1. Istota i metody rachunku ekonomicznej efektywno

ści inwestycji

Rachunek Efektywności Ekonomicznej Inwestycji /w skrócie:"rachunek EEI"/

polega na wykonaniu obliczeń w celu porównania efektów z inwestycji / w okresie

eksploatacji - w przypadku inwestycji rzeczowych/ z niezbędnymi do ich osiągnięcia

nakładami /inwestycyjnymi i eksploatacyjnymi/.

Ocena efektywności inwestycji obejmuje:

* rachunek EEI / tu wszystko musi być podane w liczbach, skwantyfikowane/,

* ocenę opisową - omawiającą efekty niewymierne.

Rozróżnia się:

* rachunek EEI bezwzględny podpowiada nam, czy dany projekt inwestycyjny

spełnia kryteria podane przez inwestora i może być dopuszczony do realizacji,

* rachunek EEI względny powinien podpowiedzieć nam, który z dopuszczalnych

projektów jest najbardziej efektywny z punktu widzenia kryteriów określonych przez

inwestora, który projekt wybrać.

Zatrzymajmy się na chwilę przy kryteriach, jakie dla swych inwestycji określają inwestorzy. Dla

jednych inwestorów, kryterium decydującym o dopuszczeniu danego projektu do realizacji jest

możliwość sfinansowania realizacji inwestycji; inni inwestorzy zwrócą większą uwagę np. na

wrażliwość projektu na zmianę jednostkowych kosztów zmiennych, jeszcze inni - na wrażliwość

projektu na zmiany cen produktów, inni znów - na margines bezpieczeństwa w zakresie cen

produktów lub jednostkowych kosztów zmiennych albo popytu itd. Tak więc, dla dokonania oceny

efektywności ekonomicznej inwestycji trzeba wykonać wiele obliczeń w zakresie rachunku EEI, z

których każde musi w sposób wymierny /w liczbach/ wskazać „zachowanie się projektu" w

różnych kombinacjach zmiennych, wpływających na rentowność jego eksploatacji.

Inwestorzy realizują inwestycje najczęściej przy znacznym udziale finansowym kredytów

bankowych. Banki więc są drugim, po inwestorze, głównym zainteresowanym powodzeniem danego

projektu inwestycyjnego. Dla potrzeb oceny możliwości terminowej spłaty kredytu, zaciągniętego

na finansowanie danego przedsięwzięcia, bank musi dysponować nie tylko fachowo

przeprowadzonym rachunkiem EEI ale też:

• analizą finansową /tzw. analizą ex post /przeprowadzoną - za ostatnie 3 lata abywa, że za 5 lat -

na podstawie sprawozdań finansowych: bilansu, rachunku zysków i strat, rachunku przepływu

środków pieniężnych oraz sprawozdania kwartalnego /F-01/ - chodzi tu o zbadanie faktycznego

wykonania l ex post/ w zakresie interesujących bank wielkości ekonomicznych i wskaźników,

jakie przedsiębiorstwo odnotowało do czasu rozpoczęcia inwestycji;

• analizą finansową ex ante - za okres kredytowania - na podstawie prognozowanych

sprawozdań, które wymieniono powyżej; bank interesuje tu przede wszystkim, jaka będzie

kondycja ekonomiczna przedsiębiorstwa, w tym głównie finansowa, w okresie kredytowania

przedsiębiorstwa, czyli od momentu udzielenia pierwszej kwoty kredytu aż do momentu

spłacenia ostatniej jego raty wraz z należnymi bankowi odsetkami od tego kredytu; prognozy tych

sprawozdań służą też do przeprowadzenia obliczeń w ramach rachunku EEI danego

przedsięwzięcia.

Główny podział metod rachunku efektywności ekonomicznej inwestycji, to rozróżnienie:

l/ metod statycznych /inaczej: tradycyjne, proste/ - polegają one na porównaniu efektów i nakładów

kapitałowych, związanych z danym przedsięwzięciem inwestycyjnym, w wielkościach nominalnych

/niezdyskontowanych/, tj. takich, w jakich występują w ciągu okresu obliczeniowego - czyli bez

uwzględnienia czynnika czasu;

Z metod statycznych najczęściej wykorzystuje się:

• okres spłaty / zwrotu/ /O

z

/.

2/ metod dynamicznych /złożonych, dyskontowych/ - opartych na wykorzystaniu efektów i

nakładów kapitałowych po ich zdyskontowaniu /doprowadzeniu doprowadzeniu do wartości

teraźniejszej, bieżącej/.

Z metod dynamicznych najczęściej wykorzystywane są:

• okres zwrotu zdyskontowany /Od/,

• wartość zaktualizowana netto / NPV /,

• wewnętrzna stopa zwrotu / IRR /,

• wskaźnik efektywności inwestycji /E/.

Ze względu na to, że:

* nakłady ponoszone są wcześniej,

* efekty /z nich / uzyskiwane są później, często w okresach odległych,

zwykłe porównanie nakładów i efektów nie byłoby możliwe bez ich sprowadzenia do wartości

bieżącej / "dzisiejszej"/, tj. bez ich zdyskontowania, bowiem:

„złotówka dzisiaj ma inną /wyższą / wartość niż złotówka jutro"

Wartości zdyskontowane otrzymujemy poprzez przemnożenie wartości nominalnej przez

współczynnik dyskonta.

Praktyczne wykorzystanie w/w współczynnika dyskontowego polega na:

• ustaleniu roku kalendarzowego, który będzie podstawą dyskontowania; bywa to rok

rozpoczęcia okresu eksploatacji albo też rok, w którym rozpoczęto prace

przygotowawczo-realizacyjne;

• przemnożeniu rocznych bieżących składników nakładów i efektów /lub ich różnicy/ przez

odpowiadające im w czasie współczynniki dyskontowe /at /.

1

a

t

= ---------------

(1+r)

t

r- stopa dyskontowa równa stopie oprocentowania kredytu

t – poszczególne lata obliczeniowe

Współczynniki dyskontowe /at/ z biegiem czasu maleją od 1,000 do zera. Dla okresu O

współczynnik at = 1,000.

Metoda dyskonta nie ma za zadanie wyeliminowania wpływu czynnika inflacji. Owszem, z biegiem

czasu pieniądz traci na wartości także i z powodu inflacji . Natomiast metoda dyskonta ma

doprowadzić wartość rzeczywistą /nominalną/, wydatkowaną lub otrzymaną w okresie późniejszym,

do wartości bieżącej /teraźniejszej/, czyli na określony moment wcześniejszy /w stosunku do

momentu operacji rzeczywistej/, gdyż pieniądz z biegiem czasu traci na wartości, bez względu,

czy inflacja ma miejsce, czy nie. Dlaczego?

Dlatego, że określona kwota mogłaby być zaangażowana alternatywnie, w jakieś inne

przedsięwzięcie, dzięki czemu - jako nie zamrożona - mogłaby się np. zwielokrotnić. Natomiast ta

sama kwota zamrożona w określonym przedsięwzięciu, także pożytki płynące z eksploatacji danego

przedsięwzięcia, które uzyska się w przyszłości, na dzień dzisiejszy mają wartość mniejszą, w

zależności głównie od poziomu stopy dyskontowej.

3. Elementy rachunku EEI

Podstawowymi elementami rachunku efektywności ekonomicznej inwestycji są:

A. nakłady:

\l nakłady inwestycyjne - nakłady /wydatki/ na realizację przedsięwzięcia, pokrywane ze źródeł

własnych i - często - obcych, np. kredyty bankowe;

l/ nakłady bieżące - bieżące wydatki /koszty produkcji i inne wydatki operacyjne, zwane też

eksploatacyjnymi/.

B. efekty:

Są to przychody /w momencie wystawienia rachunku/ lub wpływy finansowe /w momencie

uregulowania rachunku/.

Chociaż przychody i koszty oparte są o zasadę memoriałową, dla której ważny jest moment

wystąpienia a nie moment wpływu, czy wydatku środków pieniężnych, to jednak:

stosując metody dynamiczne, przychody traktuje się jako wpływy pieniężne, zaś koszty i wydatki -

jako wydatki pieniężne.

Natomiast wpływy i wydatki określa się łącznie jako przepływy pieniężne /zwane też strumieniami

pieniężnymi/.

Różnica między wpływami pieniężnymi i wydatkami pieniężnymi stanowi przepływy pieniężne

netto — net cash flow /NCF/.

Stosując metody dynamiczne, do wpływów dodaje się wartość końcową /rezydualną/ - są to

oszacowane przychody ze sprzedaży obiektu po zakończeniu okresu jego eksploatacji;

C. p a r a m e t r y rachunku EEI:

a/ okres obliczeniowy rachunku - w dynamicznych metodach,

b/ stopa dyskontowa - w dynamicznych metodach,

c/ ceny.

Ad a/ Okres obliczeniowy rachunku /To/ stanowi sumę okresu budowy /T

b

/ i okresu

eksploatacji obiektu /Tex/.

Najwięcej kłopotu może sprawiać ustalenie okresu eksploatacji /Tex/ - najlepszym sposobem jest tu

wykorzystanie wzoru:

Tex =1/sA

Tex - okres eksploatacji,

sA - średnia ważona stawka amortyzacyjna /dotycząca wszystkich grup środków trwałych - w %/,

Wartość zaktualizowana /bieżąca/ netto

\

Wartość zaktualizowana netto /NPV-net present value/ jest obecnie metodą najczęściej

stosowaną w rachunkach EEI.

Wartość zaktualizowana netto /NPV/ jest to wartość danego przedsięwzięcia, ustalona

drogą zdyskontowania nadwyżki /różnicy/ wpływów nad wydatkami w okresie obliczeniowym /na

który składają się: okres budowy i okres eksploatacji obiektu powstałego w wyniku zrealizowania

rozpatrywanego przedsięwzięcia/.

Aby dokonać wspomnianego zdyskontowania musimy określić wcześniej poziom stopy

dyskontowej.

Wspomniane zdyskontowanie wykonujemy oddzielnie dla każdego roku i oczywiście , oddzielnie

dla każdego przedsięwzięcia, w sposób następujący:

l/ ustalamy wpływy pieniężne, dla każdego roku oddzielnie,

21 ustalamy wydatki pieniężne, dla każdego roku oddzielnie,

3/ obliczamy - dla każdego roku oddzielnie - nadwyżki /różnicę/ wpływów nad wydatkami

Dopiero tak ustaloną - oddzielnie dla każdego roku - nadwyżkę /różnicę między wpływami i

wydatkami pieniężnymi/ dyskontujemy, tzn. mnożymy przez odpowiedni współczynnik

dyskonta /oznaczany najczęściej at, odczytany w odpowiednich tablicach a poziom jego zależy od

poziomu stopy dyskontowej/. W każdym kolejnym roku dyskontowania współczynnik dyskontowy

maleje w stosunku do swego poziomu z roku poprzedniego.

Można też dyskontować oddzielnie wpływy i oddzielnie wydatki. Wówczas NPV będzie stanowiło

różnicę między sumą zdyskontowanych wpływów i sumą zdyskontowanych wydatków.

Formuły obliczania NPV:

To

NPV =



at NCFt

t=0

NPV - wartość zdyskontowana /bieżąca/ netto,

NCFt - przepływy pieniężne netto /net cash flow/ w roku t, czyli nadwyżka /różnica/ między

wpływami i wydatkami pieniężnymi, dotyczącymi eksploatacji obiektów z danej

inwestycji,

To - okres obliczeniowy /suma okresu budowy -Tb i okresu eksploatacji /Tex/, tzn. To = Tb +

Tex,

at - współczynnik dyskonta,

t = 0,1,2 ..., T

0

- kolejny rok w okresie obliczeniowym,