-
ły : jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa) i żarłoczność psychiczna (bulimia nervosa).
Znalazły tu również miejsce mniej specyficzne zespoły żarłoczności, takie jak przejadanie
się związane z zaburzeniami psychicznymi. Krótki komentarz poświęcono wymiotom
związanym z zaburzeniami psychicznymi.

Nie obejmuje:

jadłowstręt lub utrata łaknienia BNO (R63.0)

trudności w karmieniu i błędy wychowawcze (R63.3)
zaburzenia odżywiania niemowląt i dzieci (F98.2)
spaczone łaknienie (pica) u niemowląt i dzieci (F98.3)

F50.0 Jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa)
Jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa) jest zaburzeniem charakteryzującym się celową
utratą wagi wywołaną i/albo podtrzymywaną przez pacjenta. Zaburzenie pojawia się
najczęściej u dziewcząt w okresie pokwitania i u młodych kobiet. Znacznie rzadziej
zapadają na nią chłopcy przed okresem dojrzałości i młodzi mężczyźni, zdarza się także
u dzieci zbliżających się do okresu pokwitania i u dojrzałych kobiet aż do okresu meno-
pauzy. Jadłowstręt psychiczny stanowi niezależny zespół w następującym znaczeniu:

aI kliniczne objawy zespołu są łatwo rozpoznawalne, a samo rozpoznanie jest rzetelne

- w rozpoznawaniu klinicyści osiągają wysoką zgodność;

b/ badania katamnestyczne wykazują, że spośród pacjentów, którzy nie powrócili do

zdrowia, znaczna część ujawnia nadal te same objawy jadłowstrętu psychicznego w po-
staci przewlekłej.

Chociaż istotne przyczyny jadłowstrętu psychicznego są nieznane, coraz więcej

faktów świadczy o tym, że na przyczyny te składają się powiązane ze sobą czynniki
społeczno-kulturowe i biologiczne, jak również mniej specyficzne mechanizmy psycho-
logiczne i cechy osobowości. Chorobie towarzyszą niedożywienie o różnym nasileniu
i wynikające z tego wtórne zaburzenia endokrynologiczne, metaboliczne i zaburzenia
funkcji somatycznych. Istnieją pewne wątpliwości co do tego, czy charakterystyczne
zaburzenia hormonalne są spowodowane wyłącznie niedożywieniem i szczególnym za-
chowaniem (zawężenie diety, nadmierne ćwiczenia fizyczne, wymioty lub stosowanie
środków przeczyszczających, prowadzące do zaburzeń wodno-elektrolitowych), czy też
pewną rolę odgrywają także inne nieokreślone czynniki.

Wskazówki diagnostyczne

Do rozpoznania konieczne jest stwierdzenie wszystkich wymienionych objawów:

a/ masa ciała utrzymuje się na poziomie co najmniej 15% poniżej oczekiwanej

(z powodu utraty wagi albo dlatego, że nigdy nie osiągnęła ona wartości należnej) albo
wskaźnik masy ciała Queteleta' wynosi 17,5, lub mniej; pacjenci przed okresem pokwi-
tania mogą nie osiągać należnej masy ciała w okresie wzrostu;

b/ utrata masy ciała jest wywołana poprzez unikanie "tuczących pokarmów",

a ponadto za pomocą jednej z wymienionych czynności: prowokowanie wymiotów,

Indeks masy ciała Queleta = waga (kg)/ [wzrost (m)]

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

1 5 1

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

V F50-F59 Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi...

przeczyszczanie, wyczerpujące ćwiczenia fizyczne, stosowanie leków tłumiących łaknie-
nie i/lub środków moczopędnych;

c/ wyobrażenie własnego ciała jest zaburzone i przyjmuje postać specyficznego zespołu

psychopatologicznego, w którym obawa przed otyłością występuje w formie natrętnej myśli
nadwartościowej, powodującej narzucenie sobie niskiego limitu masy ciała;

d/ liczne zaburzenia hormonalne obejmują oś przysadkowo-nadnerczową i gonady,

co u kobiet przejawia się zatrzymaniem miesiączek, a u mężczyzn - spadkiem zaintereso-
wań seksualnych i potencji; wyjątek stanowi zachowanie krwawienia z dróg rodnych
u kobiet z anoreksją, przyjmujących hormonalne leki substytucyjne, najczęściej pigułki
antykoncepcyjne; stwierdza się również wzrost poziomu hormonu wzrostu i kortyzolu
oraz zmiany metabolizmu hormonu tarczycy i zaburzenia wydzielania insuliny;

e/ jeżeli początek miał miejsce przed okresem pokwitania, to liczne zjawiska zwią-

zane z pokwitaniem są opóźnione albo zahamowane (wzrost ulega zatrzymaniu, u dziew-
cząt nie rozwijają się piersi i występuje pierwotny brak miesiączek, u chłopców narządy

płciowe pozostają w stanie dziecięcym); po powrocie do zdrowia pokwitanie często
przebiega normalnie, ale pierwsza miesiączka jest opóźniona.

Rozpoznanie różnicowe.

Towarzysząca depresja albo natręctwa, podobnie jak cechy

zaburzeń osobowości, mogą stwarzać trudności w różnicowaniu i/lub konieczność zasto-
sowania więcej niż jednego kodu diagnostycznego. U młodych osób należy wykluczyć
również takie somatyczne przyczyny utraty masy ciała, jak: przewlekłe choroby wynisz-
czające, guzy mózgu i zaburzenia jelitowe (choroba Crohna lub zespół złego wchłaniania).

Nie obejmuje:

utrata łaknienia (R63.0)

psychogenna utrata łaknienia (F50.8)

F50.1 Jadłowstręt psychiczny atypowy
Terminu tego należy używać w przypadkach, w których nie stwierdza się jednego lub
więcej takich podstawowych objawów jadłowstrętu psychicznego (F50.0), jak brak mie-
siączek czy znaczny spadek masy ciała, ale w których poza tym obraz kliniczny jest
typowy. Przypadki takie stwierdza się zazwyczaj podczas konsultacji psychiatrycznych
w szpitalach ogólnych albo w innych zakładach podstawowej opieki zdrowotnej. Rozpo-
znanie to jest najwłaściwsze również u tych osób, u których występują wszystkie podsta-
wowe objawy, ale o łagodnym nasileniu. Nie należy posługiwać się rozpoznaniem

jadłowstrętu psychicznego w przypadkach zaburzeń odżywiania się przypominających
jadłowstręt psychiczny, ale wywołanych znaną chorobą somatyczną.

F50.2 Żarłoczność psychiczna (bulimia nervosa)
Żarłoczność psychiczna jest zespołem charakteryzującym się okresowymi napadami
obżarstwa i nadmierną koncentracją na kontroli masy ciała. Pacjenci z bulimią stosują
skrajne metody przeciwdziałania "tuczącym" skutkom przyjętego pokarmu. Stosowanie
tego terminu, ze względu na podobny obraz psychopatologiczny, należy ograniczyć do
form pokrewnych jadłowstrętowi psychicznemu. Podobnie jak w przypadku jadłowstrętu
psychicznego, chorują głównie kobiety, ale pierwsze objawy występują w nieco

późniejszym wieku. Zaburzenie można traktować jako dalszy ciąg przewlekłego jadło-
wstrętu psychicznego, chociaż bywa odwrotna kolejność wydarzeń. Zdarza się, że stan
pacjentki z jadłowstrętem ulega poprawie, wzrasta masa ciała, a nawet pojawiają się

miesiączki, ale potem ujawnia się uporczywa sekwencja przejadania się i wymiotów,
powtarzające się wymioty mogą prowadzić do zaburzeń elektrolitowych i powikłań
somatycznych (tężyczka, napady padaczkowe, zaburzenia rytmu serca, osłabienie mięś-

ni), a potem do znacznego spadku masy ciała.

Wskazówki diagnostyczne

Do rozpoznania konieczne jest stwierdzenie wszystkich wymienionych objawów:

a/ stałe zaabsorbowanie jedzeniem i niepowstrzymane pragnienie jedzenia; pacjent

miewa epizody żarłoczności, polegające na pochłanianiu olbrzymich ilości jedzenia
w krótkich odstępach;

b/ pacjent próbuje przeciwdziałać "tuczącym" skutkom pokarmów, stosując co

najmniej jedną z następujących metod: prowokowanie wymiotów, nadużywanie środków
przeczyszczających, okresowe głodówki, stosowanie leków tłumiących łaknienie, prepa-
ratów tarczycy lub środków moczopędnych; chory ze współistniejącą cukrzycą może
zaniechać przyjmowania insuliny;

c/ obraz psychopatologiczny dotyczy chorobliwej obawy przed otyłością; pacjent

zakreśla nieprzekraczalne granice masy ciała, znacznie poniżej przedchorobowej czy

optymalnej według lekarza; często, choć nie zawsze, w wywiadzie stwierdza się epizod

jadłowstrętu psychicznego. Okres dzielący te dwa zaburzenia wynosi od kilku miesięcy

do wielu lat; poprzedzający epizod jest pełnoobjawowy lub przebiega w sposób poronny,
z umiarkowanym spadkiem masy ciała i/lub przejściowym zatrzymaniem miesiączek.

Obejmuje:

żarłoczność (bulimia) BNO

hyperorexia ner\'osa

Rozpoznanie różnicowe.

Żarłoczność (bulimię) psychiczną należy różnicować z:

a/ schorzeniami górnego odcinka przewodu pokarmowego z nawracającymi wymio-

tami i bez charakterystycznego obrazu psychopatologicznego;

b/ zaburzeniami osobowości (zaburzenia odżywiania się mogą towarzyszyć uzależ-

nieniu od alkoholu i skłonności do takich drobnych wykroczeń, jak kradzieże w sklepach
samoobsługowych);

c/ depresją (pacjenci z bulimią często miewają objawy depresji).

F50.3 Atypowa żarłoczność psychiczna
Określenia tego należy używać w przypadkach, w których nie stwierdza się jednego lub
więcej podstawowych objawów żarłoczności psychicznej (F50.2), ale w których poza tym

obraz kliniczny jest typowy. Najczęściej dotyczy to osób z prawidłową lub nawet nad-
mierną masą ciała, ale z typowymi epizodami przejadania się, poprzedzającymi wymioty
czy przeczyszczanie. Nie jest rzadkością symptomatologia niepełna, wraz z objawami

depresji. Jeżeli uzasadnione jest osobne rozpoznanie zaburzenia depresyjnego, to należy
ustalić dwa odrębne rozpoznania.

Obejmuje:

bulimia u osób z prawidłową masą ciała

F50.4 Przejadanie się związane z innymi czynnikami psychologicznymi
Terminem tym należy określać przejadanie się, które prowadzi do otyłości, a jest reakcją
na sytuacje stresowe. Żałoba, wypadki, operacje chirurgiczne i wydarzenia powodujące

152

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

1 5 3

F50-F59 Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi..,

napięcie emocjonalne mogą poprzedzać otyłość reaktywną, szczególnie u osób ze skłon-

nością do nadwagi.

Nie należy kodować tym symbolem otyłości, która jest przyczyną problemów psy-

chologicznych. Otyłość może być przyczyną nadmiernej wrażliwości na punkcie własne-

go wyglądu, co prowadzi do braku pewności siebie w kontaktach z ludźmi, zdarza się

bowiem przywiązywanie nadmiernego znaczenia do rozmiarów własnego ciała. Otyłość

jako przyczyna zaburzeń psychicznych powinna być kodowana w takich kategoriach jak

F38.-, czyli inne (afektywne) zaburzenia nastroju, F41.2, czyli zaburzenia depresyjne

i lękowe mieszane, albo F48.9, czyli zaburzenia nerwicowe BNO, wraz z kodem z E66.-

klasyfikacji ICD-10, oznaczającym typ otyłości.

Nie należy oznaczać tym kodem otyłości, która jest niepożądanym skutkiem długo-

trwałego leczenia neuroleptykami lub innej terapii. Zaburzenia tego typu powinny być

oznaczone kodem E66.1 (otyłość wywołana środkami farmakologicznymi) oraz dodatko-

wo kodem z rozdziału XX (przyczyny zewnętrzne) ICD-10, w celu zidentyfikowania leku.

Otyłość bywa przyczyną stosowania diety, co z kolei powoduje niezbyt głębokie

zaburzenia afektywne (lęk, niepokój ruchowy, drażliwość), osłabienie albo, co się zdarza

rzadziej, ciężkie zespoły depresyjne (depresja z powodu diety). W tym przypadku odpo-

wiedni jest kod F30-F39 albo F40-F49, do oznaczenia objawów, wraz z F50.8 (inne

zaburzenia odżywiania się), w celu oznaczenia rodzaju diety, oraz kodem E66.- w celu

określenia typu otyłości.

Obejmuje:

przejadanie się psychogenne

Nie obejmuje:

otyłość (E66.-)

polifagia BNO (R63.2)

F50.5 Wymioty związane z innymi czynnikami psychologicznymi
Oprócz świadomie prowokowanych wymiotów w przebiegu żarłoczności psychicznej,

nawracające wymioty występują w zaburzeniach dysocjacyjnych (F44.-) i w zaburzeniach

hipochondrycznych (F45.2), w których wymioty są jednym z różnorodnych objawów

somatycznych, oraz w ciąży, podczas której czynniki emocjonalne mogą się przyczyniać

do nawracających nudności i wymiotów.

Obejmuje:

psychogenne wymioty ciężarnych

wymioty psychogenne

Nie obejmuje:

nudności i wymioty BNO (R11)

F50.8 Inne zaburzenia odżywiania się

Obejmuje: pica

u dorosłych, bez organicznych przyczyn

psychogenna utrata łaknienia

F50.9 Zaburzenia odżywiania się, nie określone

F51 Nieorganiczne zaburzenia snu

Grupa tych zaburzeń obejmuje:
a/ dyssomnie: stany pierwotnie psychogenne, w których dominującym objawem są

zaburzenia ilości, jakości lub pory snu z przyczyn emocjonalnych; należą tu np. bezsen-

ność, hipersomnia i zaburzenia rytmu snu i czuwania;

b/ parasomnie: nieprawidłowe, krótkotrwałe zdarzenia, pojawiające się podczas snu

- w dzieciństwie wiąże się je zazwyczaj z rozwojem dziecka, podczas gdy u dorosłych są

one na ogół psychogenne; do kategorii tej należą np. somnambulizm, lęki nocne i kosz-

mary senne.

Dział ten obejmuje tylko te zaburzenia snu, w których główną przyczyną są czynniki

emocjonalne. Zaburzenia snu pochodzenia organicznego, jak zespół KIeinego-Levina

(G47.8), są kodowane w rozdziale VI (G47.-) ICD-10. Zaburzenia niepsychotyczne,

obejmujące narkolepsję i katapłeksję (G47.4) oraz zaburzenia rytmu snu i czuwania (G47.2)

są wymienione również w rozdziale VI, podobnie jak bezdechy podczas snu (G47.3)

i epizodyczne zaburzenia ruchowe, obejmujące mioklonie podczas snu (G25.3). Moczenie

mimowolne (F98.0) jest wymienione wraz z innymi zaburzeniami emocjonalnymi i beha-

wioralnymi o charakterystycznym początku w okresie dzieciństwa i dojrzewania, podczas

gdy pierwotne moczenie nocne (R32), które uważa się za przejaw opóźnionego dojrzewania

mechanizmów kontroli pęcherza podczas snu, jest wymienione w rozdziale XVIII ICD-10,

wraz z objawami ze strony układu moczowego.

W licznych przypadkach zaburzenia snu są objawami innego zaburzenia o przyczynach

psychicznych lub fizycznych. Nawet wtedy, gdy wydaje się, że określone zaburzenia snu są

objawem izolowanym, do jego wystąpienia mogą się przyczyniać różne towarzyszące czyn-

niki psychiatryczne i/lub fizyczne. Niezależnie od tego, czy zaburzenia snu u danej osoby są

izolowane, czy też stanowią część obrazu klinicznego innego zaburzenia (wymienionego w

innej części rozdziału V albo w innych rozdziałach ICD-10), należy je klasyfikować na

podstawie objawów klinicznych i przebiegu, uwzględniając również priorytety terapeutyczne

w chwili konsultacji. Zaburzenia snu powinny stanowić główne rozpoznanie, jeśli są podsta-

wową dolegliwością, na ogół jednak wskazane jest szczegółowe rozpoznanie zaburzeń snu

wraz z całą listą tyłu rozpoznań, ile tylko trzeba, aby w konkretnym przypadku trafnie opisać

obraz psychopatologiczny i/albo mechanizmy patofizjologiczne.

Nie obejmuje:

organiczne zaburzenia snu (G47.-)

F51.0 Bezsenność nieorganiczna
Bezsenność jest stanem niedostatecznej ilości i/albo jakości snu, który utrzymuje się przez

dłuższy czas. Konkretny rozmiar odchylenia od tego, co powszechnie uważa się za

normalną ilość snu, nie powinien stanowić głównego kryterium rozpoznania, ponieważ

niektóre osoby śpią bardzo krótko i nie skarżą się na bezsenność. Są też osoby, które skarżą

się na złą jakość snu, chociaż długość snu, oceniana subiektywnie i/albo obiektywnie,

mieści się w granicach normy.

Najczęstsze skargi osób cierpiących na bezsenność - to kolejno: trudności z zaśnięciem,

trudności w utrzymaniu nieprzerwanego snu i zbyt wczesne budzenie się. Zazwyczaj pacjenci
zgłaszają objawy mieszane. Na ogół bezsenność zaczyna się podczas nasilonego stresu,
częściej występuje u kobiet, osób starszych, z zaburzeniami psychicznymi i problemami

154

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

1 5 5

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

natury społeczno-ekonomicznej. Powtarzająca się bezsenność prowadzi do lęku przed
bezsennością i do koncentrowania się na jej skutkach. Raz zaistniała sytuacja zaostrza się
w tym błędnym kole.

Osoby cierpiące na bezsenność twierdzą, że gdy trzeba udać się na spoczynek

odczuwają napięcie, lęk obawy lub przygnębienie, przeżywają natłok myśli, często też
rozmyślają o tym, co zrobić, żeby się wyspać, o kłopotach osobistych, stanie zdrowia,
a nawet o śmierci. Bywa, że radzą sobie z uczuciem napięcia, przyjmując leki lub
alkohol. Rano czują się zmęczone fizycznie i psychicznie, w ciągu dnia typowe są takie
objawy, jak: przygnębienie, obawy, napięcie, drażliwość i koncentrowanie się na włas-
nych kłopotach.

Mówi się, że dzieci często mają problemy ze spaniem, ale problemy te często polegają

raczej na utrzymaniu dyscypliny dotyczącej czasu snu, a nie na zaburzeniach samego snu.
Kłopoty z przestrzeganiem właściwej pory snu nie powinny być kodowane tutaj, lecz
w rozdziale XXI ICD-10 (Z62.0 niewłaściwy nadzór i kontrola ze strony rodziców).

Wskazówki diagnostyczne

Poniżej wymieniono objawy niezbędne do ustalenia rozpoznania:

a/ skargi dotyczą trudności w zaśnięciu, trudności w utrzymaniu snu, złej jakości snu;
b/ zaburzenia snu występują co najmniej trzy razy w tygodniu przez co najmniej

miesiąc;

c/ martwienie się z powodu bezsenności i nadmierna obawa dotycząca skutków tego

stanu, w dzień i w nocy;

d/ niezadowalająca ilość i/albo jakość snu wywołuje znaczne napięcie lub zakłóca

normalne funkcjonowanie społeczne i zawodowe .

Zaburzenie oznaczamy tymkodem, jeśli jedyną skargą pacjenta jest niezadowalająca

ilość lub jakość snu. Współistnienie innych objawów psychopatologicznych, takich jak
depresja, lęk czy natręctwa, nie wyklucza rozpoznania bezsenności, pod warunkiem, że
bezsenność stanowi główną dolegliwość albo że jej przewlekłość i nasilenie powodują, iż
pacjent odczuwa ją jako podstawowy problem. Inne, współistniejące zaburzenia należy
kodować, jeśli ich nasilenie i trwałość wymagają zastosowania odpowiedniego leczenia.
Większość pacjentów z przewlekłą bezsennością zazwyczaj skupia się na zaburzeniach
snu i przeczy istnieniu jakichkolwiek problemów emocjonalnych. Zanim wykluczy się
psychologiczne uwarunkowanie dolegliwości, konieczna jest zatem wnikliwa ocena

kliniczna.

Bezsenność jest częstym objawem innych zaburzeń psychicznych, jak: afektywne,

nerwicowe, organiczne, zaburzenia odżywianie się, używanie substancji chemicznych, schi-
zofrenia oraz innych zaburzeń snu, np. koszmarów sennych. Bezsenność występuje w choro-
bach fizycznych przebiegających z bólem lub innymi dolegliwościami, towarzyszy również
przyjmowaniu pewnych leków. Jeżeli bezsenność pojawia się jako jeden z licznych objawów
zaburzenia psychicznego albo stanu fizycznego, co znaczy, że nie dominuje w obrazie
klinicznym - to rozpoznanie należy ograniczyć do podstawowego zaburzenia psychicznego
lub fizycznego. Rozpoznanie takich zaburzeń snu, jak: koszmary senne, zaburzenia rytmu snu
i czuwania, bezdechy podczas snu czy mioklonie nocne, ustalamy tylko wtedy, gdy zaburzenia
te prowadzą do zmniejszenia ilości lub jakości snu. Jeżeli jednak w każdym z wymienionych
przypadków bezsenność jest jedną z głównych dolegliwości i jest odczuwana jako stan
niezależny, należy dodać ten kod jako uzupełnienie głównego rozpoznania.

V F50-F59 Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi...

Kodem tym nie obejmujemy tak zwanej "bezsenności przygodnej". Przemijające

zaburzenia snu są normalnym zjawiskiem codziennego życia. Nie należy tu zaliczać kilku
bezsennych nocy spowodowanych napięciami psychospołecznymi, lecz jeżeli towarzyszą
inne istotne objawy kliniczne, potraktować je raczej jako elementy ostrej reakcji na stres
(F43-0) albo zaburzenia adaptacyjne (F43.2).

F51.1 Nieorganiczna hipersomnia
Terminem hipersomnia określa się albo stan nadmiernej senności w ciągu dnia i napadów
snu (nie wywołanych niedoborem snu), albo wydłużone przechodzenie ze snu do stanu
pełnego czuwania po przebudzeniu. Jeśli nie ma pewnych dowodów etiologii organicznej,
stan ten zazwyczaj wiąże się z zaburzeniami psychicznymi. Często jest objawem fazy
depresyjnej dwubiegunowych zaburzeń afektywnych (F31.3, F31.4 albo F31.5), nawra-
cających zaburzeń depresyjnych (F33.-) albo epizodu depresyjnego (F32 .-). Czasem

jednak kryteria rozpoznania innych zaburzeń psychicznych nie są spełnione, choć są dane

wskazujące na psychopatologiczne podłoże dolegliwości.

Niektórzy pacjenci sami dostrzegają związek między tendencją do zasypiania w nie-

odpowiedniej porze a przykrymi przeżyciami w danym dniu. Inni przeczą istnieniu takich
powiązań, mimo że doświadczony klinicysta stwierdza ich obecność. W innych przypad-
kach trudno jest wykryć czynniki emocjonalne lub psychologiczne, ale przypuszczalny
brak czynników organicznych przemawia za tym, że hipersomnia ma najprawdopodobniej
podłoże psychogenne.

Wskazówki diagnostyczne
Do rozpoznania konieczne jest stwierdzenie wymienionych poniżej objawów:

a/ nadmierna senność w ciągu dnia lub napady snu, których nie można wytłumaczyć

niedostateczną ilością snu i/albo wydłużone przechodzenie ze stanu snu do pełnego
czuwania (upojenie przysenne);

b/ zaburzenia snu pojawiają się codziennie przez ponad miesiąc albo w nawracają-

cych krótszych okresach, odczuwane są przy tym jako znaczna dolegliwość lub zakłócają
funkcjonowanie społeczne i zawodowe;

c/ brak objawów towarzyszących narkolepsji (katapleksja, porażenie przysenne,

omamy hipnagogiczne) lub klinicznych objawów bezdechów podczas snu (nocne zatrzy-
manie oddechu, charakterystyczne przerywane odgłosy chrapania itp.);

d/ brak jakiegokolwiek schorzenia neurologicznego lub somatycznego, w którym

wysfępuje senność w ciągu dnia.

Jeżeli hipersomniajest tylko jednym z objawów zaburzeń psychicznych, np. afektyw-

nych, trzeba rozpoznać te zaburzenia, należy jednak dodać rozpoznanie hipersomnii
nieorganicznej, gdy dominuje ona w skargach pacjenta z innym zaburzeniem psychicz-
nym. Jeżeli nie można postawić innego rozpoznania, posługujemy się tylko kodem
hipersomnii nieorganicznej.

Rozpoznanie różnicowe.

Różnicowanie dotyczy głównie narkolepsji. W narkolepsji

(G47.4) stwierdza się jeden lub więcej objawów dodatkowych, takich jak katapleksja,
porażenie przysenne, omamy hipnagogiczne. Napady snu są nie do przezwyciężenia, ale
pacjent czuje się po nich pokrzepiony. Sen nocny ulega fragmentacji i skróceniu.

W hipersomnii napady senności w ciągu dnia są zazwyczaj mniej liczne, ale trwają dłużej,
a pacjent na ogół jest w stanie przezwyciężyć senność. Sen nocny jest wydłużony,

156

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

1 5 7

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

stwierdza się trudności z przejściem do stanu pełnego czuwania po przebudzeniu
(upojenie przysenne).

Ważne jest odróżnienie hipersomnii nieorganicznej od hipersomnii związanej z bez-

dechami podczas snu oraz innych hipersomnii organicznych. Oprócz objawów nadmiernej
senności w ciągu dnia, u większości pacjentów z bezdechami podczas snu występują;
nocne bezdechy, typowe przerywane odgłosy chrapania, otyłość, nadciśnienie tętnicze,
impotencja, upośledzenie procesów poznawczych, wzmożenie ruchów ciała w czasie snu
i zlewne poty, poranne bóle głowy i zaburzenia koordynacji ruchowej. W przypadku
poważnego podejrzenia bezdechów podczas snu należy potwierdzić rozpoznanie i ocenić
nasilenie bezdechów na podstawie badań laboratoryjnych w pracowni snu.

Hipersomnię o określonych przyczynach somatycznych (zapalenie mózgu, zapalenie

opon, wstrząśnienie i inne uszkodzenia mózgu, guzy mózgu, choroby naczyniowe, zwy-
rodnieniowe i inne choroby układu nerwowego, choroby metaboliczne, zatrucia, zaburze-
nia endokrynologiczne, zespół popromienny) odróżniamy od hipersomnii nieorganicznej
na podstawie obecności czynników organicznych, potwierdzonych za pomocą badania
klinicznego i badań laboratoryjnych.

F51.2 Nieorganiczne zaburzenia rytmu snu i czuwania
Mianem tym określa się niezgodność między indywidualnym rytmem snu i czuwania
a rytmem oczekiwanym w danym środowisku, co prowadzi do skarg na bezsenność lub
hipersomnię. Zaburzenie to może mieć przyczyny albo psychogenne, albo organiczne,
zależnie od przewagi czynników psychologicznych lub organicznych. Osoby z zaburzo-
nym i zmiennym rytmem snu i czuwania często mają poważne problemy psychologiczne,
zazwyczaj łącznie z takimi zaburzeniami, jak zaburzenia osobowości i zaburzenia afe-
ktywne. U osób, które często zmieniają godziny pracy, albo podróżując zmieniają strefę
czasu, rozregulowanie rytmu okołodobowego ma podłoże przede wszystkim biologiczne,
chociaż istotny może być też wpływ czynników emocjonalnych, ponieważ osoby te

niejednokrotnie są w stanie stresu. U niektórych osób stwierdza się wyprzedzanie faz snu
i czuwania w stosunku do pożądanej pory, spowodowane prawdopodobnie endogennym
uszkodzeniem oscylatora okołodobowego (zegara biologicznego) lub z nieprawidłowym
przetwarzaniem synchronizujących zegar informacji o czasie (które mogą być związane
z zakłóceniami emocjonalnymi i/łub poznawczymi). Ten kod obejmuje tylko te zaburze-
nia rytmu snu i czuwania, w których decydującą rolę odgrywają czynniki psychologiczne.
Przypadki pochodzenia najprawdopodobniej organicznego należy kodować numerem
G47.2 jako niepsychogenne zaburzenia rytmu snu i czuwania. W każdym indywidualnym

przypadku decyzja, czy czynniki psychologiczne mają istotne znaczenie i czy należy użyć
właśnie tego kodu, czy też G47.2, zależy od oceny klinicznej.

Wskazówki diagnostyczne

Do ostatecznego rozpoznania konieczne jest stwierdzenie następujących objawów

klinicznych:

aJ indywidualny rytm snu i czuwania pacjenta nie jest zsynchronizowany z rytmem

typowym dla danej społeczności i danego środowiska kulturowego;

b/ bezsenność w czasie przeznaczonym na sen i hipersomnia w okresie czuwania

występują niemal codziennie przez co najmniej miesiąc albo nawrotowo przez krótsze
okresy;

V F50-F59 Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi...

c/ niezadowalająca ilość, jakość i czas snu powodują znaczne dolegliwości lub

zaburzają funkcjonowanie społeczne i zawodowe.

Jeżeli brak możliwej do określenia psychicznej lub fizycznej przyczyny tej dolegli-

wości, należy stosować tylko ten jeden znak kodu. Z drugiej jednak strony, występowanie
takich objawów psychopatologicznych, jak lęk, depresja czy hipomania, nie wyklucza

rozpoznania nieorganicznych zaburzeń rytmu snu i czuwania, pod warunkiem, że zabu-
rzenie to dominuje w obrazie klinicznym. Jeśli inne objawy psychopatologiczne są
wyraźnie zaznaczone, rozpoznajemy osobno odpowiednie zaburzenie psychiczne.

Obejmuje:

psychogenne odwrócenie rytmu okołodobowego,

rytmu dnia i nocy lub rytmu snu

F51.3 Somnambulizm (sennowłóctwo)
Somnambulizm jest stanem zaburzeń przytomności, w którym jednocześnie występują
cechy snu i czuwania. W czasie epizodu somnambulizmu, zazwyczaj podczas pierwszej
trzeciej części snu nocnego, pacjent wstaje z łóżka i chodzi bez celu. Poziom przytomno-

ści, reaktywność i sprawność ruchowa są obniżone. Pacjent może czasem w tym stanie
opuścić sypialnię, a nawet wyjść z domu, jest zatem narażony na znaczne ryzyko wypadku.

Najczęściej jednak wraca spokojnie do łóżka, samodzielnie lub ostrożnie prowadzony
przez inną osobę. Po przebudzeniu zarówno ze stanu somnambulicznego, jak i następnego
ranka, cały epizod pokryty jest zazwyczaj niepamięcią.

Somnambulizm i napady lęku nocnego (F51.4) są stanami pokrewnymi. Oba te stany

traktuje się jako zaburzenia regulacji poziomu wzbudzenia, szczególnie wzbudzenia
z najgłębszych stadiów snu (stadium 3 i 4). U wielu pacjentów stwierdza się obciążenie

rodzinne jednym z wymienionych schorzeń, jak również objawy obu tych stanów w au-
toanamnezie. Somnambulizm i napady lęku nocnego częściej występują w dzieciństwie,
co świadczy o udziale czynników rozwojowych w ich etiologii. Czasem początek tych
schorzeń przypada na okres choroby gorączkowej. Jeśli somnambulizm i napady lęku

nocnego przeciągają się poza okres dzieciństwa lub po raz pierwszy występują w wieku

dojrzałym, to w obu stanach stwierdza się poważne problemy psychologiczne. Oba stany
mogą wystąpić po raz pierwszy również w wieku podeszłym albo we wczesnym okresie
otępienia. Ze względu na podobieństwo kliniczne i patogenetyczne między somnambuli-
zmem i lękami nocnymi, a również z uwagi na fakt, że różnicowanie tych zaburzeń

sprowadza się zazwyczaj do oceny przewagi jednego z nich, uważa się obecnie, że są one
częściami tego samego kontinuum. W aktualnej klasyfikacji zachowano jednak odrębne

kody dla obu tych zaburzeń, by podtrzymać tradycję i jednocześnie podkreślić różnice
w obrazie klinicznym.

Wskazówki diagnostyczne

Podstawowe cechy kliniczne niezbędne do rozpoznania:

a/dominującym objawem jest jeden lub więcej epizodów wstawania z łóżka i space-

rowania, zazwyczaj podczas pierwszej trzeciej części snu nocnego;

b/ w czasie epizodu somnambulizmu pacjent ma obojętną, maskowatą twarz, nie

reaguje na polecenia czy próby porozumiewania się oraz z trudem daje się obudzić;

c/ po przebudzeniu, zarówno podczas epizodu, jak i następnego dnia, zdarzenia z tego

okresu pokryte są niepamięcią;

158

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

1 5 9

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

V F50-F59 Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi...

d/ kilka minut po przebudzeniu z epizodu somnambulizmu nie stwierdza się zaburzeń

sprawności psychicznej ani zaburzeń zachowania, chociaż początkowo może wystąpić
krótki okres przymglenia i dezorientacji;

e/ nie ma dowodów zaburzeń organicznych, takich jak otępienie czy padaczka.

Rozpoznanie różnicowe.

Somnambulizm należy różnicować ze złożonymi napadami

w przebiegu padaczki. Napady te bardzo rzadko występują wyłącznie w nocy. W czasie
padaczkowego napadu częściowego o symptomatologii złożonej, pacjent w ogolę nie

reaguje na bodźce zewnętrzne, częste są też stereotypowe ruchy, jak przełykanie i zacie-
ranie rąk. Obecność zmian napadowych w EEG potwierdza diagnozę, chociaż rozpozna-
nie padaczki nie wyklucza współistnienia somnambulizmu.

Od somnambulizmu należy również odróżnić fugi dysocjacyjne (patrz F44.1). W za-

burzeniach dysocjacyjnych czas trwania epizodów jest znacznie dłuższy, pacjenci są

w stanie większego wzbudzenia, są też zdolni do złożonych działań celowych. Ponadto

zaburzenia te rzadko występują u dzieci i zazwyczaj rozpoczynają się w godzinach
czuwania.

F51.4 Lęki nocne

Są to epizody skrajnie nasilonego, panicznego lęku z głośną wokalizacją, pobudze-
niem ruchowym i pobudzeniem układu autonomicznego. Pacjent siada lub zrywa się
z rozpaczliwym krzykiem, zazwyczaj podczas pierwszej trzeciej części snu nocnego,
często rzuca się do drzwi, jakby próbował uciekać, chociaż bardzo rzadko wychodzi

z pokoju Próby uspokojenia, podejmowane przez otoczenie, mogą jeszcze bardziej
nasilać lęk. Pacjent nie reaguje na nie, ponieważ przez kilka minut jest zdezorientowa-
ny Po przebudzeniu zazwyczaj stwierdza się niepamięć przebytego epizodu. Ze

względu na charakter objawów pacjenci z lękami nocnymi są podczas napadu narażeni
na urazy fizyczne. .

Lęki nocne i somnambulizm (F51.3) są zaburzeniami pokrewnymi. W ich powsta-

waniu biorą udział czynniki genetyczne, rozwojowe, organiczne i psychologiczne. Mają
one wspólne cechy kliniczne i patofizjologiczne. Ze względu na liczne podobieństwa, lęki
nocne i somnambulizm uważa się ostatnio za części wspólnego kontinuum.

Wskazówki diagnostyczne

Do ostatecznego rozpoznania istotne są następujące cechy kliniczne:

a/ główny objaw polega na tym, że jeden lub więcej epizodów przebudzenia ze snu

zaczyna się rozpaczliwym krzykiem; epizod taki cechuje silny lęk, pobudzenie ruchowe
i pobudzenie układu autonomicznego z tachykardią, przyspieszeniem oddechu, rozsze-
rzeniem źrenic i poceniem się;

b/ powtarzające się epizody trwają zazwyczaj 1-10 minut i występują w czasie

pierwszej trzeciej części nocy;

stwierdza się względny brak reakcji na wysiłki otoczenia, zmierzające do opano-

wania napadu lęku, po próbach tych niemal zawsze występuje okres kilkuminutowej

dezorientacji i stereotypowych ruchów;

d / pamięć epizodu jest, jeśli w ogóle, szczątkowa (zazwyczaj ograniczona do jednego

lub dwóch fragmentarycznych wspomnień);

e/ nie ma dowodów istnienia takiej choroby organicznej, jak guz mózgu czy

padaczka.

Rozpoznanie różnicowe.

Od lęków nocnych należy odróżnić koszmary senne, czyli

"złe sny". Wokalizacja w przypadku koszmarów jest słaba lub zupełnie nie występuje,

podobnie jak ruchy ciała. W przeciwieństwie do lęków nocnych koszmary występują w
ciągu całej nocy, łatwo jest pacjenta obudzić, a pamięć wydarzeń jest szczegółowa i żywa.

Przy różnicowaniu lęków nocnych i napadów padaczkowych, należy pamiętać o tym,

że te ostatnie rzadko ograniczają się do godzin nocnych, ale nieprawidłowy zapis EEG
przemawia za rozpoznaniem padaczki.

F51.5 Koszmary senne
Koszmary senne - to przepełnione lękiem marzenia senne, które pacjent pamięta w naj-
drobniejszych szczegółach. Przeżywanie ich jest niezwykle silne, a treść dotyczy zazwy-
czaj zagrożenia życia, bezpieczeństwa lub godności osobistej. Często powracają te same
lub podobne przerażające tematy. W czasie typowego epizodu dochodzi do znacznego

pobudzenia układu autonomicznego, ale nie występuje wokalizacja ani wzmożenie ru-
chów ciała. Po przebudzeniu pacjent jest natychmiast w pełni przytomny i zorientowany,
może się swobodnie porozumiewać z otoczeniem, a treść marzenia sennego odtwarza ze
szczegółami zarówno bezpośrednio po epizodzie, jak i następnego dnia.

U dzieci z koszmarami sennymi nie stwierdza się szczególnych zaburzeń psy-

chologicznych, ponieważ koszmary dziecięce występują w specyficznym okresie
rozwoju emocjonalnego. Natomiast u dorosłych często stwierdza się poważne zabu-
rzenia psychologiczne, zazwyczaj zaburzenia osobowości. Są doniesienia, że stoso-
wanie pewnych leków psychotropowych, jak: rezerpina, tiorydazyna, trójpierście-
niowe leki przeciwdepresyjne i pochodne benzodiazepiny, może się przyczyniać do
występowania koszmarów sennych. Ponadto, nagłe odstawienie niebenzodiazepino-
wych leków nasennych, tłumiących stadium REM (stadium snu z intensywnymi
marzeniami sennymi) może wywołać nasilenie marzeń sennych wskutek kompensa-

cyjnego wydłużenia tego stadium.

Wskazówki diagnostyczne

Dla ostatecznego rozpoznania istotne są następujące cechy kliniczne:

a/ przebudzeniu ze snu nocnego lub drzemki dziennej towarzyszy szczegółowe i żywe

wspomnienie przerażającego marzenia sennego , zazwyczaj na temat zagrożenia życia,
bezpieczeństwa lub godności osobistej; przebudzenie może nastąpić w każdym okresie
snu, ale zazwyczaj zdarza się w drugiej jego części;

b/ po przebudzeniu z przerażającego snu pacjent od razu jest przytomny i całkowicie

zorientowany;

c/ przeżywanie koszmaru sennego i wynikające stąd zaburzenia snu są dla pacjenta

źródłem silnego distresu.

Obejmuje:

lęk przed marzeniami sennymi

Rozpoznanie różnicowe.

Istotne jest zróżnicowanie koszmarów sennych i lęków

nocnych. Lęki nocne występują w okresie pierwszej trzeciej części snu, cechuje je silny
lęk, okrzyki trwogi, wzmożone ruchy ciała i znaczne pobudzenie układu autonomicznego.
W przypadku lęków nocnych, nie ma szczegółowych wspomnień marzeń sennych -
zarówno po napadzie, jak i po przebudzeniu się rano.

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

1 6 1

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F51.8 Inne nieorganiczne zaburzenia snu

F51.9 Nieorganiczne zaburzenia snu, nie określone

Obejmuje:

emocjonalne zaburzenia snu BNO

F 5 2 Dysfunkcje seksualne nie spowodowane zmianami organicznymi

ani chorobą somatyczną

Dysfunkcja seksualna obejmuje różne zaburzenia, z powodu których pacjent nie jest

w stanie uczestniczyć w stosunkach seksualnych w sposób przez s i e t a c ^ ^ ^

sie to przejawiać spadkiem zainteresowań, brakiem zadowolenia, niedostateczną reakcją
fizjologiczna (np. erekcja), niezbędną w kontakcie seksualnym, albo niezdolnością do
kontrolowania lub osiągania orgazmu. . „ \

h -/^hur/enia

Reakcje seksualne są zjawiskiem natury psychosomatycznej a więc ich zaburzenia

mają tło zarówno psychologiczne, jak i somatyczne. Czasem stwierdza się niewątpliwą
et 10logię psychogenną lub organiczną, ale najczęściej, zwłaszcza w takich stanach jak

zaburzenia erekcji czy dyspareunia, trudno jest ocenić względny udział czynników psy-

chologicznych i/lub organicznych. Należy wówczas kwalifikowaćjejako stany o etiologu

(np. brak pragnień seksualnych) w y s t ę p ^ ™

u mężczyzn, jak i u kobiet. Kobiety częściej zgłaszają skargi z zakresu subiektywnej
jakości m-zeżyć seksualnych, np. brak zadowolenia lub zainteresowania, niz z zakresu
S 5 z a b u r z e n i a ^ u n k c j , Skargi na zaburzenia orgazmu nie są rzadkie ale^gdy

nieprawidłowy jest jeden z przejawów reakcji seksualnej kobiety, należy się spodziewać,

że nieprawidłowe są także^nne przejawy. Jeśli kobieta jest niezdolna^> F - y w a m a
orgazmu często nie jest też w stanie czerpać zadowolenia z innych przejawów kontaktu

seksualnego a wówczas zmniej sza się potrzeba owych kontaktów. Natomiast męzczyzm,
mhno skarg na upośledzenie specyficznej funkcji, np. erekcji czy ejakulacji, nadal doznaj

pragnień seksualnych. Dlatego w celu znalezienia najwłaściwszej kategorii diagnostycz-
nej konieczna jest szersza ocena objawów, nie tylko zgłaszanych skarg.

Nie obejmuje:

zespół Dhat (F48.8)

koro (F48.8)

F52.0 Brak lub utrata potrzeb seksualnych
Brak pragnień seksualnych jest objawem podstawowym, a nie wtórnym w stosunku do

innych problemów seksualnych, takich jak zaburzenia erekcji czy dyspareuma. Brak
pragnień seksualnych nie wyklucza pobudzenia czy zadowolenia seksualnego, ale powo-
duje, że zainicjowanie kontaktu seksualnego jest mniej prawdopodobne.

Obejmuje:

oziębłość

osłabienie pożądania seksualnego

F52.1 Awersja seksualna i brak przyjemności seksualnej

F52.10 Awersja

162

V F50-F59 Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi...

Perspektywie kontaktu seksualnego z partnerem towarzyszą silne uczucia negatywne,
wywołujące lęk o takim nasileniu, że pacjent unika aktywności seksualnej.

F52.11 Brak radosnego przeżywania
Reakcje seksualne przebiegają normalnie, orgazm jest osiągany, ale pacjent nie prze-

żywa adekwatnej przyjemności. Skarga ta jest znacznie częstsza u kobiet niż u męż-
czyzn.

Obejmuje:

anhedonia (seksualna)

F52.2 Brak reakcji genitalnej
U mężczyzn głównym problemem są zaburzenia erekcji, to znaczy trudność w powstaniu
lub utrzymaniu erekcji niezbędnej do satysfakcjonującego stosunku. Jeżeli erekcja w pew-
nych sytuacjach jest prawidłowa, np. podczas masturbacji, snu, lub z inną partnerką,
przyczyna zaburzeń jest prawdopodobnie psychogenna. W innych przypadkach rozpo-
znanie czynnościowych zaburzeń erekcji wymaga specjalnych badań (np. pomiaru obję-
tości członka w czasie snu) lub oceny reakcji na psychoterapię.

U kobiet głównym problemem jest suchość pochwy (upośledzone zwilżanie). Przy-

czyna może być psychogenna lub somatyczna (np. infekcja lub obniżony poziom estro-
genów podczas menopauzy). Wybiórcze skargi na suchość pochwy są rzadkie,
z wyjątkiem przypadków niedoboru estrogenów podczas menopauzy.

Obejmuje:

zaburzenia pobudzenia seksualnego u kobiet

zaburzenia erekcji u mężczyzn
impotencja psychogenna

F52.3 Zaburzenia (dysfunkcja) orgazmu
Orgazm albo nie występuje, albo jest znacznie opóźniony. Może to być reakcja
sytuacyjna, to znaczy pojawiająca się tylko w pewnych okolicznościach. Etiologia jest
wówczas najprawdopodobniej psychogenna. Jeśli natomiast zaburzenia orgazmu są
stałe, niełatwo wykluczyć czynniki fizyczne lub konstytucyjne, chyba że na podstawie
korzystnej reakcji na psychoterapię. Zaburzenia orgazmu występują częściej u kobiet
niż u mężczyzn.

Obejmuje:

zahamowanie orgazmu (u mężczyzn, u kobiet)

anorgazmia psychogenna

F52.4 Wytrysk przedwczesny
Mianem tym określa się niezdolność powstrzymania ejakulacji przed wspólnym
doznaniem przyjemności przez oboje partnerów. W cięższych przypadkach ejaku-
lacja może nastąpić przed penetracją pochwy albo bez erekcji. Organiczne podłoże
przedwczesnego wytrysku jest mało prawdopodobne, ale przedwczesny wytrysk

może wystąpić jako reakcja psychologiczna na schorzenie organiczne, np. zaburze-
nia erekcji lub ból. Przedwczesna ejakulacja zdarza się również wtedy, gdy wywo-
łanie erekcji wymaga przedłużonej stymulacji, co powoduje skrócenie czasu między
dostateczną erekcją a ejakulacją. Pierwotnym problemem w tym przypadku jest
opóźnienie erekcji.

1 6 3

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F52.5 Pochwica nieorganiczna
Jest to skurcz mięśni otaczających pochwę. Skurcz ten powoduje zamknięcie wejścia do
pochwy. Wniknięcie członka jest albo niemożliwe, albo bolesne. Pochwica może być
reakcją wtórną na miejscowe schorzenie przebiegające z bólem, nie należy wówczas
posługiwać się tym rozpoznaniem.

Obejmuje:

pochwica psychogenna

F52.6 Dyspareunia nieorganiczna

Dyspareunia (ból w czasie stosunku) występuje zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.

Często jest spowodowana miejscowym stanem patologicznym i powinna być wówczas
odpowiednio zakwalifikowana. Jednak w niektórych przypadkach nie ma wyraźnej przy-
czyny, a wtedy ważną rolę mogą odgrywać czynniki emocjonalne. Rozpoznanie to
powinno być stosowane tylko w tych przypadkach, w których nie można znaleźć pierwot-
nego zaburzenia (np. pochwicy czy suchości pochwy).

Obejmuje:

dyspareunia psychogenna

F52.7 Nadmierny popęd seksualny
Zarówno mężczyźni, jak i kobiety mogą okresowo skarżyć się, że nadmierny popęd
seksualny stał się samoistnym problemem w ich życiu, zazwyczaj w okresie dojrzewania
oraz u młodych osób dorosłych. Jeśli nadmierny popęd seksualny jest zjawiskiem wtór-
nym w stosunku do zaburzeń afektywnych (F30-F39), albo gdy pojawia się we wczesnym
okresie otępienia (F00-F03), należy rozpoznać zaburzenie podstawowe.

Obejmuje:

nimfomania

satyriasis

F52.8 Inne dysfunkcje seksualne bez przyczyn organicznych lub chorobowych

F52.9 Niespecyficzna dysfunkcja seksualna, nie spowodowana przez zaburzenia

organiczne ani inną chorobę

F 5 3 Zaburzenia psychiczne związane z połogiem, nie sklasyfikowane

gdzie indziej

Rozpoznanie to stawiamy tylko w przypadku zaburzeń psychicznych związanych z poło-
giem (zaczynających się w okresie 6 tygodni od porodu), które nie spełniają warunków
rozpoznania chorób sklasyfikowanych w innym miejscu tej książki, wskutek braku
dostatecznej informacji lub ze względu na szczególne dodatkowe objawy kliniczne
powodujące, że rozpoznanie to byłoby niewłaściwe. Zazwyczaj łatwiej jest sklasyfikować
zaburzenia psychiczne związane z połogiem za pomocą dwóch różnych kodów: pierwszy
znajduje się w rozdziale V(F) ICD-10 i określa specyficzny rodzaj zaburzenia psychicz-
nego, zazwyczaj afektywnego (F30-F39), a drugim jest 099.3 (zaburzenia psychiczne

i choroby układu nerwowego wikłające ciążę, poród i połóg).

164

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffcfct

F50-F59 Zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi...

F53.0 Łagodne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania, związane

z połogiem, a nie wykazane w innym miejscu

Obejmuje:

depresja po urodzeniu dziecka (postnatalna) BNO

depresja poporodowa BNO

F53.1 Ciężkie zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania związane

z połogiem, a nie wykazane w innym miejscu

Obejmuje:

psychoza połogowa BNO

F53.8 Inne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania związane z połogiem,

a nie wykazane w innym miejscu

F53.9 Połogowe zaburzenia psychiczne BNO

F54 Czynniki psychologiczne i behawioralne związane z zaburzeniami

lub chorobami klasyfikowanymi w innych rozdziałach

Kategorią tą należy się posługiwać do zarejestrowania czynników psychologicznych
i behawioralnych, jeśli czynniki te odgrywają główną rolę w etiologii chorób somatycz-
nych klasyfikowanych za pomocą kodów zamieszczonych w innych rozdziałach ICD-10.
Wszelkie tak powstające zaburzenia psychiczne są zazwyczaj łagodne i często przewlekłe
(zmartwienia, konflikty emocjonalne, obawy), nie byłoby więc uzasadnione stosowanie

jakiejkolwiek innej kategorii wymienionej w pozostałej części tej książki. Należy wpro-

wadzić dodatkowy kod w celu identyfikacji choroby somatycznej. (W rzadkich przypad-
kach, w których uważa się, że niewątpliwe zaburzenie psychiczne mogło wywołać
chorobę somatyczną, trzeba użyć jeszcze jednego kodu, do odnotowania tego zaburzenia
psychicznego).

Przykładem zastosowania tej kategorii jest: dychawica oskrzelowa (F54 oraz J45.-),

zapalenie skóry i wyprysk (F54 oraz L23-L25), choroba wrzodowa (F54 oraz K25.-),
błoniaste zapalenie jelita grubego (F54 oraz K58.-), wrzodziejące zapalenie jelita grubego
(F54 oraz K51.-) i pokrzywka (F54 oraz L50.-).

Obejmuje:

psychologiczne czynniki wpływające na stan fizyczny

Nie obejmuje:

napięciowe bóle głowy (G44.2)

F55 Nadużywanie substancji nie powodujących uzależnienia

Nadużywane mogą być bardzo różne substancje, właściwe leki i środki używane w medycynie
ludowej, ale do najważniejszych grup spośród owych substancji należą: nieuzależniające leki
psychotropowe (np. leki przeciwdepresyjne), leki przeczyszczające i leki przeciwbólowe,

nabywane bez recepty (np. aspiryna i paracetamol). Chociaż przyjmowanie leków mogło być
początkowo zlecone przez lekarza, przedłużane jest jednak bez potrzeby, często w nadmier-
nie dużych dawkach, czemu sprzyja dostęp do leku bez recepty.

1 6 5

tory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Stałe nieuzasadnione stosowanie wymienionych substancji prowadzi do niepotrzeb-

nych wydatków, zbędnych kontaktów z personelem medycznym, a czasem do szkodli-
wych następstw fizycznych. Próby zniechęcania i zakazu używania tych środków często
napotykają na opór. Bywa, że pacjent nadal przyjmuje leki przeczyszczające lub przeciw-
bólowe, mimo możliwości takich szkodliwych następstw (czy nawet mimo owych na-
stępstw), jak uszkodzenie nerek lub zaburzenia elektrolitowe. Wprawdzie silna motywacja
pacjenta do przyjmowania tych substancji nie budzi wątpliwości, ale nie stwierdza się
uzależnienia (Flx.2) ani objawów abstynencyjnych (Flx.3), jak w przypadku środków
psychotropowych określonych w F10-F19.

Do oznaczenia rodzaju substancji można użyć czwartego znaku.

F55.0 Leki przeciwdepresyjne
(jak: przeciwdepresyjne leki trójpierścieniowe, czteropierścieniowe i inhibitory mono-
aminooksydazy).

F55.1 Leki przeczyszczające

F55.2 Leki przeciwbólowe

(np. aspiryna, paracetamol, fenacetyna, nie określone jako psychotropowe w F10-F19).

F55.3 Leki ałkalizujące

F55.4 Witaminy

F55.5 Leki sterydowe i hormony

F55.6 Określone lekarstwa ziołowe lub ludowe

F55.8 Inne substancje nie powodujące uzależnienia

(np. leki moczopędne)

F55.9 Nie określone

Nie obejmuje:

nadużywanie (uzależniających) substancji psychoaktywnych

(F10-F19)

F 5 9 Nie określone zespoły behawioralne związane z zaburzeniami

fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi

Obejmuje:

psychogenne zaburzenia somatyczne BNO

166

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffcfct

F60-F69 Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

F60-F69

Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

Przegląd działu:

F60 Specyficzne zaburzenia osobowości

F60.0 Osobowość paranoiczna

F60.1 Osobowość schizoidalna

F60.2 Osobowość dyssocjalna

F60.3 Osobowość chwiejna emocjonalnie

.30 Typ impulsywny

.31 Typ borderline (z pogranicza

)

F60.4 Osobowość histrioniczna

F60.5 Osobowość anankastyczna

F60.6 Osobowość lękliwa (unikająca)

F60.7 Osobowość zależna

F60.8 Inne określone zaburzenia osobowości

F60.9 Zaburzenia osobowości BNO

F61 Zaburzenia osobowości mieszane i inne

F61.0

Mieszane zaburzenia osobowości

F61.1

Inne

zmiany osobowości

F62 Trwałe zmiany osobowości nie wynikające z uszkodzenia ani z choroby

mózgu

F62.0 Trwała zmiana osobowości po katastrofach (po przeżyciu sytuacji

ekstremalnej)

F62.1 Trwała zmiana osobowości po chorobie psychicznej
F62.8 Inne trwałe zmiany osobowości
F62.9 Trwałe zmiany osobowości, nie określone

F63 Zaburzenia nawyków i popędów (impulsów)

F63.0 Patologiczny hazard

w oryg. ang. paranoid. Zgodnie z tradycją polskiego tłumaczenia tego terminu w poprzednich

zdecydowano tu pozostawić termin angielski, ponieważ w praktyce jest on w Polsce używany

w tym brzmieniu, a nie w tłumaczeniu. Polski odpowiednik zamieszczono w nawiasach (przyp. red.).

możliwości kodowania czteroznakowego nie włączono do rozdziału V (F) ICD-10.

W oryg. ang. troublesome, dosłownie: kłopotliwe, sprawiające kłopot, przy czym kłopotliwość

takich zmian dotyczy diagnostyki. Nie mieszczą się one w opisanych typach osobowości i zwykle
towarzyszą innym zaburzeniom psychicznym (przyp. red.).

1 6 7

ctory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F63.1 Patologiczne podpalanie (piromania)
F63.2 Patologiczne kradzieże (kleptomania)
F63.3 Trichotillomania
F63.8 Inne zaburzenia nawyków i popędów (impulsów)
F63.9 Zaburzenia nawyków i popędów (impulsów), nie określone

F64 Zaburzenia identyfikacji płciowej

F64.0 Transseksualizm
F64.1 Transwestytyzm o typie podwójnej roli
F64.2 Zaburzenia identyfikacji płciowej w dzieciństwie
F64.8 Inne zaburzenia identyfikacji płciowej
F64.9 Zaburzenia identyfikacji płciowej, nie określone

F65 Zaburzenia preferencji seksualnych

F65.0 Fetyszyzm
F65.1 Transwestytyzm fetyszystyczny
F65.2 Ekshibicjonizm
F65.3 Oglądactwo (voyeurism)
F65.4 Pedofilia
F65.5 Sadomasochizm
F65.6 Złożone zaburzenia preferencji seksualnej
F65.8 Inne zaburzenia preferencji seksualnej
F65.9 Zaburzenia preferencji seksualnych, nie określone

F66 Zaburzenia psychologiczne i zaburzenia zachowania związane

z rozwojem i orientacją seksualną

F66.0 Zaburzenia dojrzewania seksualnego
F66.1 Orientacja seksualna niezgodna z ego (ego-dystoniczna)
F66.2 Zaburzenie związków seksualnych
F66.8 Inne zaburzenia rozwoju psychoseksualnego
F66.9 Zaburzenia rozwoju psychoseksualnego, nie określone

Piątego znaku można użyć do wskazania związku z następującymi.

.x0 Heteroseksualizm

.X1 Homoseksualizm
,x2 Biseksualizm
.x8 Inne, włączając zaburzenia przed okresem dojrzewania

F68 Inne zaburzenia osobowości i zachowania u dorosłych

F68.0 Kształtowanie objawów fizycznych przez przyczyny psychologiczne
F68.1 Zamierzone wytwarzanie lub naśladowanie objawów czy niewydolności

fizycznych lub psychicznych (zaburzenie pozorowane)

F68.8 Inne określone zaburzenia osobowości i zachowania u dorosłych

F69 Zaburzenia osobowości i zachowania u dorosłych, nie określone

168

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffcfct

F60-F69 Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

Wprowadzenie

Ten dział obejmuje różnorodne, istotne klinicznie stany i wzorce zachowania, które mają
tendencję do utrzymywania się i są wyrazem charakterystycznego dla danej osoby stylu
życia oraz sposobu odnoszenia się do siebie i innych ludzi. Niektóre z tych stanów
i wzorców zachowania ujawniają się wcześnie w przebiegu indywidualnego rozwoju jako
wynik oddziaływania czynników zarówno konstytucjonalnych, jak i społecznych, zaś inne
nabywane są później.

F60-F62

Specyficzne zaburzenia osobowości, mieszane i inne

zaburzenia osobowości, trwałe zmiany osobowości

Do tego typu stanów zalicza się głęboko zakorzenione i utrwalone wzorce zachowań,
przejawiające się mało elastycznymi reakcjami na różnorodne sytuacje indywidualne
i społeczne. Reprezentują one albo skrajne, albo znaczące odmienności w porównaniu
z przeciętnym w danej kulturze sposobem spostrzegania, myślenia i odczuwania,
a w szczególności - odnoszenia się do innych. Takie wzorce zachowania mają tendencję
do trwałości i do obejmowania wielu zakresów funkcjonowania psychologicznego. Są
one często, ale nie zawsze, związane z różnego stopnia subiektywnym cierpieniem
(distresem) oraz trudnościami w funkcjonowaniu społecznym i osiągnięciach życiowych.

Zaburzenia osobowości różnią się od zmian osobowości czasem trwania i sposobem

powstawania: są to stany rozwojowe, które ujawniają się w dzieciństwie lub w okresie
dojrzewania i trwają nadal w okresie dojrzałości. Nie są wtórne do innych zaburzeń
psychicznych czy uszkodzeń mózgu, chociaż mogą poprzedzać inne zaburzenia lub
współwystępować z nimi. Natomiast zmiany osobowości, pojawiają się często już w
okresie dojrzałości, występując po ciężkim lub przedłużonym stresie, w sytuacji skrajnego
niezaspokojenia potrzeb przez środowisko, po ciężkich zaburzeniach psychicznych lub
po chorobie czy uszkodzeniu mózgu (patrz F07.-).

Każdy ze stanów tej grupy można zaklasyfikować zgodnie z dominującym w nim

zachowaniem. Jednak obecna klasyfikacja jest w tym zakresie ograniczona do opisu typów
lub podtypów osobowości, które nie wykluczają się wzajemnie, a w zakresie niektórych
cech - nakładają się.

Zaburzenia osobowości podzielono zgodnie z grupami cech, odpowiadających naj-

częstszym lub najbardziej wyrazistym wzorcom zachowań. Tak opisane podtypy są
powszechnie uznawane za główne postacie zaburzeń osobowości. Rozpoznając zaburze-
nia osobowości klinicysta musi brać pod uwagę wszystkie aspekty funkcjonowania

jednostki, by jednak formuła rozpoznania była prosta i jasna należy je odnosić jedynie do

tych wymiarów czy cech, których nasilenie osiąga określony stopień.

Ocena powinna wynikać, o ile jest to możliwe, z wielu źródeł informacji. Chociaż

czasami można ocenić problemy osobowościowe już po jednym wywiadzie z pacjentem,
to jednak lepiej to zrobić po kilku rozmowach oraz zebraniu informacji na temat pacjenta
od innych osób.

Cyklotymia i zaburzenie typu schizofrenii (schizotypowe), które były poprzednio

klasyfikowane wśród zaburzeń osobowości, obecnie umieszczono w innym dziale (cyklo-
tymia w F30-F39, zaburzenia typu schizofrenii /schizotypowe/ w F20-F29), ponieważ

1 6 9

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

° - F

4 8

Zaburzenia n e r w i c o w e , z w i ą z a n e z e s t r e s e m i p o d p o s t a c i ą s o m a t y c z n ą

wydaje się, że mają wiele punktów wspólnych z innymi zaburzeniami umieszczonymi
w tych działach (np. objawy, wywiad rodzinny).

Podział zmian osobowości nawiązuje do określonych przyczyn lub okoliczności

poprzedzających takie zmiany, np. przeżycie katastrofy, przedłużony stres lub napięcie
oraz choroba psychiczna (wyłączając z tego schizofrenię rezydualną, która jest klasyfiko-
wana pod F20.5).

Ważne jest oddzielenie zaburzeń osobowości od zaburzeń występujących w innych

rozdziałach tej książki. Jeśli zaburzenia osobowości poprzedzają lub następują po ogra-
niczonych w czasie lub przewlekłych zaburzeniach psychicznych, należy rozpoznać
obydwa. Użycie ujęcia wieloosiowego łączącego zasadniczą klasyfikację zaburzeń psy-
chicznych i klasyfikację czynników psychospołecznych może ułatwić zapis takich stanów
i zaburzeń.

Kulturowe lub regionalne odmienności cech osobowościowych są ważne, lecz wie-

dza w tym zakresie wciąż skąpa. Zaburzenia osobowości, które wydają się częste w danej
części świata, ale nie mieszczą się w żadnej z poniższych, specyficznych postaci osobo-
wości, mogą być klasyfikowane jako "inne" zaburzenia osobowości i oznaczane kodem
pięcioznakowym dostępnym w adaptacji tej klasyfikacji dla tego właśnie kraju lub
regionu. Lokalne odmiany przejawów zaburzeń osobowości mogą znaleźć odbicie w sfor-
mułowaniu wskazówek diagnostycznych dla takich stanów.

F60 Specyficzne zaburzenia osobowości

Specyficzne zaburzenia osobowości są ciężkimi zaburzeniami struktury charakteru i spo-
sobu zachowania się osoby, zazwyczaj obejmującymi kilka wymiarów osobowości i pra-
wie zawsze związanymi z dostrzegalnym zaburzeniem funkcjonowania indywidualnego
i społecznego. Zaburzenia osobowości pojawiają się w okresie późnego dzieciństwa lub
w wieku młodzieńczym i trwają nadal w wieku dojrzałym. Właściwe rozpoznanie zabu-
rzeń osobowości jest więc mało prawdopodobne przed 16 czy 17 rokiem życia. Poniżej
przedstawiono wskazówki diagnostyczne wspólne dla wszystkich postaci zaburzeń oso-
bowości. Dodatkowe opisy umieszczono przy omówieniu każdej z poszczególnych po-
staci zaburzeń osobowości.

Wskazówki diagnostyczne
Stany bezpośrednio nie związane ze znacznym uszkodzeniem ani chorobą mózgu, ani
z innymi zaburzeniami psychicznymi, spełniające następujące kryteria:

a/ wyraźnie dysharmonijne postawy i zachowania, obejmujące zazwyczaj wiele

zakresów funkcjonowania, np. uczuciowość, pobudliwość, kontrolę popędów, sposoby
postrzegania i myślenia oraz styl związków z innymi ludźmi;

b/ wzorzec nieprawidłowego zachowania jest długotrwały, nie ogranicza się do

epizodów choroby psychicznej;

c / wzorzec nieprawidłowego zachowania jest całościowy i wyraźnie niedostosowany

w stosunku do rozmaitych sytuacji indywidualnych i społecznych;

d/ wymienione trudności zawsze pojawiają się w okresie dzieciństwa lub w okresie

młodzieńczym i utrzymują się w wieku dojrzałym;

e/ zaburzenia prowadzą do wyraźnie złego samopoczucia (distresu), które może

pojawić się dopiero w późniejszym okresie;

f/ zaburzenie zazwyczaj, ale nie zawsze, współwystępuje z istotnymi trudnościami

w zakresie sprawności zawodowej i społecznej .

W różnych kulturach niezbędne może okazać się opracowanie specyficznych kryte-

riów uwzględniających normy, prawa i obowiązki społeczne. Do rozpoznania większości
wymienionych form zaburzeń wymagana jest zazwyczaj obecność przynajmniej trzech
cech lub zachowań przedstawionych w opisie klinicznym.

F60.0 Osobowość paranoiczna'
Zaburzenie cechują:

a1 nadmierna wrażliwość na niepowodzenia i odrzucenie;

b/ tendencja do długotrwałego przeżywania przykrości, np. niewybaczania krzywd,

niesprawiedliwości czy lekceważenia;

c/ podejrzliwość i stała tendencja do zniekształcania codziennych doświadczeń

poprzez błędne ujmowanie obojętnych lub przyjaznych działań otoczenia, jako działań
wrogich czy pogardliwych;

d/ prowokujące do walki, sztywne poczucie własnych praw, niewspółmierne do

potrzeb wynikających z aktualnej sytuacji;

e/ nawracające, nieuzasadnione podejrzenia dotyczące wierności seksualnej współ-

małżonka lub partnera seksualnego;

f/ tendencja do nadmiernego przeceniania własnego znaczenia, wyrażająca się utrwa-

loną postawą ksobną;

g/ pochłonięcie nie potwierdzonymi "spiskowymi" wyjaśnieniami wydarzeń doty-

czących zarówno bezpośrednio pacjenta, jak i całego świata.

Obejmuje:

osobowość ekspansywna paranoiczna

osobowość fanatyczna
osobowość pieniacza
osobowość sensytywna paranoiczna

Nie obejmuje:

uporczywe (utrwalone) zaburzenie urojeniowe (F22.-)

schizofrenia (F20.-)

F60.1 Osobowość schizoidalna
Zaburzenie osobowości odpowiadające następującemu opisowi:

a/ brak lub znikome działania służące przyjemności;
b/ chłód emocjonalny, wycofanie się łub spłycenie uczuciowości;
c/ ograniczona zdolność wyrażania przyjaznych, ciepłych uczuć lub gniewu wobec

innych;

d/ niezainteresowanie zarówno pochwałami, jak i krytyką;
e/ słabe zainteresowanie doświadczeniami seksualnymi z innymi osobami (z uwz-

ględnieniem wieku);

f/ prawie stała preferencja do samotnictwa;

' w oryg. ang. paranoid. Zgodnie z tradycją polskiego tłumaczenia tego terminu w poprzednich wydaniach

ICD, zdecydowano użyć tu przymiotnika "paranoiczna" (a nie "paranoidalna") jako lepiej i poprawnie
odzwierciedlającego psychopatologiczną treść i kliniczny obraz tego typu osobowości (przyp. red.)

170

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

1 7 1

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

g/ silne pochłonięcie fantazjowaniem i introspekcją;
h/ brak bliskich przyjaciół lub zaufanych związków (lub co najwyżej - pojedyncze)

oraz brak potrzeby takich związków z ludźmi;

i/ wyraźna niewrażliwość wobec obowiązujących norm i konwencji społecznych.

Nie obejmuje:

zespół Aspergera (F84.5)

utrwalone zaburzenie urojeniowe (F22.0)
zaburzenia schizoidalne w dzieciństwie (F84.5)
schizofrenia (F20.-)

zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe) (F21)

F60.2 Osobowość dyssocjalna
Zaburzenie, które zwraca uwagę dużą niewspółmiernością między zachowaniem a obo-
wiązującymi normami społecznymi, charakteryzuje się:

a1 bezwzględnym nieliczeniem się z uczuciami innych;
b/ silną i utrwaloną postawą nieodpowiedzialności i lekceważenia norm, reguł

i zobowiązań społecznych;

niemożnością utrzymania trwałych związków z innymi, chociaż nie ma trudności

w ich nawiązywaniu;

bardzo niską tolerancją frustracji i niskim progiem wyzwalania agresji, w tym

zachowań gwałtownych;

e/ niezdolnością przeżywania poczucia winy i korzystania z doświadczeń, a w szcze-

gólności - z doświadczanych kar;

f/ wyraźną skłonnością do obwiniania innych lub wysuwania pozornie możliwych

do uznania racjonalizacji zachowań, które są źródłem konfliktów z otoczeniem.

Cechą towarzyszącą może być także nadmierna drażliwość. Zaburzenia zachowania

w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym, chociaż nie zawsze występują, mogą ułatwiać
rozpoznanie.

Obejmuje:

osobowość (zaburzenia) amoralna, antysocjalna, asocjalna,

psychopatyczna, socjopatyczna

Nie obejmuje:

zaburzenia zachowania (F91.-)

osobowość chwiejna emocjonalnie (F60.3)

F60.3 Osobowość chwiejna emocjonalnie
Zaburzenie osobowości z wyraźną tendencją do działań impulsywnych bez uwzględniania
ich konsekwencji oraz z niestabilnością emocjonalną. Zdolność do planowania przyszło-
ści bywa znikoma, a wybuchy gwałtownego gniewu często prowadzą do zachowań
gwałtownych lub "behawioralnych eksplozji". Są często wyzwalane przez krytykę lub
przeciwdziałanie wobec działań impulsywnych ze strony otoczenia. Wyodrębniono dwie
odmiany tych zaburzeń, przy czym dla obydwu wspólny jest ogólny problem impulsyw-
ności i braku samokontroli.

F60.30 Typ impulsywny
Dominującą cechą jest tutaj niestabilność emocjonalna i brak kontroli działań impulsyw-
nych. Częste są wybuchy gwałtownych lub zagrażających zachowań, szczególnie jako
odpowiedź na krytykę ze strony innych osób.

172

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

F60-F69 Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

Obejmuje:

osobowość eksplozywna i agresywna

Nie obejmuje:

osobowość dyssocjalna (F60.2)

F60.31 Typ borderline (z pogranicza)

Występuje tu również kilka cech niestabilności emocjonalnej. Ponadto, często niejasny
lub zaburzony jest obraz samego siebie, własnych celów i wewnętrznych preferencji
(w tym również seksualnych). Często występuje stałe uczucie pustki wewnętrznej. Skłon-
ność do wchodzenia w intensywne i niestabilne związki często prowadzi do kryzysów
emocjonalnych i może wiązać się z usilnymi próbami uniknięcia porzucenia i z powtarza-

jącymi się groźbami samobójstwa lub samouszkodzeniami (chociaż mogą one występo-

wać również bez uchwytnych czynników wyzwalających).

Obejmuje:

osobowość borderline (pograniczna)

F60.4 Osobowość histrioniczna
Zaburzenie osobowości cechujące się:

a/ dramatyzowaniem siebie, teatralnością, przesadnym wyrazem emocjonalnym;
b/ sugestywnością, łatwością ulegania wpływowi innych osób lub okoliczności;
c/ płytką i chwiejną uczuciowością;
d/ stałym poszukiwaniem podniet, docenienia przez innych i działań, dzięki którym

pacjent staje się centrum uwagi;

e/ niestosowna uwodzicielskość w wyglądzie czy zachowaniu;
f/ nadmierna koncentracja na atrakcyjności fizycznej.
Mogą współwystępować również takie cechy, jak: egocentryzm, łatwe wybaczanie

sobie, stałe pragnienie bycia docenianym, wrażliwość na urazy emocjonalne, stałe stoso-
wanie manipulacji dla osiągnięcia własnych celów.

Obejmuje:

osobowość histeryczna i psychoinfantylna

F60.5 Osobowość anankastyczna
Zaburzenie osobowości cechujące się:

a1 nadmiarem wątpliwości i ostrożności;
b/ pochłonięciem przez szczegóły, regulaminy, inwentaryzowanie, porządkowanie,

organizowanie lub schematy postępowania;

c/ perfekcjonizmem, który przeszkadza w wypełnieniu zadań;
d/ nadmierną sumiennością, skrupulatnością i nadmiernym skupieniem się na produ-

ktywności - z zaniedbaniem przyjemności i związków międzyludzkich;

e/ nadmierną pedanterią i uległością wobec konwencji społecznych;
f/ sztywnością i uporem;
g/ nierozsądnym przypuszczaniem, że inni dokładnie podporządkują swe działania

sposobom działania pacjenta albo nieracjonalna niechęć do przyzwalania innym na
działanie;

h/ pojawianiem się (wtrącaniem) natarczywych a niechcianych myśli albo impulsów.

zdecydowano tu pozostawić termin angielski, ponieważ w praktyce jest on w Polsce używany

w tym brzmieniu, a nie w tłumaczeniu. Polski odpowiednik zamieszczono w nawiasach (przyp. red.).

ory-pl

1 7 3

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Obejmuje:

osobowość kompulsyjna i obsesyjna

osobowość kompulsyjno-obsesyjna

Nie obejmuje:

zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (F42.-)

F60.6 Osobowość lękliwa (unikająca)
Zaburzenie osobowości cechujące się:

a/uporczywym i wszechogarniającym uczuciem napięcia i niepokoju;
b/ poczuciem społecznego nieprzystawania, indywidualnej nieatrakcyjności lub niż-

szości w stosunku do innych osób;

c/ nadmierną koncentracją na byciu krytykowanym lub odrzucanym w sytuacjach

społecznych;

d/ niechęć do wchodzenia w bliższe związki z ludźmi, o ile nie zapewniają akceptacji;
e/ ograniczony styl życia z powodu potrzeby zapewniania sobie fizycznego bezpie-

czeństwa;

f/ unikanie kontaktów społecznych lub zawodowych, które pociągają za sobą istotny

kontakt z ludźmi, z powodu obawy przed krytyką, nieakceptacją lub odrzuceniem.

Towarzyszącą cechą może być nadwrażliwość na odrzucenie i krytykę.

F60.7 Osobowość zależna
Zaburzenie osobowości cechują:

a/ zachęcanie innych lub dozwalanie im na przejęcie odpowiedzialności za swoje

ważne decyzje życiowe;

b! podporządkowaniu własnych potrzeb potrzebom innych, od których jest się

zależnym oraz nadmierne uleganie ich życzeniom;

c/ niechęć do stawiania nawet racjonalnych wymagań osobom, od których jest się

zależnym;

d/ poczucie niewygody i bezradności w sytuacji osamotnienia z powodu nadmiernej

obawy przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie;

e/ nadmierna obawa przed opuszczeniem przez osobę pozostaj ącą w bliskim związku

i osamotnieniem, wobec konieczności zajęcia się swoimi sprawami;

f/ ograniczona zdolność podejmowania codziennych decyzji bez zbędnego radzenia

się innych osób i upewniania przez nie.

Towarzyszące cechy - postrzeganie siebie jako bezradnego, niekompetentnego i bez-

silnego.

Obejmuje:

osobowość asteniczna, nieadekwatna, bierna i samoponiżająca się

F60.8 Inne określone zaburzenia osobowości
Zaburzenia osobowości, które nie mieszczą się w żadnej ze specyficznych kategorii
opisanych od F60.0 do F60.7.

Obejmuje:

osobowość ekscentryczna, typu "haltlose", niedojrzała, narcystyczna,

bierno-agresy wna i psychoneurotyczna

F60.9 Zaburzenia osobowości BNO

Obejmuje:

nerwica charakteru BNO

patologiczna osobowość BNO

F60-F69 Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

F61 Zaburzenia osobowości mieszane i inne

Kategoria ta jest przeznaczona dla zaburzeń osobowości oraz nieprawidłowości, które
często są kłopotliwe, lecz nie przejawiają się specyficznym wzorcem zachowania opisa-
nym w F60.-. W rezultacie sprawiają one często więcej trudności diagnostycznych niż
zaburzenia tamtej kategorii. Dwa typy określono tu za pomocą czwartego znaku. Wszelkie
inne typy tego zaburzenia należy kodować jako F60.8.

F61.0

Mieszane zaburzenia osobowości

Z cechami niektórych zaburzeń opisanych w F60.-, lecz bez przewagi objawów, które
pozwoliłyby na bliższe określenie typu zaburzeń.

F61.1

Inne

zmiany osobowości

Nie pozwalające się sklasyfikować w F60.- lub F62.- i traktowane jako wtórne w stosunku
do zasadniczego rozpoznania zaburzeń afektywnych lub lękowych.

Nie obejmuje:

zaostrzenie istniejących cech osobowości (Z73.1)

F62 Trwałe zmiany osobowości nie wynikające z uszkodzenia

ani z choroby mózgu

Grupa ta obejmuje zaburzenia zachowania i osobowości u osób dorosłych, które powstają
w następstwie stresu o rozmiarach katastrofy bądź stresu silnego i przedłużającego się, lub
w następstwie poważnej choroby psychicznej u ludzi, u których przedtem nie stwierdzano
zaburzeń osobowości. Tej grupy rozpoznań należy używać jedynie wtedy, gdy dochodzi
do wyraźnej i trwałej zmiany w dotychczasowych sposobach postrzegania, odnoszenia się
lub myślenia wobec innych osób i siebie samego. Zmiana osobowości powinna być
znacząca i związana ze sztywnym i niedostosowanym zachowaniem, które nie występo-
wało przed patogennym doświadczeniem. Zmiana ta nie może być ujawnieniem się innej
choroby psychicznej ani objawem rezydualnym wcześniej przebytych zaburzeń psychicz-

nych. Trwałe zmiany osobowości najczęściej obserwuje się po niszczącym, traumatycznym
przeżyciu, ale mogą również rozwinąć się jako następstwo ciężkiego, nawracającego lub
przedłużającego się zaburzenia psychicznego. Różnicowanie między nabytymi zmianami
osobowości a ujawnieniem się czy nasileniem istniejących wcześniej zaburzeń osobowości,
w następstwie stresu, przeciążenia lub doświadczenia psychotycznego, może być trudne.

Trwałe zaburzenia osobowości należy rozpoznawać jedynie wtedy, kiedy stanowią

trwały i odmienny sposób istnienia, etiologicznie związany z poprzedzającym je skrajnym
doświadczeniem egzystencjalnym. Rozpoznania nie należy używać, jeśli zaburzenia
osobowości są wtórne do choroby czy uszkodzenia mózgu (wtedy stosuje się kod
F07.0).

Kodu czteroznakowego nie włączono do rozdziału V (F) ICD-10.

w oryg. ang. troublesome, dosłownie: kłopotliwe, sprawiające kłopot, przy czym kłopotliwość

takich zmian dotyczy diagnostyki. Nie mieszczą się one w opisanych typach osobowości i zwykle
towarzyszą innym zaburzeniom psychicznym (przyp. red.).

174

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

1 7 5

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Nie obejmuje:

zaburzenia osobowości i zachowania związane z chorobą mózgu,

uszkodzeniem i dysfunkcją (F07.-)

F62.0 Trwała zmiana osobowości po katastrofach (po przeżyciu sytuacji

ekstremalnej)

Trwałe zmiany osobowości mogą występować po przeżyciach związanych z katastrofą.
Stres powinien być tak skrajny, że nie ma potrzeby rozważania stopnia osobniczej
wrażliwości dla zrozumienia jego głębokiego wpływu na osobowość. Przykładem takich
przeżyć mogą być: pobyt w obozie koncentracyjnym, tortury, klęski żywiołowe, zagro-
żenia życia, przedłużone narażenie na okoliczności zagrażające życiu (np. w sytuacji
zakładnika - przedłużone uwięzienie z bezpośrednią możliwością pozbawienia życia).
Zdarza się, że zaburzenia stresowe pourazowe (F43.1) mogą poprzedzać tego typu zmiany
osobowości, które następnie mogą być uważane za przewlekłe, nieodwracalne następstwo
stresu. W innych przypadkach, trwałe zmiany osobowości odpowiadające poniższemu
opisowi mogą rozwijać się bez fazy przejściowej w postaci pourazowych zaburzeń
stresowych. Jednak długotrwałych zmian osobowości występujących po takim krótko-
trwałym zagrożeniu życia, jak np. wypadek samochodowy, nie należy obejmować tą
kategorią, ponieważ nowe badania wskazują, że zależą one od istniejącej wcześniej
osobniczej podatności psychologicznej.

Wskazówki diagnostyczne

Zmiany osobowości powinny być trwałe oraz przejawiać się jako cechy sztywne i niedo-

stosowane, prowadzące do upośledzenia funkcjonowania interpersonalnego, społecznego
i zawodowego. Zmiana osobowości powinna być potwierdzona przez miarodajne źródło
informacji. Do ustalenia tego rozpoznania, konieczne jest stwierdzenie obecności cech,

których wcześniej nie obserwowano, jak:

a\J wroga i nieufna postawa wobec świata;
b/ wycofanie z życia społecznego;
c/ odczuwanie pustki lub beznadziejności;
dJ przewlekłe uczucie bycia "na krawędzi", jakby stałego zagrożenia;
e/ wyobcowanie.
Wymagane jest by taka zmiana osobowości trwała od co najmniej 2 lat, nie powinny

poprzedzać jej zaburzenia osobowości ani zaburzenia psychiczne inne niż zaburzenia
stresowe pourazowe (F43.1). Należy również wykluczyć uszkodzenie lub chorobę mózgu
o podobnych objawach klinicznych.

Obejmuje:

zmiany osobowości po przeżyciach związanych z pobytem w obozie

koncentracyjnym, po klęsce żywiołowej, po dłuższym uwięzieniu
ze stałym zagrożeniem utraty życia, przedłużone narażenie
na sytuacje zagrażające życiu, jak np. sytuacja ofiary aktów
terroryzmu czy tortur.

Nie obejmuje:

zaburzenia stresowe pourazowe (F43.1)

F62.1 Trwała zmiana osobowości po chorobie psychicznej
Zmiany osobowości związane z traumatycznym doświadczeniem cierpienia z powodu
choroby psychicznej. Stwierdzanych zmian nie można wyjaśnić istniejącymi już zabu-

176

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

F60-F69 Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

rżeniami osobowości, należy je różnicować ze schizofrenią rezydualną oraz innymi
stanami niepełnego powrotu do zdrowia po zaburzeniu psychicznym.

Wskazówki diagnostyczne

Zmiany osobowości powinny być przewlekłe i przejawiać się jako sztywne i niedosto-
sowane wzorce przeżywania i działania, prowadzące do długotrwałych trudności w fun-
kcjonowaniu interpersonalnym, społecznym lub zawodowym oraz do subiektywnego
poczucia cierpienia (distresu). Należy wykluczyć poprzedzające zaburzenia osobowości,
które mogłyby wyjaśniać stwierdzoną zmianę, jak też nie należy uwzględniać w rozpo-
znaniu rezydualnych objawów przebytych zaburzeń psychicznych. Zmiany osobowości,
które rozwijają się po klinicznym ustąpieniu zaburzeń psychicznych powinny być prze-
żywane jako skrajnie obciążające emocjonalnie i zakłócające u pacjenta jego obraz
samego siebie. Postawy czy reakcje innych ludzi wobec pacjenta po przebytej chorobie
psychicznej są ważne w określaniu i wzmacnianiu poziomu przeżywanego przezeń stresu.
Tego typu zmian osobowości nie można w pełni zrozumieć bez uwzględnienia subiektyw-
nych przeżyć emocjonalnych oraz osobowości przedchorobowej pacjenta, jego przysto-
sowania czy specyficznej wrażliwości.

Przesłanki diagnostyczne dla tego typu zmian powinny obejmować następujące

cechy kliniczne:

a/ nadmierna zależność od innych osób oraz żądająca postawa wobec nich;
b/ przeświadczenie o zmianie lub stygmatyzacji spowodowanych przebytą chorobą,

prowadzące do nieumiejętności nawiązywania oraz utrzymania bliskich i ufnych stosun-
ków z innymi, oraz do społecznej izolacji;

c/ bierność, ograniczenie zainteresowań, zmniejszone zainteresowanie wykorzysta-

niem czasu wolnego;

d/ uporczywe skargi na bycie chorym, co może wiązać się ze skargami hipochon-

drycznymi i zachowaniem typowym dla choroby (ang. illness behavior)\

e/ nastrój dysforyczny lub chwiejny, nie związany z obecnym zaburzeniem psychi-

cznym lub z resztkowymi objawami afektywnymi przebytego zaburzenia psychicznego;

f/ istotne upośledzenie funkcjonowania społecznego i zawodowego w porównaniu z

sytuacją przedchorobową.

Opisane powyżej przejawy powinny występować przez okres dwóch lub więcej lat.

Zmiana nie powinna się wiązać ze znacznym uszkodzeniem lub z chorobą mózgu.
Wcześniejsze rozpoznanie schizofrenii nie wyklucza rozpoznania.

F62.8 Inne trwałe zmiany osobowości

Obejmuje:

trwałe zaburzenia osobowości po doświadczeniach, nie uwzgędnionych

w F62.0 i F62.1, jak: zespół przewlekłego bólu, trwałe zmiany
osobowości po stracie bliskiej osoby.

F62.9 Trwałe zmiany osobowości, nie określone

F63 Zaburzenia nawyków i popędów (impulsów)

Ta kategoria obejmuje niektóre zaburzenia zachowania, których nie można zaliczyć do

innych kategorii. Cechują się powtarzanymi działaniami, bez wyraźnej, racjonalnej mo-

-tory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

tywacji, które zazwyczaj szkodzą interesom samego pacjenta, jak i innych osób. Pacjent

określa te zachowania jako związane z impulsem do działania, który nie podlega kontroli.

Przyczyny tych zaburzeń nie są poznane. Zgrupowano je razem z powodu licznych podo-

bieństw opisowych, a nie dlatego, że mają inne istotne cechy wspólne. Nawykowe nadmierne

używanie alkoholu czy leków (F10-F19) oraz zaburzenia popędów i nawyków, w tym

i seksualnych (F65.-) czy też zaburzenia odżywiania się (F52.-) są wyłączone z tej kategorii.

F63.0 Patologiczny hazard
Zaburzenie dotyczy częstych, powtarzających się epizodów uprawiania hazardu, które
dominują w życiu człowieka, prowadzą do naruszenia norm oraz zobowiązań społecz-
nych, zawodowych, materialnych i rodzinnych. Dotknięci tym zaburzeniem, ryzykują
utratę pracy, zaciągają pokaźne długi oraz kłamią i łamią prawo, dla uzyskania pieniędzy
lub uniknięcia spłacania długów. Opisują intensywny popęd do gry, nad którym trudno
im zapanować, połączony z pochłonięciem przez myśli i wyobrażenia dotyczące czyn-

ności hazardowych oraz okoliczności, które im towarzyszą. Popęd do hazardu narasta
w sytuacjach stresowych.

Zaburzenie to jest również nazywane "hazardem przymusowym", ale jest to określe-

nie mniej odpowiednie, ponieważ zachowanie w sensie "technicznym" nie jest tu przy-
musowe, ani nie wiąże się z nerwicą obsesyjno-kompulsyjną.

Wskazówki diagnostyczne

Istotną cechą tego zaburzenia jest uporczywie powtarzający się hazard, który trwa i często
narasta mimo takich niepomyślnych konsekwencji społecznych, jak: zubożenie, zakłóce-
nia stosunków rodzinnych oraz rozbicie własnego życia.

Obejmuje:

hazard przymusowy (kompulsyjny)

Rozpoznanie różnicowe.

Patologiczny hazard należy różnicować z:

a/ hazardem i zakładaniem się (Z72.6) - częste uprawianie gier hazardowych dla

rozrywki lub jako próba zdobycia pieniędzy; osoby takie potrafią pohamować swoje
nawyki, kiedy spotykają ich znaczne straty czy inne niepomyślne skutki;

b/ hazardem uprawianym przez pacjentów maniakalnych (F30.-);
c/ hazardem uprawianym przez osoby z zaburzeniami osobowości typu socjopaty-

cznego (F60.2), u których występują szersze i utrwalone zaburzenia zachowania społecz-
nego, przejawiające się w działaniach agresywnych lub wskazujące w inny sposób brak
zainteresowania dobrem i uczuciami innych ludzi.

F63.1 Patologiczne podpalanie (piromania)
Zaburzenie charakteryzuje się wieloma aktami lub usiłowaniami podkładania ognia pod
obiekty własne lub należące do innych osób, bez widocznego motywu oraz stałym
zaabsorbowaniem tematami związanymi z ogniem i paleniem. Może to być również
nienormalne zainteresowanie sprzętem pożarniczym lub ekwipunkiem przeciwpożaro-

wym, albo inne skojarzenia z ogniem, wzywanie straży pożarnej.

Wskazówki diagnostyczne

Istotnymi cechami są:

a/ powtarzające się podpalanie bez jakichkolwiek motywów takich, jak: zysk finan-

sowy, zemsta czy polityczny ekstremizm;

F60-F69 Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

b/ intensywne zainteresowanie obserwowaniem palącego się ognia;

c/ opisywane uczucia narastania napięcia przed podjęciem działania oraz intensywne

podniecenie po wprowadzeniu go w czyn.

Rozpoznanie różnicowe.

Patologiczne podpalanie należy różnicować z:

a/ umyślnym podpalaniem bez przejawów zaburzeń psychicznych (w tym przypadku

można znaleźć motyw działania) (Z03.2 - podejrzenie choroby psychicznej, obserwacja);

b/ podpalanie przez młodą osobę z zaburzeniami zachowania (F91.0), u której

występują inne zaburzenia zachowania, jak: kradzieże, agresja czy wagarowanie;

c/ podpalanie przez osobę dorosłą z zaburzeniami osobowości typu socjopatycznego

(F60.2), u której występują inne trwałe zaburzenia zachowania społecznego, jak agresja

lub innego rodzaju przejawy braku zainteresowania odczuciami innych osób;

d/podpalanie przez osoby chore na schizofrenię (F20.-), u których wywołanie pożaru

jest, w typowych przypadkach, reakcją na przekonania urojeniowe lub nakazy głosów

omamowych;

e/ podpalanie przez osoby z organicznymi zaburzeniami psychicznymi (F00-F09),

które powodują pożar w sposób przypadkowy w następstwie przymglenia świadomości!

zaburzeń pamięci lub braku rozeznania następstw swych działań, albo w związku ze

wszystkimi tymi czynnikami.

Otępienie lub ostre stany organiczne mogą również prowadzić do nieumyślnego

spowodowania pożaru, inne przyczyny to: ostre upicie, przewlekły alkoholizm czy

zatrucia lekami (F10-F19).

F63.2 Patologiczne kradzieże (kleptomania)
Zaburzenie to cechuje powtarzająca się niemożność powstrzymania się od impulsu

kradzieży przedmiotów, które nie są zdobywane dla korzyści osobistych, ani finansowych.
Zamiast tego, przedmioty te mogą być następnie wyrzucane, oddawane lub gromadzone.

Wskazówki diagnostyczne

Występuje tutaj narastające uczucie napięcia przed podjęciem działania oraz uczucie

zadowolenia w czasie jego trwania i tuż po nim. Chociaż podejmowany jest pewien

wysiłek w celu ukrycia aktu kradzieży, nie są tu wykorzystywane wszystkie możliwości.

Kradzież jest dokonywana samodzielnie bez wciągania innych. Pomiędzy okresami

kradzieży ze sklepów (czy innych miejsc) osoba kradnąca może przejawiać lęk, przygnę-

bienie i poczucie winy, ale nie zapobiega to ponownym kradzieżom. Izolowana, opisana

wyżej kleptomania, jest zjawiskiem rzadkim, częściej mamy do czynienia z kradzieżami

będącymi przejawem innych zaburzeń.

Rozpoznanie różnicowe.

Patologiczne kradzieże należy różnicować z:

a/ powtarzającymi się kradzieżami towarów w sklepach przez osoby bez wyraźnych

zaburzeń psychicznych, których działania są starannie zaplanowane, a motyw osobistej

korzyści - bardziej oczywisty (Z03.2 - podejrzenie choroby psychicznej, obserwacja);

b/ zaburzeniami psychicznymi organicznymi (F00-F09), w których powtarzające się

niezapłacenie za towary jest wynikiem zaburzeń pamięci i innego rodzaju ograniczeń

intelektualnych;

c/ zaburzeniami depresyjnymi z kradzieżami (F30-F33) - niektóre osoby depresyjne

kradną i czynią tak dopóty, dopóki zaburzenia depresyjne utrzymują się.

178

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

179

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F60-F69 Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

F63.3 Trichotillomania
Zaburzenie charakteryzuje wyraźna utrata włosów spowodowana nawracającąniemożno-

ścią powstrzymania się od ich wyrywania. Wyrywanie włosów jest poprzedzane wzrasta-

jącym napięciem, zaś po wykonaniu czynności następuje uczucie ulgi lub zadowolenia.

Rozpoznania tego nie należy stosować, jeśli zaburzenia poprzedza zapalenie skóry lub
gdy wyrywanie włosów wiąże się z urojeniami lub omamami.

Nie obejmuje:

stereotypie ruchowe z wyrywaniem włosów (F98.4)

F63.8 Inne zaburzenia nawyków i popędów (impulsów)
Tą kategorię należy stosować w przypadku innego rodzaju uporczywie powtarzających

się niedostosowanych zachowań, które nie są zjawiskiem wtórnym do rozpoznawanego
zespołu zaburzeń psychicznych i w których występuje niemożność powstrzymania się
przed impulsem nieprawidłowych zachowań. Poprzedza je zwiastunowy okres napięcia
z uczuciem ulgi w trakcie wykonywania czynności.

Obejmuje:

okresowe eksplozywne zaburzenia zachowania

F63.9 Zaburzenia nawyków i popędów (impulsów), nie określone

F 6 4 Zaburzenia identyfikacji płciowej

F64.0 Transseksualizm
Pragnienie życia i uzyskania akceptacji jako osoba płci przeciwnej w porównaniu z włas-
ną, czemu towarzyszy zazwyczaj uczucie niezadowolenia z powodu własnych, anatomi-

cznych cech płciowych oraz poczucie ich nieprawidłowości, a także chęć poddania się
leczeniu hormonalnemu lub operacyjnemu, by upodobnić własne ciało tak dalece, jak
tylko to jest możliwe - do ciała płci preferowanej.

Wskazówki diagnostyczne

By ustalić rozpoznanie, tożsamość transseksualna powinna utrzymywać się stale, przy-
najmniej od 2 lat i nie może być przejawem innego zaburzenia psychicznego, jak

schizofrenia czy też zaburzeń związanych z jakąkolwiek nieprawidłowością interseksu-
alną, genetyczną lub dotyczącą chromosomów płciowych.

F64.1 Transwestytyzm o typie podwójnej roli
Ubieranie się w stroje płci przeciwnej przez część życia w celu uzyskania zadowolenia

z chwilowych doświadczeń bycia osobą płci przeciwnej, ale bez pragnienia trwałej
zmiany płci. Temu przebieraniu się nie towarzyszy podniecenie seksualne, co odróżnia je
od transwestytyzmu fetyszystycznego (F65.1).

Obejmuje:

zaburzenia identyfikacji płciowej w wieku młodzieńczym

lub dorosłym, typ nietransseksualny

Nie obejmuje:

transwestytyzm fetyszy styczny (F65.1)

F64.2 Zaburzenia identyfikacji płciowej w dzieciństwie
Zaburzenia, zazwyczaj występujące we wczesnym dzieciństwie (i zawsze przed pokwi-
taniem), charakteryzujące się uczuciem utrwalonego, intensywnego niezadowolenia
z własnej płci wraz z chęcią bycia (lub zapewnienia, że się jest) osobą płci przeciwnej.
Występuje utrwalone zaabsorbowanie ubieraniem się i zachowaniem zgodnym z płcią
przeciwną, a także odrzucanie własnej płci. Zaburzenia te występują rzadko i nie powinny

być mylone z częstszym niestosowaniem się do oczekiwanych, stereotypowych zachowań
wiązanych z określoną płcią. Rozpoznanie zaburzenia identyfikacji płciowej w dzieciń-

stwie wymaga stwierdzenia głębokich zakłóceń prawidłowego poczucia męskości lub

kobiecości. Nie wystarczy stwierdzenie, że u dziewczynek obserwuje się zachowania
chłopięce, zaś u chłopców - dziewczęce. Rozpoznania tego nie można używać, gdy osoba
osiąga wiek pokwitania.

Ponieważ zaburzenie identyfikacji płciowej w dzieciństwie ma wiele cech wspólnych

z innymi zaburzeniami identyfikacji wymienionymi w tym dziale, zostało sklasyfikowane
w F64.-, a nie w F90-F98.

Wskazówki diagnostyczne

Podstawową cechą diagnostyczną jest przeżywane stale i całościowo pragnienie dziecka
by być (lub przeświadczenie, że się jest) osobą płci przeciwnej do własnej wraz z silnym
odrzuceniem zachowań, atrybutów i/lub ubioru zgodnego ze swoją płcią. W typowych
przypadkach, ujawnia się ono najczęściej w okresie przedszkolnym. Warunkiem rozpo-
znania jest stwierdzenie zaburzeń przed pokwitaniem. U obu płci może wystąpić brak
akceptacji własnych narządów płciowych, ale jest to zjawisko rzadkie. Charakterystyczne

jest zaprzeczanie przez dzieci zaburzeniom identyfikacji płciowej, jednak należy pamiętać

o doznawanym przez nich znacznym napięciu z powodu konfliktu, jaki przeżywają w
związku z oczekiwaniami rodziny lub rówieśników, a także z powodu narażenia na
zaczepki i/lub odrzucenie.

Więcej wiadomo na temat tego zaburzenia u chłopców niż u dziewcząt. Typowy

początek zaburzeń u chłopców przypada w okresie przedszkolnym - chłopcy wykazują
tendencję do zabaw i czynności stereotypowo wiązanych z kobietami i wolą ubierać się
w stroje dziewczęce lub kobiece. Jednak takie przebieranie się nie prowokuje seksualnego
podniecenia (w przeciwieństwie do transwestytyzmu fetyszystycznego u dorosłych
F65.1). Bardzo chętnie uczestniczą w zabawach z dziewczynkami, ich ulubionymi zabaw-
kami są często lalki, wolą przebywać w towarzystwie dziewczynek. Społeczny ostracyzm
pojawia się we wczesnym okresie szkolnym, stopniowo narasta, dołączają się upokarza-

jące złośliwości ze strony chłopców. Silnie kobiece zachowanie może ulec zmiejszeniu

w początku wieku młodzieńczego, ale badania katamnestyczne wykazały, że 1/3 do 2/3
chłopców z zaburzeniami identyfikacji płciowej wieku dziecięcego przejawia homose-
ksualizm w wieku młodzieńczym i potem. Jednak tylko nieliczni przejawiają w wieku
dorosłym transseksualizm (chociaż większość osób dorosłych z transseksualizmem opo-
wiada o problemach z identyfikacją płciową w dzieciństwie).

W badaniach klinicznych zaburzenia identyfikacji płciowej występują rzadziej

u dziewcząt niż u chłopców, nie wiadomo jednak czy podobna proporcja płci cechuje także
ogólną populację. U dziewcząt, podobnie jak u chłopców, tendencje do zachowań stereo-
typowo związanych z płcią przeciwną pojawiają się wcześnie. Typowe dla tych dziewcząt

jest przebywanie w towarzystwie chłopców, zainteresowania sportem, w tym także

180

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

1 8 1

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

brutalnymi grami, nie interesuje ich zabawa lalkami, ani podejmowanie kobiecych ról w
takich zabawach, jak "mama-tata" czy "dom". Dziewczęta z zaburzeniami identyfikacji
płciowej nie doświadczają takiego ostracyzmu społecznego jak chłopcy, ale mogą również
cierpieć z powodu dokuczania im w okresie późniejszego dzieciństwa czy dorastania.
Większość rezygnuje ze wzmożonego zainteresowania męskim zachowaniem i ubiorem
w okresie pokwitania, lecz u niektórych utożsamianie się z płcią męską pozostaje,
wykazują one orientację homoseksualną.

Niekiedy zdarza się, że zaburzenie identyfikacji płciowej wiąże z trwałą dezaprobatą

własnych, anatomicznych cech płciowych. U dziewcząt przejawia się to ponawianym
zapewnianiem, że mają lub że im urośnie penis, odrzucaniem pozycji siedzącej przy
oddawaniu moczu lub nieakceptowaniem rosnącego biustu czy miesiączkowania. Chło-
pcy zapewniają, że w miarę dorastania staną się kobietami, że penis i jądra nie podobają
im się lub będą zanikać i/lub byłoby lepiej, gdyby nie mieli ani penisa, ani jąder.

Nie obejmuje:

orientacja seksualna niezgodna z ego (F66.1)

zaburzenia dojrzewania seksualnego (F66.0)

F64.8 Inne zaburzenia identyfikacji płciowej

F64.9 Zaburzenia identyfikacji płciowej, nie określone

Obejmuje:

zaburzenia ról płciowych BNO

F 6 5 Zaburzenia preferencji seksualnych

Obejmuje:

parafilie

Nie obejmuje:

problemy związane z orientacją seksualną (F66.-)

F65.0 Fetyszyzm
Konieczność posiadania pewnych przedmiotów jako bodźców do uzyskania pobudzenia
oraz satysfakcji seksualnej. Wiele fetyszy stanowi poszerzenie ludzkiego ciała, jak
w przypadku odzieży czy obuwia. Inne pospolite przykłady cechuje szczególny rodzaj
tworzywa, np. guma, plastik lub skóra. Przedmioty stanowiące fetysz różnią się znacze-
niem dla jednostki: niektórym służą po prostu do wzmocnienia podniecenia seksualnego
osiąganego w zwykły sposób (np. partner musi włożyć szczególne ubranie).
Wskazówki diagnostyczne

Fetyszyzm rozpoznaje się tylko wtedy, gdy fetysz jest najważniejszym źródłem stymulacji

seksualnej lub jest niezbędny do uzyskania zadowalającej reakcji seksualnej.

Fetyszystyczne wyobrażenia są pospolite, lecz nie nabierają cech zaburzenia, dopóki

nie doprowadzają do rytuałów, które są tak przymusowe i tak nie do przyjęcia, iż zakłócają

stosunek seksualny i powodują indywidualne cierpienie (distres).

Fetyszyzm występuje niemal wyłącznie u mężczyzn.

F65.1 Transwestytyzm fetyszystyczny
Noszenie ubiorów płci przeciwnej głównie dla uzyskania podniecenia seksualnego.

182

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

F60-F69 Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

Wskazówki diagnostyczne

Zaburzenie to odróżnia się od prostego fetyszyzmu tym, iż nie chodzi tu jedynie o noszenie
ubrań jako fetyszu, ale również o przybieranie wyglądu osoby płci przeciwnej. Zwykle
noszone są liczniejsze niż pojedyncze przedmioty, a często cały strój wraz z peruką
i makijażem. Transwestytyzm fetyszystyczny odróżnia się od transwestytyzmu transseksu-
alnego wyraźnym związkiem z podnieceniem seksualnym i silnym pragnieniem zdjęcia
przebrania, gdy orgazm zostanie osiągnięty i wzbudzenie seksualne opada. Transwesty-
tyzm fetyszystyczny stwierdza się często we wczesnej fazie wywiadów u transseksualistów
i prawdopodobnie stanowi w takich przypadkach etap rozwoju transseksualizmu.

Obejmuje:

fetyszyzm transwestytyczny

F65.2 Ekshibicjonizm
Nawracająca lub utrwalona tendencja do pokazywania narządów płciowych obcym oso-
bom (zazwyczaj przeciwnej płci) lub ludziom przebywającym w miejscach publicznych,
bez prób zachęcania do bliższego kontaktu lub nastawania nań. Zazwyczaj, choć nie
zawsze, w czasie odsłaniania ma miej sce podniecenie seksualne, a potem często następuje
masturbacja. Ta skłonność może przejawiać się tylko w okresach napięć lub kryzysów
emocjonalnych, przeplatanych długimi okresami bez ujawniania takich zachowań.
Wskazówki diagnostyczne

Ekshibicjonizm prawie zawsze występuje jedynie u heteroseksualnych mężczyzn, którzy
obnażają się przed kobietami, dorosłymi lub dorastającymi, zazwyczaj stojąc w bezpie-
cznej odległości w jakimś miejscu publicznym. Dla niektórych jest to jedyny rodzaj
aktywności seksualnej, lecz inni podtrzymują ten nawyk jednocześnie z aktywnym życiem
seksualnym w długotrwałych związkach, choć jest bardziej nasilony w okresach pojawia-
nia się sytuacji konfliktowych w tych związkach. Większość ekshibicjonistów uważa swój
popęd za trudny do opanowania i obcy swojemu ja. Jeśli świadek obnażenia się jest
zaszokowany lub przestraszony, podniecenie ekshibicjonisty często wzmaga się.

F65.3 Oglądactwo (voyeurism)
Naracająca lub utrwalona tendencja do podglądania ludzi w czasie ich seksualnych zbliżeń
lub zachowań intymnych, np. rozbierania się. Prowadzi to zwykle do podniecenia seksu-
alnego oraz masturbacji, co dzieje się bez wiedzy podglądanych osób.

F65.4 Pedofilia
Preferencja seksualna osoby dorosłej w stosunku do dzieci, zwykle w wieku przedpokwi-
taniowym lub we wczesnym okresie pokwitania. Niektórzy pedofile przejawiają skłon-
ność tylko do dziewczynek, inni - tylko do chłopców, a jeszcze inni są zainteresowani

jedną i drugą płcią.

Pedofilia rzadko występuje wśród kobiet. Kontakty między osobami dorosłymi

a seksualnie dojrzałymi dziećmi w okresie dorastania nie zyskują społecznej akceptacji,
szczególnie wtedy, gdy uczestnicy są osobami tej samej płci, ale nie zawsze wiąże się to
z pedofilią. Pojedyncze wydarzenie, szczególnie gdy sprawca sam jest osobą w okresie
dorastania, nie oznacza stałej czy przeważającej tendencji, uprawniającej do tego rozpo-
znania. Do pedofilów należą głównie mężczyźni, którzy wykazują preferencję do doro-

ory-pl

1 8 3

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

słych partnerów seksualnych, lecz ponieważ nawiązywanie odpowiednich kontaktów
napotyka na trudności, kierują swe zainteresowanie na dzieci jako osoby zastępcze.
Mężczyźni, którzy molestują seksualnie swoje dojrzewające dzieci, czasami zachowują
się podobnie wobec innych dzieci, co w obu przypadkach wskazuje na pedofilię.

F65.5 Sadomasochizm
Preferowanie aktywności seksualnej, w której dochodzi do zniewolenia, zadawania bólu
lub upokorzenia. Jeżeli dana osoba woli być ofiarą takiej stymulacji seksualnej - jest to
masochizm, jeśli zaś woli być wykonawcą - mamy do czynienia z sadyzmem. Często
osoba doznaje pobudzenia seksualnego zarówno przy pomocy działań sadystycznych, jak
i masochistycznych.

Łagodnego stopnia stymulacja sadomasochistyczna bywa pospolicie stosowana do

wzmożenia skądinąd prawidłowej aktywności seksualnej. Kategorii tej należy więc
używać tylko wtedy, gdy aktywność sadomasochistyczna staje się najważniejszym
źródłem stymulacji lub jest niezbędna do uzyskania zaspokojenia seksualnego.

Sadyzm seksualny jest czasami trudny do różnicowania z okrucieństwem w konta-

ktach seksualnych czy też złością nie powiązaną z erotyzmem. Rozpoznanie jest pewne,
gdy przemoc staje się niezbędna do uzyskania pobudzenia erotycznego.

Obejmuje:

masochizm

sadyzm

F65.6 Złożone zaburzenia preferencji seksualnej
Zdarza się, że u jednej osoby występuje więcej niż jedno zaburzenie preferencji seksualnej
i nie można rozstrzygnąć, które z nich dominuje. Najczęstszym połączeniem jest: fety-

szyzm, transwestytyzm i sadomasochizm.

F65.8 Inne zaburzenia preferencji seksualnej
Może występować szereg innych wzorców preferencji i aktywności, z których każde jest
względnie rzadkie. Obejmują one np. takie działania jak: robienie nieprzyzwoitych
propozycji przez telefon, ocieranie się o ludzi w celu stymulacji seksualnej w zatłoczonych
miejscach publicznych (frotteryzm), aktywność seksualna ze zwierzętami, stosowanie
zadzierzgiwania lub duszenia w celu zintensyfikowania podniecenia seksualnego czy

skłonność do wybierania partnerów seksualnych z jakimiś szczególnymi nieprawidłowo-
ściami anatomicznymi, jak np. z amputowaną kończyną.

Praktyki erotyczne są zbyt różnorodne, a wiele z nich występuje zbyt rzadko lub ma

nazbyt indywidualny charakter, by było celowe wprowadzanie odrębnych określeń dla
każdej z nich. Połykanie moczu, rozmazywanie fekaliów, przekłuwanie napletka czy
sutków mogą stanowić część repertuaru sadomasochizmu. Różnego rodzaju rytuały
masturbacyjne są pospolite, lecz tylko najbardziej skrajne praktyki - jak: umieszczanie
przedmiotów w odbycie czy w cewce moczowej lub podduszanie się - zastępujące zwykłe
kontakty seksualne, urastają do rozmiaru nieprawidłowości. Należy tu również kodować
nekrofilię.

Obejmuje:

frotteryzm

nekrofilia

184

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

F60-F69 Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

F65.9 Zaburzenia preferencji seksualnych, nie określone

Obejmuje:

dewiacje seksualne BNO

F 6 6 Zaburzenia psychologiczne i zaburzenia zachowania związane

z rozwojem i orientacją seksualną

Uwaga:

Orientacji seksualnej - samej w sobie - nie należy uważać za zaburzenie.

Następujących kodów pięcioznakowych można używać do wskazania odmian roz-

woju seksualnego lub orientacji seksualnej, które mogą dla danej osoby stanowić problem:

F66.x0 Heteroseksualna

F66.xl Homoseksualna

F66.x2 Biseksualna

Stosuje się jedynie wtedy, kiedy są wyraźne dowody zainteresowania osobami obu płci.

F66.x8 Inne, w tym występujące przed okresem dojrzewania

F66.0 Zaburzenia dojrzewania seksualnego
Osoba cierpi z powodu niepewności co do własnej tożsamości płciowej lub orientacji
seksualnej, co prowadzi do wystąpienia lęku lub depresji. Najczęściej zdarza się to
w okresie młodzieńczym u osób, które nie są pewne czy ich orientacja jest homoseksualna,
heteroseksualna czy biseksualna lub u osób, które po okresie ustalonej orientacji seksual-
nej, często w długotrwałych związkach, stwierdzają, że ich seksualna orientacja zmienia

F66.1 Orientacja seksualna niezgodna z ego (ego-dystoniczna)
Identyfikacja płciowa lub też preferencje seksualne nie budzą wątpliwości, ale z powodu
współistniejących zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania osoba chce by były
odmienne i poszukuje sposobu zmiany płci.

F66.2 Zaburzenie związków seksualnych
Nieprawidłowość identyfikacji płciowej lub preferencji seksualnych odpowiada za trud-
ności w nawiązaniu i utrzymaniu związku z partnerem seksualnym.

F66.8 Inne zaburzenia rozwoju psychoseksualnego

F66.9 Zaburzenia rozwoju psychoseksualnego, nie określone

>ry.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F 6 8 Inne zaburzenia osobowości i zachowania u dorosłych

F68.0 Kształtowanie objawów fizycznych przez przyczyny psychologiczne
Objawy fizyczne związane z potwierdzonym zaburzeniem, chorobą lub niesprawno-

ścią albo od początku przez nie powodowane, ulegają nasileniu lub przedłużeniu

w związku z psychologicznym stanem pacjenta. Rozwija się zespół zachowań przy-

ciągających (histrionicznych), które mogą też zawierać dodatkowe (i często niespe-

cyficzne) skargi nie wynikające z przyczyn somatycznych. Pacjent zazwyczaj cierpi

z powodu bólu lub niesprawności i często zamartwia się, co może być uzasadnione,

możliwością ich przedłużania się lub narastania. Niezadowolenie z wyników leczenia

lub badań, jak i rozczarowanie rozmiarem zainteresowania jego osobą na oddziale czy

w klinice, mogą być również czynnikami motywującymi. Niektóre osoby wydają się

wyraźnie motywowane możliwością kompensat finansowych w następstwie wypad-

ków lub urazów, lecz zespół taki nie zawsze ustępuje szybko nawet po spełnieniu

roszczeń.

Obejmuje:

nerwica roszczeniowa

F68.1 Zamierzone wytwarzanie lub naśladowanie objawów czy niewydolności

fizycznych lub psychicznych (zaburzenie pozorowane)

Mimo braku potwierdzonych zaburzeń, choroby lub niesprawności fizycznej bądź psy-
chicznej, osoba pozoruje objawy w sposób powtarzający się lub stały. W odniesieniu do
objawów somatycznych, może to doprowadzać do samouszkodzeń w postaci nacięć lub
otarć w celu spowodowania krwawienia lub do wstrzykiwania sobie toksycznych substan-
cji. Naśladowanie bólu i dowodzenie obecności krwawienia mogą być tak przekonywa-

jące, że mimo stale negatywnych wyników badań, w wielu szpitalach i klinikach

ponawiane są badania i zabiegi operacyjne.

Motywacja do takich zachowań jest mało zrozumiała i przypuszczalnie wewnętrzna,

a stan ten można interpretować jako zaburzenie w zakresie zachowania związanego
z chorobą (ang. illness behaviour) oraz rolą chorego. Osoby z tego rodzaju wzorcem
zachowania wykazują też inne wyraźne nieprawidłowości w zakresie osobowości i związ-
ków z innymi ludźmi.

Symulację, zdefiniowanąjako zamierzone i motywowane przez zewnętrzne stresy

i pobudki, wytwarzanie lub udawanie objawów i niesprawności fizycznych lub psy-
chologicznych - należy kodować jako Z76.5 w ICD-10, a nie przy pomocy kodów
zamieszczonych w tej książce. Najczęstsze motywy zewnętrzne prowadzące do symu-
lacji obejmują: oddalenie procesu sądowego, uzyskanie niedozwolonych leków, unik-
nięcie służby wojskowej albo próby wyzyskania korzyści płynących z choroby czy

poprawienia sobie warunków życiowych, np. mieszkaniowych. Symulacja jest stosun-
kowo często spotykana w sprawach wojskowych i sądowych, a raczej rzadko w zwy-
kłym życiu cywilnym.

Obejmuje:

zespół pacjenta wędrującego po szpitalach

zespół Miinchhausena
wędrujący pacjent

186

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

F60-F69 Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

Nie obejmuje:

zespół maltretowanego niemowlęcia lub dziecka, BNO (T74.1)

dermatitis artefacta

(L98.1)

symulowanie (osoba udająca chorobę) (Z76.5)
przeniesiony zespół Miinchhausena (nadużywanie dziecka) (T74.8)

F68.8 Inne określone zaburzenia osobowości i zachowania u dorosłych
Tej kategorii należy użyć do kodowania specyficznych zaburzeń osobowości i zachowania

u dorosłych, które nie mogą być zaliczone do żadnej z poprzednich kategorii.

Obejmuje:

zaburzenia charakteru BNO

zaburzenia w relacjach z innymi ludźmi BNO

F 6 9 Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych, nie określone

Tego kodu należy używać w ostateczności, jeśli zachodzi podejrzenie zaburzeń osobowo-
ści i zachowania u dorosłych, ale brakuje informacji wystarczających do rozpoznania
i ustalenia określonej kategorii.

;torv.pl

187

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F70-F79 Upośledzenie umysłowe

F70-F79

Upośledzenie umysłowe

Przegląd działu:

F70 Upośledzenie umysłowe lekkie

F71 Upośledzenie umysłowe umiarkowane

F72 Upośledzenie umysłowe znaczne

F 7 3 Upośledzenie umysłowe głębokie

F 7 8 Inne upośledzenie umysłowe

F7 9 Upośledzenie umysłowe, nie określone

Można użyć czwartego znaku, by określić stopień zmian w zachowaniu towarzyszą-

cych upośledzeniu.

F7x.O Brak albo minimalny stopień zmian zachowania
F7x.l Znaczące zmiany w zachowaniu wymagające opieki lub leczenia
F7x.8 Inne zmiany w zachowaniu
F7x.9 Bez wymieniania zmian w zachowaniu

Wprowadzenie

Upośledzenie umysłowe jest stanem zahamowania lub niepełnego rozwoju umysłu, które
charakteryzuje się zwłaszcza uszkodzeniem umiejętności ujawniających się w okresie
rozwoju i składających się na ogólny poziom inteligencji - to jest: zdolności poznawczych,
mowy, ruchowych i społecznych. Upośledzenie może wystąpić wraz z innymi zaburze-

niami psychicznymi i fizycznymi lub bez nich. Upośledzone osoby mogą przejawiać
szeroki zakres zaburzeń psychicznych a zapadalność na inne zaburzenia psychiczne jest
w tej populacji co najmniej trzy do czterech razy większa niż w populacji ogólnej. Ponadto,

osoby upośledzone są silniej narażone na ryzyko wyzyskiwania oraz nadużyć fizycznych
i seksualnych. Zachowania adaptacyjne są zawsze zaburzone, ale w bezpiecznym otocze-

niu społecznym zapewniającym oparcie, zaburzenia adaptacji mogą nie odgrywać wię-
kszego znaczenia.

Czwartego znaku można użyć, by określić stopień zmian w zachowaniu osoby

upośledzonej, jeżeli nie wynikają one z innego towarzyszącego zaburzenia.

F7x.O Brak lub minimalne zmiany w zachowaniu
F7x. 1 Znaczące zmiany zachowania wymagające opieki lub leczenia

F7x.8 Inne zmiany w zachowaniu
F7x.9 Bez wymieniania zmian w zachowaniu

Jeżeli przyczyna upośledzenia umysłowego jest znana, powinno się używać dodat-

kowego kodu z ICD-10 (np. F72 - znaczne upośledzenie umysłowe i E00 - zespół

wrodzonego braku jodu).

Rozpoznanie upośledzenia umysłowego nie wyklucza innego, dodatkowego rozpo-

znania kodowanego w innym miejscu klasyfikacji. Jednakże trudności w komunikowaniu
się z osobą badaną powodują większą niż zwykle konieczność uwzględniania w procesie

diagnostycznym takich, obiektywnie stwierdzanych objawów, jak np. w przypadku epi-
zodu depresyjnego: spowolnienie psychoruchowe, utrata apetytu i masy ciała oraz zabu-

rzenia snu.

Wskazówki diagnostyczne

Inteligencja nie jest cechą całościową, ale jest oceniana na podstawie dużej liczby różnych
mniej lub bardziej specyficznych umiejętności. Chociaż u każdego człowieka występuje
ogólna tendencja do rozwijania się tych umiejętności w podobnym stopniu, mogą tu istnieć
znaczne różnice, zwłaszcza u osób upośledzonych umysłowo. Takie osoby mogą wyka-

zywać poważne deficyty jednej, szczególnej sfery wyższych umiejętności (np. mowy),

albo pewien zakres tych umiejętności może być u nich lepiej rozwinięty (np. przy

wykonywaniu prostych wzrokowo-przestrzennych zadań) niż to wynika ze znacznego

upośledzenia umysłowego. Powoduje to trudności w klasyfikowaniu do poszczególnych
kategorii diagnostycznych, do których osoba upośledzona umysłowo powinna być zali-
czona. Ocena poziomu funkcjonowania intelektualnego powinna uwzględniać wszelkie
dostępne informacje, w tym: objawy kliniczne, zachowania adaptacyjne (oceniane w od-

niesieniu do przynależności kulturowej danej osoby) oraz wyniki testów psychometiy-
cznych.

Do ostatecznego rozpoznania wymagane jest stwierdzenie obniżenia poziomu fun-

kcjonowania intelektualnego prowadzące do zmniejszonej zdolności przystosowania się
do codziennych wymagań w normalnym otoczeniu społecznym. Towarzyszące zaburze-

188 189

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

nia psychiczne i fizyczne mają znaczny wpływ na obraz kliniczny i na zdolność korzysta-
nia z wszystkich umiejętności. Podstawą rozpoznania powinna być ocena ogólnej zdol-

ności, a nie jedynie ocena określonego deficytu lub braku umiejętności z zakresu jakiejś
pojedynczej sfery. Podane poziomy poziomy ilorazu inteligencji (II) należy traktować

jako wskazówkę i, w związku z ograniczeniami ich międzykulturowej rzetelności, nie

należy stosować w sposób sztywny. Kategorie podane poniżej są arbitralnymi podziałami
skomplikowanego kontinuum i nie mogą być zdefiniowane z absolutną precyzją. Iloraz
inteligencjii należy określać na podstawie wystandaryzowanych, indywidualnie zastoso-
wanych testów inteligencji, dla których powinny być opracowane lokalne normy uwz-
ględniające czynniki kulturowe. Przy wyborze testu należy uwzględniać poziom

funkcjonowania osoby oraz dodatkowe specyficzne czynniki, jak np. problemy ekspresji

języka, uszkodzenie słuchu, wady fizyczne. Skale dojrzałości społecznej i adaptacji, także

lokalnie wystandaryzowane, powinny być wypełniane tam, gdzie jest to możliwe, na
podstawie wywiadu z rodzicem lub opiekunem, który zna umiejętności dziecka w codzien-
nym życiu. Bez zastosowania wystandaryzowanych procedur, rozpoznanie należy trakto-
wać jedynie jako tymczasowe.

F 7 0 Upośledzenie umysłowe lekkie

Osoby lekko upośledzone nabywają umiejętności językowe z pewnym opóźnieniem, ale
większość z nich osiąga zdolność posługiwania się mową do codziennych potrzeb,

podtrzymywania rozmowy i uczestniczenia w wywiadzie klinicznym. Większość z nich
osiąga także pełną niezależność w samoobsłudze (jedzenie, mycie się, ubieranie, kontrola
zwieraczy), w praktycznych i domowych czynnościach, nawet jeśli tempo ich jest znacz-
nie wolniejsze niż w normie. Główne trudności dotyczą nauki szkolnej i wiele z nich ma
trudności w nauczeniu się pisania i czytania. Jednakże osobom upośledzonym w stopniu
lekkim można znacznie pomóc poprzez programy edukacyjne nastawione na rozwój ich
umiejętności i kompensację występujących ograniczeń. Większość osób lekko upośledzo-
nych jest potencjalnie zdolna do pracy wymagającej raczej praktycznych niż szkolnych
umiejętności, włączając w to niewykwalifikowaną lub półwykwalifikowaną pracę fizy-
czną. W określonych warunkach społeczno-kulturowych wymagających niewielkich
osiągnięć szkolnych, pewien stopień lekkiego upośledzenia umysłowego może nie stano-

wić problemu. Jednakże, jeżeli dodatkowo występuje zauważalna niedojrzałość emocjo-
nalna i społeczna, konsekwencje opóźnień, np. niezdolność do radzenia sobie
z wymaganiami małżeństwa i wychowywania dzieci albo trudność dopasowania się do
tradycji i oczekiwań kulturowych, są wyraźne.

Trudności emocjonalne, społeczne i bahawioralne lekko upośledzonych oraz wyni-

kające z nich potrzeby leczenia i wsparcia, są przeważnie bliższe tych, które spotykamy
u osób o normalnej inteligencji niż specyficznych problemów występujących u osób
umiarkowanie i znacznie upośledzonych. Etiologię organiczną wykrywa się u coraz
większej liczby lekko upośledzonych, wciąż nie dotyczy to jednak większości.

Wskazówki diagnostyczne

Jeżeli posługujemy się prawidłowo wystandaryzowanym testem wynik ilorazu inteligen-
cji 50 do 69 wskazuje na upośledzenie lekkie. Rozumienie i posługiwanie się językiem

jest w różnym stopniu opóźnione, a problemy związane z posługiwaniem się mową,

190

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

F70-F79 Upośledzenie umysłowe

zakłócające rozwój niezależności mogą utrzymywać się do wieku dorosłego. Organiczną
etiologię udaje się ustalić tylko w mniejszości przypadków. Takie towarzyszące problemy,

jak: autyzm, inne zaburzenia rozwoju, padaczka, zaburzenia zachowania lub wady fizy-

czne mogą występować w różnych proporcjach. Jeśli takie zaburzenia występuje - należy
kodować je oddzielnie.

Obejmuje:

ociężałość umysłowa

lekki niedorozwój umysłowy (lekkie opóźnienie umysłowe)
lekka oligofrenia
debiłizm

F 7 1 Upośledzenie umysłowe umiarkowane

Osoby zaliczane do tej kategorii charakteryzuje powolny rozwój rozumienia i posługiwa-
nia się mową, a ich ostateczne możliwości w tym zakresie są ograniczone. Możliwości
w zakresie samoobsługi i umiejętności ruchowych są także upośledzone i niektórzy
wymagają nadzoru przez całe życie. Postępy w nauce są bardzo ograniczone, ale pewna
część dzieci jest w stanie opanować podstawowe umiejętności potrzebne do czytania,
pisania i liczenia. Programy edukacyjne mogą dostarczyć szansy rozwoju ich ograniczo-
nych możliwości i nabycia podstawowych umiejętności. Takie programy są wskazane dla
tych, którzy wolno się uczą i mają niski pułap osiągnięć. Jako dorośli ludzie, umiarkowanie

upośledzeni są zwykle zdolni do wykonywania prostych, praktycznych prac, jeśli zadania

są starannie ustrukturalizowane i wykonywane pod wykwalifikowanym nadzorem. Cał-

kowita niezależność w dorosłym życiu jest rzadkością. Ogólnie jednak, osoby te są w pełni
mobilne i fizycznie aktywne i większość z nich wykazuje cechy społecznego rozwoju
w zakresie zdolności do nawiązywania kontaktu, porozumiewania się i angażowania
w proste społeczne działania.

Wskazówki diagnostyczne

Iloraz inteligencji mieści się zwykle w przedziale pomiędzy 35 a 49. Częste są w tej grupie
rozbieżne profile zdolności, niektóre osoby osiągają wyższy poziom w zakresie umiejęt-
ności wzrokowo-przestrzennych niż w zadaniach wymagających posługiwania się mową,

podczas gdy inni są wyraźnie niezręczni, ale zdolni do społecznych interakcji i prostej
rozmowy. Stopień rozwoju mowy wykazuje różnice. Niektórzy potrafią brać udział w
prostej konwersacji, podczas gdy umiejętności innych zezwalają im jedynie na komuni-
kowanie podstawowych potrzeb. Niektórzy nigdy nie są zdolni nauczyć się posługiwania

językiem, chociaż mogą rozumieć proste polecenia i nauczyć się gestów kompensujących

w pewnym stopniu braki mowy. W większości przypadków umiarkowanego upośledzenia
umysłowego wykrywana jest etiologia organiczna. Autyzm dziecięcy lub inne całościowe
zaburzenia rozwoju są obecne u nielicznej mniejszości i mają podstawowy wpływ na obraz
kliniczny i rodzaj wymaganej opieki. Padaczka, wady neurologiczne i fizyczne są także

częste, jakkolwiek większość osób umiarkowanie upośledzonych jest zdolna do chodzenia
bez pomocy. Można czasami rozpoznać inne zaburzenia psychiczne, ale ograniczony
stopień rozwoju mowy powoduje, że diagnoza jest trudna i zależy od informacji uzyska-
nych od innych, którzy znają daną osobę. Wszelkie towarzyszące zaburzenia należy
kodować oddzielnie.

191

ctory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Obejmuje:

umiarkowany niedorozwój umysłowy (umiarkowane opóźnienie

umysłowe)

umiarkowana oligofrenia
imbecylizm

F72 Upośledzenie umysłowe znaczne

Ta kategoria jest w zasadzie podobna do grupy umiarkowanego upośledzenia umysło-

wego w zakresie obrazu klinicznego, obecności etiologii organicznej i towarzyszących
zaburzeń. Niższe poziomy osiągnięć wymieniane w kategorii F71 są także najczęstsze
w tej grupie. Większość osób z tym rozpoznaniem wykazuje wyraźnego stopnia
uszkodzenia aparatu ruchowego i inne towarzyszące deficyty, wskazujące na klinicz-
nie istotne uszkodzenia lub nieprawidłowości rozwoju ośrodkowego układu nerwo-
wego.

Wskazówki diagnostyczne

Iloraz inteligencji wynosi od 20 do 34.

Obejmuje:

znaczny niedorozwój umysłowy (znaczne opóźnienie umysłowe)

znaczna oligofrenia

F70-F79 Upośledzenie umysłowe

F 7 8 Inne upośledzenie umysłowe

Ta kategoria powinna być używana tylko wówczas, kiedy ocena stopnia upośledzenia
intelektualnego przy zastosowaniu normalnych procedur jest szczególnie trudna lub

niemożliwa z powodu towarzyszących zmian w zakresie czucia zmysłowego lub zmian
fizycznych, jak w przypadku osób niewidomych, głuchoniemych, głęboko zaburzonych
w zakresie zachowania i fizycznie niesprawnych.

F 7 9 Upośledzenie umysłowe, nie określone

Istnieją dowody na obecność upośledzenia umysłowego, ale brak jest dostatecznych

informacji, aby zaliczyć pacjenta do jednej z powyższych kategorii.

Obejmuje:

upośledzenie umysłowe BNO

niedorozwój umysłowy BNO
oligofrenia BNO

F 7 3 Upośledzenie umysłowe głębokie

Iloraz inteligencji w tej kategorii jest niższy niż 20, co oznacza, że w praktyce osoby
dotknięte tym stopniem upośledzenia mają poważne ograniczenia zdolności rozumie-
nia i spełniania poleceń lub instrukcji. Większość z nich nie może poruszać się lub ich
możliwości w tym zakresie są bardzo ograniczone, zanieczyszczają się i są zdolni

jedynie do zupełnie podstawowych form niewerbalnej komunikacji. Zdolność do

dbania o własne podstawowe potrzeby jest żadna lub bardzo mała, wymagają więc
stałej pomocy i nadzoru.

Wskazówki diagnostyczne

Iloraz inteligencji wynosi poniżej 20. Rozumienie i posługiwanie się językiem jest ograni-
czone i w najlepszym wypadku sprowadza się do rozumienia podstawowych poleceń
i wyrażania prostych próśb. Mogą wykształcić się najbardziej podstawowe i proste wzro-

kowo-przestrzenne umiejętności sortowania i dopasowywania, a osoba dotknięta tym

stopniem upośledzenia może być zdolna przy odpowiednim nadzorze i kierowaniu do
ograniczonego udziału w domowych i praktycznych zadaniach. W większości przypadków

wykrywalna jest etiologia organiczna. Ciężkie wady neurologiczne lub wady fizyczne
upośledzające poruszanie się są częste, podobnie jak padaczka oraz uszkodzenia wzroku
i słuchu. Całościowe zaburzenia rozwoju w ich najcięższej postaci, a zwłaszcza atypowy
autyzm są szczególnie częste głównie u tych, którzy potrafią się poruszać.

Obejmuje:

głęboki niedorozwój umysłowy (głębokie opóźnienie umysłowe)

głęboka oligofrenia
idiotyzm

192

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

1 9 3

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F80-F89 Zaburzenia rozwoju psychicznego

F80-F89

Zaburzenia rozwoju psychicznego

Przegląd działu:
F80 Specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka

F80.0 Specyficzne zaburzenia artykulacji
F80.1 Zaburzenie ekspresji mowy
F80.2 Zaburzenie rozumienia mowy

F80.3 Nabyta afazja z padaczką (zespół Landau-Kleffnera)
F80.8 Inne zaburzenia rozwoju mowy i języka
F80.9 Zaburzenia rozwoju mowy i języka, nie określone

F81 Specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych

F81.0 Specyficzne zaburzenie czytania
F81.1 Specyficzne zaburzenie opanowania poprawnej pisowni

F81.2 Specyficzne zaburzenie umiejętności arytmetycznych
F81.3 Mieszane zaburzenie umiejętności szkolnych
F81.8 Inne zaburzenia rozwojowe umiejętności szkolnych
F81.9 Zaburzenie rozwojowe umiejętności szkolnych, nie określone

F82 Specyficzne zaburzenie rozwoju funkcji motorycznych

F83 Mieszane specyficzne zaburzenia rozwojowe

F84 Całościowe

zaburzenia rozwojowe

F84.0 Autyzm dziecięcy
F84.1 Autyzm atypowy
F84.2 Zespół Retta
F84.3 Inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne

F84.4 Zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem

umysłowym i ruchami stereotypowymi

F84.5 Zespół Aspergera
F84.8 Inne całościowe zaburzenia rozwojowe
F84.9 Całościowe zaburzenia rozwojowe, nie określone

F88 Inne zaburzenia rozwoju psychicznego

F89 Zaburzenie rozwoju psychicznego, nie określone

w oryg. ang. spelling. WI wydaniu tłumaczono jako "analiza dźwiękowo-literowa". Obecnie użyto

terminu stanowiącego pewne uproszczenie, lecz bliższego znaczeniu i stosowaniu tej kategorii
w praktyce klinicznej. Por. uwagi "Od redaktorów wydania polskiego" (przyp. red.).

ang. pervasive, dosłownie: przenikające, przenikliwe. Wydaje się, że słowo "całościowe", choć

może niezbyt bliskie leksykalnie, stosunkowo dobrze oddaje intencje autorów angielskiego terminu,
przeciwstawiających go specyficznym (wycinkowym) zaburzeniom rozwoju i podkreślających jego

"całościowy" właśnie charakter (przyp. tłum.).

Wprowadzenie

Zaburzenia należące do kategorii F80-F89 charakteryzują się następującymi wspólnymi
cechami:

a1 początek zawsze w niemowlęctwie lub dzieciństwie;
b/ zaburzenie lub opóźnienie rozwoju tych funkcji, które są ściśle związane z proce-

sem biologicznego dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego; oraz

c/ ciągły przebieg, bez okresów remisji i nawrotów charakterystycznych dla wielu

zaburzeń psychicznych.

W większości przypadków do funkcji dotkniętych tymi zaburzeniami należą: język,

umiejętności wizualno-przestrzenne i/albo koordynacja motoryczna. Zaburzenia te maleją
w miarę dorastania dziecka (jakkolwiek niewielkie deficyty mogą pozostać w życiu
dorosłym). Badanie zwykle wskazuje, że zaburzenie lub opóźnienie istniało już wtedy,
gdy tylko można je było rzetelnie rozpoznać, bez poprzedzającego okresu prawidłowego
rozwoju. Większość tych zaburzeń występuje kilka razy częściej u chłopców niż u dziew-
cząt.

Dla zaburzeń rozwojowych charakterystyczne jest częste obciążenie rodzinne podo-

bnymi lub pokrewnymi zaburzeniami i są prawdopodobne przesłanki, że czynniki gene-
tyczne odgrywają ważną rolę w etiologii wielu (ale nie wszystkich) przypadków. Czynniki
środowiskowe często wywierają wpływ na zaburzone funkcje rozwojowe, ale w większo-
ści przypadków nie mają decydującego znaczenia. Chociaż podstawowe koncepcje zabu-
rzeń zaliczanych do tej grupy są dość zgodnie akceptowane, etiologia większości
przypadków jest nieznana i granice, jak i precyzyjny podział zaburzeń rozwojowych wciąż
są niepewne. Co więcej, dwa typy zaburzeń zamieszczonych w tej grupie nie spełniają w
pełni kryteriów powyższej, szerokiej definicji pojęcia.

Po pierwsze, włączono tu takie zaburzenia, które niewątpliwie poprzedzał okres

prawidłowego rozwoju, jak: dziecięcy zespół dezintegracyjny, zespół Landau-Kleffnera
i niektóre przypadki autyzmu. Zaburzenia te włączono do omawianej grupy, ponieważ
mimo odmiennego początku, ich podstawowe cechy i przebieg wykazują wiele podo-
bieństw z grupą zaburzeń rozwojowych. Co więcej - nie wiadomo, czy są one etiologicznie
odrębne. Po drugie, niektóre zaburzenia są definiowane raczej w kategoriach odchylenia
niż opóźnienia funkcji rozwojowych, dotyczy to zwłaszcza autyzmu. Zaburzenia autysty-
czne włączono do tej grupy, bo choć określane są w kategoriach odchylenia, nieomal
zawsze występuje w nich pewien stopień opóźnienia rozwoju. Co więcej, częściowo
pokrywają się z innymi zaburzeniami rozwojowymi zarówno pod względem indywidual-
nych cech, jak i rodzinnego występowania.

F 8 0 Specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka

Są to zaburzenia, w których od wczesnych stadiów rozwojowych ulegają zaburzeniu
normalne wzorce rozwoju mowy. Stany te nie są wprost związane z zaburzeniami
neurologicznymi lub nieprawidłowością mechanizmów mowy, zaburzeniami zmysłowy-
mi, upośledzeniem umysłowym albo czynnikami środowiskowymi. Dziecko może lepiej
komunikować się albo rozumieć język w pewnych znanych mu sytuacjach niż w innych,
ale umiejętność mówienia pozostaje zaburzona w każdych warunkach.

194

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

195

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Rozpoznanie różnicowe.

Tak jak w przypadku wszystkich zaburzeń rozwojowych,

pierwsza trudność w rozpoznaniu dotyczy różnicowania z jeszcze prawidłowymi odmia-
nami rozwoju. Normalne dzieci różnią się znacznie wiekiem, w którym zaczynają mówić,

jak też tempem, w jakim zdolność posługiwania się językiem zostaje utrwalona. Takie

normalne odmienności nie mają większego znaczenia klinicznego, ponieważ większość

dzieci późno zaczynających mówić rozwija się zupełnie prawidłowo. Wyraźny kontrast
stanowią dzieci ze specyficznymi zaburzeniami rozwoju mowy i języka, które chociaż
najczęściej osiągają prawidłowy poziom umiejętności językowych, mają jednak liczne
dodatkowe problemy. Po opóźnieniu w mówieniu pojawiają się często trudności z
czytaniem i opanowaniem poprawnej pisowni, zaburzenia w relacjach interpersonalnych
oraz zaburzenia emocjonalne i zachowania. Wynika z tego, że prawidłowe i wczesne
rozpoznanie zaburzeń rozwoju mowy i języka jest ważne. Wprawdzie nie ma ostrej
granicy z krańcowymi wariantami prawidłowego rozwoju, lecz istnieją cztery kryteria,
przydatne do stwierdzenia klinicznie znaczących zaburzeń, mianowicie: ciężkość, prze-
bieg, wzorzec, towarzyszące problemy.

Jako generalną zasadę można przyjąć, że opóźnienia w rozwoju umiejętności języ-

kowych, które są na tyle poważne, że mieszczą się poza limitem dwu odchyleń stand-
ardowych można uznać za nieprawidłowe. Większości przypadków o takim stopniu
nasilenia towarzyszą inne problemy, jednakże sam stopień ciężkości oceniany w katego-
riach statystycznych ma mniejsze znaczenie diagnostyczne u starszych dzieci, ponieważ
występujeunich naturalna tendencjado postępującej poprawy. Jeśli aktualnie stwierdzany
stopień zaburzeń jest łagodny, ale są dane o znacznym stopniu takich zaburzeń w prze-
szłości, jest prawdopodobne, że obecne funkcjonowanie stanowi raczej następstwo zabu-
rzeń, a nie tylko odmianę prawidłowego rozwoju. Należy także zwrócić uwagę na wzorce
mowy i funkcjonowanie języka: jeżeli wzorzec mowy jest nieprawidłowy (jest odchyle-
niem a nie tylko jakością odpowiednią dla wcześniejszej fazy rozwojowej), albo jeśli
mowa i język dziecka zawierają cechy jakościowo nieprawidłowe, zachodzi duże pra-
wdopodobieństwo obecności istotnych klinicznie zaburzeń. Co więcej, jeśli opóźnieniu

w rozwoju pewnych specyficznych aspektów mowy i języka towarzyszą trudności w
nauce (jak specyficzne trudności w opanowaniu czytania i poprawnej pisowni), zaburze-
nia w relacjach interpersonalnych i/albo zaburzenia emocjonalne i zachowania - to małe

jest prawdopodobieństwo, że opóźnienie mieści się w obszarze normy.

Druga trudność rozpoznawania dotyczy różnicowania z upośledzeniem umysłowym

i globalnym opóźnieniem rozwojowym. Ponieważ umiejętności werbalne są składową
inteligencji, jest wysoce prawdopodobne, że dziecko, którego iloraz inteligencji (II) jest
znacząco niższy od przeciętnego, będzie charakteryzować się gorszym od przeciętnego
rozwojem mowy. Rozpoznanie specyficznych zaburzeń rozwojowych implikuje, że spe-
cyficzne opóźnienie znacząco odbiega od ogólnego poziomu funkcjonowania poznaw-
czego. Zgodnie z tym, jeśli opóźnienie rozwoju języka jest po prostu składową
upośledzenia umysłowego albo globalnego opóźnienia rozwoju, należy używać kodu dla
upośledzenia umysłowego (F70-F79) a nie kodu F80. Jednakże, upośledzeniu umysłowe-
mu często towarzyszy nierównomierny wzorzec funkcjonowania intelektualnego, a zwła-
szcza stopień zaburzeń mowy jest poważniejszy niż upośledzenie umiejętności
niewerbalnych. Kiedy ta rozbieżność osiąga stopień dający się zauważyć w codziennym

funkcjonowaniu, specyficzne zaburzenie rozwoju mowy należy kodować dodatkowo,
obok kodu upośledzenia umysłowego (F70-F79).

196

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

F80-F89 Zaburzenia rozwoju psychicznego

Trzecia trudność dotyczy różnicowania z zaburzeniami wtórnymi do wyraźnej głu-

choty, specyficznych odchyleń neurologicznych lub innych odchyleń strukturalnych.

Ciężka głuchota we wczesnym dzieciństwie prawie zawsze prowadzi do wyraźnych

opóźnień i zaburzeń w rozwoju mowy i takich stanów nie powinno się włączać do

opisywanej kategorii zaburzeń, ponieważ stanowią bezpośrednie następstwo upośledzenia

słuchu. Jednakże, nierzadko cięższym zaburzeniom rozwoju mowy towarzyszą częścio-

we, selektywne zaburzenia słuchu (zwykle dźwięków wysokiej częstotliwości). Wskaza-

ne jest wykluczenie tego typu zaburzeń z F80-F89, jeżeli stopień zaburzeń słuchu tłumaczy

opóźnienie rozwoju języka, natomiast należy włączyć je, jeśli częściowa utrata słuchu jest

czynnikiem komplikującym, lecz nie wystarczającą, bezpośrednią przyczyną. Jednak

szybkie i jednoznaczne różnicowanie często nie jest możliwe. Tę samą zasadę stosuje się

do nieprawidłowości neurologicznych i defektów strukturalnych. Tak więc zaburzenia

artykulacji wynikające z rozszczepu podniebienia lub dyzartrii w przebiegu porażenia

mózgowego należy wyłączyć z opisywanej kategorii. Z drugiej strony, obecność subtel-

nych odchyleń neurologicznych, które nie są w stanie bezpośrednio spowodować zabu-

rzeń rozwoju mowy lub języka nie będzie stanowić podstawy do wykluczenia z tej

kategorii diagnostycznej.

F80.0 Specyficzne zaburzenia artykulacji
Specyficzne zaburzenie rozwojowe, w którym wypowiadanie przez dziecko dźwięków

mowy (głosek) jest poniżej poziomu odpowiedniego do jego wieku umysłowego, ale w

którym poziom umiejętności językowych jest prawidłowy .

Wskazówki diagnostyczne

Wiek i kolejność rozwoju umiejętności wypowiadania poszczególnych głosek mowy
wykazują znaczne różnice indywidualne.

Rozwój prawidłowy.

W wieku czterech lat błędy w produkcji głosek są częste, lecz

obca osoba może łatwo zrozumieć dziecko. W wieku 6-7 lat większość głosek jest już
wypowiadana poprawnie i chociaż mogą zdarzać się trudności wypowiadania pewnych
zestawów głosek, nie powoduje to żadnych problemów w porozumiewaniu się. W wieku

11-12 lat dziecko powinno prawidłowo wypowiadać prawie wszystkie głoski.

Nieprawidłowy rozwój

zdarza się wtedy, gdy proces rozwoju wypowiadania głosek

jest opóźniony i/albo zaburzony, prowadząc do zaburzeń artykulacji w mowie dziecka

oraz do wynikających z nich trudności w rozumieniu dziecka przez innych, opuszczeń,
przekręceń albo zastępowania jednych dźwięków innymi, niekonsekwencji w wypowia-
daniu głosek (np. dziecko może prawidłowo produkować fonemy w pewnych, ale nie w
innych pozycjach w słowie).

Rozpoznanie można postawić tylko wtedy, gdy ciężkość zaburzeń artykulacji prze-

kracza granicę odmiany prawidłowej dla wieku umysłowego dziecka, gdy niewerbalna
inteligencja, umiejętności rozumienia i ekspresji języka pozostają w granicach normy,
zaburzeń artykulacji nie można bezpośrednio przypisać nieprawidłowościom zmysło-
wym, strukturalnym lub neurologicznym, a błędna wymowa w sposób widoczny odbiega
od potocznego języka subkulturowego środowiska dziecka.

Obejmuje:

rozwojowe zaburzenia artykulacji

rozwojowe zaburzenia fonologiczne

btory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F80-F89 Zaburzenia rozwoju psychicznego

dyslalia
funkcjonalne zaburzenia artykulacji
lambdacyzm

Nie obejmuje:

zaburzenia artykulacji wynikające z:

afazji BNO (R47.0)
apraksji (R48.2)

zaburzenia artykulacji związane z zaburzeniem rozwoju
ekspresji i rozumienia języka (F80.1, F80.2)
rozszczep podniebienia i inne strukturalne zaburzenia w obrębie
struktur odpowiedzialnych za mowę (Q35-Q38)
utrata słuchu (H90-H91)
upośledzenie umysłowe (F70-F79)

F80.1 Zaburzenie ekspresji mowy
Specyficzne zaburzenie rozwojowe, w którym zdolność dziecka do posługiwania się
mową ekspresyjną jest znacznie poniżej poziomu typowego dla wieku umysłowego
dziecka, ale rozumienie mowy pozostaje w granicach normy. Nieprawidłowości artyku-
lacji mogą występować lub nie.

Wskazówki diagnostyczne

Chociaż prawidłowy rozwój języka wykazuje znaczne odchylenia indywidualne, nieobe-
cność słów (lub dźwięków zbliżonych do słów) w wieku 2 lat i niezdolność do zbudowania
prostej frazy, składającej się z dwu słów w wieku lat 3 należy traktować jako istotną oznakę
opóźnienia. Późniejsze trudności obejmują: ograniczony rozwój słownika, nadużywanie
małego zestawu słów podstawowych, trudności w doborze prawidłowego słowa lub słów
zastępczych, nadmiernie krótkie wypowiedzi, niedojrzałą strukturę zdania, błędy skła-
dniowe - zwłaszcza opuszczanie końcówek słów lub przedrostków, nieprawidłowe posłu-
giwanie się takimi formami gramatycznymi, jak: przyimki, zaimki, rodzajniki i fleksja
rzeczowników i czasowników. Obok braku płynności zdań i trudności w sekwencji
przeszłych zdarzeń może także występować nieprawidłowa i nadmierna generalizacja
zasad gramatycznych.

Zaburzeniom mowy często towarzyszą zaburzenia lub opóźnienia w wypowiadaniu

głosek. Rozpoznanie można ustalić tylko wtedy, kiedy stopień opóźnienia rozwoju
ekspresji języka nie mieści się w granicach odmienności prawidłowej w stosunku do
wieku umysłowego dziecka, a umiejętności rozumienia mowy nie odbiegają od normy
(jakkolwiek czasami mogą być mniejsze niż przeciętne). Posługiwanie się znakami
pozawerbalnymi, takimi jak uśmiech i gest oraz "wewnętrzny" język przejawiający się
w zabawach opartych o wyobraźnię powinny być wyraźniej niezaburzone, podobnie jak
zdolność społecznego porozumiewania się bez słów. Mimo zaburzenia mowy, dziecko

będzie szukało sposobów komunikowania się i starało się kompensować jej brak posłu-
gując się wskazywaniem, gestem, mimiką i wokalizacją inną niż mowa. Szczególnie
wśród dzieci w wieku szkolnym pojawiać się mogą towarzyszące trudności w relacjach

z rówieśnikami, zaburzenia emocjonalne, zaburzone zachowanie i/albo nadpobudliwość

ruchowa oraz nieuwaga. W niewielkiej liczbie przypadków może występować częściowa

(często selektywna) utrata słuchu, ale stopień jej nasilenia nie może być odpowiedzialny
za opóźnienia w rozwoju mowy. Niedostateczne możliwości udziału w konwersacji lub

pewna izolacja od środowiska mogą mieć istotne lub dodatkowe znaczenie w zaburzeniu
rozwoju ekspresji mowy. Gdy ma to miejsce, czynniki środowiskowe powinny być
oznaczone za pomocą odpowiedniego kodu z rozdziału XXI ICD-10. Zaburzenia języka

mówionego powinny być obecne od okresu niemowlęcego, bez poprzedzającej je dłuższej
fazy prawidłowego posługiwania się językiem. Jednak, wywiad wskazujący na wyraźnie
prawidłowe posługiwanie się kilkoma pojedynczymi słowami, a następnie zanik tej

umiejętności lub brak dalszego postępu w ekspresji mowy wcale nie są rzadkie.

Obejmuje:

rozwojowa dysfazja lub afazja, typ ekspresyjny

Nie obejmuje:

nabyta afazja z padaczką (zespół Landau-Kleffnera F80.3)

rozwojowa dysfazja lub afazja, typ recepcyjny (F80.2)
dysfazja lub afazja BNO (R47.0)
mutyzm wybiórczy (F94.0)
upośledzenie umysłowe (F70-F79)

całościowe zaburzenia rozwojowe (F84).

F80.2 Zaburzenie rozumienia mowy
Specyficzne zaburzenie rozwojowe, w którym rozumienie mowy nie osiąga poziomu

odpowiedniego dła wieku umysłowego dziecka. W prawie wszystkich przypadkach

ekspresja mowy jest wyraźnie zaburzona oraz pospolite są nieprawidłowości w wypowia-

daniu głosek.

Wskazówki diagnostyczne

Niezdolność do reagowania na znane nazwy (przy braku znaków niewerbalnych) w pier-
wszą rocznicę urodzin, do identyfikowania przynajmniej kilku codziennych przedmiotów
w 18 miesiącu życia lub też do wykonania prostego rutynowego polecenia w wieku 2 lat

powinny być traktowane jako istotna oznaka opóźnienia. Do późniejszych trudności
należą: niezdolność do rozumienia struktur gramatycznych (przeczeń, pytań, porównań
itp.) oraz brak rozumienia subtelnych aspektów języka (ton, gest itp.).

Rozpoznanie należy stosować w sytuacji, kiedy ciężkość opóźnienia w rozumieniu

mowy nie mieści się w granicach odmiany prawidłowej dla wieku umysłowego dziecka
i kiedy nie są spełnione kryteria diagnostyczne całościowych zaburzeń rozwoju. W prawie
wszystkich przypadkach również rozwój ekspresji mowy jest poważnie opóźniony i częste

są nieprawidłowości artykułowania głosek. Ze wszystkich odmian specyficznych zabu-
rzeń rozwoju mowy i języka właśnie tym najczęściej towarzyszą zaburzenia zachowania

i zaburzenia społeczno-emocjonalne. Zaburzenia te nie przybierają żadnej specyficznej
postaci, ale stosunkowo częste są: nadpobudliwość ruchowa, zaburzenia uwagi, społeczne

niedostosowanie i izolacja od rówieśników oraz lęk, wrażliwość, nadmierna nieśmiałość.
Dzieci z najcięższymi formami zaburzeń rozumienia mowy mogą być opóźnione w swym
społecznym rozwoju, mogą naśladować język, którego nie rozumieją i przejawiać zawę-
żenie zainteresowań. Jednakże różnią się od dzieci autystycznych zdolnością do prawid-

łowych interakcji społecznych, normalnej zabawy i poszukiwania pocieszenia u rodziców
oraz niemal prawidłowym posługiwaniem się gestami i jedynie niewielkim upośledze-

niem komunikacji niewerbalnej. Nierzadko występuje pewien stopień utraty słuchu
dźwięków o wysokich częstotliwościach, ale nie jest na tyle poważny, aby uznać za
przyczynę zaburzeń rozwoju języka.

198

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

199

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Obejmuje: wrodzone zaburzenia percepcji słuchowej

rozwojowa afazja lub dysfazja, typ recepcyjny
rozwojowa afazja Wernickego
głuchota słów

Nie obejmuje:

nabyta afazja z padaczką (zespół Landau-Kleffnera) (F80.3)

autyzm (F84.0, F84.1)
dysfazja lub afazja BNO (R47.0) lub zaburzenie ekspresji mowy

(F80.1)

mutyzm wybiórczy (F94.0)
opóźnienie rozwoju języka w związku z głuchotą (H90-H91)
upośledzenie umysłowe (F70-F79)

F80.3 Nabyta afazja z padaczką (zespół Landau-Kleffnera)

Zaburzenie, w którym dziecko o dotychczas prawidłowym rozwoju języka traci umiejęt-
ności rozumienia i ekspresji mowy, zachowując poziom ogólnej inteligencji. Początkowi

zaburzenia towarzyszą zmiany napadowe w EEG (prawie zawsze w płacie skroniowym,
zwykle obustronnie, ale często o bardziej uogólnionym charakterze) i w większości

przypadków napady padaczkowe. Typowo, początek choroby przypada na okres od 3 do
7 lat, ale zaburzenia mogą zaczynać się także wcześniej lub później. W 1/4 przypadków
utrata umiejętności językowych następuje stopniowo w okresie kilku miesięcy, ale czę-
ściej jest nagła, a umiejętności zanikają w ciągu dni lub tygodni. Związek czasowy
pomiędzy wystąpieniem napadów a utratą umiejętności językowych jest różny z wzaje-
mnym wyprzedzeniem od kilku miesięcy do 2 lat. Bardzo charakterystyczne jest głębokie
zaburzenie rozumienia mowy, trudności w rozumieniu słuchowym występują jako pier-
wsze objawy tego stanu. Niektóre dzieci przestają mówić, mowa innych ogranicza się do
żargonowych dźwięków, podczas gdy jeszcze inne wykazują mniejsze deficyty płynności
mowy i liczby wypowiedzi z towarzyszącymi zaburzeniami artykulacji. W nielicznych
przypadkach dotknięta jest jakość głosu, który traci możliwość modulacji. We wczesnej
fazie funkcje językowe mogą wykazywać zmienne nasilenie. W okresie pierwszych

miesięcy po utracie mowy często występują zaburzenia emocjonalne i zachowania,
wykazują jednak tendencję do poprawy, gdy dziecko uczy się innych sposobów porozu-
miewania się. Etiologia zaburzeń jest nieznana, ale objawy kliniczne sugerują możliwość

stanu zapalnego mózgu. Przebieg zaburzenia jest różnorodny: u około 2/3 dzieci pozostaje

bardziej lub mniej głęboki deficyt rozumienia mowy, a 1/3 - całkowicie zdrowieje.

Nie obejmuje:

nabyta afazja w przebiegu urazu mózgu, guza lub innych znanych

procesów chorobowych
autyzm (F84.0-F84.1)
inny dziecięcy zespół dezintegracyjny (F84.3)

F80.8 Inne zaburzenia rozwoju mowy i języka

Obejmuje:

seplenienie

F80.9 Zaburzenie rozwoju mowy i języka, nie określone
Tej kategorii należy unikać tak dalece, jak tylko jest to możliwe. Można jej używać jedynie
w przypadku nie określonych zaburzeń, w których występuje znaczące zaburzenie roz-

200

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

F80-F89 Zaburzenia rozwoju psychicznego

woju mowy i języka nie wynikające z upośledzenia umysłowego, uszkodzeń neurologi-
cznych, narządów zmysłów lub somatycznych, które mogą bezpośrednio wpływać na
mowę i język.

Obejmuje:

zaburzenia mowy bliżej nie określone

F81 Specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych

Pojęcie specyficznych zaburzeń rozwoju umiejętności szkolnych jest w pełni porówny-
walne z pojęciem specyficznych zaburzeń rozwoju mowy i języka (patrz F80) i w zasadzie
stosuje się tu te same zasady opisu i pomiaru. Są to zaburzenia, w których prawidłowe
wzorce nabywania umiejętności szkolnych są zaburzone od najwcześniejszych stadiów
rozwoju. Nie są one następstwem braku możliwości uczenia się, ani też nie wynikają
z jakichkolwiek urazów mózgu lub chorób. Sądzi się raczej, że zaburzenia te wywodzą
się z nieprawidłowości przebiegu procesów poznawczych, które w dużym stopniu wyni-

kają z pewnego typu dysfunkcji biologicznych. Podobnie jak w przypadku większości
zaburzeń rozwojowych stany te są wyraźnie częstsze u chłopców niż u dziewcząt.

Rozpoznanie może stwarzać pięć rodzajów trudności. Po pierwsze, należy odróżnić

je od jeszcze prawidłowych wariantów umiejętności szkolnych. Rozważania są tu podo-

bne jak w przypadku zaburzeń rozwoju języka i proponuje się te same kryteria dla oceny
nieprawidłowości (z konieczną modyfikacją wynikającą z tego, że oceniamy umiejętności

szkolne anie język). Po drugie, trzeba uwzględniać normalny przebieg rozwoju, co jest
istotne z dwu różnych przyczyn:

a/ ciężkość: znaczenie rocznego opóźnienia czytania w wieku 7 lat jest zupełnie różne

od rocznego opóźnienia czytania w wieku 14 lat;

b/ zmiana wzorca: często zdarza się, że opóźnienie rozwoju języka w okresie przedszkol-

nym wyrównuje się w zakresie mowy, ale mogą następować po nim specyficzne opóźnienia
w czytaniu, które z kolei maleją w okresie dojrzewania, zaś głównym problemem utrzymu-

jącym się we wczesnym okresie dorosłym są poważne zaburzenia opanowania poprawnej

pisowni. Zaburzenie pozostaje przez cały czas to samo, ale wzorzec zmienia się wraz z
wiekiem, a kryteria diagnostyczne muszą uwzględniać tę zmianę rozwojową.

Trzecia trudność polega na tym, że umiejętności szkolne nabywa się w procesie

uczenia - nie są bowiem po prostu funkcją biologicznego dojrzewania. Poziom umiejęt-
ności dziecka jest zależny od warunków rodzinnych i szkolnych, a także od jego cech
indywidualnych. Niestety, nie istnieje prosty i jednoznaczny sposób rozróżniania trudno-
ści szkolnych wynikających z niewłaściwych doświadczeń od tych, które są wynikiem
indywidualnego zaburzenia. Są istotne powody by przypuszczać, że chociaż różnicowanie
takie jest możliwe i klinicznie ważne, to w indywidualnych przypadkach może okazać się
trudne. Po czwarte, chociaż wyniki badań potwierdzają hipotezę nieprawidłowości prze-
biegu procesów poznawczych, w indywidualnym przypadku nie ma prostego sposobu
rozróżnienia pomiędzy tym, co spowodowało trudności w czytaniu a tym, co wynika
z tych trudności lub im towarzyszy. Trudność tę powiększa jeszcze fakt, że trudności w
czytaniu mogą wynikać z więcej niż jednego typu zaburzeń procesów poznawczych. Po

piąte, utrzymują się wciąż wątpliwości w sprawie trafnego podziału specyficznych zabu-
rzeń rozwoju umiejętności szkolnych.

2 0 1

-tory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Dzieci uczą się czytania, techniki pisania, poprawnej pisowni i działań matematycz-

nych wtedy, gdy mają do czynienia z tymi zajęciami w domu lub w szkole. Poszczególne
kraje różnią się znacznie wiekiem rozpoczęcia nauki szkolnej, programem szkolnym,
a w konsekwencji umiejętnościami, które dzieci powinny osiągnąć w danym wieku.
Różnice w oczekiwaniach wobec dzieci są większe w okresie szkoły podstawowej (tj. do
około 11 roku życia), co utrudnia opracowanie operacyjnych kryteriów zaburzeń umie-

jętności szkolnych o międzynarodowym zasięgu. Pomimo tych różnic, we wszystkich

systemach edukacyjnych różne grupy wiekowe dzieci charakteryzują różnice w zakresie
nabytych wiadomości szkolnych, przy czym niektóre dzieci wykazują gorsze osiągnięcia
w niektórych zakresach nabywania wiedzy w stosunku do ich ogólnego poziomu funkcjo-
nowania intelektualnego.

Specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych (SZRUS) stanowią grupę

zaburzeń przejawiających się specyficznymi i istotnymi trudnościami w nabywaniu
umiejętności szkolnych. Takie trudności w uczeniu się nie są bezpośrednim rezultatem
innych zaburzeń (jak: upośledzenie umysłowe, duże deficyty neurologiczne, niewyrów-
nane problemy wzroku i słuchu lub zaburzenia emocjonalne), chociaż mogą one wystę-
pować w tych zaburzeniach. SZRUS często współistnieją z innymi zespołami klinicznymi
(jak zaburzenia uwagi lub zaburzenia zachowania) lub z innymi zaburzeniami rozwojo-
wymi (jak specyficzne zaburzenia rozwoju funkcji motorycznych lub specyficzne zabu-
rzenia rozwoju mowy i języka).

Etiologia SZRUS nie jest znana, jest jednak prawdopodobne, że w powstawaniu

zaburzeń dominują czynniki biologiczne pozostające w interakcji z czynnikami niebiolo-
gicznymi (jak brak możliwości uczenia się i nieadekwatność procesu nauczania). Chociaż
zaburzenia są związane z procesem dojrzewania biologicznego, nie oznacza to, że dzieci
dotknięte tymi zaburzeniami znajdują się na dolnym krańcu normalnego kontinuum i,
w związku z tym, z czasem "nadgonią" braki. W wielu przypadkach ślady po omawianych
zaburzeniach można stwierdzić w okresie dojrzewania i u osób dorosłych. Istotnym
kryterium diagnostycznym jest obecność jakiejś formy tych zaburzeń podczas wczesnego
okresu szkolnego. Niektóre dzieci osiągają gorsze wyniki w nauce w późniejszych
okresach ich kariery szkolnej (z powodu braku zainteresowania nauką, złego poziomu
nauczania, zaburzeń emocjonalnych lub zwiększenia czy zmiany wymagań szkolnych),

lecz takie problemy nie mieszczą się w pojęciu SZRUS.

Wskazówki diagnostyczne

Rozpoznanie wszelkich specyficznych zaburzeń rozwoju umiejętności szkolnych wymaga
spełnienia kilku podstawowych kryteriów. Po pierwsze, muszą pojawić się istotne klinicznie
zaburzenia umiejętności szkolnych. Nasilenie ich można oceniać na podstawie: kryteriów
szkolnych (tj. stopnia zaburzeń, który zdarza się u mniej niż 3% uczniów), zwiastunów
rozwojowych (trudności szkolne są poprzedzone przez opóźnienia lub odchylenia rozwojowe
- najczęściej dotyczące mowy lub języka w okresie przedszkolnym), problemów towarzyszą-
cych (np.: zaburzenia uwagi, nadpobudliwość ruchowa, zaburzenia emocjonalne lub zaburze-
nia zachowania), wzorca (tj. występowania jakościowych nieprawidłowości nie będących
odmianą prawidłowego rozwoju) lub reakcji (zaburzenia szkolne nie ustępują łatwo i szybko

wraz ze zwiększeniem pomocy w domu i/lub w szkole).

Po drugie, zaburzenie musi być specyficzne w tym sensie, że jego przyczyn nie

wyjaśnia wyłącznie obecność upośledzenia umysłowego lub mniejszego stopnia obniże-

202

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

F80-F89 Zaburzenia rozwoju psychicznego

nie sprawności intelektualnej. Ponieważ osiągnięcia szkolne nie są w pełni równoległe
z ilorazem inteligencji, rozróżnienia tego można dokonać jedynie na podstawie indywi-

dualnie zastosowanych wystandaryzowanych testów osiągnięć szkolnych oraz ilorazu
inteligencji dostosowanego do danej kultury i systemu edukacji. Takie testy powinny być
łączone z tabelami statystycznymi, które dostarczają danych o przeciętnym, spodziewa-
nym poziomie umiejętności szkolnych dla danego poziomu ilorazu inteligencji i wieku.
Ten ostatni wymóg jest bardzo ważny w związku ze statystycznymi efektami regresji:
rozpoznanie, w którym wykorzystywana jest różnica wieku umiejętności szkolnych
i wieku umysłowego może wiązać się z poważnymi błędami. Jednakże, w codziennej
praktyce klinicznej, tego typu wymagania są rzadko spełniane. W związku z tym, kliniczną
wskazówką jest po prostu fakt, że osiągnięcia szkolne dziecka są wyraźnie niższe od
oczekiwanych u dziecka o tym samym wieku umysłowym.

Po trzecie, zaburzenie ma charakter rozwojowy w tym sensie, że było obecne już w

pierwszych latach nauki szkolnej, a nie pojawiło się w późniejszym procesie edukacji. Wy-
wiad na temat postępów dziecka w nauce szkolnej powinien dostarczać dowodów w tym
zakresie.

Po czwarte, nie może być zewnętrznych czynników, które stanowiłyby wystarczające

wyjaśnienie trudności szkolnych dziecka. Jak już powiedziano, rozpoznanie SZRUS
powinno opierać się na pozytywnym, klinicznym potwierdzeniu istotnych zaburzeń
umiejętności szkolnych związanych z wewnętrznymi czynnikami rozwoju dziecka. Aby

jednak uczyć się efektywnie, dzieci muszą mieć adekwatne możliwości uczenia się.

W związku z tym, jeżeli jest oczywiste, że złe wyniki szkolne są związane bezpośrednio
z przedłużającą się nieobecnością w szkole, bez możliwości uczenia się w domu lub
z wyraźnie niewłaściwym procesem edukacji, zaburzeń nie należy kodować w tej katego-

rii . Częste nieobecności w szkole lub brak ciągłośc i nauczania wynikaj ący ze zmiany szkół
na ogół nie powoduje tak nasilonych zaburzeń umiejętności szkolnych, by spełniały
kryteria SZRUS. Jednakże złe nauczanie może skomplikować lub nasilić problem - w tym
przypadku czynniki związane z procesem nauczania powinny być oznaczane za pomocą
odpowiedniego kodu Z rozdziału XXI ICD-10.

Po piąte, SZRUS nie mogą wynikać bezpośrednio z nieskorygowanych zaburzeń

wzroku lub słuchu.

Rozpoznanie różnicowe.

Klinicznie istotne jest różnicowanie pomiędzy SZRUS,

które nie są następstwem możliwych do wykrycia stanów neurologicznych, oraz związa-

nymi z takimi zaburzeniami neurologicznymi, jak np. porażenie mózgowe. W praktyce,
takie rozróżnienie jest często trudne (w związku z niejasną rolą mnogich dyskretnych
objawów neurologicznych), wyniki badań nie wskazują zaś na wyraźne różnice wzorca

lub przebiegu SZRUS w zależności od obecności wyraźnej dysfunkcji neurologicznej.
W związku z tym, chociaż nie jest to część kryteriów diagnostycznych, konieczne jest
oddzielne kodowanie obecności wszelkich towarzyszących zaburzeń wg odpowiedniego
działu klasyfikacji zaburzeń neurologicznych.

F81.0 Specyficzne zaburzenia czytania
Główną cechą tego zaburzenia jest specyficzne i znaczące upośledzenie umiejętności czytania,
za które nie są odpowiedzialne wyłącznie: wiek umysłowy dziecka, problemy ostrości wzroku
lub nieadekwatny proces nauczania. Zaburzenie to może dotyczyć: zdolności rozumienia

2 0 3

-tory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

czytanego tekstu, zdolności rozpoznawania czytanych słów, umiejętności głośnego czy-
tania i wykonania zadań wymagających czytania. Trudności opanowania poprawnej pisowni
często towarzyszą specyficznym zaburzeniom czytania i często utrzymują się w okresie
dojrzewania, nawet jeśli doszło do poprawy w zakresie tych zaburzeń. Wywiad często
wskazuje na specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka a całościowa ocena aktualnych
umiejętności językowych dziecka często ujawnia obecność subtelnych trudności. Obok
niepowodzeń w nauce, częstymi komplikacjami są opuszczanie szkoły i problemy społecz-
nego przystosowania, zwłaszcza w okresie późniejszych klas szkoły podstawowej i liceum.
Zaburzenie to dotyczy wszystkich znanych języków, nie ma jednakjasności, czy rodzaj języka
i słowa pisanego mogą wpływać na częstość występowania zaburzeń.

Wskazówki diagnostyczne

Poziom umiejętności językowych dziecka powinien być znacząco niższy od oczekiwane-
go przy uwzględnieniu wieku, ogólnej inteligencji i zaawansowania w nauce. Poziom
umiejętności najlepiej oceniać na podstawie wystandaryzowanego, stosowanego indywi-
dualnie testu dokładności czytania i rozumienia tekstu. Bliższe określenie charakteru
trudności czytania zależy od oczekiwanego poziomu umiejętności czytania, języka i te-
kstu. Jednakże w początkowym okresie nauki alfabetu, mogą pojawiać się trudności w

recytowaniu alfabetu, podawaniu poprawnych nazw liter, nadawaniu słowom prostego
rytmu i analizowaniu albo kategoryzowaniu głosek (mimo prawidłowej ostrości słuchu).
Później mogą pojawiać się wymienione poniżej błędy głośnego czytania:

a/ opuszczenia, zastępowanie jednych wyrazów innymi, zniekształcenia lub dodawa-

nie wyrazów albo części wyrazów;

b/ wolne tempo czytania;
c/ "falstarty", długie wahania, gubienie miejsca w tekście, nieodpowiednie frazy; i
d/ przestawianie słów w zdaniach i liter w słowach.

Pojawiać się mogą także trudności w rozumieniu czytanego tekstu, takie jak:

e/ niezdolność do przypominania sobie przeczytanych faktów;
f/ niezdolność do wyciągania wniosków lub przesłanek z przeczytanego materiału; i
g/ posługiwanie się raczej ogólną wiedzą niż informacjami z przeczytanego tekstu,

w celu udzielenia odpowiedzi na pytania dotyczące przeczytanego opowiadania.

W późniejszym dzieciństwie i w życiu dorosłym zdarza się często, że zaburzenia

pisania są głębsze niż deficyty czytania. Jest charakterystyczne, że trudności opanowania
poprawnej pisowni często dotyczą błędów fonetycznych i wszystko wskazuje na to, że
zarówno trudności czytania, jak i poprawnej pisowni mogą w części pochodzić z zabu-
rzenia sprawności fonologicznej. Niewiele wiadomo o naturze lub częstości błędów
poprawnej pisowni u dzieci, które muszą czytać teksty w językach niefonetycznych i mało
też wiadomo o typach błędów w tekstach niealfabetycznych.

Specyficzne rozwojowe zaburzenia czytania często poprzedzone są obecnością zaburzeń

rozwoju języka lub mowy. W innych przypadkach dzieci mogą przejść poszczególne etapy
rozwoju języka w normalnym wieku, ale ujawniać trudności w przetwarzaniu informacji
słuchowych w postaci trudności dokonywania kategoryzacji głosek, rymowania, a być może

w różnicowaniu dźwięków mowy, sekwencyjnej pamięci słuchowej i słuchowych skojarze-
niach. W niektórych przypadkach mogą występować także trudności przetwarzania informa-

cji wzrokowych (np. rozróżniania liter). Jednakże są one pospolite wśród dzieci, które

204

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

F80-F89 Zaburzenia rozwoju psychicznego

właśnie rozpoczynają naukę czytania i prawdopodobnie nie są bezpośrednią przyczyną
słabego czytania. Pospolite są także zaburzenia uwagi, często połączone z nadruchliwością i
impulsy wnością. Dzieci różnią się szczegółami wzorca trudności rozwojowych okresu przed-
szkolnego, podobnie jak stopniem ich ciężkości, jednak trudności takie zwykle (choć nie
zawsze) występują. Towarzyszące zaburzenia emocjonalne i/albo zaburzenia zachowania są
także częste w okresie szkolnym. Problemy emocjonalne są częstsze w początkowych latach
szkoły, ale prawdopodobieństwo zaburzeń zachowania i zespołu nadruchliwości jest najwię-
ksze w późniejszym dzieciństwie i okresie dojrzewania. Częsta jest niska samoocena, a także
problemy w przystosowaniu się i relacjach z rówieśnikami.

Obejmuje:

opóźnienie czytania u dzieci z obniżoną sprawnością intelektualną

rozwojowa dysleksja
specyficzne opóźnienia w czytaniu
trudności opanowania poprawnej pisowni towarzyszące zaburzeniom

czytania

Nie obejmuje:

nabyta aleksja i dysleksja (R48.0)

nabyte trudności czytania wtórne do zaburzeń emocjonalnych (F93.-)
zaburzenia opanowania poprawnej pisowni nie towarzyszące

zaburzeniom czytania (F81.1)

F81.1 Specyficzne zaburzenie opanowania poprawnej pisowni

Główną cechą tego zaburzenia jest specyficzne i znaczące zaburzenie rozwoju umiejęt-
ności poprawnego pisania, przy braku w wywiadzie specyficznych zaburzeń czytania, za
które nie są wyłącznie odpowiedzialne: niski wiek umysłowy, problemy ostrości wzroku
lub nieadekwatny proces nauczania. Zaburzone mogą być zarówno zdolność poprawnego,
głośnego przeliterowania słów, jak i ich poprawnego pisania. Dzieci, u których trudność
sprowadza się do opanowania techniki pisania ręcznego, nie powinny być zaliczane do tej
kategorii, choć w niektórych przypadkach zaburzeniom przyswojenia poprawnego pisania
mogą towarzyszyć zaburzenia czynności pisania. Inaczej niż w przypadku specyficznych
zaburzeń czytania, błędy ortograficzne zachowują zwykle fonetyczną poprawność.

Wskazówki diagnostyczne

Poziom poprawności pisania u dziecka jest wyraźnie poniżej poziomu oczekiwanego
w stosunku do wieku dziecka, inteligencji ogólnej oraz zaawansowania w szkole i najle-
piej ocenić go na podstawie stosowanego indywidualnie, wystandaryzowanego testu
poprawności pisania. Umiejętności dziecka w zakresie czytania (w odniesieniu zarówno
do dokładności, jak i rozumienia tekstu) powinny mieścić się w normie a w wywiadzie
nie powinno być informacji o uprzednio występujących wyraźnych trudnościach w
czytaniu. Trudności w pisaniu nie powinny być głównie pochodną niewłaściwego naucza-
nia ani też bezpośrednim efektem deficytu ostrości wzroku, słuchu lub funkcji neurologi-
cznych. Nie powinny być także następstwem jakichkolwiek zaburzeń neurologicznych,
psychicznych lub innych.

w oryg. ang. spelling. WI wydaniu tłumaczono jako "analiza dźwiękowo-literowa". Obecnie użyto

terminu stanowiącego pewne uproszczenie, lecz bliższego znaczeniu i stosowaniu tej kategorii
w praktyce klinicznej. Por. uwagi "Od redaktorów wydania polskiego" (przyp. red.).

-tory.pl

2 0 5

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F80-F89 Zaburzenia rozwoju psychicznego

Chociaż wiadomo, że "czyste" zaburzenia opanowania poprawnej pisowni różnią się od

zaburzeń czytania z towarzyszącymi zaburzeniami poprawnej pisowni, mało wiadomo o czyn-
nikach poprzedzających, przebiegu, korelatach oraz zejściu tych specyficznych zaburzeń.

Obejmuje:

specyficzne opóźnienie opanowania poprawnej pisowni

(bez specyficznych zaburzeń czytania)

Nie obejmuje:

nabyte zaburzenia opanowania poprawnej pisowni (R48.8)

zaburzenia opanowania poprawnej pisowni z towarzyszącymi im

zaburzeniami czytania (F81.0)

zaburzenia opanowania poprawnej pisowni związane głównie

z nieadekwatnym nauczaniem (Z55.8)

F81.2 Specyficzne zaburzenie umiejętności arytmetycznych
Zaburzenie to polega na specyficznym zaburzeniu umiejętności arytmetycznych, którego
nie można wytłumaczyć wyłącznie upośledzeniem umysłowym lub znaczną nieadekwat-
nością procesu nauczania. Deficyt dotyczy raczej opanowania podstaw liczenia, głównie

takich jak: dodawanie, odejmowanie, mnożenie i dzielenie niż abstrakcyjnych umiejętno-
ści matematycznych będących częścią algebry, trygonometrii, geometrii i rachunku.

Wskazówki diagnostyczne

Poziom umiejętności arytmetycznych dziecka musi być znacząco niższy niż oczekiwany
po uwzględnieniu wieku dziecka, jego ogólnej inteligencji i stopnia zaawansowania
w nauce szkolnej. Najlepiej ocenić go przy pomocy przeprowadzonego indywidualnie,

wystandaryzowanego testu umiejętności arytmetycznych.

Umiejętności czytania i pisania powinny odpowiadać normie dla wieku umysłowego

dziecka, najlepiej ocenionego na podstawie przeprowadzonych indywidualnie, wystan-
daryzowanych testów. Trudności w liczeniu nie mogą być wynikiem wyraźnie niewłaści-
wego nauczania ani też bezpośrednimi skutkami defektów wzroku, słuchu lub funkcji
neurologicznych, nie mogą też być pochodną jakichkolwiek zaburzeń neurologicznych,
psychicznych lub innych.

Zaburzeniom umiejętności arytmetycznych poświęcono mniej badań niż zaburze-

niom czytania i wiedza na temat czynników poprzedzających, przebiegu, korelatów
i zejścia jest dość ograniczona. Jednakże wydaje się, że u dzieci z tymi zaburzeniami,
w przeciwieństwie do wielu dzieci z zaburzeniami czytania, umiejętności werbalne i słu-
chowo-percepcyjne pozostają w granicach normy, a zaburzone są umiejętności wizualno-
przestrzenne i wizualno-percepcyjne. U niektórych dzieci występują równocześnie

problemy społeczno-emocjonalne oraz problemy z zachowaniem, ale mało wiadomo na
temat ich charakterystyki i częstości występowania. Panuje przekonanie, że szczególnie
często występować mogą trudności w interakcjach społecznych. Występujące trudności z

arytmetyką są różne i obejmują: niezdolność do rozumienia pojęć leżących u podstaw
niektórych operacji matematycznych, brak zrozumienia terminów i znaków matematycznych,
niezdolność do rozpoznawania symboli liczbowych, wykonywania standardowych działań
arytmetycznych, rozumienia, które liczby są istotne dla dokonywanych operacji arytmetycz-
nych. Zaburzone jest prawidłowe porządkowanie cyfr lub umieszczanie przecinka dziesięt-
nego albo symboli podczas rachunków. Występuje zła organizacja przestrzenna rachunków

matematycznych i niemożność dobrego opanowania tabliczki mnożenia.

Obejmuje:

rozwojowa akalkulia

rozwojowe zaburzenia arytmetyczne
rozwojowy zespół Gerstmana

Nie obejmuje:

nabyte zaburzenia arytmetyczne (akalkulia) (R48.8)

trudności arytmetyczne towarzyszące zaburzeniom czytania

i pisania (F81.1)

trudności arytmetyczne będące głównie wynikiem niewłaściwego

nauczania (Z55.8)

F81.3 Mieszane zaburzenia umiejętności szkolnych
Jest to źle zdefiniowana, nieodpowiednio ujęta (ale niezbędna) kategoria zaburzeń,
w których zarówno umiejętności arytmetyczne, jak i umiejętności czytania oraz pisania
są znacząco zaburzone, których jednak nie można wiązać wyłącznie z upośledzeniem
umysłowym lub nieadekwatnym nauczaniem. Kategorię tę należy stosować do zaburzeń
spełniających kryteria zarówno F81.2, jak i F81.0 lub F81.1.

Nie obejmuje:

specyficzne zaburzenia umiejętności arytmetycznych (F81.2)

specyficzne zaburzenia czytania (F81.0)
specyficzne zaburzenia opanowania poprawnej pisowni (F81.1)

F81.8 Inne zaburzenia rozwojowe umiejętności szkolnych

Obejmuje:

zaburzenia rozwoju ekspresji pisania (ang. expressive writing)

F81.9 Zaburzenie rozwojowe umiejętności szkolnych, nie określone
Tej kategorii należy unikać tak dalece, jak tylko jest to możliwe a stosować jedynie
w przypadku bliżej nieokreślonych zaburzeń cechujących się znaczącą niezdolnością
uczenia się, której nie można przypisać wyłącznie upośledzeniu umysłowemu, proble-
mom z ostrością wzroku lub niewłaściwemu nauczaniu.

Obejmuje:

niezdolność nabywania wiedzy BNO

niezdolność uczenia się BNO
zaburzenie uczenia się BNO

F 8 2 Specyficzne zaburzenie rozwoju funkcji motorycznych

Główną cechą tego zaburzenia jest poważne zaburzenie rozwoju koordynacji motorycz-
nej, którego nie można wytłumaczyć wyłącznie upośledzeniem ogólnego rozwoju intelek-
tualnego ani specyficznym, wrodzonym lub nabytym zaburzeniem neurologicznym (in-
nym niż to, które implikuje obecność zaburzenia koordynacji). Zwykle zaburzeniom
koordynacji motorycznej towarzyszą pewnego stopnia zaburzenia wykonywania poznaw-
czych zadań wzrokowo-przestrzennych.

Wskazówki diagnostyczne
Koordynacja motoryczna dziecka, zarówno w zakresie ruchów rąk, jak i ruchów całego

ciała, musi być wyraźnie poniżej poziomu wieku dziecka i jego ogólnej inteligencji.

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

2 0 7

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Najlepiej ocenićją na podstawie indywidualnie przeprowadzonego, wystandaryzowanego
testu koordynacji ruchów rąk i ruchów całego ciała. Trudności w koordynacji powinny
być obecne już we wczesnym okresie rozwoju (to znaczy nie mogą stanowić nabytego
deficytu). Nie mogą też być bezpośrednim rezultatem zaburzeń wzroku lub słuchu ani
możliwych do rozpoznania zaburzeń neurologicznych.

Stopień, w jakim zaburzenie dotyczy koordynacji głównie ruchów rąk albo ruchów

całego ciała wykazuje różnice, typowy zaś wzorzec upośledzenia motoryki ruchów ciała
zmienia się wraz z wiekiem. Fazy rozwoju motorycznego mogą być opóźnione i mogą
towarzyszyć im zaburzenia mowy (zwłaszcza artykulacji). Małe dziecko może mieć
niezdarny chód, wolno uczy się biegać, skakać, wchodzić i schodzić ze schodów. Mogą
pojawiać się trudności z wiązaniem sznurowadeł, zapinaniem i rozpinaniem guzików oraz
rzucaniem i łapaniem piłki. Dziecko może być niezręczne w zakresie ruchów rąk, jak i
całego ciała, wykazywać tendencję do upuszczania przedmiotów, potykania się, wpadania
na przeszkody i brzydkiego pisma. Umiejętności rysowania są zwykle słabe i dzieci z tym
rodzajem zaburzenia mają trudności w układankach, posługiwaniu się konstrukcyjnymi
zabawkami, budowaniu modeli, w grach ręcznych oraz przy rysowaniu i rozumieniu mapy.

W większości przypadków dokładne badanie kliniczne wskazuje na takie przejawy

niedojrzałości układu nerwowego, jak ruchy choreoatetyczne nie podtrzymywanych
kończyn, ruchy lustrzane i inne towarzyszące zaburzenia neuronu ruchowego, jak też na
objawy złej koordynacji w zakresie ruchów rąk, jak i całego ciała (często opisywane jako
dyskretne objawy neurologiczne, z powodu ich występowania w normie u młodszych
dzieci i braku znaczenia lokalizacyjnego). Odruchy ścięgniste mogą być obustronnie
wzmożone lub osłabione, ale nie są niesymetryczne.

U niektórych dzieci występują trudności szkolne, które czasami mogą być poważne.

W niektórych przypadkach pojawiają się zaburzenia społeczno-emocjonalne i zachowa-
nia, ale mało wiadomo na temat ich częstości występowania i charakteru.

Nie stwierdza się objawów określonego zaburzenia neurologicznego (jak porażenie

mózgowe lub dystrofia mięśniowa). W niektórych przypadkach wywiad zawiera dane
o takich powikłaniach okołoporodowych, jak bardzo niska waga urodzeniowa lub
wyraźnie wcześniejszy poród.

Niezręczność ruchowa dziecka jest często rozpoznawana jako "minimalna dysfun-

kcja mózgowa", ale ze względu na różne i często sprzeczne znaczenie tego terminu, nie
zaleca się używania go.

Obejmuje:

zespół "niezdarnego dziecka"

zaburzenie rozwoju koordynacji
rozwojowa dyspraksja

Nie obejmuje:

nieprawidłowości chodu i poruszania się (R26.-)

brak koordynacji (R27.-) w przebiegu upośledzenia umysłowego

(F70-F79) lub specyficznego możliwego do rozpoznania
zaburzenia neurologicznego (G00-G99)

F 8 3 Mieszane specyficzne zaburzenia rozwojowe

Jest to źle zdefiniowana i nieodpowiednio ujęta (ale niezbędna) kategoria zaburzeń,
w których współistnieją specyficzne zaburzenia rozwoju języka i mowy, umiejętności

F80-F89 Zaburzenia rozwoju psychicznego

szkolnych i/albo funkcji motorycznych, ale żadne z nich nie dominuje na tyle, by stanowić

podstawę rozpoznania. Często każdemu z tych specyficznych zaburzeń rozwojowych

towarzyszy pewien stopień globalnego zaburzenia funkcji poznawczych i tę kategorię

należy wykorzystać tylko wtedy, gdy występuje nakładanie się kilku zaburzeń na siebie

Należy więc korzystać z tej kategorii, jeśli występują dysfunkcje spełniające kryteria dla

dwu i więcej zaburzeń z grupy F80.-, F81, F82.

F84 Całościowe

zaburzenia rozwojowe

Ta grupa zaburzeń charakteryzuje się jakościowymi nieprawidłowościami interakcji
społecznych i wzorców porozumiewania się oraz ograniczonym, stereotypowym, powta-

rzającym się repertuarem zainteresowań i aktywności. Nieprawidłowości takie charakte-

ryzują całość zachowania dziecka we wszystkich sytuacjach, chociaż mogą różnić się
stopniem natężenia. W większości przypadków rozwój jest nieprawidłowy od niemow-
lęctwa a zaburzenia pojawiają się, z nielicznymi wyjątkami, w ciągu pierwszych 5 lat

życia. Często, choć nie zawsze, występują pewnego stopnia globalne zaburzenia funkcji
poznawczych, ale omawiane tu zaburzenia są definiowane w kategoriach zachowania
które odbiega od normy w stosunku do wieku umysłowego dziecka (niezależnie od tego'

czy jest ono upośledzone czy nie). Panuje pewna niezgodność dotycząca podziału całej
tej grupy całościowych zaburzeń rozwoju.

W niektórych przypadkach zaburzeniom tym towarzyszą, a być może są ich przyczy-

ną, schorzenia fizyczne, spośród których najczęściej występują drgawki dziecięce, wro-

dzona rozyczka, stwardnienie guzowate, lipidozy mózgu i zespół kruchego X. Jednakże

całościowe zaburzenia rozwojowe należy rozpoznawać na podstawie cech zachowania,

niezależnie od występowania lub niewystępowania towarzyszących zmian somatycznych'

Każde z nich należy kodować oddzielnie.

Jeśli stwierdza się upośledzenie umysłowe, ważne jest, by kodować je oddzielnie

w kategoriach F70-F79, ponieważ nie stanowi ono charakterystycznej cechy całościo-

wych zaburzeń rozwoju.

F84.0 Autyzm dziecięcy
Całościowe zaburzenie rozwoju charakteryzujące się nieprawidłowym i/albo upośledzo-

nym rozwojem, pojawiające się przed 3 rokiem życia, w którym występuje nieprawidłowe

funkcjonowanie we wszystkich spośród trzech sfer: interakcjach społecznych, komunika-

cji oraz ograniczonym, powtarzającym się repertuarze zachowań. Zaburzenie występuje

3 do 4 razy częściej u chłopców niż u dziewcząt.

Wskazówki diagnostyczne

Zwykle nie ma poprzedzającego, jednoznacznie prawidłowego okresu rozwoju, jeśli
natomiast jest, nieprawidłowości zaczynają ujawniać się przed 3 rokiem życia. Zawsze
występują tu jakościowe zmiany we wzajemnych interakcjach społecznych. Przybierają

ang. penaswe, dosłownie: przenikające, przenikliwe. Wydaje się, że słowo "całościowe" choć

może niezbyt bliskie leksykalnie, stosunkowo dobrze oddaje intencje autorów angielskiego terminu
przeciwstawiających go specyficznym (wycinkowym) zaburzeniom rozwoju i podkreślających jego

całościowy" właśnie charakter (przyp. tłum.).

208

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

2 0 9

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

one formę nieadekwatnej oceny sygnałów społeczno-emocjonalnych, przejawiającej się

brakiem reakcji na uczucia innych ludzi i/albo brakiem modulacji zachowania w zależno-

ści od społecznego kontekstu, ponadto, słabym wykorzystywaniem sygnałów społecz-

nych i słabym integrowaniem społecznych, emocjonalnych i komunikacyjnych aspektów

zachowania, a przede wszystkim - brakiem społeczno-emocjonalnej wzajemności. Podo-

bnie częste są jakościowe zaburzenia komunikacji. Te z kolei przybierają postać braku

społecznego wykorzystania posiadanych umiejętności językowych, upośledzenia zabaw

opartych o wyobraźnię i społeczne naśladowanie, słabej synchronizacji i braku wzajemno-

ści w dialogu słownym, słabej zmienności ekspresji języka i względnego braku elementów

twórczych i fantazji w procesach myślowych, braku emocjonalnej odpowiedzi na werbal-

ne i niewerbalne próby nawiązania kontaktu, trudności posługiwania się różnicami rytmu

i akcentów do odzwierciedlenia modulacji w komunikacji i podobnego braku towarzyszą-

cych gestów akcentujących frazy i przydających znaczenia komunikacji werbalnej.

Stan ten charakteryzują także ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce

zachowań, zainteresowań i aktywności. Przejawiają się one tendencją do narzucania

rutyny i sztywności w szerokim zakresie codziennego funkcjonowania. Zwykle odnosi

się to do nowych aktywności, ale i do znanych dziecku zwyczajów i wzorców zabaw.

Zwłaszcza we wczesnym dzieciństwie może występować specyficzne przywiązanie dzie-

cka do niecodziennych przedmiotów, innych niż miękkie. Dzieci mogą wymuszać prze-

strzeganie w czynnościach rytualnych szczególnej, niefunkcjonalnej rutyny. Może

występować stereotypowa koncentracja zainteresowań na datach, drogach i rozkładach

jazdy. Często pojawiają się stereotypie ruchowe, specyficzne zainteresowania niefunkcjo-

nalnymi elementami przedmiotów (takimi jak zapach lub smak). Może także występować

opór przed zmianą codziennej rutyny lub szczegółów w otoczeniu dziecka (takich, jak

zmiana ozdób lub przesunięcie mebli w rodzinnym domu).

Obok wymienionych specyficznych cech diagnostycznych, dzieci autystyczne często

charakteryzuje cały szereg innych niespecyficznych problemów, jak: lęki (fobie), zabu-

rzenia snu i odżywiania się, napady złości czy agresja. Samouszkodzenia (np. gryzienie

nadgarstka) są dosyć częste, szczególnie wtedy, gdy z autyzmem współistnieje znaczne

upośledzenie umysłowe. Większości dzieci autystycznych brakuje spontaniczności, ini-

cjatywy i twórczej pomysłowości w organizowaniu sobie wolnego czasu, mają trudności

w podejmowaniu decyzji dotyczących złożonych czynności (nawet jeśli same zadania

mieszczą się w zakresie ich możliwości). Specyficzne przejawy deficytów charakterysty-

cznych dla autyzmu zmieniają się wraz z wiekiem dziecka, ale są obecne także w życiu

dorosłym i mają podobny charakter, tzn. dotyczą socjalizacji, komunikacji i zaintereso-

wań. Do ustalenia rozpoznania należy stwierdzić nieprawidłowości rozwoju w okresie

pierwszych 3 lat życia, ale zespół ten może być rozpoznawany w każdej grupie wiekowej.

Autyzmowi może towarzyszyć iloraz inteligencji każdego poziomu, ale w 3/4 przy-

padków występuje upośledzenie umysłowe.

Obejmuje:

autyzm

autyzm wieku dziecięcego

psychoza dziecięca
zespół Kannera

Rozpoznanie różnicowe.

Poza całościowymi zaburzeniami rozwojowymi innego

rodzaju, należy brać pod uwagę: specyficzne zaburzenia rozwoju rozumienia mowy

F80-F89 Zaburzenia rozwoju psychicznego

(F80.2) z wtórnymi problemami społeczno-emocjonalnymi, reaktywne zaburzenia przy-

wiązania w dzieciństwie (F94.1) albo zaburzenia selektywności przywiązania w dzieciń-

stwie (F94.2), upośledzenie umysłowe (F70-F79) z towarzyszącymi zaburzeniami

emocjonalnymi i zachowania, schizofrenię (F20.-) o szczególnie wczesnym początku oraz

zespół Retta (F84.2).

Nie obejmuje:

autystyczna psychopatia (F84.5)

F84.1 Autyzm atypowy
Całościowe zaburzenie rozwoju, które różni się od autyzmu albo tym, że początek

przypada na inny wiek dziecka albo, że nie spełnia ono wszystkich trzech kryteriów

diagnostycznych. Tak więc nieprawidłowy i/albo zaburzony rozwój zaczyna się ujawniać

dopiero po 3 roku życia i/albo nie występują dostatecznie nasilone objawy w jednej lub

dwóch z trzech sfer psychopatologii wymaganych do rozpoznania autyzmu (to jest

w zakresie wzajemnych interakcji społecznych, komunikacji oraz nieprawidłowości

w postaci ogramczonego stereotypowego, powtarzającego się repertuaru zachowań), mi-

mo obecności pozostałych, charakterystycznych objawów. Nietypowy autyzm rozwija się

najczęściej u osob głęboko upośledzonych, u których bardzo niski poziom funkcjonowa-

nia me pozwala na ujawnienie się specyficznie zaburzonych zachowań niezbędnych do

rozpoznania autyzmu. Występuje także u jednostek z ciężkimi specyficznymi zaburzenia-

mi rozwoju rozumienia języka. Tak więc nietypowy autyzm jest stanem istotnie różniącym

się od autyzmu.

Obejmuje:

atypowa psychoza dziecięca

upośledzenie umysłowe z cechami autystycznymi

F84.2 Zespół Retta
Schorzenie o nieznanej przyczynie, jak dotąd stwierdzane wyłącznie u dziewcząt które

cechuje charakterystyczny początek, przebieg i symptomatologia. W typowych przypad-

kach, po nie budzącym podejrzeń okresie normalnego lub prawie normalnego wczesnego

rozwoju, następuje częściowa lub całkowita utrata sprawności manualnej i mowy wraz

z zahamowaniem tempa wzrostu obwodu głowy, zwykle zaczynająca się pomiędzy 7 a 24

miesiącem życia dziecka. Szczególnie charakterystyczne są stereotypie w postaci kręcenia

palcami, hiperwentylacja i utrata celowych ruchów rąk. Rozwój społeczny i zdolność

zabawy ulegają zahamowaniu w pierwszych 2 lub 3 latach, ale społeczne zainteresowania

wykazują tendencję do utrzymywania się. W połowie dzieciństwa rozwijają się- ataksja

tułowia i apraksja połączone ze skoliozą i kifoskoliozą, a czasami ruchy choreoatetotycz-

ne^ Wynikiem zaburzenia jest poważne opóźnienie rozwoju psychicznego. We wczesnym

łub w środkowym okresie dzieciństwa często rozpoczynają się napady padaczkowe.

Wskazówki diagnostyczne

W większości przypadków początek zaburzeń przypada między 7 a 24 miesiącem życia

Najbardziej charakterystycznymi cechami są: utrata celowych ruchów rąk i nabytych

precyzyjnych ruchów manipulacyjnych. Towarzyszy im częściowy lub całkowity brak

rozwoju języka, wyraźnie stereotypowe ruchy kręcenia rękami i ruchy "mycia rąk"

z ramionami zgiętymi przed klatką piersiową lub podbródkiem, stereotypowe ślinienie

rąk, niezdolność prawidłowego żucia pokarmów, częste epizody hiperwentylacji prawie

210

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

2 1 1

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

zawsze brak kontroli zwieraczy, często nadmierne ślinienie się i wystawanie języka oraz
brak angażowania się w interakcje społeczne. Typowy dla tych dzieci jest "konwencjo-
nalny uśmiech", we wczesnym dzieciństwie patrzą one na lub "poprzez" ludzi, nie
nawiązując kontaktu z nimi (chociaż interakcje społeczne później mogą się rozwinąć).
Pojawiają się postawa i chód na szerokiej podstawie, mięśnie stają się hipotoniczne a ruchy
tułowia - zwykle źle skoordynowane. Rozwija się skolioza i kifoskołioza. W połowie
przypadków, w okresie dojrzewania lub w życiu dorosłym rozwijają się zaniki rdzeniowe
z ciężkimi zaburzeniami ruchu. Później pojawia się wzmożone napięcie mięśniowe,
zwykle większe w kończynach górnych niż dolnych. W większości przypadków wystę-

pują napady padaczkowe, często w postaci napadów małych, rozpoczynające się najczę-

ściej przed 8 rokiem życia. W przeciwieństwie do autyzmu zarówno celowe
samouszkodzenia, jak i złożone zachowania stereotypowe są rzadkie.

Rozpoznanie różnicowe.

Wyjściowo zespół Retta różnicować należy z innymi zabu-

rzeniami głównie na podstawie braku celowych ruchów rąk, zwolnienia tempa wzrostu
obwodu głowy, ataksji, stereotypowych ruchów "mycia rąk" i niezdolności do prawidło-
wego żucia pokarmów. Przebieg zaburzenia, charakteryzujący się postępującym pogor-
szeniem sprawności ruchowej, potwierdza rozpoznanie.

F84.3 Inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne
Całościowe zaburzenia rozwoju (inne niż zespół Retta), których cechą jest początkowo

prawidłowy rozwój i, w ciągu kilku miesięcy, bardzo wyraźna utrata poprzednio nabytych
umiejętności z zakresu co najmniej kilku sfer rozwoju, wraz z charakterystycznymi
nieprawidłowościami społecznego funkcjonowania, porozumiewania się i zachowania.
Często występuje okres niecharakterystycznych objawów zwiastunowych: dziecko staje
się krnąbrne, drażliwe, niespokojne i nadruchliwe. Potem następuje zubożenie i zanik
mowy oraz języka, czemu towarzyszy dezintegracja zachowania. W niektórych przypad-
kach stale postępuje utrata wszystkich umiejętności (zwłaszcza gdy zaburzeniom towa-
rzyszy możliwe do rozpoznania postępujące schorzenie neurologiczne), ale częściej, po
kilku miesiącach pogorszenia, następuje stabilizacja choroby (plateau), a następnie nie-
znaczna poprawa. Prognoza jest zwykle zła i u większość dzieci powstaje głębokie
upośledzenie. W jakim stopniu zaburzenie to różni się od autyzmu, nie jest jasne.
W niektórych przypadkach można wykazać, że zaburzenie to jest rezultatem towarzyszą-
cej encefalopatii, rozpoznanie należy jednak ustalać wyłącznie na podstawie cech zacho-
wania. Wszelkie współistniejące zaburzenia neurologiczne należy kodować osobno.

Wskazówki diagnostyczne

Rozpoznanie wymaga stwierdzenia okresu prawidłowego rozwoju przynajmniej do 2 roku
życia, po którym następuje wyraźna utrata nabytych wcześniej umiejętności z towarzy-
szącym jakościowo nieprawidłowym funkcjonowaniem społecznym. Zwykle występuje
głęboka regresja łub zanik języka, regresja poziomu zabaw, umiejętności społecznych
i zachowania adaptacyjnego oraz utrata kontroli zwieraczy, często z pogarszającym się
panowaniem nad ruchami. W przypadkach typowych, towarzyszą temu: ogólna utrata
zainteresowania otoczeniem, stereotypowe, powtarzające się manieryzmy ruchowe i po-
dobne do występujących w autyzmie upośledzenie interakcji społecznych i komunikacji.

Zespół ten przypomina w pewnym stopniu otępienie wieku dojrzałego, od którego różni

się trzema kluczowymi cechami: zwykle nie ma żadnej dającej się określić choroby lub

F80-F89 Zaburzenia rozwoju psychicznego

uszkodzenia organicznego (choć wnosić można, że istnieje organiczna dysfunkcja móz-
gu), po okresie utraty umiejętności może nastąpić pewna poprawa, upośledzenie socjali-
zacji i komunikacji ma cechy przypominające bardziej autyzm niż otępienie. Ze

wszystkich tych przyczyn zespół ten jest kodowany w tym miejscu, a nie w F00-F09.

Obejmuje:

otępienie dziecięce

psychoza dezintegracyjna
zespół Hellera
psychoza symbiotyczna

Nie obejmuje:

nabyta afazja z padaczką (F80.3)

mutyzm wybiórczy (F94.0)
zespół Retta (F84.2)
schizofrenia (F20.-)

F84.4 Zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym

i ruchami stereotypowymi

Jest to źle zdefiniowane zaburzenie o niepewnej wartości nozologicznej. Kategorię tę
wyodrębniono, ponieważ są przesłanki, że u dzieci upośledzonych w stopniu od umiar-
kowanego do głębokiego (II<50), które stwarzają takie poważne problemy, jak nadpobud-
liwość ruchowa i zaburzenia uwagi, często występują stereotypowe zachowania.

Zastosowanie leków stymulujących nie przynosi u tych dzieci poprawy (w przeciwień-
stwie do tych, których iloraz inteligencji mieści się w normie), a mogą wystąpić nasilone
reakcje dysforyczne (czasami ze spowolnieniem psychoruchowym). W okresie dojrzewa-
nia nadpobudliwość ruchową zastępuje zahamowanie ruchowe (co nie jest typowe dla

dzieci nadruchliwych o prawidłowej inteligencji). Często zespołowi towarzyszą różnego
typu opóźnienia rozwojowe, albo specyficzne albo całościowe.

Nie wiadomo, w jakim stopniu zachowanie jest tu funkcją niskiego ilorazu inteligen-

cji lub organicznego uszkodzenia mózgu. Nie jest też jasne, czy nie lepiej byłoby zaliczać
tutaj (zamiast do F90.-) zaburzeń u dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym, u których
występuje zespół hiperkinetyczny. Obecnie są one włączone do F90.-.

Wskazówki diagnostyczne

Rozpoznanie zależy od współistnienia znaczącej, niewłaściwej rozwojowo nadpobud-

liwości ruchowej, stereotypii ruchowych i znacznego upośledzenia umysłowego. Wszy-

stkie te trzy cechy stanowią warunek rozpoznania.

Jeśli spełnione są kryteria diagnostyczne dla F84.0, F84.1 lub F84.2 - to zamiast

omawianego tu, należy rozpoznawać wymienione zaburzenia.

F84.5 Zespół Aspergera
Zaburzenie o niezweryfikowanej wartości nozologicznej, charakteryzujące się tego same-

go rodzaju jakościowymi nieprawidłowościami we wzajemnych interakcjach społecznych
co autyzm, a także ograniczonym, stereotypowym, powtarzającym się repertuarem zain-

teresowań i aktywności. Różni się od autyzmu przede wszystkim tym, że nie występuje
tu opóźnienie ani upośledzenie ogólnego rozwoju języka i funkcji poznawczych. Wię-
kszość dzieci charakteryzuje normalna inteligencja ogólna, ale często są wyraźnie nie-
zdarne. Stan ten występuje przede wszystkim u chłopców (stosunek chłopców do

212

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

2 1 3

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F90-F98 Zaburzenia zachowania i emocji z początkiem w dzieciństwie...

dziewcząt jak 8 do 1). Jest bardzo prawdopodobne, że przynajmniej część przypadków
stanowi łagodną formę autyzmu, ale nie jest pewne czy dotyczy to wszystkich. Występuje
wyraźna tendencja do utrzymywania się nieprawidłowości w okresie dojrzewania oraz w
wieku dojrzałym i wydaje się, że zaburzenia mają cechy specyficzne, na które środowisko
ma wpływ stosunkowo niewielki. Epizody psychotyczne zdarzają się na początku wieku
dojrzałego.

Wskazówki diagnostyczne

Rozpoznanie opiera się na współistnieniu braku znaczącego klinicznie, opóźnienia ogól-
nego rozwoju języka i funkcji poznawczych oraz typowych dla autyzmu jakościowych
nieprawidłowości w interakcjach społecznych oraz ograniczonego, powtarzającego się,
stereotypowego repertuaru zachowań, zainteresowań i aktywności. Problemy w komuni-
kacji podobne do tych, które towarzyszą autyzmowi mogą występować lub nie, ale
znaczne opóźnienie rozwoju języka wyklucza takie rozpoznanie.

Obejmuje:

psychopatia autystyczna

schizoidalne zaburzenie dziecięce

Nie obejmuje:

zaburzenie osobowości o typie anankastycznym (F60.5)

dziecięce zaburzenia więzi (F94.1, F94.2)
zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (F42.-)
zaburzenie typu schizofrenii (schizotypowe) (F21)
schizofrenia prosta (F20.6)

F84.8 Inne całościowe zaburzenia rozwojowe

F84.9 Całościowe zaburzenia rozwojowe, nie określone
Rezydualna kategoria diagnostyczna, którą należy stosować do zaburzeń o obrazie całościo-
wych zaburzeń rozwoju, gdy brak odpowiednich informacji lub sprzeczne wyniki, powodują,
że nie spełniają kryteriów diagnostycznych żadnej innej kategorii należącej do F84.

F 8 8 Inne zaburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego)

Obejmuje:

rozwojowa agnozja

F 8 9 Zaburzenie rozwoju psychicznego (psychologicznego),

nie określone

Obejmuje:

zaburzenia rozwoju BNO

F90-F98

Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle

w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym

F99

Nie określone zaburzenia psychiczne

Przegląd działu:

F90 Zaburzenia hiperkinetyczne (zespoły nadpobudliwości ruchowej)

F90.0 Zaburzenie aktywności i uwagi
F90.1 Hiperkinetyczne zaburzenie zachowania
F90.8 Inne zaburzenia hiperkinetyczne
F90.9 Zaburzenie hiperkinetyczne, nie określone

F91 Zaburzenia zachowania

F91.9 Zaburzenie zachowania, nie określone

F92 Mieszane zaburzenia zachowania i emocji

F92.0 Depresyjne zaburzenie zachowania
F92.8 Inne mieszane zaburzenia zachowania i emocji
F92.9 Mieszane zaburzenia zachowania i emocji, nie określone

F93 Zaburzenia emocjonalne rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie

F94 Zaburzenia funkcjonowania społecznego rozpoczynające się zwykle

w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym

F94.0 Mutyzm wybiórczy

214

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

2 1 5

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F90-F98 Zaburzenia zachowania i emocji z początkiem w dzieciństwie...

F94.1 Reaktywne zaburzenia przywiązania

w dzieciństwie

F94.2 Zaburzenia selektywności przywiązania

w dzieciństwie

F94.8 Inne dziecięce zaburzenia funkcjonowania społecznego
F94.9 Dziecięce zaburzenia funkcjonowania społecznego, nie określone

F95 Tiki

F98 Inne zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle

w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym

F98.0 Moczenie mimowolne (enuresis) nieorganiczne
F98.1 Zanieczyszczanie się kałem (encopresis) nieorganiczne
F98.2 Zaburzenie odżywiania w niemowlęctwie i dzieciństwie
F98.3 Pica w niemowlęctwie lub dzieciństwie
F98.4 Stereotypie ruchowe
F98.5 Jąkanie (zacinanie się)
F98.6 Mowa bezładna

F98.8 Inne określone zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się

zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym

F98.9 Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle

w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym, nie określone

F99 Zaburzenie psychiczne, inaczej nie określone

' w oryg. ang. reactive attachment disorder. Wykorzystana w źródłowym tłumaczeniu opisowa

interpretacja angielskiego terminu ("reaktywne utrudnienie nawiązywania relacji społecznych") wydaje
się dość sztuczna i mało praktyczna, dlatego zaproponowano tu przekład prostszy i bliższy leksykalnemu
znaczeniu terminu attachment ("przywiązanie"), który ponadto lepiej oddaje charakter relacji o jaką
chodzi (więź) - przyp. red.

w oryg. ang. disinhibited attachment disorder. Wykorzystana w źródłowym tłumaczeniu opisowa

interpretacja terminu angielskiego ("nadmierna łatwość nawiązywania relacji społecznych") wydaje się
dość sztuczna i mało praktyczna, dlatego zaproponowano tu prostszą interpretację przywracającą
leksykalne znaczenie terminu attachment ("przywiązanie"), które lepiej oddaje charakter relacji o jaką
chodzi (więź) - przyp. red.

F 9 0 Zaburzenia hiperkinetyczne (zespoły nadpobudliwości ruchowej)

Tę grupę zaburzeń charakteryzują: wczesny początek, współistnienie nadmiernej aktyw-
ności, źle modulowanego zachowania z wyraźnym brakiem uwagi i trwałego zaangażo-
wania w wykonywane zadania. Te cechy zachowania utrzymują się we wszystkich
sytuacjach i mają przewlekły charakter.

Panuje pogląd, że nieprawidłowości konstytucjonalne odgrywają kluczową rolę

w genezie tych zaburzeń, ale w chwili obecnej nie ma informacji na temat ich specyficznej
etiologii. W ostatnich latach dla określenia tych zespołów promowany jest termin:
"zaburzenia z deficytem uwagi". W obecnej klasyfikacji zrezygnowano jednak z tego
terminu, ponieważ sugeruje, że dysponujemy wiedzą na temat procesów psychologicz-
nych, której jeszcze brakuje, a także może sugerować, że należy uwzględniać tu dzieci
lękowe, zaprzątnięte myślami, albo "marzące", apatyczne, których trudności są prawdo-

podobnie inne. Jednakże, z punktu widzenia zachowania, problemy zaburzeń uwagi
stanowią niewątpliwie centralną cechę zespołów hiperkinetycznych.

Zaburzenia hiperkinetyczne zawsze zaczynają się wcześnie w toku rozwoju (zwykle

w ciągu pierwszych 5 lat życia dziecka). Główną charakterystyczną cechą jest brak
wytrwałości w zakresie działań wymagających zaangażowania poznawczego oraz tenden-
cja do porzucania jednego działania na rzecz innego bez kończenia żadnego z nich, wraz
ze słabą kontrolą, dezorganizacją i nadmiarem aktywności. Problemy te utrzymują się
zwykle w okresie szkolnym, a nawet do wieku dojrzałego, ale u wielu dzieci następuje
stopniowa poprawa aktywności i uwagi.

Zaburzeniom tym może towarzyszyć szereg innych nieprawidłowości. Nadpobudli-

we ruchowo dzieci są często lekkomyślne i impulsywne, skłonne do ulegania wypadkom
i narażone na kłopoty z dyscypliną z powodu nieumyślnego (bardziej niż celowego,
buntowniczego) łamania zasad. Ich relacje z dorosłymi są często pozbawione hamulców
społecznych, z brakiem rozwagi i rezerwy . Są niepopularne wśród rówieśników i mogą

być izolowane. Pospolite są zaburzenia procesów poznawczych i nieproporcjonalnie
często występują specyficzne opóźnienia rozwoju ruchowego i języka. Do wtórnych
komplikacji należą zachowanie dyssocjalne i niska samoocena. Zachodzi znaczne nakła-
danie się na siebie nadpobudliwości ruchowej i takich innych wzorców dezorganizujących
zachowania, jak np. zaburzenia zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji.
Jednakże znane już obecnie przesłanki preferują wydzielenie grupy, w której nadpobud-
liwość ruchowa jest głównym problemem.

Zaburzenia hiperkinetyczne występują kilka razy częściej u chłopców niż u dziew-

cząt. Pospolicie towarzyszą im zaburzenia czytania (i/albo inne problemy szkolne).

Wskazówki diagnostyczne

Głównymi cechami są deficyt uwagi i nadmierna aktywność. Obie te cechy są konieczne
do rozpoznania i muszą być ewidentne w więcej niż jednej sytuacji (np. w domu, szkole,
poradni).

Zaburzenia uwagi przejawiają się przedwczesnym kończeniem podjętych zadań

i pozostawianiem działań niezakończonych. Dzieci często zmieniają jedną aktywność na
rzecz innej, jakby tracąc zainteresowania jednym zadaniem z powodu zainteresowania
innym (chociaż badania laboratoryjne nie wskazują na nadmierny stopień rozpraszalności
przez bodźce czuciowe i percepcyjne).

216

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

2 1 7

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F90-F98 Zaburzenia zachowania i emocji z początkiem w dzieciństwie...

Takie deficyty wytrwałości i uwagi należy rozpoznawać tylko wtedy, gdy są większe

niżby wskazywał na to wiek dziecka i jego iloraz inteligencji (II). Nadmierna aktywność
implikuje niepokój, zwłaszcza w sytuacjach wymagających względnego spokoju. Zależ-
nie od sytuacji, może to oznaczać, że dziecko biega i skacze, wstaje, gdy oczekuje się od
niego, że będzie siedziało, jest nadmiernie gadatliwe i głośne lub wierci się i kręci.
W ocenie czy akty wność jest nadmierna należy brać pod uwagę kontekst sytuacji, w której

występuje oraz porównanie z innymi dziećmi w tym samym wieku i o tym samym ilorazie
inteligencji. Charakterystyczne cechy zachowania dziecka nadruchliwego są najwyraźniej
widoczne w sytuacjach ustrukturalizowanych, zorganizowanych, wymagających znacz-
nego stopnia samokontroli zachowania.

Objawy towarzyszące nie są wystarczające ani nawet konieczne do ustalenia rozpo-

znania, aleje wspierają. Dzieci z tym zaburzeniem cechuje: brak hamulców w relacjach
społecznych, lekkomyślność w sytuacjach niebezpiecznych i impulsywne przekraczanie
reguł społecznych (co przejawia się jako: przeszkadzanie lub przerywanie aktywności
innym, przedwczesne odpowiadanie na pytanie - zanim pytający zakończył jego zadawa-
nie lub kłopoty w doczekaniu swojej kolejki).

Zaburzenia uczenia się oraz nieporadność ruchowa występują z dużą częstością i,

jeśli są obecne, należy je kodować osobno (F80-F89). Natomiast nie powinny stanowić

części aktualnego rozpoznania zaburzeń hiperkinetycznych.

Objawy zaburzeń zachowania nie należą do kryteriów podstawowego rozpoznania,

ale ich obecność lub brak są podstawą głównego podziału tych zaburzeń (patrz niżej).

Charakterystyczne cechy zachowania powinny pojawiać się wcześnie (przed 6 ro-

kiem życia) i mieć charakter przewlekły. Jednakże, przed początkiem szkoły wzmożoną
ruchliwość jest trudno rozpoznać, z powodu szerokiej zmienności zachowań mieszczą-
cych się w normie. Tylko skrajne jej przejawy mogą prowadzić do takiego rozpoznania u
dzieci w wieku przedszkolnym.

Rozpoznanie zaburzeń hiperkinetycznych dotyczy także dorosłych. Kryteria są takie

same, ale oceny zaburzeń uwagi należy dokonywać w odniesieniu do stosownych norm
rozwojowych. W przypadku gdy nadpobudliwość ruchowa była obecna w dzieciństwie,
a potem ustąpiła i pojawiły się inne zaburzenia, jak np. zaburzenia osobowości typu
dyssocjalnego lub nadużywanie leków, należy rozpoznawać zaburzenia aktualne, a nie te,
które występowały wcześniej.

Rozpoznanie różnicowe.

Zaburzenia mieszane są częste, a całościowe zaburzenia

rozwoju, jeśli są obecne, zachowują pierwszeństwo w rozpoznawaniu. Głównym proble-
mem diagnostycznym jest konieczność różnicowania z zaburzeniami zachowania: jeśli

spełnione są kryteria diagnostyczne dla zaburzeń hiperkinetycznych - to rozpoznanie ma

pierwszeństwo w stosunku do rozpoznania zaburzeń zachowania. Jednakże niewielkiego

stopnia nadpobudliwość ruchowa i zaburzenia uwagi są w zaburzeniach zachowania
częste. Gdy występują cechy zarówno wzmożonej ruchliwości, jak i zaburzeń zachowa-
nia, a te pierwsze są globalne i ciężkie, należy rozpoznawać "hiperkinetyczne zaburzenia
zachowania" (F90.1).

Następny problem wynika z faktu, że nadpobudliwość ruchowa i zaburzenia uwagi,

choć o innym charakterze niż w zaburzeniach hiperkinetycznych, mogą być objawami
lęku i zaburzeń depresyjnych. Dlatego niepokój ruchowy, jeśli jest typowym objawem
depresji, nie powinien skłaniać do rozpoznania zaburzeń hiperkinetycznych. Podobnie,

niepokój ruchowy, który jest często składową nasilonego lęku nie powinien prowadzić do
rozpoznania zaburzeń hiperkinetycznych. Jeżeli spełnione są kryteria jednego z typów
zaburzeń lękowych (F40.-, F41.-, F43 albo F93) - to te rozpoznania powinny zachować
pierwszeństwo w stosunku do rozpoznania zaburzeń hiperkinetycznych, chyba że są inne
dowody dodatkowej obecności zaburzeń hiperkinetycznych, poza obecnością niepokoju

ruchowego towarzyszącego lękowi. Podobnie, jeśli spełnione są kryteria diagnostyczne
zaburzeń nastroju (afektywnych /F30-F39/) nie należy dodatkowo rozpoznawać zaburzeń
hiperkinetycznych, tylko dlatego, że występują zaburzenia koncentracji i pobudzenie
psychoruchowe. Podwójne rozpoznanie należy ustalać tylko wtedy, gdy objawy, które nie
są po prostu tylko częścią zaburzeń nastroju, jasno wskazują na niezależne występowanie
zaburzeń hiperkinetycznych.

Ostry początek zaburzeń hiperkinetycznych u dziecka w wieku szkolnym jest zazwy-

czaj przejawem jednej z postaci zaburzeń reaktywnych (psychogennych lub organicz-
nych), stanu maniakalnego, schizofrenii lub schorzenia neurologicznego (np. gorączki
reumatycznej).

Nie obejmuje:

zaburzenia lękowe (F41.- albo F93.0)

zaburzenia nastroju (afektywne) (F30-F39)
całościowe zaburzenia rozwoju (F84.-)
schizofrenia (F20.-)

F90.0 Zaburzenie aktywności i uwagi
Wciąż brakuje zadowalającego podziału zaburzeń hiperkinetycznych. Jednakże badania
katamnestyczne wskazują, że na rokowanie w okresie młodzieńczym i życiu dorosłym
znaczny wpływ ma współwystępowanie agresji, zachowań przestępczych albo dyssocjal-
nych. W związku z tym, głównym kryterium podziału jest obecność lub nieobecność tych
właśnie objawów towarzyszących. Należy używać kodu F90.0, gdy spełnione są ogólne
kryteria zaburzeń hiperkinetycznych (F90.-), ale nie są spełnione kryteria dla F91.-, tzn.
zaburzeń zachowania.

Obejmuje:

zaburzenie z deficytem uwagi lub zespół z nadpobudliwością ruchową

zaburzenia z deficytem uwagi i nadpobudliwością ruchową

Nie obejmuje:

hiperkinetyczne zaburzenia zachowania (F90.1)

F90.1 Hiperkinetyczne zaburzenia zachowania
Tym kodem należy posługiwać się wtedy, kiedy spełnione są ogólne kryteria zaburzeń
hiperkinetycznych (F90.-) oraz ogólne kryteria zaburzeń zachowania (F91.-).

F90.8 Inne zaburzenia hiperkinetyczne

F90.9 Zaburzenie hiperkinetyczne, nie określone
Rozpoznawanie tej resztkowej kategorii diagnostycznej nie jest zalecane. Należy posłu-
giwać się nią tylko wtedy, jeśli zachodzi trudność w różnicowaniu pomiędzy F90.0 i F90.1,
ale ogólne kryteria dla F90.- są spełnione.

Obejmuje:

reakcje lub zespół hiperkinetyczny w dzieciństwie lub

w wieku młodzieńczym BNO

218

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

2 1 9

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F 9 1 Zaburzenia zachowania

Zaburzenia zachowania cechują powtarzające się i utrwalone wzorce zachowania dysso-
cjalnego, agresywnego lub buntowniczego. W skrajnej formie, takie zachowanie powo-
duje poważne przekroczenie oczekiwań i norm społecznych dla danego wieku i tym
samym jest czymś więcej niż zwykłą dziecięcą złośliwością lub młodzieżową buntowni-
czością. Izolowane działania dyssocjalne lub przestępcze same w sobie nie stanowią
podstawy do rozpoznania, które implikuje trwałość wzorca nieprawidłowych zachowań.

Cechy zaburzeń zachowania mogą występować także w innych zaburzeniach psychi-

cznych. W takich przypadkach należy kodować rozpoznanie zaburzenia podstawowego.

Zaburzenia zachowania mogą w niektórych przypadkach zapowiadać osobowość

dyssocjalną (F60.2). Często towarzyszą im niekorzystne warunki psychospołeczne, jak:
niesatysfakcjonujące związki rodzinne, niepowodzenia w szkole. Są częściej spotykane
u chłopców. Ich odrębność od zaburzeń emocjonalnych jest dobrze udokumentowana,
natomiast odrębność od zaburzeń hiperkinetycznych jest mniej jasna i te dwie kategorie
często zachodzą na siebie.

Wskazówki diagnostyczne
Stwierdzając obecność zaburzeń zachowania należy brać pod uwagę poziom rozwoju

dziecka. Na przykład, napady złości są normalną częścią rozwoju trzyletniego dziecka
i sama ich obecność nie może być podstawą rozpoznania. Tak samo, łamanie prawa (np.
gwałtowne przestępstwa) nie leży w możliwościach większości siedmiolatków i nie jest
koniecznym kryterium diagnostycznym dla tej grupy wieku. Przykłady zachowań, na
podstawie których jest ustalane to rozpoznanie, są następujące: częste wdawanie się
w bójki i tyranizowanie innych, okrucieństwo wobec zwierząt lub ludzi, poważne nisz-
czenie własności, podpalenia, kradzieże, powtarzające się kłamstwa, wagarowanie ze
szkoły i ucieczki z domu, nadmiernie częste i gwałtowne napady złości, zachowania
buntownicze i prowokacyjne oraz trwałe, poważne nieposłuszeństwo. Powyższe przykła-
dy zachowań, jeśli tylko są wyrażone dostatecznie silnie, wystarczają do rozpoznania.

Natomiast izolowane działania dyssocjalne nie stanowią takiej podstawy.

Do kryteriów wykluczających to rozpoznanie należą takie rzadkie, ale poważne

stany, jak: schizofrenia, mania, całościowe zaburzenia rozwoju, zaburzenia hiperkinety-
czne i depresja.

Rozpoznanie to należy ustalać tylko wtedy, jeśli czas trwania opisanych powyżej

zachowań wynosi 6 miesięcy lub dłużej.

Rozpoznanie różnicowe.

Zaburzenia zachowania pokrywają się częściowo z innymi

zaburzeniami. Współistnienie emocjonalnych zaburzeń dzieciństwa (F93.-) powinno
prowadzić do rozpoznania mieszanych zaburzeń zachowania i emocji (F92.-). Jeśli
spełnione są także kryteria zaburzeń hiperkinetycznych (F90.-) należy wykorzystać to
właśnie rozpoznanie. Jednakże, nadpobudliwość ruchowa i zaburzenia uwagi o mniej-
szym nasileniu a o silniejszym związku ze szczególnymi sytuacjami są częste u dzieci
z zaburzeniami zachowania i podobnie jak obniżona samoocena oraz niewielkiego stopnia

kryzysy emocjonalne nie wykluczają rozpoznania.

Nie obejmuje:

zachowania z zaburzeniami emocji (F92.-) albo zaburzeniami

hiperkinetycznymi (F90.-)

220

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

F90-F98 Zaburzenia zachowania i emocji z początkiem w dzieciństwie...

zaburzenia nastroju (afektywne) (F30-F39)
całościowe zaburzenia rozwoju (F84.-)
schizofrenia (F20.-)

F91.0 Zaburzenie zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego
Do tej kategorii należą zaburzenia zachowania, które charakteryzuje zachowanie dysso-
cjalne, agresywne (a nie tylko zachowanie buntownicze, opozycyjne i niszczycielskie)
i które są całkowicie lub prawie całkowicie ograniczone do domu i/albo do interakcji
z członkami rodziny lub domownikami. Rozpoznanie tego zaburzenia wymaga spełnienia

ogólnych kryteriów diagnostycznych dla F91.-. Nawet najgłębiej zaburzony związek
rodzice-dzieci sam w sobie nie jest wystarczający do rozpoznania. Mogą występować
kradzieże w domu, często dotyczące własności lub pieniędzy jednej lub dwu szczególnych
osób. Może im towarzyszyć takie celowe zachowanie destrukcyjne, również często
dotyczące pewnych członków rodziny, jak: łamanie zabawek lub ozdób, darcie ubrań,
nacinanie nożem mebli lub niszczenie cennych przedmiotów. Przemoc wobec członków
rodziny (ale nie wobec innych osób) i celowe podpalenia ograniczone do domu także
stanowią podstawę rozpoznania.

Wskazówki diagnostyczne

Rozpoznanie wymaga, by nie było poważniejszych zaburzeń zachowania poza środowi-
skiem rodzinnym i aby relacje społeczne dziecka poza rodziną mieściły się w normie.

W większości przypadków te ograniczone do rodziny zaburzenia zachowania, po-

wstają w kontekście wyraźnych zaburzeń związków dziecka z jednym lub więcej z człon-
ków najbliższej rodziny. W niektórych przypadkach zaburzenia mogą powstawać
w następstwie konfliktu wokół ojczyma lub macochy, niedawno przybyłych do rodziny.
Nozologiczna wartość tej kategorii pozostaje niepewna, ale zachodzi prawdopodobień-
stwo, że te ściśle ograniczone do sytuacji rodzinnej zaburzenia zachowania nie mają tak
złego rokowania, jakie wiąże się z całościowymi zaburzeniami zachowania.

F91.1 Zaburzenie zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji
Ten typ zaburzeń zachowania charakteryzuje kombinacja całościowego zachowania
dyssocjalnego lub agresywnego (spełniającego ogólne kryteria dla F91, a nie jedynie
zachowania opozycyjnego, buntowniczego, niszczycielskiego) ze znacząco, globalnie
nieprawidłowym związkiem dziecka z innymi dziećmi.

Wskazówki diagnostyczne

Brak efektywnej integracji z grupą rówieśniczą stanowi klucz do odróżnienia tej kategorii
od zaburzeń zachowania z prawidłową socjalizacją i ma pierwszeństwo w stosunku do
innych kryteriów różnicowania. Zaburzone relacje rówieśnicze przejawiają się przede
wszystkim izolacją od innych dzieci, odrzuceniem lub niepopularnością, a także brakiem
bliskich przyjaciół lub trwałych, empatycznych, obustronnych związków z innymi człon-
kami tej samej grupy wiekowej. Relacje z dorosłymi nacechowane są rozdźwiękiem,
wrogością i urazami. Dobre relacje z dorosłymi mogą się zdarzać (jakkolwiek zwykle
brakuje im poczucia bliskości i zaufania), a jeśli są obecne - nie wykluczają rozpoznania.
Często, ale nie zawsze, towarzyszą tym zaburzeniom zaburzenia emocjonalne (ale jeśli
osiągają stopień uzasadniający rozpoznanie zaburzeń mieszanych, należy używać kodu
F92.-).

2 2 1

ptory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Przekroczenia norm społecznych są zwykle (ale nie zawsze) dokonywane w poje-

dynkę. Typowe zachowania - to: tyranizowanie, częsty udział w bójkach oraz (u starszych
dzieci) stosowanie siły i przemocy, nasilone nieposłuszeństwo, niegrzeczność, brak
współpracy i opór wobec autorytetów, ciężkie napady złości i niekontrolowanej wście-
kłości, niszczenie własności, podpalenia, okrucieństwo wobec zwierząt i innych dzieci.
Niektóre izolujące się dzieci mogą brać udział w grupowych przestępstwach. Rodzaj
przestępstwa jest jednak mniej ważny w ustalaniu rozpoznania niż jakość relacji interper-

sonalnych.

Zaburzenie na ogół ujawnia się w większości sytuacji, ale jest najbardziej widoczne

w szkole. Ograniczenie zaburzeń zachowania do sytuacji innych niż dom jest zgodne
z rozpoznaniem.

Obejmuje:

zaburzenie zachowania, typ samotniczy, agresywny

zaburzenie agresywne z nieprawidłowością socjalizacji

F91.2 Zaburzenie zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji
Tę kategorię stosuje się do zaburzeń zachowania cechujących się utrwalonym występo-
waniem zachowań dyssocjalnych lub agresywnych (spełniających ogólne kryteria dla F91
i nie ograniczających się do zachowań opozycyjnych, buntowniczych, niszczycielskich),
które występują u dzieci raczej dobrze zintegrowanych z grupą rówieśniczą.

Wskazówki diagnostyczne
Kluczową cechą różnicującą jest obecność właściwych, trwałych przyjaźni z rówieśnika-
mi. Często, ale nie zawsze, grupa rówieśnicza może składać się z innych dzieci wciągnię-
tych w aktywność dyssocjalną lub przestępczą (w tym przypadku niemożliwe do
akceptacji zachowania dziecka mogą być aprobowane przez grupę rówieśniczą i regulo-
wane przez panującą w niej subkulturę).

Jednakże nie stanowi to koniecznego warunku rozpoznania: dziecko może być

członkiem nieprzestępczej grupy rówieśniczej, a jego zaburzone zachowanie może ujaw-
niać się poza nią. Jeżeli zachowania dyssocjalne dotyczą szczególnie tyranizowania, może
występować zaburzona relacja z ofiarami lub innymi dziećmi. Znowu jednak nie wyklucza
to rozpoznania pod warunkiem, że dziecko ma grupę rówieśniczą, w stosunku do której
pozostaje lojalne i w której ma trwałe przyjaźnie.

Relacje z dorosłymi stanowiącymi autorytet są raczej złe, ale mogą zachodzić dobre

relacje z innymi osobami. Zaburzenia emocjonalne są zwykle minimalne. Zaburzenia
zachowania mogą dotyczyć środowiska rodzinnego lub nie, ale jeśli są do niego ograni-
czone, wyklucza to takie rozpoznanie. Często zaburzenie najwyraźniej ujawnia się poza
domem rodzinnym a jego ograniczenie do szkoły (lub innego środowiska pozarodzinne-
go) potwierdza rozpoznanie.

Obejmuje:

zaburzenia zachowania, typ grupowy

grupowa przestępczość
wykroczenia związane z członkostwem w gangu
kradzieże w grupie z innymi
wagarowanie ze szkoły

Nie obejmuje:

aktywność w gangu bez wyraźnych zaburzeń psychicznych

(Z03.2)

F90-F98 Zaburzenia zachowania i emocji z początkiem w dzieciństwie...

F91.3 Zaburzenie opozycyjno-buntownicze
Cechą charakterystyczną tego typu zaburzeń zachowania jest występowanie u dzieci
poniżej 9 lub 10 roku życia. Cechuje je obecność nasilonego zachowania buntowni-
czego, nieposłusznego, prowokującego i nieobecność poważniejszych działań dysso-
cjalnych lub agresywnych, które naruszają prawo lub prawa innych osób. Zaburzenie
to wymaga spełnienia ogólnych kryteriów diagnostycznych dla F91 - nawet szczegól-
nie złośliwe i nieprzyjemne zachowanie nie stanowi podstawy rozpoznania. Wiele
autorytetów uznaje, że zachowania opozycyjno- buntownicze są raczej mniej ciężką

odmianą zaburzeń zachowania niż jakościowo odrębną podgrupą. Brak jest badań
rozstrzygających czy chodzi tu o różnicę ilościową czy jakościową. Jednakże wyniki
sugerują, że jeśli nawet jest to odrębna podgrupa - to głównie albo wyłącznie w od-
niesieniu do małych dzieci. W posługiwaniu się tą kategorią wskazana jest ostrożność,
zwłaszcza w odniesieniu do starszych dzieci. Istotnym klinicznie zaburzeniom zacho-
wania u starszych dzieci towarzyszą zwykle dyssocjalne i agresywne zachowania
przekraczające pojęcie zachowania opozycyjnego, buntowniczego lub niszczyciel-
skiego, chociaż nierzadko są one poprzedzone takimi właśnie zachowaniami, gdy
dziecko jest młodsze. Kategorię tą wprowadzono, gdyż odzwierciedla sytuację w co-

dziennej praktyce diagnostycznej oraz ułatwia klasyfikację zaburzeń występujących
u młodszych dzieci.

Wskazówki diagnostyczne

Podstawową cechą zaburzenia jest utrwalony wzorzec zachowania negatywistycznego,
wrogiego, buntowniczego, prowokacyjnego i niszczycielskiego, które wyraźnie przekra-
cza normy zachowania wieku i kontekstu społeczno-kulturowego oraz któremu nie
towarzyszą takie poważniejsze naruszenia praw innych osób, jak w zachowaniu agresyw-
nym i dyssocjalnym specyficznym dla kategorii F91.0 i F91.2. Dzieci z tym zaburzeniem

przejawiają częstą tendencję do aktywnego przeciwstawiania się prośbom i prawom
dorosłych oraz do celowego zadręczania innych ludzi. Zwykle są skłonne do złości, urazy
i łatwego reagowania zdenerwowaniem wobec innych osób, które czynią winnymi włas-
nych błędów i trudności. Zwykle wykazują niski próg tolerancji na frustrację i łatwo tracą
panowanie nad sobą. W typowych przypadkach, ich bunt ma charakter prowokacyjny,
inicjując w ten sposób konfrontację. Przeważnie przejawiają nadmierną szorstkość, nie-
chęć do współpracy oraz opór wobec autorytetów.

Takie zachowania są często najlepiej widoczne w interakcji z dorosłymi albo z ró-

wieśnikami, których dziecko dobrze zna, a ich przejawy mogą być niedostrzegalne
w trakcie wywiadu klinicznego.

Kluczowa różnica w stosunku do innych zaburzeń zachowania polega na nie-

obecności takich zachowań, które naruszają prawo i podstawowe prawa innych
osób, jak: kradzieże, okrucieństwo, tyranizowanie, napaści i niszczycielstwo.
Wyraźna obecność jednego z wymienionych zachowań wyklucza rozpoznanie.

Jednakże opisane powyżej zachowania opozycyjno-buntownicze, są często obecne
i w innych typach zaburzeń zachowania. Jeśli inny typ (F91.0-F91.2) zaburzeń
zachowania jest obecny, to należy kodować raczej ten właśnie typ, a nie zaburzenia
opozycyjno-buntownicze.

Nie obejmuje:

zaburzenia zachowania pod postacią wyraźnie antyspołecznych

i agresywnych zachowań (F91.0 - F91.2)

222

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

2 2 3

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania F90-F98 Zaburzenia zachowania i emocji z początkiem w dzieciństwie...

F91.8 Inne zaburzenia zachowania

F91.9 Zaburzenie zachowania, nie określone
Korzystanie z tej resztkowej kategorii nie jest zalecane i należy je ograniczać tylko do
zaburzeń, które spełniają ogólne kryteria diagnostyczne dla F91, ale nie zostały wyróż-
nione jako podgrupa lub też nie spełniają kryteriów dla żadnej z podgrup diagnostycznych.

Obejmuje:

zaburzenia zachowania (behavioural) w dzieciństwie BNO

zaburzenia zachowania (conduct) w dzieciństwie BNO

F 9 2 Mieszane zaburzenia zachowania i emocji

Tę grupę zaburzeń charakteryzuje współistnienie zachowania trwale agresywnego, dys-

socjalnego, opozycyjnego oraz wyraźnych objawów depresji, lęku lub innych zmian
emocjonalnych.
Wskazówki diagnostyczne
Nasilenie objawów musi być tak duże, aby równocześnie spełniało kryteria diagnostyczne
zaburzeń zachowania w dzieciństwie (F91.-) i emocjonalnych zaburzeń w dzieciństwie
(F93.-) albo typowych dla dorosłych zaburzeń nerwicowych (F40-F49), lub zaburzeń
nastroju (afektywnych) (F30-F39).

Liczba badań uzasadniających wydzielenie tej kategorii z zaburzeń zachowania

w dzieciństwie jest niewystarczająca. Włączono ją ze względu na jej potencjalną wartość
etiologiczną i terapeutyczną oraz dodatni wpływ na rzetelność klasyfikacji.

F92.0 Depresyjne zaburzenie zachowania
Ta kategoria wymaga współwystępowania zaburzeń zachowania w dzieciństwie (F91.-)
z utrwalonym i wyraźnym obniżeniem nastroju przejawiającym się takimi objawami, jak:
nadmierne poczucie nieszczęścia, utrata zainteresowań i przyjemności z normalnych

aktywności, samooskarżanie się i brak nadziei. Mogą być także obecne zaburzenia snu
i apetytu.

Obejmuje:

zaburzenia zachowania (F91.-) z towarzyszącymi zaburzeniami

depresyjnymi (F30-F39)

F92.8 Inne mieszane zaburzenia zachowania i emocji
Kategoria ta wymaga współwystępowania zaburzeń zachowania w dzieciństwie (F91.-)
oraz takich utrwalonych i wyraźnych objawów emocjonalnych, jak: lęk, nadmierne
obawy, obsesje lub kompulsje, depersonalizacja lub derealizacja, fobie lub tendencje
hipochondria. Złość i uraza są raczej cechami zaburzeń zachowania niż zaburzeń emocjo-
nalnych. Nie wykluczają ani też nie potwierdzają rozpoznania.

Obejmuje:

zaburzenia zachowania (F91.-) z towarzyszącymi zaburzeniami

emocjonalnymi (F93.-) i nerwicowymi (F40-F48)

F92.9 Mieszane zaburzenia zachowania i emocji, nie określone

Zaburzenia emocjonalne rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie

W psychiatrii dziecięcej tradycyjnie dokonuje się rozróżnienia pomiędzy zaburzeniami
emocjonalnymi specyficznymi dla dzieciństwa i okresu młodzieńczego a zaburzeniami
nerwicowymi dorosłych.

Są cztery podstawowe uzasadnienia takiego rozróżniania. Po pierwsze, wyniki badań

zgodnie wskazują, że większość dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi staje się normal-
nymi dorosłymi. Jedynie mniejszość przejawia zaburzenia nerwicowe w życiu dorosłym.
Przeciwnie zaś, wiele nerwicowych zaburzeń osób dorosłych zaczyna się w wieku

dojrzałym, bez znaczących prekursorów psychopatologicznych w okresie dzieciństwa.
Tym samym, pomiędzy zaburzeniami emocjonalnymi występującymi w tych dwu okre-
sach życia ma miejsce godny uwagi brak ciągłości. Po drugie, wiele zaburzeń emocjonal-
nych zapoczątkowanych w dzieciństwie wydaje się raczej przerysowaniem normalnych
tendencji rozwojowych niż zjawisk, które są same w sobie jakościowo różne. Po trzecie,
w związku z tym, co powiedziano powyżej, często teoretycznie zakłada się, że mechani-
zmy psychiczne odpowiedzialne za zaburzenia emocjonalne u dzieci nie są tymi samymi,

co w przypadku nerwic u dorosłych. Po czwarte, w emocjonalnych zaburzeniach dzieciń-
stwa trudniej jest wyraźnie wyodrębnić niż takie przypuszczalnie specyficzne jednostki,

jak zaburzenia w postaci fobii lub zaburzenia obsesyjne.

Trzeciemu z powyższych punktów brakuje empirycznej weryfikacji, a dane epide-

miologiczne sugerują, że jeśli punkt czwarty jest prawdziwy, jest to tylko raczej sprawa
stopnia (słabe zróżnicowanie zaburzeń emocjonalnych jest całkiem pospolite tak w dzie-
ciństwie, jak w wieku dorosłym). W tej sytuacji, druga cecha (tj. zgodność z tendencjami
rozwojowymi) nabiera kluczowego znaczenia w różnicowaniu pomiędzy zaburzeniami
emocjonalnymi zwykle rozpoczynającymi się w dzieciństwie (F93.-) a zaburzeniami

nerwicowymi (F40-F49). Zasadność tego rozróżnienia jest niepewna, ale niektóre infor-
macje empiryczne sugerują, że zaburzenia emocjonalne dzieciństwa mają lepsze rokowa-
nie.

F93.0 Lęk przed separacją w dzieciństwie
U niemowląt i dzieci w wieku przedszkolnym normalnym zjawiskiem jest okazywanie
pewnego lęku w obliczu realnej lub zagrażającej separacji od osób, z którymi są związane.
Dziecięcy lęk separacyjny należy rozpoznawać tylko wtedy, gdy strach przed separacją
stanowi ognisko lęku i jeśli taki lęk powstaje wcześnie w dzieciństwie. Od normalnego
lęku przed rozstaniem odróżnia go niezwykłe nasilenie (wraz z nieprawidłowo długim

utrzymywaniem się, poza zwykły zakres wieku) oraz współwystępowanie istotnych
trudności w funkcjonowaniu społecznym. Ponadto, rozpoznanie wymaga stwierdzenia
niewystępowania zaburzeń rozwoju i funkcjonowania osobowości. Jeśli takie stwierdzo-
no, należy raczej korzystać z kategorii F40-F49. Lęku separacyjnego, który powstaje
w wieku rozwojowo nieodpowiednim (jak np. w wieku młodzieńczym) nie należy tutaj
zaliczać, chyba że stanowi nieprawidłową kontynuację odpowiedniego wiekowo, właści-
wego lęku separacyjnego.

Wskazówki diagnostyczne
Kluczową dla rozpoznania cechą jest nadmierny, zogniskowany lęk przed rozłąką z tymi

osobami, do których dziecko jest przywiązane (zwykle są to rodzice lub inni członkowie

F 9 3

224

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

2 2 5

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

rodziny), nie stanowiący części uogólnionego lęku obejmującego wiele sytuacji. Lęk taki
może przybierać postać:

a/ nierealistycznego, dominującego zamartwiania się nieszczęściami, które mogłyby

spaść na ważne dla dziecka osoby lub strachu, że osoby te wyjdą i nie wrócą;

b/ nierealistycznego, dominującego zamartwiania się, że jakieś nieszczęśliwe zda-

rzenia, jak: zagubienie się, porwanie, przyjęcie do szpitala lub śmierć, rozdzieli dziecko
od najbliższej mu osoby;

c/ utrwalonej niechęci lub odmowy chodzenia do szkoły z obawy przed rozłąką

(raczej - niż z takich innych powodów, jak strach przed różnymi wydarzeniami w szkole);

d/ utrwalonej niechęci lub odmowy kładzenia się spać, jeśli nie ma w pobliżu osoby,

z którą dziecko jest najbardziej związane ;

e/ utrwalonego, utrzymującego się w domu, w ciągu dnia strachu przed przebywa-

niem samemu, albo bez osoby, do której dziecko jest najbardziej przywiązane;

f/ powtarzających się koszmarów nocnych na temat rozłąki;
g/ powtarzających się objawów fizycznych (nudności, bóle brzucha, bóle głowy,

wymioty itp.) w sytuacjach związanych z rozdzieleniem od osoby, do której dziecko jest
najbardziej przywiązane (jak np. wyjście z domu do szkoły);

h/ nadmiernego, nawracającego distresu (przejawiającego się lękiem, płaczem, na-

padami złości, uczuciem nieszczęścia, apatią, albo wycofaniem społecznym) w oczeki-
waniu na osobę, do której dziecko jest najbardziej przywiązane, albo w czasie rozstawania
się z nią lub bezpośrednio potem.

Wiele sytuacji, które wiążą się z rozłąką, wiąże się także z innymi potencjalnymi

stresorami i źródłami lęku. Rozpoznanie wymaga wykazania, że wspólnym elementem
prowokującym lęk w różnych sytuacjach jest okoliczność rozłąki z najbliższą dziecku
osobą. Wątpliwości powstają najczęściej w odniesieniu do odmowy chodzenia do szkoły
(albo "fobii"). Często odzwierciedla się w niej lęk separacyjny, ale czasami (szczególnie
w wieku młodzieńczym) może być inaczej. Odmowy pójścia do szkoły, która wystąpiła
po raz pierwszy w wieku młodzieńczym nie należy tu kodować, chyba że jest pierwotnie

funkcją lęku separacyjnego a lęk ten był już stwierdzany w okresie dzieciństwa. Jeśli te
wymagania nie są spełnione, zespół należy zaliczać do jednej z innych kategorii F93 lub
F40-F48.

Nie obejmuje:

zaburzenia nastroju (afektywne) (F30-F39)

zaburzenia nerwicowe (F40-F48)
zaburzenie lękowe w postaci fobii w dzieciństwie (F93.1)
łęk społeczny w dzieciństwie (F93.2)

F93.1 Zaburzenie lękowe w postaci fobii w dzieciństwie
Dzieci, tak jak dorośli, mogą doznawać lęku zogniskowanego na różnorodnych
przedmiotach i sytuacjach. Niektóre z tych lęków (albo fobii), np. agorafobia, nie
stanowią części prawidłowego rozwoju psychospołecznego. Gdy lęki takie wystąpią
w dzieciństwie, należy je zaliczać do odpowiednich kategorii F40-F48. Jednakże,
niektóre lęki są specyficznie związane z fazami rozwojowymi i pojawiają się (do
pewnego stopnia) u większości dzieci. Dotyczy to m.in. strachu przed zwierzętami

w wieku przedszkolnym.

226

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

F90-F98 Zaburzenia zachowania i emocji z początkiem w dzieciństwie...

Wskazówki diagnostyczne

Tej kategorii należy używać tylko do określania lęków specyficznie związanych z fazami
rozwojowymi, jeśli spełniają one dodatkowe kryteria właściwe dla wszystkich zaburzeń

w F93, a mianowicie:

a/ początek przypada na odpowiedni wiek rozwoju;

b/ stopień lęku jest klinicznie nieprawidłowy;
c/ lęk nie jest częścią zaburzenia bardziej uogólnionego.

Nie obejmuje:

uogólnione zaburzenia lękowe (F41.1)

F93.2 Lęk społeczny w dzieciństwie
Ostrożność wobec obcych jest normalnym zjawiskiem w drugiej połowie pierwszego roku
życia a we wczesnym dzieciństwie pewien stopień społecznej obawy lub społecznego
lęku, gdy dziecko spotyka się znowymi, obcymi lub społecznie zagrażającymi sytuacjami,

jest zjawiskiem normalnym. Tę kategorię powinno się więc stosować tylko w przypadkach

zaburzeń powstających przed 6 rokiem życia oraz takich, które są niezwykłe zarówno
z powodu stopnia nasilenia, jak i ze względu na towarzyszące im problemy funkcjonowa-
nia społecznego, a które nie należą do bardziej uogólnionych zaburzeń lękowych.

Wskazówki diagnostyczne

Dzieci z tymi zaburzeniami przejawiają wobec osób obcych trwały lub nawracający lęk
i/albo ich unikają. Taki strach może występować głównie w stosunku do dorosłych lub
głównie w stosunku do rówieśników, albo w obu przypadkach. Strachowi towarzyszy
prawidłowego stopnia wybiórcze przywiązanie do rodziców lub innych osób z rodziny.

Unikanie lub strach przed spotkaniami towarzyskimi przybierają stopień wykraczający
poza granice normy wiekowej dziecka i towarzyszą im istotne klinicznie problemy

funkcjonowania społecznego.

Obejmuje:

zaburzenie z unikaniem (avoidant) w dzieciństwie i wieku

młodzieńczym

F93.3 Zaburzenie związane z rywalizacją w rodzeństwie
Duża część, a nawet większość małych dzieci wykazuje pewien stopień zaburzeń emo-
cjonalnych po urodzeniu się młodszego (zwykle bezpośrednio młodszego) rodzeństwa.
W większości przypadków są to zaburzenia łagodne, ale rywalizacja lub zazdrość rozpo-
czynające się po urodzeniu rodzeństwa mogą być wyjątkowo trwałe.

Wskazówki diagnostyczne

Zaburzenie charakteryzuje się współistnieniem:

a/ stwierdzonej rywalizacji lub zazdrości wobec rodzeństwa;

b/ początku w ciągu miesięcy po urodzeniu się młodszego (zwykle bezpośrednio

młodszego) rodzeństwa;

c/ zaburzeń emocjonalnych nieprawidłowych zarówno pod względem stopnia, jak

i trwałości, którym towarzyszą problemy psychospołeczne.

Rywalizacja/zazdrość między rodzeństwem może przejawiać się nasilonym współ-

zawodnictwem o zainteresowanie i uczucia rodziców, jednak aby uznać ją za nieprawid-
łową musi wiązać się z niezwykle dużym nasileniem uczuć negatywnych. W ciężkich

ptory.pl

227

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F90-F98 Zaburzenia zachowania i emocji z początkiem w dzieciństwie...

przypadkach mogą jej towarzyszyć: otwarta wrogość, fizyczne urazy lub inna złośliwość
w stosunku do młodszego brata czy siostry, albo podrywanie jego/jej pozycji. W mniej

nasilonych przypadkach może polegać na wyraźnej niechęci do dzielenia się, na braku
pozytywnego traktowania i na ubóstwie przyjaznego sposobu odnoszenia się.

Zaburzenia emocjonalne mogą przybierać jedną z kilku form, w tym często regresję

z utratą uprzednio nabytych umiejętności (takich, jak kontrola pęcherza lub zwieraczy)
i tendencją do dziecinnych zachowań. Często dziecko dąży do naśladowania młodszego
w takich czynnościach, które są źródłem rodzicielskiego zainteresowania, jak np. karmie-
nie. Zwykle następuje też nasilenie zachowań konfrontacyjnych lub opozycyjnych w sto-

sunku do rodziców, napadów złości lub dysforii przejawianych w postaci lęku, poczucia
nieszczęścia lub społecznego wycofania. Sen może ulegać zaburzeniu i dzieci często
wywierają wtedy na rodziców presję, w celu przyciągnięcia ich zainteresowania, np.
w okresie kładzenia się do łóżka.

Obejmuje:

zazdrość o rodzeństwo

Nie obejmuje:

rywalizacja wśród rówieśników (nie rodzeństwa) (F93.8)

F93.8 Inne zaburzenia emocjonalne okresu dzieciństwa

Obejmuje:

zaburzenie tożsamości

zaburzenie z nadmiernym lękiem

rywalizacja wśród rówieśników (nie rodzeństwa)

Nie obejmuje:

zaburzenia identyfikacji z płcią w dzieciństwie (F64.2)

F93.9 Zaburzenie emocjonalne okresu dzieciństwa, nie określone

Obejmuje:

zaburzenia emocjonalne w dzieciństwie, BNO

F 9 4 Zaburzenia funkcjonowania społecznego rozpoczynające się

zwykle w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym

Jest to dość heterogenna grupa zaburzeń, których wspólną cechą są rozpoczynające się
w okresie rozwoju zaburzenia funkcjonowania społecznego, których jednak (w przeciw-
ieństwie do całościowych zaburzeń rozwoju) nie charakteryzują wyraźnie uwarunkowa-

nia konstytucjonalne lub deficyty społeczne dotyczące ogółu dziedzin funkcjonowania.
Pospolicie towarzyszą im poważne zakłócenia lub ograniczenia środowiskowe, którym
w wielu przypadkach przypisywane jest istotne znaczenie. Nie ma wyraźnej różnicy
w zakresie płci. Celowość wyodrębnienia tej kategorii zaburzeń społecznego funkcjono-

wania jest powszechnie uznawana, choć definiujące je kryteria diagnostyczne oraz brak
zgodności w sprawie podziału i klasyfikacji wzbudzają wątpliwości.

F94.0 Mutyzm wybiórczy
Stan ten cechuje zdeterminowana emocjonalnie wybiórczość mówienia, polegająca na
tym, że dziecko mówi w pewnych sytuacjach, ale milczy w innych. Najczęściej zaburzenie
rozwija się we wczesnym dzieciństwie, występuje tak samo często u obu płci. Zwykle też

towarzyszą takie specyficzne cechy osobowości, jak: społeczny lęk, wycofywanie się,
wrażliwość i upór. W typowych przypadkach, dziecko rozmawia w domu lub z bliskimi
przyjaciółmi, a milczy w szkole lub w stosunku do obcych, jednak mogą również
występować inne wzorce zachowania (włączając w to wzorzec przeciwstawny).

Wskazówki diagnostyczne

Rozpoznanie zakłada:

aJ prawidłowy lub bliski prawidłowemu poziom rozumienia mowy;
b/ wystarczający do społecznego komunikowania się poziom kompetencji w posłu-

giwaniu się mową;

c/ wyraźne dowody, że dziecko w niektórych sytuacjach może mówić i mówi

normalnie, albo prawie normalnie.

Jednakże, u wyraźnej mniejszości dzieci z mutyzmem wybiórczym wywiad wskazuje

albo na opóźnienia w rozwoju mowy, albo na trudności artykulacji. Pomimo obecności
tych problemów, rozpoznanie można ustalić pod warunkiem, że mowa dziecka jest
dostatecznie rozwinięta i pozwala na skuteczną komunikację oraz że występuje wyraźna
różnica w posługiwaniu się mową w zależności od kontekstu społecznego, przejawiająca
się tym, że dziecko mówi płynnie w niektórych sytuacjach, ale w innych zachowuje się
mutystycznie lub niemal mutystycznie. Należy ustalić, że brak mówienia występuje
w określonych, ale nie w innych sytuacjach społecznych. Rozpoznanie wymaga, by brak

mówienia był utrwalony w czasie, sytuacje zaś, w których dziecko mówi lub nie,
występowały w sposób konsekwentny i przewidywalny.

W większości przypadków występują inne zaburzenia społeczno-emocjonalne, ale nie

są one warunkiem rozpoznania. Zaburzenia takie nie układają się w zwarty wzorzec, ale
zazwyczaj obserwuje się nieprawidłowe cechy temperamentu (zwłaszcza społeczną wrażli-
wość, lęk społeczny i społeczne wycofanie się). Pospolite są zachowania opozycyjne.

Obejmuje:

mutyzm selektywny

Nie obejmuje:

całościowe zaburzenia rozwoju (F84.-)

schizofrenia (F20.-)
specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka (F80.-)

przejściowy mutyzm jako część lęku separacyjnego u małych

dzieci (F93.0)

F94.1 Reaktywne zaburzenia przywiązania

w dzieciństwie

To zaburzenie, występujące u niemowląt i małych dzieci charakteryzują utrwalone nie-
prawidłowości wzorców interakcji społecznych dziecka, którym towarzyszą zaburzenia
emocjonalne i które reagują na wydarzenia w środowisku dziecka. Charakterystyczne dla
tych zaburzeń są lękliwość i nadmierna czujność, nie zmieniające się pod wpływem
pocieszania. Typowe jest też ograniczenie społecznych interakcji z rówieśnikami, bardzo

w oryg. ang. reactive attachment disorder. Wykorzystana w źródłowym tłumaczeniu opisowa

interpretacja angielskiego terminu ("reaktywne utrudnienie nawiązywania relacji społecznych") wydaje
się dość sztuczna i mało praktyczna, dlatego zaproponowano tu przekład prostszy i bliższy leksykalnemu
znaczeniu terminu attachment ('przywiązanie"), które ponadto lepiej oddaje charakter relacji o jaką
chodzi (więź) - przyp. red.

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

229

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F90-F98 Zaburzenia zachowania i emocji z początkiem w dzieciństwie...

często występuje agresja wobec siebie i innych oraz poczucie nieszczęścia, a w niektórych
przypadkach mogą występować zaburzenia wzrostu. Zespół ten jest prawdopodobnie
bezpośrednim rezultatem znacznego zaniedbania, maltretowania lub złego obchodzenia
się z dzieckiem przez rodziców. Występowanie tego typu wzorca zachowań jest szeroko
uznawane i akceptowane, ale wciąż utrzymuje się niepewność w sprawie kryteriów
diagnostycznych i granic zespołu oraz brak odpowiedzi na pytanie, czy jest jednostką
nozologiczną. Kategorię tę włączono do klasyfikacji ze względu na jej znaczenie dla
zdrowia publicznego oraz ze względu na brak wątpliwości, że tego typu zaburzenie
występuje. Ponadto, opisany wzorzec zachowania wyraźnie nie spełnia kryteriów innych
kategorii diagnostycznych.

Wskazówki diagnostyczne
Kluczowym objawem jest nieprawidłowy wzorzec związku z osobami opiekującymi się

dzieckiem. Rozwija się przed 5 rokiem życia dziecka, pociąga za sobą cechy nieprzystoso-
wawcze zwykle nie spotykane u normalnych dzieci i jest utrwalony, choć jeszcze reaguje
na wystarczająco wyraźne zmiany sposobu wychowania.

Małe dzieci z tym zespołem wykazują wybitnie sprzeczne lub ambiwalentne reakcje

społeczne, które stają się szczególnie widoczne w trakcie rozstań i powitań. Zbliżając się

dziecko może odwracać wzrok, trzymane na rękach może usilnie spoglądać w dal a na
opiekunów reagować mieszaniną zbliżania się, unikania i oporu wobec pocieszania.
Zaburzenia emocjonalne przejawiają się wyraźnym poczuciem nieszczęścia, brakiem
reakcji emocjonalnych, takimi reakcjami wycofania, jak zwijanie się w kłębek na podło-
dze i/albo reakcjami agresywnymi wobec stanu własnego lub cudzego distresu. W niektó-
rych przypadkach występują lękliwość i nadmierna czujność (opisywana czasami jako
nieustanna, baczna obserwacja otoczenia), nie zmieniające się pod wpływem pocieszania.

Większość dzieci wykazuje zainteresowanie relacjami z rówieśnikami, ale wspólna

zabawa jest utrudniona wskutek negatywnych reakcji emocjonalnych. Zaburzeniu więzi
mogą towarzyszyć zahamowanie wzrostu i zaburzony rozwój fizyczny (który należy
oznaczać zgodnie z odpowiednią kategorią somatyczną R62).

Wiele normalnych dzieci, w swym wybiórczym przywiązaniu do jednego z rodziców,

zdradza brak poczucia bezpieczeństwa, ale nie należy tego mylić z reaktywnymi zaburze-
niami więzi, które różnią się w kilku zasadniczych sprawach. Zaburzenie charakteryzuje
nieprawidłowy typ braku poczucia bezpieczeństwa, którego nie obserwuje się u normal-
nych dzieci, a przejawiający się w wyraźnie sprzecznych reakcjach społecznych. Niepra-
widłowe reakcje rozciągają się na różne sytuacje społeczne i nie są ograniczone wyłącznie
do relacji w diadzie: dziecko-jego opiekun. Obserwuje się brak reakcji na pocieszanie
i towarzyszące zaburzenia emocjonalne w postaci apatii, poczucia nieszczęścia lub lękli-

wości.

Pięć głównych cech odróżnia to zaburzenie od całościowych zaburzeń rozwoju. Po

pierwsze, dzieci z reaktywnymi zaburzeniami więzi przejawiają normalną zdolność do
interakcji społecznych i zdolność społecznego reagowania, podczas gdy dzieci z całościo-
wymi zaburzeniami rozwoju tych zdolności nie mają. Po drugie, chociaż zaburzone
wzorce interakcji społecznych są w różnych sytuacjach podstawową cechą zachowania
dzieci z reaktywnymi zaburzeniami przywiązania, ustępują one w znacznym stopniu, jeśli
dziecko zostaje umieszczone w normalnym środowisku wychowawczym, zapewniającym
ciągłą i odpowiedzialną opiekę. Nie zdarza się to w przypadku całościowych zaburzeń

rozwoju. Po trzecie, pomimo iż dzieci z reaktywnymi zaburzeniami przywiązania mogą
wykazywać zaburzenia rozwoju mowy (typu opisanego w F80.4), nie przejawiają typo-
wych dla autyzmu, jakościowych zaburzeń komunikacji. Po czwarte, w przeciwieństwie
do autyzmu, reaktywnym zaburzeniom więzi nie towarzyszą trwałe, poważne deficyty
poznawcze nie zmieniające się pod wpływem zmian w otoczeniu. Po piąte, trwale

ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i aktyw-
ności nie są charakterystyczne dla reaktywnych zaburzeń przywiązania.

Reaktywne zaburzenia przywiązania prawie zawsze powstają w wyniku niewłaściwej

opieki nad dzieckiem, może przybierać formę maltretowania lub zaniedbywania dziecka
psychicznego (surowe kary, stały brak reakcji na inicjowanie przez dziecko kontaktu oraz

wybitnie nieudolne rodzicielstwo) albo fizycznego (stałe lekceważenie podstawowych fizy-
cznych potrzeb dziecka, powtarzające się celowe urazy łub niewłaściwe żywienie). Ponieważ
wiedza na temat związków tego zaburzenia z nieadekwatną opieką nad dzieckiem jest
niedostateczna, stwierdzenie niedostatków i zakłóceń środowiskowych nie jest wymagane do

rozpoznania. Jednak, w ustalaniu rozpoznania należy zachować ostrożność, gdy maltretowa-
nie i zaniedbania nie występują. Z drugiej strony, nie należy stawiać tego rozpoznania
automatycznie w takich sytuacjach, bowiem nie wszystkie maltretowane i zaniedbane dzieci
przejawiają reaktywne zaburzenia przywiązania.

Nie obejmuje:

zespół Aspergera (F84.5)

zaburzenia selektywności przywiązania w dzieciństwie (F94.2)
zespół złego traktowania powodujący problemy fizyczne (T74)
prawidłowe odmiany wzorców wybiórczego przywiązania
seksualne lub fizyczne maltretowanie dziecka powodujące

problemy psychospołeczne (Z61.4-Z61.6)

F94.2 Zaburzenia selektywności przywiązania

w dzieciństwie

Szczególny wzorzec nieprawidłowego funkcjonowania społecznego, powstający w pierw-
szych pięciu latach życia dziecka, który ustaliwszy się, ma tendencję do utrzymywania
się i nieustępowania nawet wtedy, gdy w otoczeniu zajdą znaczne zmiany. W wieku 2 lat

przejawia się zwykle jako niezogniskowany typ przywiązania, "przywierający" i rozlany.
W wieku 4 lat, takie rozlane, niezogniskowane przywiązanie pozostaje, ale" przywieranie"
zostaje zastąpione zachowaniem przyciągającym zainteresowanie (ang. attention-se-
eking)

i niezróżnicowanym zachowaniem przyjacielskim. W środkowym i późniejszym

dzieciństwie dzieci mogą być zdolne lub niezdolne do selektywnych więzi, ale zachowanie
polegające na przyciąganiu zainteresowania często utrzymuje się, a pospolite są też źle
modulowane interakcje z rówieśnikami. Zależnie od okoliczności, mogą im także towa-

rzyszyć zaburzenia zachowania i zaburzenia emocjonalne. Zespół ten najłatwiej jest
dostrzec u dzieci wychowywanych od niemowlęctwa w instytucjach, choć występuje
także w innych sytuacjach. Panuje opinia, że jest po części wynikiem trwałego braku

w oryg. ang. disinhibited attachment disorder. Wykorzystana w źródłowym tłumaczeniu opisowa

interpretacja terminu angielskiego ("nadmierna łatwość nawiązywania relacji społecznych") wydaje się dość
sztuczna i mało praktyczna, dlatego zaproponowano tu prostszą interpretację przywracającą leksykalne
znaczenie terminu attachment ("przywiązanie"), który lepiej oddaje charakter relacji o jaką chodzi (więź) -

przyp. red.

230

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

231

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

możliwości rozwoju wybiórczego przywiązania w następstwie bardzo częstych zmian
opiekunów. Koncepcja zespołu obejmuje: współwystępowanie wczesnego braku wybiór-
czych więzi, utrzymywanie się słabych interakcji społecznych oraz brak ich specyficzno-
ści w odniesieniu do sytuacji.

Wskazówki diagnostyczne

Rozpoznanie powinno być oparte na dowodach, że dziecko przejawia znaczny brak
wybiórczych więzi podczas pierwszych 5 lat życia z towarzyszącym zachowaniem typu

"przywierania" w niemowlęctwie i/albo niezróżnicowanie przyjacielskim zachowaniu,

z tendencją do zwracania na siebie uwagi w środkowym lub późniejszym okresie dzieciń-
stwa. Zwykle występują trudności w nawiązywaniu bliskich, ufnych relacji z rówieśnika-
mi. Objawom tym mogą, ale nie muszą, towarzyszyć zaburzenia zachowania i emocji
(w pewnej mierze zależne od aktualnych okoliczności). W większości przypadków wy-
wiad dotyczący wychowania w pierwszych latach życia zawiera informacje o znacznej
nieciągłości lub o wielokrotnych zmianach miejsca zamieszkania rodziny (jak to bywa
w przypadku umieszczania dziecka w wielu rodzinach zastępczych).

Obejmuje:

psychopatia "bezuczuciowa" (ajfectionless psychopathy)

zespół instytucjonalizacji (choroba sieroca)

Nie obejmuje:

zespół Aspergera (F84.5)

choroba szpitalna u dzieci (F43.2)
zaburzenia hiperkinetyczne albo przebiegające z deficytem uwagi

(F90.-)

reaktywne zaburzenia przywiązania w dzieciństwie (F94.1)

F94.8 Inne dziecięce zaburzenia funkcjonowania społecznego

Obejmuje:

zaburzenia społecznego funkcjonowania z wycofaniem się

i nieśmiałością spowodowane brakiem kompetencji społecznej

F94.9 Dziecięce zaburzenia funkcjonowania społecznego, nie określone

F 9 5 Tiki

Głównym objawem tej grupy zaburzeń jest jakaś postać tików. Tiki są mimowolnymi,
szybkimi, nawracającymi, nierytmicznymi ruchami (zwykle dotyczącymi ograniczonej
grupy mięśni) lub wytworami głosowymi (wokalnymi). Mają nagły początek i nie służą
żadnemu celowi. Tiki są odczuwane jako coś, czemu nie można się oprzeć, jednak można

je na różnie długi okres czasu stłumić. Tiki, zarówno ruchowe, jak i głosowe, można

podzielić na proste lub złożone, chociaż granice tego podziału nie są ostre. Do pospolitych,
prostych tików ruchowych zalicza się: mruganie oczami, drgania szyi, wzruszanie ramio-
nami, grymasy twarzy. Do pospolitych, prostych tików głosowych należą: pochrząkiwa-
nie, szczekanie, kichanie, syczenie. Pospolite, złożone tiki obejmują: uderzanie się,
skakanie i podskakiwanie. Pospolite, złożone tiki głosowe obejmują: powtarzanie pew-
nych słów, a czasami używanie słów społecznie nieakceptowanych (często obscenicznych
- koprolalia) i powtarzanie własnych dźwięków i słów (palilalia).

Występuje duże zróżnicowanie stopnia nasilenia tików. Na jednym krańcu kontinu-

um zjawisko to należy prawie do normy, z częstością od 1 spośród 5 do 1 spośród 10 dzieci

F90-F98 Zaburzenia zachowania i emocji z początkiem w dzieciństwie...

ujawniających w jakimś okresie przemijające tiki. Na drugim krańcu znajduje się zespół

de la Tourette'a, który jest zaburzeniem rzadkim, przewlekłym i inwalidyzującym. Nie

ma pewności czy te dwa krańce reprezentują różne schorzenia, czy też są przeciwstawny-

mi krańcami kontinuum. Zdaniem wielu autorytetów, druga z tych możliwości jest

bardziej prawdopodobna. Tiki są wyraźnie częstsze wśród chłopców niż wśród dziewcząt

i często występują rodzinnie.

Wskazówki diagnostyczne

Głównymi objawami różnicującymi tiki od innych zaburzeń ruchowych są: nagły, szybki,

przejściowy i ograniczony charakter, niestwierdzenie warunkujących je zaburzeń neurolo-
gicznych, ich powtarzalność, znikanie (zazwyczaj) w czasie snu i łatwość z jaką mogą być
dowolnie reprodukowane lub tłumione. Brak rytmiczności różni tiki od stereotypowych,
powtarzających się ruchów obserwowanych w niektórych przypadkach autyzmu lub
upośledzenia umysłowego. Manieryzmy ruchowe obserwowane w tych zaburzeniach
obejmują ruchy bardziej złożone i zróżnicowane niż te, które widoczne są w tikach.

Czynności obsesyjno-kompulsyjne czasami przypominają tiki, lecz różnią się tym, że ich
forma jest bardziej określona przez cel, któremu służą (jak np. dotykanie jakiegoś
przedmiotu lub jego przekręcanie wiele razy) niż przez zaangażowaną grupę mięśni.

Jednak różnicowanie może tu być czasami trudne.

Tiki występują często jako zjawisko izolowane, ale nierzadko towarzyszą im różnego

rodzaju zaburzenia emocjonalne, zwłaszcza objawy obsesyjne i hipochondryczne. Tikom
mogą także towarzyszyć specyficzne opóźnienia rozwoju.

Nie ma wyraźnej granicy między tikami, którym towarzyszą zaburzenia emocjonalne

a zaburzeniami emocjonalnymi, którym towarzyszą tiki. Jednak rozpoznanie zawsze
powinno dotyczyć nieprawidłowości dominującej w obrazie klinicznym.

F95.0 Tiki przemijające
Spełniają kryteria diagnostyczne dla grupy tików, ale nie trwają dłużej niż 12 miesięcy.

Jest to najczęstsza postać tików w 4 i 5 roku życia. Przybierają zwykle postać: mrugania
oczami, grymasów twarzy lub drgań głowy. W niektórych przypadkach tiki występują
w postaci pojedynczego epizodu, ale zdarza się też, że przez wiele miesięcy występują
remisje i nawroty.

F95.1 Przewlekłe tiki ruchowe lub głosowe (wokalne)
Spełniają kryteria diagnostyczne tików, charakteryzują się występowaniem tików rucho-

wych lub głosowych (ale nie obu rodzajów jednocześnie). Tiki mogą być pojedyncze albo

mnogie (zwykle mnogie) i trwają dłużej niż rok.

F95.2 Zespół tików głosowych i ruchowych (zespół Gilles de la Tourette'a)
Postać tików, w której występują lub występowały mnogie tiki ruchowe oraz jeden lub więcej
tików głosowych, jakkolwiek nie muszą one występować równocześnie. Początek przypada

prawie zawsze na okres dzieciństwa lub wieku młodzieńczego. Tiki ruchowe często poprze-
dzają wystąpienie tików głosowych. Objawy zwykle nasilają się w okresie młodzieńczym
i często zdarza się, że zaburzenie utrzymuje się do wieku dorosłego. Tiki głosowe są często

mnogie, charakteryzuje je eksplozywny, powtarzający się charakter wokalizacji, odkasływa-
nie, pochrząkiwanie oraz używanie obscenicznych słów lub fraz. Czasami tym objawom

232

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

233

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

towarzyszy echopraksja w zakresie gestów, która może mieć obsceniczny charakter
(kopropraksja). Podobnie jak w przypadku tików ruchowych, tiki głosowe mogą być przez
krótki okres czasu tłumione wysiłkiem woli. Zaostrza je stres, ale znikają w okresie snu. i

F95.8 Inne tiki

F95.9 Tiki, nie określone
Kategoria, której stosowania nie zaleca się, pozostawiona dla zaburzeń spełniających
ogólne kryteria tików, w przypadku których nie udaje się ustalić podgrupy diagnostycznej
lub nie spełniających kryteriów dla F95.0, F95.1 lub F95.2.

F 9 8 Inne zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle

w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym

Ta kategoria obejmuje heterogenną grupę zaburzeń, których wspólną cechą jest
początek w dzieciństwie. Poza tym różnią się w wielu aspektach. Niektóre z tych
zaburzeń stanowią dobrze zdefiniowane zespoły, ale inne są tylko zbiorem objawów,
którym brakuje nozologicznej precyzji, a zostały włączone do tej grupy z powodu
częstości i związków z problemami psychospołecznymi oraz dlatego, że nie można
ich wcielić do innych zespołów.

Nie obejmuje:

napady powstrzymywania oddechu (R06.8)

zaburzenia identyfikacji z płcią w dzieciństwie (F64.2)
nadmierna senność i megafagia (zespół Kleine-Levina) (G47.8)
zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (F42.-)
zaburzenia snu (F51.-)

F98.0 Moczenie mimowolne (enuresis) nieorganiczne
Zaburzenie cechujące się mimowolnym oddawaniem moczu w trakcie dnia i/lub w nocy,
które jest zjawiskiem nieprawidłowym w odniesieniu do normy wieku umysłowego
dziecka i nie jest rezultatem braku kontroli pęcherza spowodowanego zaburzeniami
neurologicznymi, napadami padaczkowymi lub nieprawidłowością budowy dróg moczo-
wych. Może być obecne od urodzenia (jest wtedy nieprawidłową kontynuacją normalnego
niemowlęcego nietrzymania moczu) lub też może pojawić się już po uzyskaniu kontroli

nad pęcherzem. Późniejszy (albo wtórny) początek przypada zwykle około 5 do 7 roku
życia dziecka. Moczenie się może być zaburzeniem monosymptomatycznym lub mogą
mu towarzyszyć uogólnione zaburzenia zachowania i zaburzenia emocjonalne. Mechani-
zmy takiego współwystępowania są niejasne. Problemy emocjonalne mogą pojawić się
wtórnie jako następstwo distresu lub stygmatyzacji spowodowanych moczeniem się.
Moczenie się może stanowić część obrazu klinicznego innego zaburzenia psychicznego
lub też moczenie się i zaburzenia emocjonalne/zachowania mogą pojawiać się równolegle
wskutek pokrewnych uwarunkowań etiologicznych.

W indywidualnych przypadkach nie ma prostego, jednoznacznego sposobu wyboru po-

między tymi alternatywami a rozpoznanie należy ustalać zawsze na podstawie oceny, który typ
zaburzeń (tj. moczenie się czy zaburzenia emocjonalne/zachowania) stanowi główny
problem.

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

F90-F98 Zaburzenia zachowania i emocji z początkiem w dzieciństwie..

Wskazówki diagnostyczne

Nie ma wyrazistej ani jednoznacznej granicy pomiędzy moczeniem się jako zaburzeniem
a mieszczącym się w normie zróżnicowaniem czasu osiągania kontroli nad pęcherzem.
Nie należy rozpoznawać moczenia się u dziecka przed 5 rokiem życia ani u dziecka,
którego wiek umysłowy nie przekroczył 4 lat. Jeśli moczeniu się towarzyszą jakieś (inne)
zaburzenia zachowania i zaburzenia emocjonalne, moczenie się będzie stanowić pierwot-
ne rozpoznanie wtedy, gdy mimowolne oddawanie moczu występuje przynajmniej kilka
razy w tygodniu i jeśli inne objawy są współzależne. Moczenie czasami występuje
w połączeniu z zanieczyszczaniem się kałem. W takiej sytuacji należy rozpoznawać
zanieczyszczanie się. Sporadycznie, przemijające moczenie rozwija się u dzieci w nastę-
pstwie zapalenia pęcherza lub nadmiernego oddawania moczu (jak w przypadku cukrzy-
cy). Jednakże, nie stanowi to dostatecznego wyjaśnienia utrzymywania się moczenia po
wyleczeniu infekcji lub po opanowaniu nadmiernego oddawania moczu. Nierzadko,
zapalenie pęcherza może być wtórne do moczenia się z powodu wstępującego zakażenia
dróg moczowych, powstałego wskutek stałej wilgotności (zwłaszcza u dziewczynek).

Obejmuje:

moczenie (pierwotne, wtórne) z przyczyn nieorganicznych

czynnościowe albo psychogenne moczenie się
nietrzymanie moczu z przyczyn nieorganicznych

Nie obejmuje:

moczenie się BNO •

F98.1 Zanieczyszczanie się kałem (encopresis) nieorganiczne
Powtarzające się, celowe lub mimowolne oddawanie stolca, zwykle o prawidłowej lub
prawie prawidłowej konsystencji w miejscach do tego celu nieodpowiednich, wedle
społeczno-kulturowych standardów otoczenia dziecka. Stan ten może stanowić niepra-
widłową kontynuację prawidłowego, dziecięcego nietrzymania stolca, może polegać na
utracie już osiągniętej kontroli zwieraczy lub może oznaczać celowe oddawanie stolca
w nieodpowiednich miejscach, mimo prawidłowej kontroli fizjologicznej stolca. Zabu-
rzenie może występować w postaci monosymptomatycznej lub też może być częścią
bardziej złożonego zaburzenia, zwłaszcza zaburzeń emocjonalnych (F93.-) lub zaburzeń
zachowania (F92.-).

Wskazówki diagnostyczne

Objawem decydującym o rozpoznaniu jest oddawanie stolca w nieodpowiednich miej-
scach. Zaburzenie może powstawać w różny sposób. Po pierwsze, może być wyrazem
braku adekwatnego treningu higieny lub adekwatnej reakcji na ten trening, przy czym
wywiad wskazuje na stałe niepowodzenie w osiągnięciu kontroli zwieraczy. Po drugie,
może wskazywać na zaburzenie uwarunkowane psychologicznie, w którym zachowana

jest fizjologiczna kontrola defekacji, ale jednocześnie z jakichś powodów występuje

niechęć, opór wobec podporządkowania się społecznym normom defekowania w miej-
scach możliwych do akceptacji. Po trzecie, może wynikać z fizjologicznego zatrzymania
stolca, które powoduje zaleganie mas kałowych doprowadzając do wtórnego przepełnie-
nia i oddawania stolca w nieodpowiednich miejscach. Takie zatrzymywanie stolca może
powstawać w wyniku walki "rodzice - dziecko" wokół treningu czystościowego, po-
wstrzymywania się od defekacji z powodu jej bolesności (np. wskutek pęknięć odbytu)
lub z innych powodów.

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

W niektórych przypadkach, zanieczyszczaniu się kałem może towarzyszyć roz-

mazywanie kału po ciele lub otoczeniu, albo rzadziej - wkładanie palców do odbytu
lub masturbacja analna. Zwykle w pewnym stopniu towarzyszą zaburzenia emocjo-
nalne i zaburzenia zachowania. Nie ma jasnej linii granicznej pomiędzy zanieczysz-
czaniem się kałem z towarzyszącymi zaburzeniami zachowania i emocjonalnymi
a innymi zaburzeniami psychicznymi, w których zanieczyszczanie się jest dodatko-
wym objawem. Zaleca się kodowanie zanieczyszczania, jeśli jest dominującym zja-
wiskiem, natomiast innych zaburzeń, jeśli tak nie jest (lub jeśli zanieczyszczanie
pojawia się rzadziej niż raz w miesiącu). Zanieczyszczaniu się kałem często towarzy-
szy moczenie się. W takiej sytuacji, kodowanie zanieczyszczania się zachowuje
pierwszeństwo. Zanieczyszczanie się kałem może czasami występować wskutek ta-
kich zaburzeń organicznych, jak pęknięcia odbytu lub infekcje w obrębie przewodu
pokarmowego. Zaburzenia organiczne mogą być rozpoznane jako wyłączne jedynie
wtedy, gdy ich występowanie wystarczająco wyjaśnia przyczyny zanieczyszczania się
kałem. Jeśli jednak są one tylko czynnikiem wyzwalającym a nie wywołującym,
należy rozpoznawać zanieczyszczanie się kałem.

Rozpoznanie różnicowe.

Należy wziąć pod uwagę następujące zaburzenia:

a1 zanieczyszczanie się kałem w przebiegu chorób organicznych, jak: bezzwojowa

okrężnica olbrzymia (choroba Hirschprunga, Q43 .1) lub rozszczep kręgosłupa (Q05.-)
(pamiętać jednak, że zanieczyszczanie się kałem może towarzyszyć takim zaburzeniom,

jak pęknięcia odbytu lub infekcje przewodu pokarmowego, albo następować po nich);

b/ zaparcia powodujące zablokowanie oddawania stolca i wywołujące "przepełnie-

nie" oraz wydalanie płynnych lub półpłynnych mas kałowych (K59.0); jeśli w niektórych
przypadkach zdarza się, że zaparcia i zanieczyszczanie się kałem współistnieją, zalecane

jest kodowanie zanieczyszczania się kałem (jeśli zachodzi potrzeba, z dodatkowym

kodem wyjaśniającym przyczynę zaparcia).

F98.2 Zaburzenie odżywiania się w niemowlęctwie i dzieciństwie
Różnie przejawiające się zaburzenia odżywiania się, zwykle specyficzne dla niemowlęc-
twa i wczesnego dzieciństwa. Ogólnie, dotyczą odmowy jedzenia i nasilonego kaprysze-
nia, mimo adekwatnej ilości pokarmu i rozsądnego, kompetentnego opiekuna dziecka,
a także braku zaburzeń organicznych. Może, ale nie musi towarzyszyć im przeżuwanie
(ruminacje, tj. powtarzające się cofanie pokarmu, bez nudności lub zaburzeń przewodu
pokarmowego).

Wskazówki diagnostyczne

Mniejsze trudności zjedzeniem są bardzo częste w niemowlęctwie i dzieciństwie (w po-
staci kapryszenia, przypuszczalnego niedojadania lub przejadania się). Same w sobie nie
powinny być traktowane jako przejawy zaburzeń. Zaburzenia należy rozpoznawać tylko
wtedy, gdy problemy wyraźnie przekraczają normę, gdy mają wyraźnie jakościowy
charakter, albo gdy dziecko nie przybiera lub traci na wadze co najmniej przez miesiąc.

Obejmuje:

zaburzenia z przeżuwaniem (ruminacje) w dzieciństwie

Rozpoznanie różnicowe.

Ważne jest różnicowanie tych zaburzeń z:

a/ stanami, w których dziecko chętnie przyjmuje pokarm od dorosłych innych niż

jego zwykli opiekunowie;

236

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

F90-F98 Zaburzenia zachowania i emocji z początkiem w dzieciństwie...

b/ zaburzeniami organicznymi wystarczającymi do wyjaśnienia odmowy jedzenia;
c/ jadłowstrętem psychicznym lub innymi zaburzeniami odżywiania się (F50.-);
d/ poważniejszymi zaburzeniami psychicznymi;
e/pica

(F98.3);

f/ trudnościami karmienia i niewłaściwym podawaniem pokarmu (R63.3)

F98.3 Pica w niemowlęctwie lub dzieciństwie
Uporczywe spożywanie niejadalnych substancji (ziemia, odpryski farb). Pica może
występować jako jeden z wielu objawów poważniejszego zaburzenia psychicznego (ta-
kiego jak autyzm) lub jako względnie izolowane zachowanie psychopatologiczne. Tylko
w tym drugim przypadku należy je kodować. Zjawisko jest najbardziej pospolite u dzieci
upośledzonych umysłowo. Jeśli upośledzenie umysłowe współwystępuje, należy je od-
notować (F70-F79). Jednakże pica może także występować u dzieci (zwykle małych)
o normalnym rozwoju umysłowym.

F98.4 Stereotypie ruchowe
Celowe, powtarzające się, stereotypowe, niefunkcjonalne (i często rytmiczne) ruchy, które
nie tworzą obrazu żadnego ze znanych zaburzeń psychicznych lub neurologicznych. Jeśli
takie ruchy występują jako objaw innego zaburzenia, należy kodować tylko tamto zabu-
rzenia (tj. nie należy używać kategorii F98.4). Do ruchów, które nie powodują obrażeń
zalicza się: kołysanie ciała, kołysanie głowy, wyrywanie włosów, kręcenie włosów,
manieryzmy w postaci strzelania palcami i uderzania w dłonie (nie należy zaliczać tu:
obgryzania paznokci, ssania kciuka i dłubania w nosie, ponieważ nie są one dobrymi
wskaźnikami zaburzeń psychopatologicznych i nie mają znaczenia dla zdrowia publicz-
nego wystarczająco uzasadniającego ich klasyfikację). Do stereotypii ruchowych prowa-
dzących do samouszkodzeń zalicza się: powtarzające się uderzanie głową (w twarde
przedmioty), uderzanie w twarz, wkładanie palców do oczu i gryzienie rąk, ust lub innych
części ciała. Wszystkie stereotypie ruchowe najczęściej towarzyszą upośledzeniu umy-
słowemu. W takim przypadku należy kodować oba zaburzenia.

Wkładanie palców do oczu jest szczególnie częste u dzieci z uszkodzeniem wzroku.

Jednak niesprawność wzroku nie stanowi dostatecznego ich wyjaśnienia. Jeśli wkładanie
palców do oczu współistnieje ze ślepotą (lub częściową ślepotą), kodować należy oba
zaburzenia: wkładanie palców do oczu jako F98.4, a zaburzenia widzenia za pomocą
odpowiedniego kodu zaburzenia somatycznego.

Nie obejmuje:

nieprawidłowe ruchy mimowolne (R52.-)

zaburzenia ruchowe pochodzenia organicznego (G20-G26)
obgryzanie paznokci
dłubanie w nosie
ssanie kciuka (F98.8)
zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (F42.-)
stereotypie jako część poważniejszego zaburzenia psychicznego

(jak całościowe zaburzenia rozwoju)

tiki (F95.-)
trichotillomania (F63.3)

237

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

F98.5 Jąkanie (zacinanie się)
Mowa, którą charakteryzuje częste powtarzanie i wydłużanie dźwięków, sylab lub słów,

albo częste wahania i przerwy przerywające rytmiczność toku wypowiedzi. Niewielkiego
stopnia dysrytmie tego typu są częste jako przemijający okres w dzieciństwie lub jako
pomniejsza, ale trwała cecha mowy w okresie późniejszego dzieciństwa lub w wieku
dorosłym. Należy je klasyfikować jako zaburzenie tylko wtedy, gdy natężenie w sposób
wyraźny przerywa płynność mowy. Mogą im towarzyszyć ruchy twarzy i/lub innych
części ciała, które zbiegają się w czasie z powtórzeniami, wydłużeniami i przerwami
w toku wypowiedzi. Jąkanie należy odróżnić od mowy bezładnej (patrz niżej) i od tików.
W niektórych przypadkach mogą towarzyszyć zaburzenia rozwoju mowy i języka, które

należy wtedy kodować osobno (F80.-).

Nie obejmuje:

mowa bezładna (F98.6)

zaburzenia neurologiczne powodujące powstawanie dysrytmii

mowy (rozdział VI ICD-10)

zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (F42.-)
tiki (F95.-)

F98.6 Mowa bezładna
Szybkie tempo mowy z rozerwaniem jej płynności, w stopniu zmniejszającym zrozumia-
łość wypowiedzi, ale bez powtórzeń lub wahań . Mowa jest bezładna i dysrytmiczna,
z szybkim wyrzucaniem dźwięków, które pociągają za sobą nieprawidłowe wzorce fraz

(np. naprzemienne przerwy i wybuchy słów, tworzenie grup wyrazów nie związanych
z gramatyczną strukturą zdania).

Nie obejmuje:

zaburzenia neurologiczne powodujące powstawanie dysrytmii

mowy (rozdział VI ICD-10)

zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (F42.-)
tiki (F95.-)

F98.8 Inne określone zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle

w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym

Obejmuje:

zaburzenia z deficytem uwagi bez nadpobudliwości ruchowej

nadmierne onanizowanie się
obgryzanie paznokci
dłubanie w nosie
ssanie kciuka

F98.9 Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie

lub w wieku młodzieńczym, nie określone

F 9 9 Zaburzenie psychiczne, inaczej nie określone

Nie zalecana, resztkowa kategoria, do zastosowania wtedy, gdy nie można użyć żadnego
z pozostałych kodów F00-F98.

238

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffact

ANEKS

Inne stany klasyfikowane w ICD-10
często towarzyszące zaburzeniom psychicznym
i zaburzeniom zachowania

Dodatek ten zawiera listę stanów umieszczonych w innych rozdziałach ICD-10, które
często towarzyszą zaburzeniom z rozdziału V(F)'. Zamieszczono je tutaj po to, by
psychiatrzy rozpoznający przy pomocy "Opisów klinicznych i wskazówek diagnostycz-
nych" mieli bezpośrednio, pod ręką określenia i kody odnoszące się do towarzyszących
rozpoznań spotykanych najczęściej w zwykłej praktyce klinicznej. Większość wymienio-
nych stanów oznaczono tu tylko na poziomie trzech znaków, oznaczeń czteroznakowych
użyto wobec tych rozpoznań, które będą używane częściej.

Rozdział I
Niektóre choroby zakaźne i pasożytnicze (A00-B99)

A50 Kiła wrodzona

A50.4 Kiła wrodzona późna układu nerwowego (młodzieńcza kiła układu

nerwowego)

A52 Kiła późna

A52.1 Kiła objawowa układu nerwowego

Obejmuje:

wiąd rdzenia (tabes dorsalis)

A81 Zakażenie powolnymi wirusami ośrodkowego układu nerwowego

A81.0 Choroba Creutzfeldta-Jakoba
A81.1 Podostre stwardniające zapalenie mózgu
A81.2 Postępująca wieloogniskowa leukoencefalopatia

B22 Choroba wywołana przez ludzki wirus upośledzenia odporności (HIV),

której skutkiem są inne określone choroby
B22.0 Choroba wywołana przez HIV, której skutkiem jest encefalopatia

Obejmuje:

otępienie wywołane przez HIV

Rozdział II
Nowotwory (C00-D48)

C70.- Złośliwy nowotwór opon mózgowo-rdzeniowych

zachowano tu (nie bez wątpliwości) tłumaczenie nazw kategorii z głównego, pełnego, polskiego

wydania ICD-10. Poprawiono tylko oczywiste błędy oraz dostosowano brzmienie niektórych kategorii
do obowiązujących współcześnie (przyp. tłum. i red.)

ory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Skorowidz

C71.- Złośliwy nowotwór mózgu

C72.- Złośliwy nowotwór rdzenia kręgowego, nerwów czaszkowych i innych

części ośrodkowego układu nerwowego

D33.- Niezłośliwy nowotwór mózgu i innych części ośrodkowego układu

nerwowego

D42.- Nowotwór opon o niepewnym lub nieznanym charakterze

D43.- Nowotwór ośrodkowego układu nerwowego o niepewnym

lub nieznanym charakterze

Rozdział IV
Zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywienia i przemiany
metabolicznej (E00-E90)

E00.- Wrodzony zespół niedoboru jodu

E01.- Niedoczynność tarczycy z powodu niedoboru jodu i pokrewnych przyczyn

E02 Subkliniczna postać niedoczynności tarczycy z powodu niedoboru jodu

E03 Inne postaci niedoczynności tarczycy

E03.2 Niedoczynność tarczycy w wyniku zastosowanego leczenia lub innych

egzogennych substancji

E03.5 Śpiączka w obrzęku śluzowatym

E05.- Tyreotoksykoza (nadczynność tarczycy)

E15 Śpiączka hipoglikemiczna niecukrzycowa

E22 Nadczynność przysadki

E22.0 Akromegalia i gigantyzm przysadkowy
E22.1 Hiperprolaktynemia

Obejmuje:

hiperprolaktynemia polekowa

E23.- Niedoczynność przysadki i inne choroby przysadki

E24.- Zespół Cushinga

E30 Zaburzenia pokwitania gdzie indziej nie sklasyfikowane

E30.0 Opóźnione pokwitanie
E30.1 Przedwczesne pokwitanie

E34 Inne zaburzenia endokrynologiczne

E34.3 Karłowatość, gdzie indziej nie sklasyfikowana

E51 Niedobór tiaminy

E51.2 Encefalopatia Wernickego

E64.- Następstwa niedożywienia i innych niedoborów pokarmowych

E66.- Otyłość

E70 Zaburzenia przemian aminokwasów aromatycznych

E70.0 Klasyczna fenyloketonuria

E71 Zaburzenia przemian aminokwasów rozgałęzionych oraz kwasów

tłuszczowych

E71.0 Choroba syropu klonowego

E74.- Inne zaburzenia przemian węglowodanów

E80.- Zaburzenia przemian porfiryn i bilirubiny

Rozdział VI
Choroby układu nerwowego (G00-G99)

G00.- Bakteryjne zapalenie opon, nie sklasyfikowane gdzie indziej

Obejmuje:

zapalenie opon mózgowych wywołane zakażeniem Haemophilus,

pneumokokowym, paciorkowcowym, gronkowcowym i innym
bakteryjnym

G02.- Zapalenie opon mózgowych w innych chorobach zakaźnych pasożytniczych

sklasyfikowanych gdzie indziej

G03.- Zapalenie opon mózgowych wywołane przez inne i nie określone czynniki

G04.- Zapalenie mózgu, rdzenia kręgoweg oraz zapalenie mózgu i rdzenia

kręgowego

G06 Ropień i ziarniniak śródczaszkowy lub w kanale kręgowym

G06.2 Ropień zewnątrztwardówkowy i podtwardówkowy, nie określony

G10 Choroba Huntingtona

Gil.- Bezład wrodzony

G20 Choroba Parkinsona

G21 Parkinsonizm wtórny

G21.0 Złośliwy zespół neuroleptyczny
G21.1 Parkinsonizm wtórny wywołany innymi lekami
G21.2 Parkinsonizm wtórny wywołany innymi czynnikami zewnętrznymi
G21.3 Parkinsonizm po zapaleniu mózgu

G24 Dystonia

Obejmuje:

dyskineza

G24.0 Dystonia wywołana przez leki

240

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

241

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

G24.3 Kurczowy kręcz karku
G24.8 Inne dystonie
Obejmuje:

późna dyskineza

G25.- Inne zaburzenia pozapiramidowe i zaburzenia czynności ruchowych

Obejmuje:

zespół niespokojnych nóg, drżenie polekowe, mioklonia, pląsawica,

tiki

G30 Choroba Alzheimera

G30.0 Choroba Alzheimera o wczesnym początku
G30.1 Choroba Alzheimera o późnym początku
G30.8 Otępienie typu alzheimerowskiego
G30.9 Choroba Alzheimera, nie określona

G31 Inne zwyrodnieniowe choroby układu nerwowego, nie sklasyfikowane gdzie

indziej

G31.0 Zanik mózgu ograniczony
Obejmuje:

choroba Picka

G31.1 Starcze zwyrodnienie mózgu, nie sklasyfikowane gdzie indziej
G31.2 Zwyrodnienie układu nerwowego wywołane przez alkohol
Obejmuje:

alkoholowa ataksja i zwyrodnienie móżdżkowe,

zwyrodnienie mózgowe i encefalopatia;
zaburzenie czynności układu autonomicznego wywołane przez

alkohol

G31.8 Inne określone choroby zwyrodnieniowe układu nerwowego
Obejmuje:

podostra martwiejąca encefalopatia (Leigha) zwyrodnienie istoty

szarej (Alpersa)

G31.9 Choroby zwyrodnieniowe układu nerwowego, nie określone

G32.- Inne zaburzenia zwyrodnieniowe układu nerwowego w chorobach

sklasyfikowanych gdzie indziej

G35 Stwardnienie rozsiane

G37

G40

Inne choroby demielinizacyjne ośrodkowego układu nerwowego
G37.0 Stwardnienie rozlane
Obejmuje:

zapalenie mózgu przyosiowe, choroba Schildera

Padaczka
G40.0 Padaczka samoistna (ogniskowa) (częściowa) i zespoły padaczkowe

z napadami o zlokalizowanym początku

Obejmuje:

łagodna padaczka dziecięca z środkowo-skroniowymi potencjałami

iglicowymi lub z wyładowaniami potylicznymi w EEG

G41.

G43.

G44.

G45.

G47

G70

G91.

G92

G93.

G97

242

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Aneks

G40.1 Padaczka objawowa (ogniskowa) (częściowa) i zespoły padaczkowe

z prostymi napadami częściowymi

Obejmuje:

napady bez zmian świadomości

G40.2 Padaczka objawowa (ogniskowa) (częściowa) i zespoły padaczkowe ze

złożonymi napadami częściowymi

Obejmuje:

napady ze zmianą świadomości, często z automatyzmami

G40.3 Uogólniona samoistna padaczka i zespoły padaczkowe
G40.4 Inne postacie padaczki i zespołów padaczkowych

Obejmuje:

napady salaam

G40.5 Szczególne zespoły padaczkowe

Obejmuje:

napady padaczkowe powiązane z alkoholem, lekami

lub pozbawieniem snu

G40.6 Napady "grand mai", nie określone (z napadami "petit mai" lub bez

nich)

G40.7 "Petit mai", nie określone, bez napadów "grand mai"

Stan padaczkowy

Migrena

Inne zespoły bólu głowy

Przemijające mózgowe napady niedokrwienia i zespoły pokrewne

Zaburzenia snu
G47.2 Zaburzenia wzorca snu i czuwania
G47.3 Bezdech w czasie snu (sleep apnoea)
GAI

.4 Narkolepsj a i katapleksj a

Miastenia ciężka rzekomoporaźna (myasthenia gravis) i inne zaburzenia
nerwowo-mięśniowe

Wodogłowie

Encefalopatia toksyczna

Inne zaburzenia mózgu
G93.1 Uszkodzenie mózgu z niedotlenienia, nie sklasyfikowane inaczej
G93.3 Powirusowy zespół zmęczenia (męczliwości)
Obejmuje:

łagodne mięśniobólowe zapalenie mózgu i rdzenia

G93.4 Encefalopatia, nie określona

Zaburzenia pozabiegowe układu nerwowego, nie sklasyfikowane gdzie
indziej
G97.0 Wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego z nakłucia lędźwiowego

243

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Skorowidz

Rozdział VII
Choroby oka i przydatków oka (H00-H59)

H40 Jaskra

H40.6 Jaskra wtórna polekowa

Rozdział VIII

Choroby ucha i wyrostka sutkowego (H60-H95)

H93 Inne zaburzenia ucha uszu, nie sklasyfikowane gdzie indziej

Rozdział IX
Choroby układu krążenia (100-199)

110 Samoistne (pierwotne) nadciśnienie

160.- Krwotok podpajęczy nówko wy

161.- Krwotok mózgowy

162.- Inne nieurazowe krwotoki mózgowe

162.0 Krwotok pod oponą twardą (ostry) (nieurazowy)

162.1 Nieurazowy krwotok nad oponą twardą

163.- Zawał mózgu

164 Udar, nieokreślony jako krwotoczny lub zawałowy
165.- Niedrożność i zwężenie tętnic przedmózgowych, nie powodujące zawału

mózgowego

166.- Niedrożność lub zwężenie tętnic mózgowych, nie powodujące zawału

mózgowego

167 Inne choroby naczyń mózgowych

167.2 Miażdżyca tętnic mózgu
167.3 Postępuj ąca naczyniowa leukoencefalopatia

Obejmuje:

choroba Binswangera

167.4 Encefalopatia nadciśnieniowa

169.- Następstwa chorób naczyniowych mózgu

195 Niedociśnienie tętnicze

195.2 Niedociśnienie tętnicze wywołane przez leki

Rozdział X
Choroby układu oddechowego (J00-J99)

J10 Grypa wywołana zidentyfikowanym wirusem grypy

J10.8 Grypa z innymi objawami wywołana zidentyfikowanym wirusem grypy

J l l Grypa wywołana niezidentyfikowanym wirusem grypy

J11.8 Grypa z innymi objawami wywołana zidentyfikowanym wirusem grypy

J42 Nie określone przewlekłe zapalenie oskrzeli

J43.- Rozedma płuc

J45.- Dychawica oskrzelowa

Rozdział XI
Choroby układu trawiennego (K00-K93)

K25 Wrzód żołądka

K26 Wrzód dwunastnicy

K27 Wrzód trawienny o nie określonym umiejscowieniu

K29 Zapalenie żołądka i dwunastnicy

K29.2 Alkoholowe zapalenie żołądka

K30 Dyspepsja

K58.- Zespół drażliwego jelita (irritable bowel syndrome)

K59.- Inne czynnościowe zaburzenia jelit

K70.- Alkoholowa choroba wątroby

K71.- Toksyczna choroba wątroby

Obejmuje:

choroba wątroby wywołana lekami

K86 Inne choroby trzustki

K86.0 Przewlekłe zapalenie trzustki wywołane alkoholem

Rozdział XII
Choroby skóry i tkanki podskórnej (L00-L99)

L20.- Atopowe zapalenie skóry
L98 Inne choroby skóry i tkanki podskórnej, nie sklasyfikowane gdzie indziej

L98.1 Zapalenie skóry wywołane

Obejmuje:

przeczosy psychogenne

244

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

245

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Aneks

Rozdział XIII
Choroby układu kostno-stawowego, mięśniowego i tkanki łącznej
(M00-M99)

M32.- Toczeń rumieniowaty układowy

M54.- Bóle grzbietu

Rozdział XIV
Choroby układu moczowo-płciowego (N00-N99)

N48 Inne zaburzenia prącia

N48.3 Bolesny wzwód prącia (priapismus)
N48.4 Impotencja z przyczyn organicznych

N91.- Brak, skąpe lub rzadkie miesiączki

N94 Ból i inne stany związane z żeńskimi narządami płciowymi i cyklem

miesiączkowym
N94.3 Zespół napięcia przedmiesiączkowego
N94.4 Pierwotne bolesne miesiączkowanie
N94.5 Wtórne bolesne miesiączkowanie
N94.6 Bolesne miesiączkowanie, nie określone

N95 Zaburzenia przekwitania i okresu okołomenopauzalnego

N95.1 Stany związane z okresem przekwitania u kobiet
N95.3 Stany związane ze sztuczną menopauzą

Rozdział XV
Ciąża, poród i połóg (000-099)

0 0 4 Poronienie sztuczne (wywołane przez lekarza)

0 3 5 Opieka położnicza z powodu znanej lub podejrzewanej nieprawidłowości

lub uszkodzenia płodu
035.4 Opieka nad matką z powodu (podejrzewanego) uszkodzenia płodu

przez alkohol

035.5 Opieka nad matką z powodu (podejrzewanego) uszkodzenia płodu

przez leki

0 9 9 Inne choroby matki sklasyfikowane gdzie indziej, lecz wikłające ciążę,

poród lub połóg
099.3 Zaburzenia psychiczne i choroby układu nerwowego wikłające ciążę,

poród i połóg

Obejmuje:

stany należące do F00-F99 i G00-G99

Rozdział XVII
Wady rozwojowe wrodzone, zniekształcenia i aberracje
chromosomowe (Q00-Q99)

Q02 Małogłowie

Q03.- Wodogłowie wrodzone

Q04.- Inne wrodzone wady rozwojowe mózgu

Q05.- Rozszczep kręgosłupa

Q75.- Inne wrodzone wady rozwojowe czaszki i kości twarzy

Q85 Choroby dziedziczne ze zmianami ektodermalnymi (fakomatozy)

Q85.0 Nerwiakowłókniakowatość (niezłośliwa)
Q85.1 Stwardnienie guzowate

Q86 Zespoły wrodzonych wad rozwojowych spowodowane znanymi czynnikami

zewnętrznymi, nie sklasyfikowane gdzie indziej
Q86.0 Płodowy zespół alkoholowy (dysmorficzny)

Q90 Zespół Downa

Q90.0 Trisomia 21, nierozdzielność mejotyczna
Q90.1 Trisomia 21, mozaika (nierozdzielność mitotyczna)
Q90.2 Trisomia 21, translokacja
Q90.9 Zespół Downa, nie określony

Q91.- Zespół Edwardsa i zespół Pataua

Q93 Monosomie i delecje autosomalne, nie sklasyfikowane gdzie indziej

Q93.4 Delecja krótkiego ramienia chromosomu 5

Obejmuje:

zespół kociego krzyku (cri-du-chat)

Q96.- Zespół Turnera

Q97.- Inne aberracje chromosomów płciowych z fenotypem żeńskim,

nie sklasyfikowane gdzie indziej

Q98 Inne aberracje chromosomów płciowych z fenotypem męskim,

nie sklasyfikowany gdzie indziej
Q98.0 Zespół Klinefeltera, kariotyp 47,XXY
Q98.1 Zespół Klinefeltera, mężczyzna z więcej niż dwoma chromosomami X
Q98.2 Zespół Klinefeltera, mężczyzna z kariotypem 46,XX
Q98.4 Zespół Klinefeltera, nie określony

Q99.- Inne aberracje chromosomalne, nie sklasyfikowane gdzie indziej

246

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

247

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Aneks

Rozdział XVIII
Objawy, cechy chorobowe oraz nieprawidłowe wyniki badań
klinicznych i laboratoryjnych, gdzie indziej nie sklasyfikowane

(R00-R99)

R55 Omdlenie i zapaść

R56 Drgawki, gdzie indziej nie sklasyfikowane

R56.0 Drgawki gorączkowe
R56.8 Inne lub nie określone drgawki

R62 Brak oczekiwanego prawidłowego rozwoju fizjologicznego

R62.0 Opóźnienie etapów rozwojowych
R62.8 Inne braki w porównaniu do oczekiwanego prawidłowego rozwoju

fizjologicznego

R62.9 Brak oczekiwanego prawidłowego rozwoju fizjologicznego,

nie określone

R63 Objawy i oznaki chorobowe dotyczące pożywienia

R63.0 Anoreksja
R64.1 Polidypsja
R64.4 Nieprawidłowy ubytek ciężaru ciała
R64.5 Nieprawidłowy przybytek ciężaru ciała

R78.- Stwierdzenie leków lub innych substancji prawidłowo nieobecnych we krwi

Obejmuje:

alkohol (R78.0); opiaty (R78.1); kokaina (R78.2); substancje

halucynogenne (R78.3); inne substancje potencjalnie
uzależniające (R78.5); leki psychotropowe (R78.8);
nieprawidłowy poziom litu (R78.8)

R83 Nieprawidłowe wyniki badania płynu mózgowo-rdzeniowego

R90.- Nieprawidłowe wyniki diagnostyczne badań obrazowych ośrodkowego

układu nerwowego

R94 Nieprawidłowe wyniki badań czynnościowych

R94.0 Nieprawidłowe wyniki badań czynności ośrodkowego układu nerwowego

Obejmuje:

nieprawidłowy elektroencefalogram (EEG)

Rozdział XIX
Urazy, zatrucia i inne określone następstwa działania czynników zewnę-
trznych (S00-T98)

S06 Uraz śródczaszkowy

506.0 Wstrząśnienie
506.1 Urazowy obrzęk mózgu

506.2 Rozlany uraz mózgu
506.3 Ogniskowy uraz mózgu
506.4 Krwotok nadtwardówkowy
506.5 Urazowy krwotok podtwardówkowy
506.6 Urazowy krwotok podpajęczynówkowy
506.7 Uraz śródczaszkowy z długotrwałym okresem nieprzytomności

Rozdział XX
Zewnętrzne przyczyny zachorowania i zgonu (V01-Y98)

ZAMIERZONE SAMOUSZKODZENIE (X60-X84)

Obejmuje:

celowo podejmowane przeciwko sobie zatrucia lub urazy,

samobójstwo

X60 Zamierzone zatrucie (się

) nie-opiatowymi lekami przeciwbólowymi, lekami

przeciwgorączkowymi i przeciwreumatycznymi oraz narażenie na nie

X61 Zamierzone zatrucie (się) lekami przeciwpadaczkowymi,

uspokajająco-nasennymi, przeciwparkinsonowskimi i psychotropowymi
oraz narażenie na nie, nie sklasyfikowane gdzie indziej

Obejmuje:

leki przeciwdepresyjne, barbiturowe, neuroleptyczne,

psychosty muluj ące

X62 Zamierzone zatrucie (się) substancjami narkotycznymi i psychodyslep-

tycznymi (halucynogennymi) i narażenie na nie, nie sklasyfikowane

gdzie indziej
Obejmuje: cannabis

(pochodne), kokaina, kodeina, lizergid (LSD), meskalina,

metadon, morfina, opium (alkaloidy)

X63 Zamierzone zatrucie (się) innymi lekami działającymi na autonomiczny

układ nerwowy oraz narażenie na nie

X64 Zamierzone zatrucie (się) innymi i nie określonymi lekami i substancjami

biologicznymi oraz narażenie na nie

X65 Zamierzone zatrucie (się) alkoholem oraz narażenie nań

X66 Zamierzone zatrucie (się) rozpuszczalnikami organicznymi,

chlorowcowymi węglowodorami i ich parami oraz narażenie na nie

X67 Zamierzone zatrucie (się) innymi gazami i parami oraz narażenie na nie

Obejmuje:

tlenek węgla, gaz użytkowy

X68 Zamierzone zatrucie (się) pestycydami i narażenie na nie

treść kategorii opisujących zamierzone zatrucie się różnymi substancjami skorygowano w stosunku

do źródłowego tłumaczenia, by wierniej oddać intencje oryginału angielskiego (przyp. tłum.)

248 249

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Skorowidz

X69 Zamierzone zatrucie (się) innymi oraz nie określonymi substancjami

chemicznymi i szkodliwymi lub narażenie na nie

Obejmuje:

żrące substancje aromatyczne, kwasy i zasady

X70 Zamierzone samouszkodzenie przez powieszenie, zadzierzgnięcie

lub zadławienie

X71 Zamierzone samouszkodzenie przez zanurzenie lub utopienie

X72 Zamierzone samouszkodzenie przez postrzał z broni krótkiej

X73 Zamierzone samouszkodzenie przez postrzał z karabinu, strzelby

i większej broni palnej.

X74 Zamierzone samouszkodzenie przez postrzał z innej i nie określonej broni

palnej

X75 Zamierzone samouszkodzenie przy użyciu materiału wybuchowego

X76 Zamierzone samouszkodzenie przy użyciu dymu, ognia i płomieni

X77 Zamierzone samouszkodzenie przy użyciu pary, gorących oparów

i gorących przedmiotów

X78 Zamierzone samouszkodzenie przy użyciu narzędzia ostrego

X79 Zamierzone samouszkodzenie przy użyciu narzędzia tępego

X80 Zamierzone samouszkodzenie przez skok z wysokości

X81 Zamierzone samouszkodzenie przez wskoczenie lub położenie się przed

poruszający się przedmiot

X82 Zamierzone samouszkodzenie przez zmiażdżenie pojazdu mechanicznego

X83 Zamierzone samouszkodzenie w inny określony sposób

Obejmuje:

zderzenie samolotu, porażenie prądem, substancje żrące

(z wyjątkiem zatruć)

X84 Zamierzone samouszkodzenie w sposób nie określony

PRZESTĘPSTWO (NAPAŚĆ

) (X85-Y09)

Obejmuje:

zabójstwa, urazy podjęte przez inną osobę z zamiarem

spowodowania urazu lub śmierci, przy pomocy jakichkolwiek
środków

X93 Przestępstwo (napaść) przy pomocy wystrzału z broni krótkiej

w oryg. ang. assault, w źródłowym tłumaczeniu polskim wybrano termin "przestępstwo", lecz

chyba bardziej odpowiedni jest tu termin "napaść", który dodano w nawiasach (przyp. tłum.)

X99 Przestępstwo (napaść) przy użyciu narzędzia ostrego

Y00 Przestępstwo (napaść) przy użyciu narzędzia tępego

Y04 Przestępstwo (napaść) przy użyciu przemocy fizycznej

Y05 Przestępstwo (napaść) seksualna przy użyciu przemocy fizycznej

Y06.- Zaniedbanie i porzucenie

Y07.- Inne nieprawidłowe traktowanie (zespoły złego traktowania)

Obejmuje:

okrucieństwo psychiczne; znęcanie się fizyczne, nadużywanie

seksualne; tortury

LEKI, ŚRODKI FARMAKOLOGICZNE I SUBSTANCJE BIOLOGICZNE
POWODUJĄCE NIEKORZYSTNE SKUTKI W LECZENIU

(Y40-Y59)

Y46 Leki przeciwpadaczkowe i przeciwparkinsonowskie

Y46.7 Leki przeciwparkinsonowskie

Y47.- Leki uspokajające, nasenne i przeciwlękowe

Y49 Leki psychotropowe, nie sklasyfikowane gdzie indziej

Y49.0 Leki przeciwdepresyjne trój- i czteropierścieniowe
Y49.1 Inhibitory monoaminooksydazy o działaniu przeciwdepresyjnym
Y49.2 Leki przeciwdepresyjne inne i nie określone
Y49.3 Leki przeciwpsychotyczne i neuroleptyczne pochodne fenotiazyny
Y49.4 Leki neuroleptyczne pochodne butyrofenonu i tioksantenu
Y49.5 Inne leki przeciwpsychotyczne i neuroleptyczne
Y49.6 Substancje psychodysleptyczne (halucynogenne)
Y46.7 Substancje psychostymulujące o właściwościach uzależniających
Y49.8 Inne substancje psychotropowe, nie sklasyfikowane gdzie indziej
Y49.9 Substancje psychotropowe, nie określone

Y50.- Substancje pobudzające ośrodkowy układ nerwowy, nie sklasyfikowane

gdzie indziej

Y51.- Substancje pierwotnie działające na autonomiczny układ nerwowy

Y57.- Inne i nie określone substancje i leki

w stosunku do tłumaczenia w pełnym wydaniu ICD-10, nazwy wymienionych tu grup leków

częściowo skorygowano, zgodnie z ich współczesnym brzmieniem (przyp. tłum.)

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

251

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Skorowidz

Rozdział XXI
Czynniki wpływające na stan zdrowia i kontakt z usługami
zdrowotnymi (Z00-Z99)

ZOO Ogólne badania lekarskie osób bez dolegliwości i rozpoznania choroby

Z00.4 Ogólne badanie psychiatryczne, nie sklasyfikowane gdzie indziej

Z02 Badanie i usługi dla celów administracyjnych

Z02.3 Badanie w związku z poborem do wojska
Z02.4 B adanie w związku z prawem j azdy
Z02.6 Badanie w związku z ubezpieczeniem
Z02.7 Wydanie zaświadczenia lekarskiego

Z03 Obserwacja medyczna i ocena przypadków podejrzanych o choroby

lub stany podobne
Z03.2 Obserwacja w kierunku podejrzewanych zaburzeń psychicznych

i zaburzeń zachowania

Obejmuje:

obserwacja w kierunku zachowań dyssocjalnych, podkładania

ognia, aktywności w gangu, kradzieży w sklepach, bez
ujawnionych zaburzeń psychicznych

Z04 Badanie i obserwacja z innych przyczyn

Obejmuje:

badanie dla celów medyczno-prawnych

Z04.6 Ogólne badanie psychiatryczne, na żądanie władz

Z50 Opieka wymagająca użycia procedur rehabilitacyjnych

Z50.2 Rehabilitacja w uzależnieniu od alkoholu (ang. alcohol rehabilitation)
Z50.3 Rehabilitacja w uzależnieniu od innych substancji (ang. drug

rehabilitation)

Z50.4 Psychoterapia, nie sklasyfikowana gdzie indziej
Z50.7 Terapia zajęciowa i rehabilitacja zawodowa, nie sklasyfikowane

gdzie indziej

Z50.8 Opieka obejmująca zastosowanie innych określonych zabiegów

rehabilitacyjnych

Obejmuje:

rehabilitacja w przypadku nadużywania tytoniu, trening aktywności

życia codziennego

Z54 Rekonwalescencja

Z54.3 Rekonwalescencja po psychoterapii

Z55.- Problemy związane z kształceniem oraz analfabetyzmem

Z56.- Problemy związane z zatrudnieniem i bezrobociem

Z59.- Problemy związane z zamieszkaniem i warunkami ekonomicznymi

Z60 Problemy związane ze środowiskiem społecznym

Z60.0 Problemu z dostosowaniem się do zmian cyklu życiowego
Z60.1 Nietypowa sytuacj a rodzicielska
Z60.2 Samotność
Z60.3 Trudności w przystosowaniu się do nowego środowiska
Z60.4 Wykluczenie i odrzucenie społeczne
Z60.5 Przedmiot (ofiara) dostrzegalnej dyskryminacji lub prześladowania
Z60.8 Inne, określone problemy związane ze środowiskiem społecznym

Z61 Problemy związane z negatywnymi wydarzeniami życiowymi w dzieciństwie

Z61.0 Utrata zależności uczuciowych w dzieciństwie
Z61.1 Usunięcie z domu w dzieciństwie
Z61.2 Zmieniony model (wzorzec) stosunków rodzinnych w dzieciństwie
Z61.3 Wydarzenia prowadzące z utraty poczucia własnej godności

w dzieciństwie

Z61.4 Problemy związane z domniemanym nadużywaniem seksualnym

dziecka przez osobę z najbliższej rodziny (pierwotnej grupy oparcia

)

Z61.5 Problemy związane z domniemanym nadużywaniem seksualnym

dziecka przez osobę spoza najbliższej rodziny (pierwotnej grupy
oparcia)

Z61.6 Problemy związane z domniemanym nadużyciem fizycznym dziecka
Z61.7 Zastraszenie (zatrważające doświadczenia) w dzieciństwie
Z61.8 Inne negatywne wydarzenia życiowe w dzieciństwie

Z62 Inne problemy związane z wychowaniem

Z62.0 Niewłaściwy nadzór i kontrola ze strony rodziców
Z62.1 Nadopiekuńczość ze strony rodziców
Z62.2 Wychowanie instytucjonalne
Z62.3 Wrogość wobec dziecka i traktowanie go jak "kozła ofiarnego"
Z62.4 Uczuciowe lekceważenie (zaniedbywanie) dziecka
Z62.5 Inne problemy związane z lekceważeniem (zaniedbywaniem)

wychowawczym

Z62.6 Niedostosowane naciski rodzicielskie i inne nieprawidłowe cechy

wychowania

Z62.8 Inne, określone problemy związane z wychowaniem

Z63 Inne problemy związane z najbliższą rodziną (pierwotną grupą oparcia),

włącznie z sytuacją rodzinną
Z63.0 Problemy w stosunkach ze współmałżonkiem lub partnerem
Z63.1 Problemy w stosunkach z rodzicami i powinowatymi
Z63.2 Nieadekwatne oparcie w rodzinie

Z63.3 Nieobecność członka rodziny

w oryg. ang. primary support group. W tłumaczeniu źródłowym przetłumaczono ten zwrot na

"najbliższa rodzina". Rodzina wprawdzie najczęściej, lecz jednak nie zawsze stanowi dla dzieci ową
"pierwotną grupę oparcia". Dlatego zdecydowano zachować bardziej dosłowne tłumaczenie,

w nawiasach. Ten sam termin występuje w kilku innych kategoriach Z61-Z63 (przyp. tłum.)

252

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

253

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Aneks

Z63.4 Zniknięcie lub śmierć członka rodziny
Z63.5 Rozbicie rodziny w wyniku separacji lub rozwodu

Z63.6 Zależny krewny potrzebujący opieki w domu
Z63.7 Inne stresujące wydarzenia życiowe dotykające rodzinę i gospodarstwo

domowe

Z63.8 Inne, określone problemy związane z najbliższą rodziną (pierwotną

grupą oparcia)

Z64 Problemy związane z niektórymi okolicznościami psychospołecznymi

Z64.0 Problemy związane z niechcianą ciążą
Z64.2 Poszukiwanie lub akceptowanie oddziaływań fizycznych, odżywczych

i chemicznych znanych jako ryzykowne lub szkodliwe

Z64.3 Poszukiwanie lub akceptowanie oddziaływań behawioralnych

i psychologicznych znanych jako ryzykowne lub szkodliwe

Z64.4 Kłótnia (brak zgody) z doradcami

Obejmuje:

kurator, pracownik społeczny

Z65 Problemy związane z innymi okolicznościami psychospołecznymi

Z65.0 Skazanie w postępowaniu cywilnym lub karnym bez uwięzienia
Z65.1 Uwięzienie lub inne pozbawienie wolności
Z65.2 Problemy związane z uwolnieniem z więzienia
Z65.3 Problemy związane z innymi okolicznościami prawnymi
Obejmuje:

zatrzymanie

procesy o nadzór lub opiekę nad dzieckiem

Z65.4 Ofiara przestępstwa lub terroru (włączając tortury)
Z65.5 Narażenie na klęski żywiołowe, wojnę lub inne wrogie okoliczności

Z70.- Porady związane z postawą, zachowaniem i orientacją seksualną

Z71

Z72

254

Z75

Z76

Z81

Osoby zgłaszające się do placówek zdrowotnych po inne porady
i konsultacje medyczne, nie sklasyfikowane gdzie indziej

Z71.4 Doradzanie i nadzór w związku z nadużywaniem alkoholu
Z71.5 Doradzanie i nadzór w związku z nadużywaniem innych substancji

uzależniających

Z71.6 Doradzanie w związku z nadużywaniem tytoniu

Problemy związane ze stylem życia
Z72.0 Używanie tytoniu
Z72.1 Używanie alkoholu
Z72.2 Używanie innych substancji uzależniających
Z72.3 Brak ćwiczeń fizycznych
Z72.4 Nieodpowiednie zwyczaje dietetyczne
Z72.5 Zachowania seksualne z wysokim ryzykiem
Z72.6 Uprawianie hazardu i zakładów

Z63.8 Inne problemy związane ze stylem życia

Obejmuje:

zachowania samouszkadzające

Z82

Z85.-

Z86

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Z73 Problemy związane z trudnościami w kierowaniu życiem

Z73.0 Wypalenie się (burn-out)
Z73.1 Zaakcentowanie cech osobowości
Obejmuje:

wzorzec zachowania typu A

Z73.2 Brak odprężenia i wolnego czasu
Z73.3 Stres, nie sklasyfikowany gdzie indziej

Z73.4 Nieodpowiednie umiejętności społeczne, nie sklasyfikowane gdzie

indziej

Z73.5 Konflikt roli społecznej, nie sklasyfikowany gdzie indziej

Niedostępność innych placówek medycznych świadczących opiekę
Z75.1 Osoba oczekująca na przyjęcie do odpowiedniej placówki, gdzie

indziej

Z75.2 Inny okres oczekiwania na badanie lub leczenie

Z75.5 Doraźna opieka wakacyjna

Osoby kontaktujące się z placówkami zdrowotnymi w innych

okolicznościach
Z76.0 Powtórne recepty

Z76.5 Symulant (świadoma symulacja)
Obejmuje:

osoby udające chorobę z motywów oczywistych

Obciążenie rodzinne zaburzeniami psychicznymi i zaburzeniami

zachowania
Z81.0 Obciążenie rodzinne upośledzeniem umysłowym

Z81.1 Obciążenie rodzinne nadużywaniem alkoholu

Z81.2 Obciążenie rodzinne nadużywaniem innych substancji

psychoaktywnych

Z81.3 Obciążenie rodzinne innymi zaburzeniami psychicznymi i zachowania

Obciążenie rodzinne niektórymi niesprawnościami i przewlekłymi

chorobami prowadzącymi do inwalidztwa

Z82.0 Padaczka i inne choroby układu nerwowego w wywiadzie rodzinnym

W wywiadzie

złośliwy nowotwór

W wywiadzie niektóre inne choroby
Z86.0 W wywiadzie inne nowotwory

Z86.4 W wywiadzie nadużywanie substancji psychoaktywnych
Z86.5 W wywiadzie inne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Z86.6 W wywiadzie choroby układu nerwowego i narządów zmysłów

Z87 W wywiadzie inne choroby i stany

w oryg. ang. personal history (of). W tłumaczeniu źródłowym - "w wywiadzie dotyczącym tej

osoby". Tu skorzystano z krótszego i bardziej praktycznego - "w wywiadzie" (przyp. tłum.).

255

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Skorowidz

Z87.7 W wywiadzie wrodzone wady rozwojowe, zniekształcenia i aberracje

chromosomowe

Z91 W wywiadzie narażenie na czynniki ryzyka, nie sklasyfikowane gdzie

indziej
Z91.1 W wywiadzie niestosowanie się do zaleceń i dyscypliny leczniczej
Z91.4 W wywiadzie uraz psychiczny, nie sklasyfikowany gdzie indziej
Z91.5 W wywiadzie samouszkodzenie

Obejmuje:

parasuicidia, zatrucia się, usiłowania samobójstwa

Lista głównych badaczy

W badaniach terenowych nad ICD-10 wzięli udział pracownicy badawczy i klinicyści z

około 110 instytucji i 40 krajów. Ich praca i komentarze miały wielkie znaczenie dla

opracowania kolejnych poprawek początkowych projektów klasyfikacji oraz opisów

klinicznych i wskazówek diagnostycznych. Wszyscy ci badacze zostali poniżej wymie-

niem. Osoby, które opracowały początkowy projekt klasyfikacji i wskazówek zaznaczono

gwiazdką.

256

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Arabia Saudyjska

DrO.M. Al-Radi (Taif)
Dr H. Amin (Rijad)
Dr W. Dodd (Rijad)

Dr S.R.A. El Fadl (Rijad)
Dr A.T. Ibrahim (Rijad)

Dr M. Marasky (Rijad)
Dr F.M.A. Rahim (Rijad)

Australia

Dr P.J.V. Beumont (Sydney)
Dr E. Blackmore (Nedlands)
Dr R. Davidson (Nedlands)

Ms C.R. Dossetor (Melbourne)
Dr G.A. German (Nedlands)

* Dr A.S. Henderson (Canberra)

Dr H.E. Herrman (Melbourne)
Dr G. Johnson (Perth)
Dr A.F. Jorm (Canberra)

Dr S.D. Joshua (Melbourne)
Dr S. Kisely (Perth)

Dr T. Lambert (Nedlands)
Dr P.D. McGorry (Melbourne)
Dr I.Pilowski (Adelajda)

Dr J.Saunders (Camperdown)
Dr B.Singh (Melbourne)

Austria

Dr P. Berner (Wiedeń)

Dr H. Katschnig (Wiedeń)
Dr G. Koinig (Wiedeń)

Dr K. Meszaros (Wiedeń)
Dr P. Schuster (Wiedeń)

Dr H. Strotzka (Wiedeń)

Bahrain
Dr M.K. Al-Haddad
Dr C.A. Kamei
Dr M.A. Mawgoud

Belgia
Dr D. Bobon (Liege)
Dr C. Mormont (Liege)
Dr W. Vandereyken (Louvain)

Brazylia
Dr P.B. Abreu (Porto Alegre)
Dr N. Bezerra (Porto Alegre)
Dr M. Bugallo (Pelotas)

Dr E. Busnelło (Porto Alegre)
Dr D. Caetano (Campinas)
Dr C. Castellarin (Porto Alegre)

Dr M.L.F. Chaves (Porto Alegre)
Dr D. Coniberti (Pelotas)
Dr V. Damiani (Pelotas)
Dr M.P.A. Fleck (Porto Alegre)

Dr M.K. Gehlen (Porto Alegre)
Dr D. Hiłton (Pelotas)
Dr L. Knijnik (Porto Alegre)

Dr M. Knobel (Campinas)
Dr P.S.P. Lima (Porto Alegre)
Dr S. 01ive (Pelotas)

Dr C.M.S. Osorio (Porto Alegre)
Dr F. Resmini (Pelotas)
Dr G. Soares (Porto Alegre)

Dr A.P. Santin (Porto Alegre)

257

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Lista głównych badaczy

Dr S.B. Zimmer (Porto Alegre)

Bułgaria

Dr M. Boyadjieva (Sofia)
Dr A. Jablensky (Sofia)
Dr K. Kirov (Sofia)
Dr V. Milanova (Sofia)
Dr V. Nikolov (Sofia)

Dr I. Temkov (Sofia)
Dr K. Zaimov (Sofia)

Chiny
Dr He Wei (Chengdu)
Dr Huang Zong-mei (Szanghaj)
Dr Liu Pei-yi (Chengdu)

Dr Liu Xie-he (Chengdu)

* Dr Shen Yu-cun (Pekin)

Dr Song Wei-sheng (Chengdu)
Dr Xu Tao-yuan (Szanghaj)
Dr Xu Yi-feng (Szanghaj)

* Dr Xu You-xin (Pekin)

Dr Yang De-sen (Changsha)
Dr Yang Quan (Chengdu)
Dr Zhang Lian-di (Szanghaj)

Costa Rica
Dr E. Madrigal-Segura (San Jose)

Czechosłowacja
Dr P. Baudis (Praga)
Dr V. Filip (Praga)
Dr D. Seifertova (Praga)

Dr D. Taussigova (Praga)

Dania

Dr J. Aagaard (Aarhus)
Dr J. Achton (Aarhus)
Dr E. Andersen (Odense)
Dr T. Arngrim (Aarhus)
Dr E. Bach Jensen (Aarhus)

Dr U. Bartels (Aarhus)
Dr P. Bech (Hillerod)
Dr A. Bertelsen (Aarhus)
Dr B. Butler (Hillerod)
Dr L. Clemmesen (Hillerod)
Dr H. Faber (Aarhus)

Dr O. Falk Madsen (Aarhus)
Dr T. Fjord-Larsen (Aalborg)
Dr F. Gerholt (Odense)
Dr J. Hoffmeyer (Odense)
Dr S. Jensen (Aarhus)

Dr P.W. Jepsen (Hillerod)
Dr P. Jorgensen (Aarhus)
Dr M. Kas trup (Hillerod)
Dr P. Kleist (Aarhus)

Dr A. Korner (Kopenhaga)
Dr P. Kragh-Sorensen (Odense)
Dr K. Kristensen (Odense)
Dr I. Kyst (Aarhus)
Dr M. Lajer (Aarhus)

Dr J.K. Larsen (Kopenhaga)
Dr P. Liisberg (Aarhus)
Dr H. Lund (Aarhus)
Dr J. Lund (Aarhus)
Dr S. Moller-Madsen (Kopenhaga)
Dr I. Moulvad (Aarhus)

Dr B. Nielsen (Odense)
Dr B.M. Nielsen (Kopenhaga)
Dr C. Norregard (Kopenhaga)
Dr P. Pedersen (Odense)
Dr L. Poulsen (Odense)

Dr K. Raben Pedersen (Aarhus)
Dr P. Rask (Odense)
Dr N. Reisby (Aarhus)
Dr K. Retboll (Aarhus)
Dr F. Schulsinger (Kopenhaga)

Dr C. Simonsen (Aarhus)
Dr E. Simonsen (Kopenhaga)
Dr H. Stockmar (Aarhus)
Dr S.E. Straarup (Aarhus)

* Dr E. Strómgren (Aarhus)

Dr L.S. Strómgren (Aarhus)
Dr J.S. Thomsen (Aalborg)
Dr P. Vestergaard (Aarhus)
Dr T. Videbech (Aarhus)

Dr T. Vilmar (Hillerod)
Dr A. Weeke (Aarhus)

Egipt

Dr M. Sami Abdel-Gawad (Kair)
Dr A.S. Eldawla (Kair)
Dr K. El Fawal (Aleksandria)

Dr A.H. Khalil (Kair)
Dr S.S. Nicolas (Aleksandria)
Dr A. Okasha (Kair)
Dr M.A. Shohdy (Kair)
Dr H. El Shoubashi (Aleksandria)
DrM.I. Soueif (Kair)
Dr N.N. Wig (Aleksandria)

Federacja Rosyjska
Dr I. Anochina (Moskwa)
Dr V. Kowalew (Moskwa)
Dr A. Liczko (St Petersburg)

* Dr R.A. Nadżarow (Moskwa)
* Dr A.B. Smulewicz (Moskwa)

Dr A.S. Tiganow (Moskwa)
Dr V. Czirkin (Moskwa)
Dr M. Wartanian (Moskwa)
Dr A.V. Wowin (St Petersburg)
Dr N.N. Żarikow (Moskwa)

Francja
Dr J.F. Allilaire (Paryż)
Dr J.M. Azorin (Marsylia)
Dr Baier (Strasbourg)
Dr M. Bouvard (Paryż)
Dr C. Bursztejn (Strasbourg)
Dr P.F. Chanoit (Paryż)
Dr M.-A. Crocq (Rouffach)
Dr J.M. Danion (Strasbourg)
Dr A. Des Lauriers (Paryż)
Dr M. Dugas (Paryż)
Dr B. Favre (Paryż)
Dr C. Gerard (Paryż)
Dr S. Giudicelli (Marsylia)
Dr J.D. Guelfi (Paryż)
Dr M.F. Le Heuzey (Paryż)
Dr V. Kapsambelis (Paryż)
Dr Koriche (Strasbourg)
Dr S. Lebovici (Bobigny)
Dr J.P. Lepine (Paryż)
Dr C. Lermuzeaux (Paryż)

* Dr R. Mises (Paryż)

Dr J. Oules (Montauban)
Dr P. Pichot (Paryż)
Dr D. Roume (Paryż)
Dr L. Singer (Strasbourg)

Dr M. Triantafyllou (Paryż)
Dr D. Widlocher (Paryż)

Grecja

* Dr C.R. Soldatos (Ateny)

Dr C. Stefanis (Ateny)

Hiszpania

Dr A. Abrines (Madryt)
Dr J.L. Alcazar (Madryt)
Dr C. AWarez (Bilbao)
Dr C. Ballus (Barcelona)
Dr P. Benjumea (Sewilla)
Dr V. Beramendi (Bilbao)
Dr M. Bernardo (Barcelona)
Dr J. Blanco (Sewilla)
Dr J.M. Blaząuez (Salamanka)
Dr E. Bodega (Madryt)
Dr I. Boulandier (Bilbao)
Dr A. Cabero (Granada)
DrM. Camacho (Sewilla)
Dr A. Candina (Bilbao)

Dr J.L. Carrasco (Madryt)
Dr N. Casas (Sewilla)
Dr C. Caso (Bilbao)
Dr A. Castano (Madryt)
Dr M.L. Cerceno (Salamanka)
Dr V. Corces (Madryt)
Dr D. Crespo (Madryt)
Dr O. Cuenca (Madryt)
Dr E. Ensunza (Bilbao)
Dr A. Fernandez (Madryt)
Dr P. Fernandez-Argelles (Sewilla)
Dr E. Gallego (Bilbao)
Dr Garcfa (Madryt)
Dr E. Giles (Sewilla)
Dr J. Giner (Sewilla)
Dr J. Gonzalez (Saragossa)
Dr A. Gonzalez-Pinto (Bilbao)
Dr C. Guaza (Madryt)
Dr J. Guerrero (Sewilla)
Dr C. Hernandez (Madryt)

Dr A. Higueras (Granada)
Dr D. Huertas (Madryt)
Dr J.A. Izquierdo (Salamanka)
Dr J.L. Jimenez (Granada)

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

259

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Dr L. Jorda (Madryt)
Dr J. Laforgue (Bilbao)
Dr F. Lana (Madryt)
Dr A. Lobo (Saragossa)
Dr J.J. López-Ibor Jr (Madryt)

Dr J. López-Plaza (Saragossa)
Dr C. Maestre (Granada)
Dr F. Marąuinez (Bilbao)
Dr M. Martin (Madryt)
Dr T. Monsalve (Madryt)
Dr P. Morales (Madryt)
Dr P.E. Munoz (Madryt)
Dr A. Nieto (Bilbao)
Dr P. Oronoz (Bilbao)

Dr A. Otero (Barcelona)
Dr A. Ozamiz (Bilbao)
Dr J. Padierna (Bilbao)
Dr E. Palacios (Madryt)
Dr J. Pascual (Bilbao)
Dr M. Paz (Granada)
Dr J. Perez de los Cobos (Madryt)
Dr J. Perez-Arango (Madryt)
Dr A. Perez-Torres (Granada)

Dr A. Perez-Urdaniz (Salamanka)
Dr J. Perfecto (Salamanka)
Dr R. del Pino (Granada)
Dr J.M. Poveda (Madryt)
Dr A. Preciado (Salamanka)
Dr L. Prieto-Moreno (Madryt)
Dr J.L. Ramos (Salamanka)
Dr F. Rey (Salamanka)
Dr M.L. Rivera (Sewilla)

Dr P. Rodriguez (Madryt)
Dr P. Rodriguez-Sacristan (Sewilla)
Dr C. Rueda (Madryt)
Dr J. Ruiz (Granada)
Dr B. Salcedo (Bilbao)
Dr J. San Sebastian (Madryt)
Dr J. Sola (Granada)

Dr S. Tenorio (Madryt)
Dr R. Teruel (Bilbao)
Dr F. Torres (Granada)
Dr J. Vallejo (Barcelona)
Dr M. Vega (Madryt)
Dr B. Viar (Madryt)
Dr D. Vico (Granada)

Dr V. Zubeldia (Madryt)

Holandia

Dr V.D. Bosch (Groningen)
Dr R.F.W. Diekstra (Lejda)

* Dr R. Giel (Groningen)

Dr O. Van der Hart (Amsterdam)
Dr W. Heuves (Lejda)
Dr Y. Poortinga (Tilburg)
Dr C. Slooff (Groningen)

India

Dr A.K. Agarwal (Lucknow)
Dr N. Ahuja (New Delhi)
Dr A. Avasthi (Chandigarh)
Dr G. Bandopaday (Kalkuta)
Dr P.B. Behere (Varanasi)
Dr P.K. Chaturvedi (Lucknow)

Dr H.M. Chawla (New Delhi)
Dr H.M. Chowla (New Delhi)
Dr P.K. Dalal (Lucknow)
Dr P. Das (New Delhi)
Dr R. Gupta (Ludhiana)
Dr S.K. Khandelwal (New Delhi)
Dr S. Kumar (Lucknow)

Dr N. Lal (Lucknow)
Dr S. Malhotra (Chandigarh)
Dr D. Mohan (New Delhi)
Dr S. Murthy (Bangalore)
Dr P.S. Nandi (Kalkuta)
Dr R.L. Narang (Ludhiana)
Dr J. Paul (Vellore)
Dr M. Prasad (Lucknow)
Dr R. Raghuram (Bangalore)
Dr G.N.N. Reddy (Bangalore)
Dr S. Saxena (New Delhi)

Dr B. Sen (Kalkuta)
Dr C. Shamasundar (Bangalore)
Dr H. Singh (Lucknow)
Dr P. Sitholey (Lucknow)
Dr S.C. Tiwari (Lucknow)
Dr B.M. Tripathi (Varanasi)
Dr J.K. Trivedi (Lucknow)
Dr V.K. Varma (Chandigarh)
Dr A. Yenkoba Rao (Madurai)

260

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Lista głównych badaczy

Dr A. Verghese (Vellore)
Dr K.R. Verma (Varanasi)

Indonezja

Dr R. Kusumanto Setyonegoro (Dżakarta)
Dr D.B. Lubis (Dżakarta)
Dr L. Mangendaan (Dżakarta)
Dr W.M. Roan (Dżakarta)
Dr K.B. Tun (Dżakarta)

Irlandia

Dr A. 0'Grady-Walshe (Dublin)
Dr D. Walsh (Dublin)

Islamska Republika Iranu

Dr H. Davidian (Teheran)

Izrael

Dr R. Blumensohn (Petach-Tikua)
Dr H. Hermesh (Petach-Tikua)
Dr H. Munitz (Petach-Tikua)
Dr S. Ty ano (Petach-Tikua)

Japonia

Dr Y. Atsumi (Tokio)
Dr T. Chiba (Sapporo)
Dr T. Doi (Tokio)
Dr F. Fukamauchi (Tokio)
Dr J. Fukushima (Sapporo)
Dr T. Gotohda (Sapporo)
Dr R. Hayashi (Ichikawa)
Dr I. Hironaka (Nagasaki)
Dr H. Hotta (Fukuoka)
Dr J. Ichikawa (Sapporo)
Dr T. Inoue(Sapporo)
Dr K. Kadota (Fukuoka)
Dr R. Kanena (Tokio)
Dr T. Kasahara (Sapporo)
Dr M. Kato (Tokio)
Dr D. Kawatani (Fukuoka)
Dr R. Kobayashi (Fukuoka)
Dr M. Kohsaka (Sapporo)
Dr T. Kojima (Tokio)
Dr M. Komiyama (Tokio)
Dr T. Koyama (Sapporo)
Dr A. Kuroda (Tokio)

Dr H. Machizawa (Ichikawa)
Dr R. Masui (Fukuoka)

Dr R. Matsubara (Sapporo)

Dr M. Matsumori (Ichikawa)
Dr E. Matsushima (Tokio)
Dr M. Matsuura (Tokio)
Dr M.S. Michituji (Nagasaki)
Dr H. Mori (Sapporo)

Dr N. Morita (Sapporo)
Dr I. Nakama (Nagasaki)
Dr Y. Nakane (Nagasaki)
Dr M. Nakayama (Sapporo)
Dr M. Nankai (Tokio)
Dr R. Nishimura (Fukuoka)
Dr M. Nishizono (Fukuoka)
Dr Y. Nonaka(Fukuoka)
Dr T. Obara (Sapporo)
Dr Y. Odagaki (Sapporo)
D r U Y . Ohta (Nagasaki)
Dr K. Ohya (Tokio)
Dr S. Okada (Ichikawa)
Dr Y. Okubo (Tokio)
Dr J. Semba (Tokio)
Dr H. Shibuya (Tokio)

Dr N. Shinfuku (Tokio)
Dr M. Shintani (Tokio)
Dr K. Shoda (Tokio)
Dr T. Sumi (Sapporo)
Dr R. Takahashi (Tokio)
Dr T. Takahashi (Ichikawa)
Dr T. Takeuchi (Ichikawa)
Dr S. Tanaka (Sapporo)
Dr G. Tomiyama (Ichikawa)
Dr S. Tsutsumi (Fukuoka)
Dr J. Uchino (Nagasaki)
Dr H. Uesugi (Tokio)
Dr S. Ushijima (Fukuoka)
Dr M. Wada (Sapporo)
Dr T. Watanabe (Tokio)
Dr Y. Yamashita (Sapporo)

Dr N. Yamanouchi (Ichikawa)
Dr H. Yasuoka (Fukuoka)

Jugosławia

Dr N. Bohacek (Zagrzeb)
Dr M. Kocmur (Ljubljana)

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Lista głównych badaczy

* Dr J. Lokar (Ljubljana)

Dr B. Milac (Ljubljana)
Dr M. Tomori (Ljubljana)

Kanada

Dr J. Beitchman (London)
Dr D. Bendjilali (Baie-Comeau)
Dr D. Berube (Baie-Comeau)
Dr D. Bloom (Verdun)
Dr D. Boisvert (Baie-Comeau)
Dr R. Cooke (London)
Dr A.J. Cooper (St Thomas)
Dr J.J. Curtin (London)

Dr J.L. Deinum (London)
Dr M.L.D. Fernando (St Thomas)
Dr P. Flor-Henry (Edmonton)
Dr L. Gaborit (Baie-Comeau)
Dr P.D. Gatfield (London)
Dr A. Gordon (Edmonton)
Dr J.A. Hamilton (Toronto)
Dr G.P. Harnois (Verdun)
Dr G. Hasey (London)
Dr W.T. Hwang (Toronto)

Dr H. Iskandar (Verdun)
Dr B. Jean (Verdun)
Dr W. Jilek (Vancouver)
Dr D.L. Keshav (London)
Dr M. Koilpillai (Edmonton)
Dr M. Konstantareas (London)
Dr T. Lawrence (Toronto)
Dr M. Lalinec (Verdun)

Dr G. Lefebvre (Edmonton)
Dr H. Lehmann (Montreal)

* Dr Z. Lipowski (Toronto)

Dr B.L. Malhotra (London)
Dr R. Manchanda (St Thomas)
Dr H. Merskey (London)
Dr J. Morin (Verdun)
Dr N.P.V. Nair (Verdun)
Dr J. Peachey (Toronto)

Dr B. Pedersen (Toronto)
Dr E. Persad (London)
Dr G. Remington (London)
Dr P. Roper (Verdun)
Dr C. Ross (Winnipeg)
Dr S.S. Sandhu (St Thomas)

Dr M. Sharma (Verdun)
Dr M. Subak (Verdun)
Dr R.S. Swaminath (St Thomas)
Dr G.N. Swamy (St Thomas)
Dr V.R. Velamoor (St Thomas)
Dr K. Żukowska (Baie-Comeau)

Kolumbia

Dr A. Acosta (Kali)
Dr W. Arevalo (Kali)
Dr A. Calvo (Kali)
Dr E. Castrillon (Kali)
Dr C.E. Climent (Kali)
Dr L.V. de Aragon (Kali)
Dr M.V. de Arango (Kali)

Dr G. Escobar (Kali)
Dr L.F. Gaviria (Kali)
Dr C.H. Gonzalez (Kali)
Dr CA. Leon (Kali)
Dr S. Martinez (Kali)
Dr R. Perdomo (Kali)
Dr E. Zambrano (Kali)

Kuba

Dr C. Acosta Nodal (Hawana)
Dr C. Acosta Rabassa (Manzanillo)
Dr O. Ares Freijo (Hawana)
Dr A. Castro Gonzalez (Manzanillo)
Dr J. Cueria Basulto (Manzanillo)
Dr C. Dominguez Abreu (Hawana)

Dr F. Duarte Castaneda (Hawana)
Dr O. A. Freijo (Hawana)
Dr F. Galan Rubi (Hawana)
Dr A.C. Gonzalez (Manzanillo)
Dr R. Gonzalez Menendez (Hawana)
Dr M. Guevara Machado (Hawana)
Dr H. Hernandez Elias (Pinar del Rio)

Dr R. Hernandez Rios (Hawana)
Dr M. Leyva Concepcion (Hawana)
Dr M. Ochoa Cortina (Hawana)
Dr A. Otero Ojeda (Hawana)
Dr L. de la Parte Perez (Hawana)
Dr V. Ravelo Perez (Hawana)
Dr M. Ravelo Salazar (Hawana)
Dr R.H. Rios (Hawana)
Dr J. Rodriguez Garcia (Hawana)

Dr T. Rodriguez Lopez (Pinar del
Dr E. Sabas Moraleda (Hawana)
Dr M.R. Salazar (Hawana)
Dr H. Suarez Ramos (Hawana)
Dr I. Valdes Hidalgo (Hawana)
Dr C. Vasallo Mantilla (Hawana)

Kuwejt

Dr F. El-Islam (Kuwejt)

Liberia

Dr B.L. Harris (Monrowia)

Luksemburg

Dr G. Chaillet (Luksemburg)

* Dr C.B. Puli (Luksemburg)

Dr M.C. Puli (Luksemburg)

Meksyk

Dr S. Altamirano (Meksyk D.F.)
Dr G. Barajas (Meksyk D.F.)
Dr C. Berlanga (Meksyk D.F.)
Dr J. Cravioto (Meksyk D.F.)
Dr G. Enriąuez (Meksyk D.F.)
Dr R. de la Fuente (Meksyk D.F.)
Dr G. Heinze (Meksyk D.F.)
Dr J. Hernandez (Meksyk D.F.)
Dr M. Hernandez (Meksyk D.F.)
Dr M. Ruiz (Meksyk D.F.)
Dr M. Solano (Meksyk D.F.)
Dr A. Sosa (Meksyk D.F.)
Dr D. Urdapileta (Meksyk D.F.)
Dr L.E. de la Vega (Meksyk D.F.)

Niemcy

Dr M. Albus (Monachium)
Dr H. Amorosa (Monachium)
Dr O. Benkert (Moguncja)
Dr M. Berger (Fryburg)
Dr B. Blanz (Mannheim)
Dr M. von Bose (Monachium)
Dr B. Cooper (Mannheim)
Dr M. von Cranach (Kaufbeuren)
Dr T. Degener (Essen)
Dr H. Dilling (Lubeka)
Dr R.R. Engel (Monachium)

Dr K. Foerster (Tybinga)
Dr H. Freyberger (Lubeka)
Dr G. Fuchs (Ottobrunn)
Dr M. Gastpar (Essen)

* Dr J. Glatzel (Moguncja)

Dr H. Gutzmann (Berlin)
Dr H. Hafner (Mannheim)
Dr H. Helmchen (Berlin)
Dr S. Herdemerten (Essen)
Dr W. Hiller (Monachium)
Dr A. Hillig (Mannheim)
Dr H. Hippius (Monachium)
Dr P. Hoff (Monachium)
Dr S.O. Hoffmann (Moguncja)
Dr K. Koehler (Bonn)
Dr R. Kuhlmann (Essen)

* Dr G.-E. Kiihne (Jena)

Dr E. Lomb (Essen)
Dr W. Maier (Moguncja)
Dr E. Markwort (Lubeka)
Dr K. Maurer (Mannheim)
Dr J. Mittelhammer (Monachium)
Dr H.-J. Molier (Bonn)
Dr W. Mombour (Monachium)
Dr J. Niemeyer (Mannheim)
Dr R. Olbrich (Mannheim)
Dr M. Philipp (Moguncja)
Dr K. Quaschner (Mannheim)
Dr H. Remschmidt (Marburg)
Dr G. Rother (Essen)
Dr R. Rummler (Monachium)
Dr H. Sass (Aachen)
Dr H.W. Schaffert (Essen)
Dr H. Schepank (Mannheim)
Dr M.H. Schmidt (Mannheim)
Dr R.-D. Stieglitz (Berlin)
Dr M. Strockens (Essen)
Dr W. Trabert (Homburg)
Dr W. Tress (Mannheim)
Dr H.-U. Wittchen (Monachium)
Dr M. Zaudig (Monachium)

Nigeria

* Dr R. Jegede (Ibadan)

Dr K. Ogunremi (Ilorin)
Dr J.U. Ohaeri (Ibadan)

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

263

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Dr M. Olatawura (Ibadan)
Dr B.O. Osuntokun (Ibadan)

Norwegia

Dr M. Bergem (Oslo)
Dr A. A. Dahl (Oslo)
Dr L. Eitinger (Oslo)
Dr C. Guldberg (Oslo)
Dr H. Hansen (Oslo)

* Dr U. Malt (Oslo)

Nowa Zelandia

Dr C.M. Braganza (Tokanui)
Dr J. Crawshaw (Wellington)
Dr P. Ellis (Wellington)
Dr P. Hay (Wellington)
Dr G. Mellsop (Wellington)
Dr J.R.B. Saxby (Tokanui)
Dr G.S. Ungvari (Tokanui)

Pakistan

Dr S. Afgan (Rawalpindi)
Dr A.R. Ahmed (Rawalpindi)
Dr M.M. Ahmed (Rawalpindi)
Dr S.H. Ahmed (Karczi)
Dr M. Arif (Karczi)
Dr S. Baksh (Rawalpindi)
Dr T. Baluch (Karczi)
Dr K.Z. Hasan (Karczi)
Dr I. Haq (Karczi)
Dr S. Hussain (Rawalpindi)
Dr S. Kalamar (Rawalpindi)
Dr K. Lal (Karczi)

Dr F. Malik (Rawalpindi)
Dr M.H. Mubbashar (Rawalpindi)
Dr Q. Nazar (Rawalpindi)
Dr T. Qamar (Rawalpindi)
Dr T.Y. Saraf (Rawalpindi)
Dr Sirajuddin (Karczi)
Dr I.A.K. Tareen (Lahore)
Dr K. Tareen (Lahore)
Dr M.A. Zahid (Lahore)

Peru

Dr J. Marietegui (Lima)

Dr A. Perales (Lima)
Dr C. Sogi (Lima)
Dr D. Worton (Lima)
Dr H. Rotondo (Lima)

Polska

Dr M. Anczewska (Warszawa)
Dr E. Bogdanowicz (Warszawa)
Dr A. Chojnowska (Warszawa)
Dr K. Greń (Warszawa)
Dr J. Jaroszyński (Warszawa)
Dr A. Kiljan (Warszawa)
Dr E. Kobrzyńska (Warszawa)
Dr L. Kowalski (Warszawa)
Dr S. Leder (Warszawa)
Dr E. Lutyńska (Warszawa)

Dr B. Machowska (Warszawa)
Dr A. Piotrowski (Warszawa)
Dr S. Pużyński (Warszawa)
Dr M. Rzewuska (Warszawa)
Dr I. Stanikowska (Warszawa)
Dr K. Tarczyńska (Warszawa)
Dr I. Wald (Warszawa)
Dr J. Wciórka (Warszawa)

Republika Korei

Dr Young Ki Chung (Seul)
Dr M.S. Kil (Seul)
Dr B.W. Kim (Seul)
Dr H Y . Lee (Seul)
Dr M.H. Lee (Seul)
Dr S.K. Min (Seul)
DrB.H. Oh (Seul)
Dr S.C. Shin (Seul)

Rumunia

Dr M. Dehelean (Timisoara)
Dr P. Dehelean (Timisoara)
Dr M. Ienciu (Timisoara)
Dr M. Lazarescu (Timisoara)
Dr O. Nicoara (Timisoara)
Dr F. Romosan (Timisoara)
Dr D. Schrepler (Timisoara)

Stany Zjednoczone Ameryki
Dr T.M. Achenbach (Burlington)

264

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Lista głównych badaczy

Dr H.S. Akiskal (Memphis)
Dr N. Andreasen (Iowa City)
Dr T. Babor (Farmington)
Dr T. Ban (Nasłwille)
Dr G. Barker (Cincinnati)

Dr J. Bartko (Rockville)
Dr M. Bauer (Richmond)
Dr C. Beebe (Columbia)
Dr D. Beedle (Cambridge)
Dr B. Benson (Chicago)

* Dr F. Benson (Los Angeles)

Dr J. Blaine (Rockville)
Dr G. Boggs (Cincinnati)
Dr R. Boshes (Cambridge)
Dr J. Brown (Farmington)
Dr J. Burkę (Rockville)
Dr J. Cain (Dallas)
Dr M. Campbell (Nowy Jork)

* Dr D. Cantwell (Los Angeles)

Dr R.C. Casper (Chicago)
Dr A. Conder (Richmond)
Dr P. Coons (Indianapolis)
Mrs W. Davis (Waszyngton, DC)
Dr J. Deltito (White Plains)
Dr M. Diaz (Farmington)
Dr M. Dumaine (Cincinnati)

Dr C. DuRand (Cambridge)
Dr M.H. Ebert (Nashville)
Dr J.I. Escobar (Farmington)
Dr R. Falk (Richmond)
Dr M. First (Nowy Jork)
Dr M.F. Folstein (Baltimore)
Dr S. Foster (Filadelfia)
Dr A. Frances (Nowy Jork)
Dr S. Frazier (Belmont)

Dr S. Freeman (Cambridge)
Dr H.E. Genaidy (Hastings)
Dr P.M. Gillig (Cincinnati)
Dr M. Ginsburg (Cincinnati)
Dr F. Goodwin (Rockville)
Dr E. Gordis (Rockville)
DrI.I. Gottesman (Charlottesville)
Dr B. Grant (Rockville)

* Dr S. Guze (St Louis)

Dr R. Hales (San Francisco)
Dr D. Haller (Richmond)

Dr J. Harris (Baltimore)
Dr R. Hart (Richmond)

* Dr J. Helzer (St Louis)

Dr L. Hersov (Worcester)
Dr J.R. Hillard (Cincinnati)
Dr R.M.A. Hirschfeld (Rockville)
Dr C.E. Holzer (GaWeston)

* Dr P. Holzman (Cambridge)

Dr M.J. Horowitz (San Francisco)

DrT.R. Insel (Bethesda)
Dr L.F. Jarvik (Los Angeles)
Dr V. Jethanandani (Filadelfia)
Dr L. Judd (Rockville)
DrC. Kaelber (Rockville)
Dr I. Katz (Filadelfia)
Dr B. Kaup (Baltimore)
Dr S.A. Kelt (Dallas)
Dr P. Keck (Belmont)
Dr K.S. Kendler (Richmond)
Dr D.F. Klein (Nowy Jork)

* Dr A. Kleinman (Cambridge)

Dr G. Klerman (Boston)
Dr R. Kluft (Filadelfia)
Dr R.D. Kobes (Dallas)
Dr R. Kolodner (Dallas)

Dr J.S. Ku (Cincinnati)

* Dr D.J. Kupfer (Pittsburgh)

Dr M. Lambert (Dallas)
Dr M. Lebowitz (Nowy Jork)
Dr B. Lee (Cambridge)

Dr L. Lettich (Cambridge)
Dr N. Liebowitz (Farmington)

Dr B.R. Lima (Baltimore)

Dr A.W. Loranger (Nowy Jork)

Dr D. Mann (Cambridge)
Dr W.G. McPherson (Hastings)
Dr L. Meloy (Cincinnati)
Dr W. Mendel (Hastings)
Dr R. Meyer (Farmington)

* Dr J. Mezzich (Pittsburgh)

Dr C. Moran (Richmond)
Dr P. Nathan (Chicago)
Dr D. Neal (Ann Arbor)
Dr G. Nestadt (Baltimore)

Dr B. Orrok (Farmington)
Dr D. Orvin (Cambridge)

265

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Dr H. Pardes (Nowy Jork)
Dr J. Parks (Cincinnati)
Dr R. Pary (Pittsburgh)
Dr R. Peel (Waszyngton, DC)

Dr M. Peszke (Farmington)
Dr R. Petry (Richmond)
Dr F. Petty (Dallas)
Dr R. Pickens (Rockville)
Dr H. Pincus (Waszyngton, DC)
Dr M. Popkin (Long Lake)
Dr R. Poss Rosen (Bayside)
Dr H. van Praag (Bronx)
Mr D. Rae (Rockville)

Dr J. Rapoport (Bethesda)
Dr D. Regier (Rockville)
Dr R. Resnick (Richmond)
Dr R. Room (Berkeley)
Dr S. Rosenthal (Cambridge)
Dr B. Rounsaville (New Haven)
DrA.J. Rush (Dallas)
Dr M. Sabshin (Waszyngton, DC)
Dr R. Salomon (Farmington)
Dr B. Schoenberg (Bethesda)
Dr E. Schopler (Chicago)
Dr M.A. Schuckit (San Diego)
Dr R. Schuster (Rockville)

Dr M. Schwab-Stone (New Haven)
Dr S. Schwartz (Richmond)
Dr D. Shaffer (Nowy Jork)
Dr T. Shapiro (Nowy Jork)

* Dr R. Spitzer (Nowy Jork)

Dr T.S. Stein (East Lansing)
Dr R. Stewart (Dallas)
Dr G. Tarnoff (New Haven)
Dr J.R. Thomas (Richmond)
Dr K. Towbin (New Haven)

Mr L. Towle (Rockville)
Dr M.T. Tsuang (Iowa City)
Dr J. Wade (Richmond)
Dr J. Walkup (New Haven)
Dr M. Weissmann (New Haven)
Dr J. Williams (Nowy Jork)
Dr R.W. Winchel (Nowy Jork)
Dr K. Winters (St Paul)
DrT.K. Wolff (Dallas)
Dr W.C. Young (Littleton)

Sudan
Dr M.B. Bashir (Chartum)

Dr A.O. Sirag (Chartum)

Szwajcaria
Dr N. Aapro (Genewa)
Dr J. Angst (Zrich)

Dr L. Barrelet (Perreux)
Dr L. Ciompi (Berno)
Dr V. Dittman (Bazylea)
Dr P. Kielholz (Bazylea)
Dr E. Kolatti (Genewa)
Dr D. Ladewig (Bazylea)
Dr C. Miler (Prilly)
Dr J. Press (Genewa)
Dr B. Reith (Genewa)

* Dr C. Scharfetter (Zrich)

Dr M. Sieber (Zrich)
Dr H.-C. Steinhausen (Zrich)
Mr A. Tongue (Lozanna)

Szwecja
Dr T. Bergmark (Danderyd)
Dr G. Dalfelt (Lund)
Dr G. Elofsson (Lund)
Dr E. Essen-Moller (Lysekil)

Dr L. Gustafson (Lund)

* Dr B. Hagberg (Gothenburg)
* Dr C. Perris (Umea)

Dr B. Wistedt (Danderyd)

Tajlandia
Dr C. Krishna (Bangkok)
Dr S. Dejatiwongse (Bangkok)

Turcja
Dr I.F. Dereboy (Ankara)
Dr A. G5gus (Ankara)
Dr C. Guleę (Ankara)
Dr O. Ózturk (Ankara)
DrD.B.Ulug (Ankara)
Dr N.A. Ulusahin (Ankara)
Dr T B. Ustun (Ankara)

Urugwaj

Dr R. Almada (Montevideo)

266

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Lista głównych badaczy

Dr P. Alterwain (Montevideo)
Dr L. Bolognisi (Montevideo)
Dr P. Bustelo (Montevideo)
Dr U. Casaroti (Montevideo)
Dr E. Dorfman (Montevideo)
Dr F. Leite (Montevideo)
Dr A.J. Montoya (Montevideo)
Dr A. Nogueira (Montevideo)

Dr E. Prost (Montevideo)
Dr C. Valino (Montevideo)

Węgry

Dr J.Szilard (Szeged)

Włochy

Dr M.G. Ariano (Neapol)
Dr F. Catapano (Neapol)
Dr A. Cerreta (Neapol)
Dr S. Galderisi (Neapol)
Dr M. Guazzelli (Piza)
Dr D. Kemali (Neapol)

Dr S. Lobrace (Neapol)
Dr C. Maggini (Piza)
Dr M. Maj (Neapol)
Dr A. Mucci (Neapol)
Dr M. Mauri (Piza)
Dr P. Sarteschi (Piza)
DrM.R. Solla (Neapol)
Dr F. Veltro (Neapol)

Wybrzeże Kości Słoniowej

Dr B. Claver (Abidżan)

Zjednoczona Republika Tanzanii

* Dr J.S. Neki (Dar es Salaam)

Zjednoczone Królestwo

Dr Adityanjee (Londyn)
Dr P. Ainsworth (Manchester)
Dr T. Arie (Nottingham)
Dr J. Bancroft (Edinburgh)
Dr P. Bebbington (Londyn)
Dr S. Benjamin (Manchester)
Dr I. Berg (Leeds)
Dr K. Bergman (Londyn)
Dr I. Brockington (Birmingham)

Dr J. Brothwell (Nottingham)
Dr C. Burford (Londyn)
Dr J. Carrick (Londyn)

* Dr A. Clare (Londyn)

Dr A.W. Clare (Londyn)
Dr D. Ciarkę (Birmingham)

* Dr J E . Cooper (Nottingham)

Dr P. Coorey (Liverpool)
Dr S.J. Cope (Londyn)
Dr J. Copeland (Liverpool)
Dr A. Coppen (Epsom)

* Dr J.A. Corbett ((Londyn)

Dr T.K.J. Craig (Londyn)
Dr C. Darling (Nottingham)
Dr C. Dean (Birmingham)
Dr R. Dolan (Londyn)

* Dr J. Griffith Edwards (Londyn)

Dr D.M. Eminson (Manchester)
Dr A. Farmer (Cardiff)
Dr K. Fitzpatrick (Nottingham)
Dr T. Fryers (Manchester)

* Dr M. Gelder (Oxford)\
* Dr D. Goldberg (Manchester)

Dr I.M. Goodyer (Manchester)

* Dr M. Gossop (Londyn)
* Dr P. Graham (Londyn)

Dr T. Hale (Londyn)
Dr M. Harper (Cardiff)
Dr A. Higgitt (Londyn)
Dr J. Higgs (Manchester)
Dr N. Holden (Nottingham)
Dr P. Howlin (Londyn)
Dr C. Hyde (Manchester)
Dr R. Jacoby (Londyn)
Dr I. Janota (Londyn)
DrP. Jenkins (Cardiff)
Dr R. Jenkins (Londyn)

Dr G. Jones (Cardiff)

* Dr R.E. Kendell (Edinburgh)

Dr N. Kreitman (Edinburgh)
Dr R. Kumar (Londyn)
Dr M.H. Lader (Londyn)
Dr R. Levy (Londyn)
Dr J.E.B. Lindesay (Londyn)
Dr W. A. Lishman (Londyn)
Dr A. McBride (Cardiff)

2 6 7

-tory.pl

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania Skorowidz

Dr A.D.J. MacDonald (Londyn)
Dr C. McDonald (Londyn)
Dr P. McGuffin (Cardiff)

Dr M. McKenzie (Manchester)
Dr J. McLaughlin (Leeds)
Dr A.H. Mann (Londyn)
Dr S. Mann (Londyn)

* Dr I. Marks (Londyn)

Dr D. Masters (Londyn)
Dr M. Monaghan (Manchester)
Dr K.W. Moses (Manchester)
Dr J. Oswald (Edinburgh)

Dr E. Paykel (Londyn)
Dr N. Richman (Londyn)
Dr Sir Martin Roth (Cambridge)

* Dr G. Russell (Londyn)
* Dr M. Rutter (Londyn)

Dr N. Seivewright (Nottingham)
Dr D. Shaw (Cardiff)

* Dr M. Shepherd (Londyn)

Dr A. Steptoe (Londyn)
Dr E. Taylor (Londyn)
Dr D. Taylor (Manchester)
Dr R. Thomas (Cardiff)

Dr P. Tyrer (Londyn)

* Dr D J . West (Cambridge)

Dr P.D. White (Londyn)
Dr A.O. Williams (Liverpool)
Dr P. Williams (Londyn)

* Dr J. Wing (Londyn)
* Dr L. Wing (Londyn)

Dr S.Wolff (Edinburgh)
Dr S. Wood (Londyn)
Dr W. Yule (Londyn)

Skorowidz

Uwaga! Dodatkowy, czwarty lub piąty znak dla pozycji oznaczonych # - patrz: "Lista
kategorii". Skrót NKI (nie klasyfikowane w innym miejscu) dodano po terminach umie-
szczonych w kategoriach resztkowych, jako ostrzeżenie, że specyficzne postaci odpo-
wiednich stanów zostały sklasyfikowane inaczej.

268

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Adaptacyjne zaburzenia (patrz: Zabu-
rzenia, adaptacyjne)

Aerofagia, psychogenna F45.31

Afazja
- nabyta, z padaczką F80.3
- rozwojowa
- - ekspresyjnego typu F80.1
- - recepcyjnego typu F80.2

- - Wernickego F80.2

Afonia, psychogenna F44.4

Agnozja, rozwojowa F88

Agorafobia

- bez lęku panicznego F40.00

- z lękiem panicznym F40.01

AIDS-otępienie, zespół (.AIDS-dementia
complex) F02.4#

Akalkulia, rozwojowa F81.2

Akrofobia F40.2

Alkohol
- amnestyczny zespół F10.5
- odstawienia stan F10.3#
- - z majaczeniem F10.5#
- upicie, ostre F10.0#
- uzależnienie (zespół uzależnienia)

F10.2#

Alkoholizm
-przewlekły FI 0.2#
- Korsakowa FI0.6

Alkoholowa
- halucynoza (ostra) F10.5#
- paranoja F10.5#
- psychoza F10.5#
- zazdrość F10.5#

Alzheimera choroba
- otępienie (w) F00.9#
- - atypowego typu F00.2#
- - mieszanego typu F00.2#
- - o późnym początku F00.1 #
- - o wczesnym początku FOO.O#
- - przedstarcze F00.1#
- - starcze F00.2#
-typu 1 F00.1#
- typu 2 F00.0#

Amnestyczny zespół {patrz: Zespół,
amnestyczny)

Amnezja, dysocjacyjna F44.0

Anorexia nervosa (patrz: Jadłowstręt
psychiczny)

Anorgazmia, psychogenna F52.3

Antropofobia F40.1

Aspergera zespół F84.5

269

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Skorowidz

Asthenia, neurocirculatoria F45.30

Atak (napad), paniki F41.0

Autonomiczne zaburzenia (dysfunkcje)
pod postacią somatyczną {patrz: Dysfun-
kcje, pod postacią somatyczną)

Autystyczne
- psychopatia F84.5

- zaburzenie F84.0

Autyzm

- atypowy F84.1
- dziecięcy F84.0
- wieku dziecięcego F84.0

Awersja, seksualna F52.10

Bad trip (przykre doznania) (spowodo-

wane substancjami halucynogennymi)
F16.0#

Beziehungswahn, sensitiver (sensytywny

zespół urojeń odnoszących) F22.0

Bezsenność, nieorganiczna F51.0

Biegunka

- gazowa (gas syndrome) F45.32
- psychogenna F45.32

Ból, uporczywy, zaburzenie pod posta-
cią somatyczną (somatoform) F45.4

Bóle głowy, psychogenne F45.4

Bóle grzbietu, psychogenne F45.4

Borderline (z pogranicza), osobowość
F60.31

Bouffee delirante
- bez objawów schizofrenii F23.1
- - bez ostrego stresu F23.10

- - z ostrym stresem F23.11

- z objawami schizofrenii F23.0
- - bez ostrego stresu F23.00
- - z ostrym stresem F23.01

Brak reakcji genitalnej F52.2

Brak seksualnych
- potrzeb (pragnień) F52.0
- radości przeżywania F52.11

Briąueta zaburzenie F48. 8

Bulimia nervosa {patrz: Żarłoczność psy-

chiczna)

Choroba
- Alzheimera F00.-#
- Creutzfeldta-Jakoba F02.1#
- Huntingtona F02.2#

- Parkinsona F02.3#
- Picka F02.2#

Creutzfeldta-Jakoba choroba F02.1#

Cyklotymia F34.0

Czkawka, psychogenna F45.31

Czołowego płata zespół F07.0

Czynniki, psychologiczne i behawioral-
ne
- wpływające na stan somatyczny F54
- towarzyszące zaburzenieom lub choro-

bom sklasyfikowanym gdzie indziej F54

Czynności przymusowe (kompulsyjne,
natrętne) F42.1

Czytanie
- opóźnienie, specyficzne F81.0
- opóźnienie F81.0
- zaburzenia, specyficzne F81.0
- - z trudnościami opanowania poprawnej

pisowni F81.0

PDF

270

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Da Costy zespół F45.30

Debilizm F70#

Deficyt, umysłowy {patrz: Upośledzenie
umysłowe)

Depresja
- agitata

(z pobudzeniem), pojedynczy

epizod F32.2

- atypowa F32.8
- duża (major)
- - nawracająca F33.-
- - duża, pojedynczy epizod F32.-
- endogenna F33.-
- jednobiegunowa F33.9
- lękowa
- - łagodna lub nie utrwalona (nieuporczy-

wa) F41.2

- - utrwalona [uporczywa], (dystymia)

F34.1

- maskowana F32.8
- nerwicowa (utrwalona, uporczywa)

F34.1

- po urodzeniu dziecka (postnatalna) F53.0
- poporodowa F53.0
- poschizofreniczna F20.4#
- psychogenna F32.-
- psychotyczna F32.3
- reaktywna F32.-
- witalna, bez objawów psychottycznych

F32.2

- z pobudzeniem (agitata), pojedynczy epi-

zod F32.2

Depresyjne
- zaburzenia (patrz: Zaburzenia, depresyj-

ne)

- epizod (patrz: Epizod, depresyjny)

Derealizacja F48.1

Dermatozoenwahn (urojenia pasożytów

skórnych) F06.0

Dewiacja, seksualna F65.9

Dhat zespół F48.8

Dipsomania F10.2#

Dłubanie w nosie F98.8

Drażliwego jelita zespół F45.32

Drgawki, dysocjacyjne F44.5

Dwubiegunowe afektywne zaburzenia

(patrz: Zaburzenia, dwubiegunowe afe-
ktywne) F98.4

Dysfazja, rozwojowa
- ekspresyjny typ F80.1

- recepcyjny typ F80.2

Dysfonia, psychogenna F44.4

Dysfunkcje
- autonomiczne, pod postacią somatyczną

(somatoform) F45.3

- orgazmu F52.3
- seksualne, nie spowodowane zaburze-

niem ani chorobą organiczną F52.9

- - dolny odcinek przewodu pokarmowe-

go F45.32

- - górny odcinek przewodu pokarmowe-

go F45.31

- - moczowo-płciowy układ F45.34
- - oddechowy układ F45.33
- - określony narząd F45.38
- - serce i układ krążenia F45.30

Dyslalia, rozwojowa F80.0

Dysleksja, rozwojowa F81.0

Dysmorfofobia (nieurojeniowa) F45.2

- urojeniowa F22.8

Dysocjacyjne zaburzenia {patrz: Zabu-
rzenia dysocjacyjne

Dyspareunia, nieorganiczna F52.6

271

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Skorowidz

Dyspepsja, psychogenna F45.31

Dyspraksja, rozwojowa F82

Dyssomnia F51.-

Dystymia F34.1

Dysuria, psychogenna F45.34

Ekshibicjonizm F65.2

Encefalopatia
- HIV F02.4#

- po wstrząśnieniu mózgu F07.2

Epizod
- depresyjny F32.9
- - ciężki
- bez objawów psychotycznych F32.2
- z objawami psychotycznymi F32.3
- - łagodny F32.0
- bez objawów somatycznych F32.00
- z objawami somatycznymi F32.01
- - określony NKI F32.8
- - umiarkowany
- bez objawów somatycznych F32.10
- z objawami somatycznymi F32.11
- hipomaniakalny F30.0
- maniakalny F30.9
- - - określone NKI F30.8
- bez objawów psychotycznych F30.1
- z objawami psychotycznymi F30.2
- mieszany F38.00
- nastroju [afektywny], pojedynczy, okre-

ślony NKI F38.0

Fetyszyzm F65.0
- transwestytyczny F65.1

Fobiczne (w postaci fobii)
- lęk (reakcja)(zaburzenie) F40.9
- - określony NKI F40.8
- stany F40.9

Fobie F40.9

272

- zwierząt F40.2
- egzaminu F40.2
- proste F40.2
- społeczne F40.1
- specyficzne (izolowane) F40.2

Folie a deux F24

Frotteryzm F65.8

Fuga, dysocjacyjna F44.1

Gansera zespół F44.80

Genitalnej reakcji, brak F52.2

Gerstmanna zespół, rozwojowy F81.2

Gilles de la Tourette'a zespół F95.2

Głuchota, psychogenna F44.6

Głuchota słów F80.2

Gryzienie się, stereotypowe, prowadzą-
ce do samouszkodzeń F98.4

Halucynoza
- alkoholowa F10.5
- organiczna F06.0

Hazard
- kompulsyjny F63.0
- patologiczny F63.0

Hebefrenia F20.1#

Hellera zespół F84.3

Hiperkinetyczne zaburzenie {patrz: Za-
burzenie, hiperkinetyczne)

Hipersomnia, nieorganiczna F51.1

Hiperwentylacja, psychogenna F45.33

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Hipochondria F45.2

Hipomania F30.0

Histeria F44#
- lękowa F41.8
- konwersyjna F44#

HIV
- zapalenie mózgu, podostre F02.4#
- encefalopatia F02.4#

Hospitalizm u dzieci F43.28

Huntingtona pląsawica lub choroba

F02.2#

Hyperorexia nervosa F50.2

Identyfikacji i roli płciowej zaburzenia
(patrz: Zaburzenia, identyfikacji i roli

płciowej)

Idiotyzm F73#

Imbecylizm F71#

Impotencja (seksualna)(psychogenna)

F52.2

Instytucjonalizacji zespół F94.2

Jadłowstręt psychiczny (anorexia nervo-
sa) F50.0
- atypowy F50.1

Języka zaburzenia, rozwojowe F80.9

Kannera zespół F84.0

Karmienia zaburzenia w niemowlęc-

twie i dzieciństwie F98.2

Kaszel, psychogenny F45.33

Kleptomania F63.2

Konwersja (konwersyjne)
- histeria F44.-
- reakcja F44.-

- zaburzenie F44.-

Koro F48.8

Koszmary senne F51.5

Kradzieże
- w grupie z innymi (w zaburzeniach za

chowania) F91.2

- patologiczne F63.2

Kształtowanie objawów somatycznych
przez przyczyny psychologiczne

F68.0

Kulturowy szok (wstrząs) F43.28

Kurcz wpustu, psychogenny
F45.31

Lambdacyzm F80.0

Landau-Kleffnera zespół F80.3

Latah F48.8

Lęk (lękowe)
- depresja F41.2
- epizodyczny, napadowy F41.0

- histeria F41.8
- marzenie senne F51.5
- nerwica F41.1

- przed separacją, w dzieciństwie F93.0

- reakcja F41.1
- społeczny, w dzieciństwie F93.2

- stan F41.1
- w postaci fobii, w dzieciństwie

F93.1

Lęk przed marzeniami sennymi
(zaburzenie) F51.5

Lęki nocne F51.4

273

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Skorowidz

Lękowe zaburzenie (patrz: Zaburzenia,
lękowe)

Lobotomia, zespól po F07.0

Majaczenie F05.9

- o przyczynach mieszanych (złożonych)

F05.8

- nie nałożone na otępienie F05.0
- określone NKI F05.8
- nałożone na otępienie F05.1
- drżenne (wywołane przez alkohol)

F10.4#

- odstawienia stan Flx.4

Mania F30.9
- bez objawów psychotycznych F30.1

- z objawami psychotycznymi F30.2

Masochizm F65.5

Masturbacja, nadmierna F98.8

Melancholia F32.9
Moczenie mimowolne (pierwotne)(wtór-
ne)
- czynnościowe F98.0
- o przyczynie nieorganicznej F98.0

- psychogenne F98.0

Mowa bezładna F98.6

Miinchhausena zespół F68.1

Mutyzm

- wybiórczy F94.0

- selektywny F94.0

Mutyzm wybiórczy F94.0

Naczyniowe otępienie (patrz: Otępienie:
naczyniowe)

Nadużywanie (patrz także: Używanie,
szkodliwe)

274

- alkalizujące (leki) F55.3
- aspiryna F55.2
- fenacetyna F55.2
- hormony F55.5
- inhibitory monoaminooksydazy

F55.9

- ludowe lekarstwa określone F55.6
- moczopędne (leki) F55.8
- paracetamol F55.2
- przeciwbólowe (leki) F55.2
- przeciwdepresyjne (leki) F55.0
- - czteropierścieniowe F55.0
- - trójpierścieniowe F55.0
- przeczyszczające (leki) F55.1
- sterydy F55.5
- substancje nie powodujące uzależnienia

F.55.9

- - określone F55.8
- witaminy F55.4
- ziołowe lekarstwa określone F55.6

Nałóg (patrz: Zespół, uzależnienia)

Naśladowanie (zamierzone) objawów
niesprawności (fizycznych)(psychicz-
nych) F68.1

Nekrofilia F65.8

Nerwica
- anankastyczna F42
- charakteru F60.9
- depresyjna F34.1
- hipochondryczna F45.2
- obsesyjna (natręctw) F42.-
- obsesyjno-kompulsyjna (natręctw)

F42.-

- psychasteniczna F48.8
- roszczeniowa F68.0
- serca F45.30
- społeczna F40.1
- urazowa F43.1
- zawodowa F48.8
- żołądka F45.31

Neurastenia F48.0

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Niedorozwój (subnormality) (patrz:
Upośledzenie, umysłowe)

Nietrzymanie, z przyczyn nieorganicz-

nych
-kału F98.1
- moczu F98. O

Niezdarnego dziecka zespół F82

Niezdolność
- nabywania wiedzy BNO F81.9

- uczenia się BNO F81.9

Nimfomania F52.7

Nozofobia F45.2

O postaci schizofrenii zaburzenie

F20.8#

- krótkie F23.2

Obgryzanie paznokci F98.8

Objawy
- fizyczne (somatyczne)

- - naśladowanie F68.1
- - wytwarzanie F68.0

- psychologiczne, naśladowanie

F68.1

Obsesyjne (natrętne)

- myśli F42.0
- myśli i czynności, mieszane F42.2

- nerwica F42.-
- ruminacje F42.0
- rytuały F42.1

Ociężałość umysłowa (patrz: Upośledze-

nie, umysłowe)

Odstawienia stan (patrz: Stan, odstawie-

nia)

Oligofrenia (patrz: Upośledzenie, umy-

słowe)

Omamowe
- psychoza, przewlekła F28

- stan, organiczny F06.0

Omdlenie, psychogenne F48.8

Onejrofrenia F23.2

Opętanie (zaburzenie) F44.3

Opóźnienie

- specyficzne czytania F81.0
- specyficzne opanowania poprawnej pisowni
- - bez zaburzeń czytania F81.1

- - z zaburzeniami czytania F81.0

Orgazm, zahamowanie (u mężczyzn)
(u kobiet) F52.3

Orgazmu dysfunkcja F52.3

Orientacja seksualna niezgodna z ego
(ego-dystoniczna) F66.1#

Osobowość

- zaburzenie (patrz: Zaburzenie, osobowo-

ści)

- zmiana (nie spowodowana uszkodze-

niem ani chorobą mózgu), trwała (po)

F62.9

- - choroba psychiczna F62.1
- - inna (troublesome) F61.1

- - określona NKI F62.8
- - przeżycie katastrofy F62.0

- - strata bliskiej osoby F62.8
- - zespół przewlekłego bólu F62.8

Otępienie (w) F03.#
- Alzheimera choroba F00.9#
- - atypowy typ F00.9#

- - mieszany typ F00.2#
- - o wczesnym początku F00.0#

- - o późnym początku FOO. 1#
- choroba określona NKI F02.8#

- choroba wywołana przez ludzki wirus

nabytego upośledzenia odporności (HIV)

F02.4#

275

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Skorowidz

- Creutzfeldta-Jakoba choroba F02.1#
- dziecięce F84.3
- guzkowate zapalenie tętnic F02.8#
- hiperkalcemia F02.8#
- Huntingtona pląsawica F02.2#
- kila układu nerwowego F02.8#
- korowe, głównie F01.1#
- lipidoza mózgu F02.8#
- naczyniowe F01.9#
- naczyniowe mieszane korowe i podkoro-

we F01.3#

- naczyniowe podkorowe F01,2#
- naczyniowe określone NKI F01.8#
- naczyniowe o ostrym początku F01.0#
- niedobór niacyny (pelagra) F02.8#
- niedobór witaminy B12 F02.8#
- niedoczynność tarczycy, nabyta F02.8#
- padaczka F02.8#
- paralysis agitans

F02.3#

- Parkinsona choroba F02.3#
- parkinsonizm F02.3#

- parkinsonizm-otępienie, zespół z Guam

F02.8#

- Picka choroba F02.0#
- pierwotnie zwyrodnieniowe F03#
- - typu Alzheimera F00#
- porażenie postępujące F02.8#
- przedstarcze F03#
- - typu Alzheimera F00.0#
- starcze F03#
- - typu Alzheimera F00. ł#
- stwardnienie rozsiane F02.8#
- trypanosomoza F02.8#
- układowy toczeń rumieniowaty F02.8#

- wielozawałowe F01.1#
- z przewagą korowego F01. 1#
- zatrucia F02.8#
- zatrucie dwutlenkiem węgla F02.8#
- zwyrodnienie wątrobowo-soczewkowe

(choroba Wilsona) F02.8#

- zwyrodnieniowe, pierwotnie F03#

Oziębłość F52.0

Padaczka limbiczna, zespół zaburzeń
osobowości F07.0

276

Panika
- napad (atak) F41.0

- zaburzenie z napadami F41.0

Parafilia F65.9

Parafrenia (późna) F22.0

Paranoiczna

- osobowość F60.0

Paranoja F22.0

- alkoholowa FI0.5
- psychogenna F22.8

Parasomnia F51.-

Parkinsona choroba F02.3#

Parkinsonizm-otępienie z Guam
F02.8#

Paranoidalne
- psychoza F22.0
- schizofrenia F20.0#
- stan F22.0
- - inwolucyjny F22.8

Patologiczne
- hazard F63.0
- kradzieże F63.2
- podpalanie F63.1

Pedofilia F65.4

Percepcji słuchowej zaburzenia, wro-
dzone F80.2

Pica

- u dorosłych, przyczyna nieorganiczna

F50.8

- w niemowlęctwie i dzieciństwie F98.3

Picka choroba F02.0#

Piromania F63.1

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Po leukotomii zespół F07.0

Po stłuczeniu mózgu
- encefalopatia F07.2
- zespół F07.2

Po wstrząśnieniu mózgu zespół F07.2

Po zapaleniu mózgu zespół F07.1

Pochwica, nieorganiczna F52.5

Pod postacią somatyczną zaburzenia
(patrz: Zaburzenia, pod postacią

somatyczną)

Podobne do schizofrenii
- ostre psychotyczne zaburzenie (patrz

Zaburzenia, psychotyczne)

- zaburzenie, organiczne F06.2

Podpalanie, patologiczne F63.1

Pomroczny stan (patrz: Stan,
pomroczny

Używanie, szkodliwe (bez uzależnienia)
-alkoholu FI 0.1

- halucynogennych substancji FI6.1
- kanabinoli FI 2.1

- kilku substancji 19.1
-kofeiny F15.1

- kokainy FI4.1
- lotnych rozpuszczalników FI8.1

- nasennych leków FI3.1
-opiatów FI 1.1

- stymulujących substancji NKI F15.1
- substancji psychoaktywnych

NKI FI9.1

-tytoniu FI 7.1
- uspokajających leków FI3.1

Porażenie kończyn (kończyny)
- histeryczne F44.4
- psychogenne F44.4

Poschizofreniczna depresja

F20.4#

Potrzeby, seksualne, brak lub utrata

F52.0

Pourazowy mózgowy zespół, niepsycho-

tyczny F07.2

Przejadanie się (towarzyszące)

- psychogenne F50.4
- psychologicznym czynnikom, określone

NKI F50.4

Przestępcza (młodzieżowa), grupa F91.2

Przymglenie (confusion), psychogenne

F44.88

Przywiązania zaburzenia w dzieciń-
stwie (patrz: Zaburzenia, przywiązania
w dzieciństwie)

Psychalgia F45.4

Psychastenia F48.8

Psychopatia
- autystyczna F84.5
- "bezuczuciowa" (affectionless)

(w dzieciństwie) F94.2

Psychorganiczny zespół F07.9

Psychoza F29
- afektywnaF38.9
- - określona NKI F38.8

- alkoholowa F10.5
-cykloidalna F23.0
- - bez objawów schizofrenii F23.0

- bez ostrego stresu F23.00
- z ostrym stresem F23.01

- - z objawami schizofrenii F23.1
- bez ostrego stresu F23.10

- z ostrym stresem F23.11
- dezintegracyjna (w dzieciństwie) F84.3

- dziecięca F84.0
- histeryczna F44.8
- indukowana F24

277

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Skorowidz

- Korsakowa {patrz: Zespół,

amnestyczny)

- - niealkoholowa F04
- - psychoaktywne substancje (spowodo-

wana przez) FI9.6

- mieszana schizofreniczna i afektywna

F25.2

- nieorganiczna F29
- omamowa, przewlekła F28
- organiczna F09
- padaczkowa F06.8
- paranoidalna F22.0
- przedstarcza F03#
- w dzieciństwie, atypowa F84.1
- psychogenna
- - depresyjna F32.3
- - paranoidalna F23.3#
- połogowa F53.1
- reaktywna depresyjna F32.3

- schizoafektywna (patrz: Zaburzenia,

schizoafektywne)

- podobna do schizofrenii w padaczce

F06.2

- o postaci schizofrenii (schizophreni-

form) F20.8

- - i afektywna, mieszana F25.2
- - krótka F23.2
- bez ostrego stresu F23.20
- z ostrym stresem F23.21
- - depresyjny typ F25.1

- - maniakalny typ F25.0
- starcza F03#
- symbiotyczna F24
- - w dzieciństwie F84.3
- objawowa F09

Reakcja
- adaptacyjna {patrz: Zaburzenie, adapta-

cyjne)

- depresyjna
- - i lękowa, mieszana F43.22
- - krótka F43.20
- - przedłużona F43.21
- hiperkinetyczna (w dzieciństwie i w wie-

ku młodzieńczym) F90.9

- kryzysowa, ostra F43.0

278

- lękowe F41.1
- na ciężki stres F43.9
- - określona NKI F43.8
- na stres, ostra F43.0
- paranoidalna F23.3#
- schizofreniczna F23.2#
- żałoby F43.28

Restzustand (stan rezydualny), schizo-

freniczny F20.5#

Retta zespół F84.2

Rozwojowe zaburzenia (patrz: Zaburze-
nia, rozwojowe)

Ruminacje ("przeżuwanie")
- obsesyjne (natrętne) F42.0
- w niemowlęctwie (zaburzenie z) F98.2

Rytmu dnia i nocy odwrócenie, psycho-
genne F51.2

Rytmu okołodobowego odwrócenie, psy-
chogenne F51.2

Rywalizacja
- w rodzeństwie F93.3
- wśród rówieśników (nie rodzeństwa)
F93.8

Sadomasochizm F65.5

Sadyzm (seksualny) F65.5

Satyriasis F52.7

Schizofrenia F20.9#
- atypowa F20.3#
- borderline F21
- cenestopatyczna F20.8#
- cykliczna F25.2
- hebefreniczna F20.1#
- katatoniczna F20.2#
- niezróżnicowana F20.3#
- określona NKI F20.8#

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

- ostra, niezróżnicowana F23.2#
- parafreniczna F20.0#
- paranoidalna F20.0#

- prepsychotyczna F21
- prosta F20.6#
- przewlekła, niezróżnicowana F20.5#

- rezydualna F20.5#
- rzekomonerwicowa F21

- rzekomopsychopatyczna F21
- simplex

F20.6#

- utajona F21
- zdezorganizowana F20.1#
- zwiastunowa F21

Schizofreniczne

- giętkość (gibkość) woskowa F20.2
- katalepsja F20.2#
- katatonia F20.2
- reakcja, utajona F21

- Restzustand (stan rezydualny) F20.5#

Schizoidalne
- osobowość F60.1
- zaburzenie w dzieciństwie F84.5

Schizophrenia-łike (ang.) (patrz: Podob-
ne do schizofrenii)

Schizophreniform (ang.) (patrz: O posta-

ci schizofrenii)

Schizotypowe zaburzenie (osobowość)

F21

Seksualne
- awersja F52.10
- dojrzewania zaburzenie F66.0#

- orientacja, niezgodna z ego (ego-dystoni-

czna) F66.1#

- popęd, nadmierny F52.7
- pragnienia, brak lub utrata F52.0

- preferencji zaburzenia F65.9
- - złożone F65.6
- - określone NKI F65.8

- radosne przeżywanie, brak F52.7
- związków zaburzenie F66.2#

Selektywny mutyzm F94.0

Sen
- zaburzenia F51.9
--określone NKI F51.8
- rytmu odwrócenie, psychogenne F51.2

- lęki (nocne) F51.4

Sennowłóctwo F51.3

Separacyjny (przed separacją) lęk
w dzieciństwie F93.0

Seplenienie F80.8

Skurcz, pisarski F48.8

Somatoform (ang.) (patrz: Pod postacią

somatyczną)

Somatyczne objawy, wytwarzanie F68.0

Somatyzacyjne (z somatyzacją) zabu-
rzenie F45.0

Somnambulizm F51.3

Specyficzne zaburzenia
- artykulacji mowy F80.0
- arytmetycznych umiejętności F81.2

- czytania F81.0
- opanowania poprawnej pisowni F81.1

-jąkanie się F98.5

Splątania stan (niealkoholowy) F05.-

- podostry

Społeczna fobia F40.1

Ssanie kciuka F98.9

Stan

- kryzysu F43.0
- lęku
- odstawienia

- - alkoholu F10.3

279

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

- z majaczeniem F10.4#
- - halucynogennych substancji F16.3#
- z majaczeniem F16.4#
- - kanabinoli F12.3#
--kilku leków FI9.3#
- z majaczeniem F19.4#
--kofeiny FI 5.3#
--kokainy FI4.3#

- z majaczeniem F14.4#

- - lotnych rozpuszczalników FI 8.3#
- z majaczeniem F18.4#
- - nasennych leków FI3.3#

z majaczeniem F13.4#

- - opiatów FI 1.3#
- z majaczeniem FI 1.4#
- - psychoaktywnych substancji NKI

F19.3#

- z majaczeniem F19.4#
- - stymulujących substancji NKI F15.4#
- z majaczeniem F15.4#
--tytoniu FI 7.3#
- - uspokajających leków F13.3#
- z majaczeniem F13.4#
- organiczny omamowy (niealkoholowy)

F06.0

- paniki F41.0
- paranoidalno-omamowe F06.2
- paranoidalny F22.0
- - inwolucyjny F22.8
- - organiczny F06.2

- pomroczny
- - dysocjacyjny F44.88
- - organiczny F06.5
- - psychogenny F44.88

Stereotypowe ruchy, nieprawidłowe

(samouszkadzające) F98.4

Stres (stresowe)
- reakcja F43.0
- - ostra F43.0
- - określona NKI F43.8
- zaburzenie, pourazowe F43.1
Szkodliwe używanie (patrz: Używanie,
szkodliwe)

Szok (wstrząs)
- kulturowy F43.28

- psychiczny F43.0

Tiki (patrz: Zaburzenia, tiki)

Trans (i opętanie) (zaburzenie) F44.3

Transseksualizm F64.0

Transwestytyczny fetyszyzm F65.1

Transwestytyzm

- fetyszystyczny F65.1

- podwójnej roli F64.1

Trichotillomania F63.3

Typu schizofrenii (schizotypowe) zabu-
rzenie F21

Uderzanie głową (w twarde przedmio-
ty), (powtarzające się) F98.4

Uderzanie się w twarz, stereotypowe,
prowadzące do samouszkodzeń F98.4

Umysłowe upośledzenie (patrz: Upośle-
dzenie, umysłowe)

Upojenie, ostre, w alkoholizmie F10.0#

Uporczywy ból, zaburzenie pod posta-
cią somatyczną (somatoform) F45.4

Upośledzenie
- umysłowe F79#
- - głębokie F73#
- - lekkie F70#
- - określone NKI F78#
- - umiarkowane F71#
- - z cechami autystycznymi F84.1
- - znaczne F71#

Urojeniowe zaburzenie
(patrz: Zaburzenie, urojeniowe)

280

stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

Skorowidz

Utrata
- łaknienia, psychogenna F50.8
- potrzeb (pragnień) seksualnych F52.0

Uwagi, deficyt
- bez nadruchliwości F98.8
- z nadruchliwos'cią F90.0
- zespół z nadruchliwością F90.0

Uzależnienia, zespół (patrz: Zespół,

uzależnienia)

Voyeuryzm F65.3

Wagarowanie (ze szkoły) F91.2

Wędrującego (po szpitalach) pacjenta
zespół F68.1

Wędrujący pacjent F68.1

Wernickego afazja, rozwojowa F80.2

Wkładanie palców do oczu, stereotypo-
we, prowadzące do samouszkodzeń
F98.4

Wymioty (towarzyszące)
- psychogenne F50.5
- zaburzeniom psychicznym (psychologi-

cznym) określonym NKI F50.5

Wymioty ciężarnych, psychogenne
F50.5

Wyrywanie włosów F98.4

Wytrysk nasienia (ejakulacja), przed-
wczesny F52.4

Wzdęcia (wiatry), psychogenne
F45.32

Zaburzenia (zaburzenie)
- adaptacyjne

- - głównie z zaburzeniami innych emocji

"F43.23

- - głównie z zaburzeniami zachowania

F43.24

- - krótka depresyjna reakcja F43.20
- - lękowo-depresyjna reakcja (mieszana)

F43.22

- - przedłużona depresyjna reakcja F43.21
- - z innymi określonymi objawami domi-

nującymi F43.28

- - z mieszanymi zaburzeniami zachowa-

nia i emocji F43.25

- afektywne (patrz: Zaburzenia, nastroju)
- aktywności i uwagi (głównie) F90.0
- opanowania poprawnej pisowni

specyficzne F81.1

- artykulacji, czynnościowe F80.0
- arytmetycznych umiejętności F81.2
- autystyczne
- ból, uporczywy (utrwalony) pod posta-

cią somatyczną F45.4

- Briqueta F48.8
- całościowe rozwoju F84.9
- - określone NKI F84.8

- charakteru F68.8

- czynności ruchowych, określone F82
- czynności pisania, rozwojowe F81.8
- czytania, określone F81.0
- - z trudnościami F81.0
- depresyjne F32.9
- - nawracające F33.9
---krótkotrwałe F38.10
- obecnie epizod

ciężki

bez objawów psychotycznych
F33.2
z objawami psychotycznymi F33.3

łagodny

bez objawów somatycznych F33.00
z objawami somatycznymi F33.01

określony NKI F33.8
umiarkowany

bez objawów somatycznych F33.03
z objawami somatycznymi F33.34

w remisji

- - organiczne F06.32

pdffa -tory.pl

281

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Skorowidz

- dojrzewania, seksualnego F66.0
- dwubiegunowe II F31.8
- - obecnie epizod
- ciężki depresyjny

bez objawów psychotycznych F31.4
z objawami psychotycznymi F31.5

- hipomaniakalny F31.0
- maniakalny

bez objawów psychotycznych F31.1
z objawami psychotycznymi F31.2

- łagodny lub umiarkowany depresyjny

bez objawów somatycznych F31.30
z objawami somatycznymi F31.31

- - - mieszany F31.6
- - w remisji (obecnie) F31.7
--określony NKI F31.8
- - organiczny F06.31
- - pojedynczy epizod maniakalny F30.-
- dwubiegunowe (afektywne)
- dysocjacyjne F44.9
- - mieszane F44.8
- - ruchu (ruchowe) F44.4
- - określone NKI F44.8
- - przemijające, w dzieciństwie i wieku

młodzieńczym F44.82

- dziecięce dezintegracyjne, określone

NKI F84.3

- emocji
- - i zachowania (conduct), mieszane,

w zaburzeniach adaptacyjnych
F43.25

- - określone NKI, w zaburzeniach adapta

cyjnych F2.43

• emocjonalne, z początkiem w dzieciń

stwie F93.9

• - określone NKI F93.8
• erekcji u mężczyzn F52.2
• fonologiczne, rozwojowe F80.0
• hiperkinetyczne z upośledzeniem umy-

słowym i ruchami stereotypowymi
F84.4

• hiperkinetyczne (nadpobudliwości rucho-

wej) F90.9

• - zachowania (conduct) F90.1

- określone NKI F90.8

• identyfikacji lub roli płciowej F64.9

- - w wieku młodzieńczym lub dorosłym,

typ nietransseksualny F64.1

- - w dzieciństwie F64.2
- - określone NKI 93.8
-języka, rozwojowe F80.9

- - ekspresyjne F80.1
- - recepcyjne (rozumienia) F80.2
- konwersyjne F44.-
- - mieszane F44.7
- - określone NKI F44.8
- łagodne procesów poznawczych F06.7
-lękowe (lęk) F41.9
- - i depresyjne, mieszane F41.9
- - mieszane F41.3
- - określone NKI F41.8
- - przed separacją, w dzieciństtwie

F93.0

- - społeczny, w dzieciństwie F93.2
- - uogólnione F41.1
- - w postaci fobii F40.9
- w dzieciństwie F93.2
- lękowe marzenia sennego F51.5
- maniakalne, organiczne F06.30
- nastroju (afektywne) F39
- - nawracające, określone NKI F38.1
- - określone NKI F38.8
- - organiczne F06.3

- - pojedynczy epizod, określone NKI

F38.0

- - uporczywe (utrwalone) F34.9
- - - określone NKI F34.8
- nawracające [afektywne] nastroju

(patrz:

Zaburzenia, nastroju)

- nawyków i popędów (impulsów) F63.9
- - określone NKI F63.8
- nerwicowe F48.9
- - określone NKI F48.8
- o postaci schizofrenii (schizophreni-

form) ¥20 M

- - krótkie F23.23#
- obrazu ciała (body dysmorphic)

F45.2

- obsesyjno-kompulsyjne F42.8

- - określone NKI F42.8

- odżywiania się F50.9
- - określone NKI F50.8

- odżywiania się w niemowlęctwie i dzie-

ciństwie F98.2

- okresowe eksplozywne F63.8
- organiczne F09
- - asteniczne F06.6

- - chwiejność afektywna (astenia)

F06.6

- - depresyjne F06.32

- - dwubiegunowe F06.31
- - dysocjacyjne F06.5
- - katatoniczne F06.1

- - lękowe F06.4
- - maniakalne F06.30

- - mieszane afektywne F06.33
- - nastroju [afektywne] F06.3
- - osobowości F07.0

- - paranoidalne F06.2
- - podobne do schizofrenii F06.2
- - psychiczne F09

- - urojeniowe [podobne do schizofrenii]

F06.2

- orgazmu F52.3
- osobowości (osobowość) F60.9
- - afektywna F34.0
- - agresywna F60.30
- - amoralna F60.2
- - anankastyczna F60.5
• - antyspołeczna F60.2
• - aspołeczna F60.2
• - asteniczna F60.7

- bierna F60.7
- bierno-agresywna F60.8

- borderline (z pogranicza) F60.31
- chwiejna emocjonalnie F60.3
- - typ borderline (z pogranicza) F60.31

- - typ impulsywny F60.30
- depresyjna F34.1

- dyssocjalna F60.2
- ekscentryczna F60.8

- ekspansywna paranoiczna F60.0
- eksplozywna F60.30
- fanatyczna F60.0

- histeryczna F60.4
- histrioniczna F60.4

- i zachowania (behaviour) (dorosłych)

F69

- - - określone NKI F60.8
- - kompulsyjna F60.5
- - lękliwa F60.6

- - mnoga F44.81
- - narcystyczna F60.8

- - nieadekwatna F60.7
- - niedojrzała F60.8
- - obsesyjna F60.5

- - obsesyjno-kompulsyjna F60.5
- - określona NKI F60.8
- - organiczne, wywołane chorobą,

uszkodzeniem lub dysfunkcją
mózgu F07.9

- - - określone NKI F07.8
- - paranoiczna F60.0

- - patologiczna F60.9
- - pieniacza F60.0

- - psychoinfantylna F.60.4
- - psychoneurotyczna F60.8
- - psychopatyczna F60.2

- - samoponiżająca się F60.7
- - schizoidalna F60.1
- - schizotypowa F21

- - sensytywna paranoiczna F60.0
- - socjopatyczna F60.2

- - typu "haltlose" F60.8
- - typu mieszanego F61.0

- - unikająca (avoidant) F60.6
- - w padaczce limbicznej, zespół F07.0
- - zależna F60.7

- owładnięcia F44.3
- paranoidalne, indukowane F24

- pobudzenia seksualnego u kobiet F52.2
- pod postacią somatyczną (somatoform)

F45.9

- - ból, uporczywy F45.4
- - określone NKI F45.8

- - niezróżnicowane F45.1
- pozorowane F68.1

- procesów poznawczych, łagodne F06.7
- przywiązania, w dzieciństwie
- - reaktywne F94.1

- - selektywności F94.2
- psychiczne, niepsychotyczne F99
- psychiczne i zachowania F99

- - alkohol (spowodowane przez) FI0.9

282

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

283

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Skorowidz

- chorobę somatyczną (spowodowane - psychoseksualnego rozwoju F66.9#

przez) F06.9 - - określone NKI F66.8#

- - określone NKI F06.8 - psychosomatyczne
- halucynogenne substancje (spowodo- - - wielorakich skarg zespół F45.0

wane przez) FI6.9 - - niezróżnicowane F45.1

- kanabinole ((spowodowane przez) - psychotyczne

FI 2.9 - - alkohol (spowodowane przez) F10.5#

- kilka substancji (spowodowane przez) - - halucynogenne substancje (spowodo-

19.9 wane przez) F16.5#

- kofeinę (spowodowane przez) FI 5.9 --kanabinole (spowodowane przez)
- kokainę (spowodowane przez) F14.9 F12.5#
- lotne rozpuszczalniki (spowodowane - - kilka substancji (spowodowane przez)

przez) FI8.9 19.5#

- nasenne leki (spowodowane przez) - - kokainę (spowodowane przez) F14.5#

FI3.9 - - lotne rozpuszczalniki (spowodowane

- objawowe F09 przez) FI 8.5#
- określone NKI (spowodowane przez) - - nasenne leki (spowodowane przez)
- - halucynogenne substancje FI6.8 F13.5#
- - kanabinole FI2.8 - - nieorganiczne F29
- - kilka substancji 19.8 - - - określone NKI F28
- - kofeinę F15.8 - - opiaty (spowodowane przez) FI 1.5#
--kokainę FI4.8 -- organiczne F09
- - lotne rozpuszczalniki FI 8.8 - - ostre
- - nasenne leki FI3.8 — podobne do schizofrenii
- - opiaty FI 1.8 bez ostrego stresu F23.20
- - stymulujące substancje FI5.8 z ostrym stresem F23.21
- - substancje psychoaktywne F19.8 — wielopostaciowe
- - tytoń F17.8 bez objawów schizofrenii F23.0
- - uspokajające leki F13.8 bez ostrego stresu F23.00
- opiaty (spowodowane przez) FI 1.9 z ostrym stresem F23.01
- organiczne F09 z objawami schizofrenii F23.1
- połogowe (związane z porodem) bez ostrego stresu F23.10

F53.9 z ostrym stresem F23.11

- - łagodne F53.0 — z przewagą urojeń F23.2
- - ciężkie F53.1 bez ostrego stresu F23.30
- - określone NKI F53.8 z ostrym stresem F23.31
- stymulujące substancje (spowodowane - - ostre i przemijające F23.9

przez) F15.9 - - - określone NKI F23.8

- substancje psychoaktywne (spowodo- - - rezydualne i o późnym początku

wane przez) F19.9 (spowodowane przez) Flx.7#

- tytoń (spowodowane przez) F17.9 — alkohol F10.7#
- uspokajające leki (spowodowane — halucynogenne substancje F16.7#

przez) F13.9 —kanabinole F12.7#

- uszkodzenie i dysfunkcję mózgu (spo- — kilka substancji 19.7#

wodowane przez) F06.9 — kofeinę F15.7#

- - określone NKI F06.8 - - - kokainę F14.7#

- lotne rozpuszczalniki F18.7#
- nasenne leki F13.7#
---opiaty FI L7#
- stymulujące substancje NKI F15.7#
- substancje psychoaktywne

NKI F19.7#

- tytoń F17.7#
- uspokajające leki F13.7#
- - stymulujące substancje (spowodowane

przez) NKI F15.5#

- - substancje psychoaktywne (spowodo-

wane przez) NKI F19.5#

- - tytoń (spowodowane przez) F17.5#
- - uspokajające leki (spowodowane

przez) FI 3.5#

- - wielopostaciowe, ostre (patrz: Zaburze-

nia, psychotyczne, ostre)

- relacji społecznych F68.8
- rozwoju (rozwojowe) F89
- - afazja
- typ ekspresyjny F80.1
- typ recepcyjny F80.2
- - artykulacji F80.0
- - całościowe F84.-
- - czynności pisania F81.8
- - fonologiczne F80.0
--języka F80.9
- - - określone NKI F80.8
- - koordynacji F82
- - mieszane, określone F83
- - motorycznych funkcji F82
- - mowy F80.9
- - - określone NKI F80.8
- - określone NKI F88
- - psychicznego (psychologicznego) F89
- - umiejętności arytmetycznych F81.2
• - umiejętności szkolnych F81.9
- mieszane F81.3
• rywalizacja z rodzeństwem F93.3
• schizoafektywne F25.9
• - depresyjny typ F25.1
• - dwubiegunowy typ F25.0
• - maniakalny typ F25.0
• - mieszany typ F25.2

- określone NKI F25.8
schizoidalne

- - osobowość F60.1
- - w dzieciństwie F84.5
- schizophreniform

(ang.) {patrz: Zaburze-

nia, o postaci schizofrenii)

- schizotypowa osobowość F21
- seksualne
- - pożądania, osłabienie F52.0
- - dojrzewania F66.0#
- - nie spowodowane zaburzeniem ani cho-

robą organiczną F52.9

- - preferencji F65.9
- - związków F66.2#
- sezonowe afektywne F33.-
- snu
- - emocjonalne F51.9
- - nieorganiczne F51.9

---określone NKI F51.8
- somatyzacyjne
- somatoform

(ang.) (patrz: Zaburzenia,

pod postacią somatyczną)

- społecznego funkcjonowania
- - określone NKI F94.8
- - wycofanie się i nieśmiałość z powodu

braku kompetencji społecznej F94.8

- stresowe pourazowe F43.1
- tiki F95.9
- - mieszane, głosowe i mnogie ruchowe

F95.2

- - określone NKI F95.8
- - przemijające F95.0
- - przewlekłe
- ruchowe F95.1
- głosowe (wokalne) F95.1
- tożsamości, w dzieciństwie F93.8
- trans i opętanie F44.3
• uczenia się, rozwojowe F81.9
• umiejętności szkolnych, rozwojowe

F81.9

• - mieszane F81.3
• - określone NKI F81.8

urojeniowe F22.0

• - indukowane F24
• - uporczywe (utrwalone) F22.9

- - określone NKI F22.8
z deficytem uwagi
z lękiem w postaci fobii F40.9

284

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

285

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania

Skorowidz

- - w dzieciństwie F93.1
- - określone NKI F40.8
- z nadmiernym lękiem, w dzieciństwie

F93.8

- z napadami paniki F41.0
- - z agorafobią F40.01
- z nieprawidłowym procesem socjalizacji
- z unikaniem (avoidant) w dzieciństwie

i wieku młodzieńczym

- zachowania (behaviour) (patrz: Zaburze-

nia, psychiczne i zachowania)

- zachowania (conduct) F91.9
- - depresyjne F92.0
- - grupowego typu F91.2
- - hiperkinetyczne F90.1
- - ograniczone do środowiska rodzinnego

F91.0

- - opozycyjno-buntownicze F91.3
- - samotniczego, agresywnego typu F91.1
- - w dzieciństwie F91.9
- - w zaburzeniach adaptacyjnych F43.24
- - z nieprawidłowym procesem socjaliza-

cji F91.1

- - z prawidłowym procesem soscjalizacji

F91.2

- - z zaburzeniami depresyjnymi (F30-39)

F92.0

- - z zaburzeniami emocjonalnymi (F93.-)

F92.8

- - z zaburzeniami nerwicowymi (F40-48)

F92.8

- ze stresem, pourazowe F43.1

Zachowania (behaviour) zaburzenia, w
dzieciństwie F91.9

Zachowania (conduct) zaburzenia
(patrz: Zaburzenia, zachowania)

Zacinanie się F98.5

Zanieczyszczanie się kałem, o przyczy-
nie nieorganicznej F98.1

Zapalenie mózgu, podostre, HIV F02.4#

Zatrucie, ostre

(spowodowane przez)

- alkohol F10.0#
- halucynogenne substancje F16.0#
- kanabinole F12.0#
- kilka substancji 19.0#
- kokainę F14.0#
- lotne rozpuszczalniki F18.0#
- nasenne leki F13.0#
- opiaty FI ł.0#
- stymulujące substancje NKI F15.0#
- substancje psychoaktywne NKI F19.0#
- tytoń F17.0#
- uspokajające leki F13.0#

Zazdrość
- alkoholowa F10.5
- o rodzeństwo F93.3

Zespół
- AIDS-otępienie F02.4#
- amnestyczny (spowodowany przez)
--alkohol FI 0.6
- - halucynogenne substancje F16.6
- - kanabinole FI 2.6
- - kilka substancji 19.6
- - lotne rozpuszczalniki FI 8.6
- - nasenne leki FI3.6
- - opiaty FI 1.6
- - organiczny (niealkoholowy) F04
- - stymulujące substancje (spowodowany
przez) NKI FI5.6
- - substancje psychoaktywne NKI F19.6
- - uspokajające leki F13.6
- Aspergera F84.5
- behawioralny, towarzyszący zaburze-
niom fizjologicznym i czynnikom fizycz-
nym F59

- biegunkowy (gazowy) F45.32
- czołowego płata F07.0
- Da Costy F45.30
- depersonalizacji-derealizacji F48.1
- Dhat F48.8
- drażliwego jelita F45.32
- Gansera F44.80
- Gerstmanna, rozwojowy F81.2
- Hellera F84.3

- hiperkinetyczny F90.9
- instytucjonalizacji F95.2
- Kannera F84.0
- Korsakowa
- - alkoholowy FI0.6
- - niealkoholowy F04
- Landau-Kleffnera F80.3
- mnogich skarg F45.0
- Miinchhausena F68.1
- niezdarnego dziecka F82
- odstawienia (patrz: Stan, odstawienia)
- odstawienia alkoholu F10.3#
- pacjenta wędrującego po szpitalach
F68.1
- padaczki limbicznej (zaburzeń osobowo-
ści w) F07.0
- po leukotomii F07.0
- po lobotomii F07.0
- po stłuczeniu mózgu F07.2
- po wstrząśnieniu mózgu F07.2
- po zapaleniu mózgu F07.1
- pourazowy mózgowy, niepsychotyczny

F07.2

- przewlekłego bólu, osobowościowy

F62.8

- Retta F84.2
- Tourette'a (Gilles de la) F95.2
- uzależnienia (spowodowany przez)

- - alkohol F10.2#
- - halucynogenne substancje F16.2#
- - kanabinole F12.2#
- - kilka substancji 19.2#
-- kofeinę F15.2#
- - kokainę F14.2#
- - lotne rozpuszczalniki F18.2#
- - nasenne leki F13.2#
- - opiaty FI 1.2#
- - stymulujące substancje NKI F15.2#
- - substancje psychoaktywne NKI F19.2#
--tytoń F17.2#
- - uspokajające leki F13.2#
- zmęczenia F48.0

Zmęczenie
- walką F43.0
- zespół F48.0

Znieczulenie i brak czucia zmysłowego,
dysocjacyjne F44.6

Zoofobia F40.2

Żarłoczność psychiczna (bulimia nervo-

sa) F50.2

- atypowa F50.3

286

PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl

287

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Międzynarodowa klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych ICD-10
Międzynarodowa klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych ICD 10
Wykaz jednostek chorobowych wg międzynarodowej klasyfikacji ICD 10 leczonych w poradniach specjalist
klasyfikacja ICD 10
psychologiczne podstawy pracy korekcyjno kompensacyjnej Klasyfikacja ICD 10
ICD 10-zespół Aspergera, autyzm
ICD 10, MEDYCYNA
Wyklad II -psychopatologia i podzial w ICD 10, Psychopatologia
Kryteria ICD 10 (CDDG) szkodliwego picia alkoholu i zespołu uzależnienia od alkoholu
Kryteria ICD-10 szkodliwego picia alkoholu i zespołu uzależnienia od alkoholu, Resocjalizacja; Pedag
klasyfikacja choroby alkoholowej, ★ Studia, Psychologia, Alkoholizm
Stany zagrożenia życia w chorobach nowotworowych 10
Choroba Parkinsona 10

więcej podobnych podstron