Komizm słowny i sposoby jego realizacji

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Komizm słowny i sposoby jego realizacji
w wybranych utworach różnych autorów i epok.

Temat bardzo konkretny, związany z poetyką i teorią literatury. Wymaga znajomości
rzeczy, używania fachowego słownictwa, a przede wszystkim precyzji. Polecamy go tym
z Was, którzy mają żyłkę językoznawczą lub lingwistyczną.

Inne możliwe sformułowania tematu

• Żart słowny, gra językowa – literackie techniki komiczne. Omów zjawi-

sko na wybranych przykładach.

• Zabawy i eksperymenty językowe. Omów wybrane przykłady takich prak-

tyk literackich.

PREZENTACJA

Strategie wstępu

Możliwość 1.

Spróbuj odpowiedzieć na pytanie – co jest istotą komizmu?

Mamy z nim do czynienia wtedy, gdy reakcją na cechy jakiegoś zjawiska czy sposób jego
przedstawienia jest śmiech. Odbiorca nie przeżywa żadnych uczuć negatywnych, np.
rozpaczy, strachu, złości. Śmiech może wynikać np. z zaskoczenia, zauważenia absurdu
czy sprzeczności (np. między prawdą o zjawisku a jego interpretacją). Łączy się również
z poczuciem wyższości wobec przedstawianego zjawiska (śmiech jako wyzwolenie!).
Efekt komiczny można wywoływać w różny sposób: poprzez przerysowaną kreację boha-
tera (komizm postaci), nagromadzenie zabawnych przypadków i zachowań postaci (ko-
mizm sytuacyjny), ale też różnego rodzaju zabiegi językowe (komizm słowny).

Możliwość 2.

Zdefiniuj dwie formy komizmu językowego.

W analizie zjawiska komizmu językowego trzeba rozróżnić dwie formy:

• dowcip, który jest tworzony przez zabiegi językowe, niemożliwy do oddania za po-

mocą jakichkolwiek innych środków wyrazu,

• dowcip, który jest przekazywany za pomocą form słownych, ale nie ogranicza się do

nich, związany jest z szerszym kontekstem, z jakimiś sytuacjami z życia, interpre-
tacją świata.

Komizm językowy może realizować się w tekstach na różne sposoby.

Bibliografia podmiotu

•

• Ignacy Krasicki,

Ignacy Krasicki,

Monachomachia

•

• Lewis Carroll,

Lewis Carroll,

Alicja w krainie czarów

•

• Tadeusz Boy-Żeleński,

Tadeusz Boy-Żeleński,

Słówka

•

• Julian Tuwim,

Julian Tuwim,

Jarmark rymów

•

• Witold Gombrowicz,

Witold Gombrowicz,

Ferdydurke

•

• Konstanty Ildefons Gałczyński,

Konstanty Ildefons Gałczyński,

Wiersze, Dymiący piecyk (Te-
atrzyk „Zielona Gęś”)

•

• Stanisław Jerzy Lec,

Stanisław Jerzy Lec,

Myśli nieuczesane

•

• Stanisław Barańczak,

Stanisław Barańczak,

Biografioły

•

• Miron Białoszewski,

Miron Białoszewski,

Wiersze

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Strategie rozwinięcia

Omów co najmniej kilka typów komizmu językowego:

Komizm oparty na powtórzeniach lub przesadnym nagromadzeniu ele-

mentów

mentów,

często wspartym jeszcze przez zastosowanie paralelizmu składniowego.

Można w ten sposób oddać na przykład:

• schematyzm jakiegoś zjawiska – wielokrotne powtarzanie przez profesora Bladacz-

kę, że „Słowacki wielkim poetą był” (Ferdydurke Witolda Gombrowicza),

• poczucie chaosu świata, zwłaszcza gdy śmieszność budzi dodatkowo zestawienie ele-

mentów odległych – wiersz Juliana Tuwima Błaganie, Skumbrie w tomacie Konstan-
tego Ildefonsa Gałczyńskiego.

Ten zabieg jest zresztą podstawą wielu znanych z dzieciństwa wierszy Jana Brzechwy
(Samochwała, Skarżypyta).

Komizm oparty na przekształceniach wyrazu

Komizm oparty na przekształceniach wyrazu (np. słowotwórczych, fleksyjnych).

Przykład:

język uczniów będący naśladowaniem łaciny w Ferdydurke Witolda Gombrowicza.

Komizm, który wykorzystuje wieloznaczność lub podobieństwo wyrazów.

Ta odmiana gry słów, określana jako kalambur, odwołuje się do istniejących w języku
homonimów czy utartych związków frazeologicznych. Efekt śmieszności wywołują także
różnego rodzaju przekształcenia wyrazów, np. dzielenie ich i łączenie, dalekie od przy-
zwyczajeń odbiorców: „Wybuchły prochy Tutenkhamena. Było ich właściwie dwóch: tu
ten Khamen i tam tamten Khamen” (Julian Tuwim).

Zabawne są gry słowne oparte na zamienianiu znaczenia przenośnego na dosłowne:

• – Jak to? Popatrz tylko! – zawołała Czerwona Królowa. – Pies straciłby cierpliwość,

prawda?
– Być może – odpowiedziała przezornie Alicja.
– A wówczas, gdyby pies odszedł, cierpliwość musiałaby pozostać! […].

(Alicja w krainie czarów Lewisa Carrolla)

• Nie bądź plakatem ostrzegawczym dopiero wtedy, gdy cię przycisną do muru.

• Nie wrzucaj wszystkiego do jednego worka, nie udźwigniesz!

• By dojść do źródła, trzeba płynąć pod prąd.

(Myśli nieuczesane Stanisława Jerzego Leca)

Typy gier słownych

• Anagram – zabawa słowna polegająca na przestawianiu liter czy sylab, w ten sposób

z danego słowa czy wyrażenia tworzy się inne, nowe.

• Paragram – zmiana litery może wywoływać zabawną dwuznaczność. Przykłady: tytuł

wiersza Białoszewskiego Muźnięty, „Ja płaczę, ja wymagam” Leca.

• Kontaminacja – polega na tworzeniu słów lub wyrażeń poprzez połączenie innych

słów czy wyrażeń łączących się brzmieniowo czy znaczeniowo, np. „eskulapsus” (po-
myłka lekarza) czy wiersz z Jarmarku rymów Tuwima:

Miałem sen, że go wspomnieć strach! […]
Że Konstanty Ildefons Bach –
To Johannes Sebastian Gałczyński,
A Ildestian Sebafons Gach –
To Johanty Konstannes Bachczyński.

Bibliografia przedmiotu

• Michał Głowiński, Teresa Kost-

kiewiczowa, Aleksandra Oko-
pień-Sławińska,Janusz Sławiń-
ski, Słownik terminów literackich

• Anna Dąbrowska, Język polski

• D. Buttler, Polski dowcip językowy

• S. Garczyński, Śmiechu nasze-

go powszedniego

Komizm rymu

Komizm rymu może także mieć
swoje źródło w rozbiciu wyrazów
na cząstki:

Czy to w lecie, czy też w zimie:
piecyk dymi, piecyk dymi,
Ach , geopolitycznymi
Racjami jesteśmy wyni

(Dymiący piecyk Gałczyńskiego)

Końcowy fragment wyrazu („szcze-
ni”) został umieszczony – co za-
bawniejsze – w przypisie.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Komizm oparty na kontraście, sprzeczności między składnikami wyrażenia.

Ten sposób uzyskiwania śmieszności łączy się z zaskakiwaniem odbiorcy, odchodze-
niem od konwencji językowych, łamaniem nastroju, na nieprzystawaniu języka do
sytuacji czy posługującej się nim postaci. Częste źródło komizmu – m.in. w tekstach
groteskowych.

Na kontraście oparte są:

• Ironia – komizm ma swoje źródło np. w sprzeczności dosłownego sensu słów z ich

właściwym znaczeniem, które nie zostało wyrażone wprost. Przykład: Gałczyński Zima
z wypisów szkolnych.

• Dające poczucie dysonansu łączenie różnych odmian stylistycznych – słownictwa podnio-

słego z potocznym, wprowadzanie archaizmów, a także wtrętów z języków obcych itp.

Różne formy stylizacji

• Parodia – naśladuje cudzy styl w celu jego ośmieszenia (jest agresywną formą styli-

zacji!).

• Pastisz – doskonałe – i często żartobliwe – naśladowanie stylu jakiegoś autora czy

dzieła, eksponuje typowe cechy tego stylu.

• Trawestacja – przeróbka poważnego utworu, która polega zazwyczaj na zamienie-

niu wysokiego stylu oryginału na niski, będący w jaskrawej sprzeczności z tematyką.

Wszystkie one wymagają wiedzy pozajęzykowej, tzn. umiejętności rozpoznania tego,
co jest przedmiotem przekształcenia i jednocześnie zabawy literackiej. Czasem doty-
czy to cech gatunku, np. poemat heroikomiczny jest parodią eposu bohaterskiego (Mo-
nachomachia Ignacego Krasickiego). W utworze tym efekt śmieszności uzyskuje się
poprzez połączenie wysokiego stylu z niskim tematem – Krasicki za pomocą podnio-
słego języka opisuje bójkę mnichów. Częściej parodia dotyczy typowych elementów
stylu czy nawet konkretnych cytatów.

Przykłady:

• Żyłem z wami, kochałem i cierpiałem z wami – teraz żyjcie, kochajcie, cierpcie sobie sami

(Jan Sztaudynger) – parodia początku wiersza Testament mój Juliusza Słowackiego.

• Wielki traktament dla mędrca Tadeusza Boya – wiersz Juliana Tuwima naśladujący

styl Wielkiego testamentu François Villona.

• Pastisze autorstwa Tuwima Le style c’est l’homme. Czyli wierszyk o Andzi, co ukłuła się

i płakała, w interpretacji różnych poetów.

• Barańczak – trawestacje łączące wielką poezję romantyczną z ludową piosenką

Boli mnie noga w biodrze,
Nie mogę chodzić dobrze,

np.
Bo wiem, zostanie po mnie ta noga fatalna,
Co mi żywemu na nic… tylko w biedrze boli

(trawestacja Testamentu mojego Słowackiego).

Komizm rymu

Efekt śmieszności można uzyskać poprzez zastosowanie rymu niezwykłego, zaskakują-
cego, na przykład inwersją czy przesunięciem akcentu:

Kartezjusz
zmarł też już

(Biografioły Barańczaka)

Kto poznał panią Stefanią
ten wolał od innych pań ją.

(Słówka Boya-Żeleńskiego)

Prezentacje maturalne

Ucz się z

Strategia zakończenia

Jak widać, komizm słowny może być uzyskiwany na różne sposoby, a dokładne omówie-
nie wszystkich jest po prostu niemożliwe. Różne są też cele jego wykorzystywania w utwo-
rach literackich. Przede wszystkim ma bawić, stanowić formę rozrywki, ale może też być
ważnym sposobem charakteryzowania postaci czy zjawisk, może służyć celom dydak-
tycznym. Hasło „bawiąc, uczyć” pojawiło się już w czasach starożytnych – budzenie śmie-
chu, ośmieszanie jest dobrą drogą kształtowania postaw. Ludzie niekiedy bardziej boją
się śmieszności niż poważnej krytyki.

Choć komizm słowny jest może trudniejszy w odbiorze niż dwa pozostałe jego typy (wy-

maga niekiedy większej wiedzy!), jego zauważenie i odczytanie daje niemało satysfakcji.

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

• Cytaty, cytaty, cytaty…

W tym przypadku sam temat jest atrakcyjny, anali-
zowanie języka wymaga jednak odwołań do konkret-
nych przykładów. Przygotuj dla każdego egzamina-
tora zbiór tekstów, do których się odwołujesz (więk-
sze fragmenty lub całe wiersze). Ułóż je zgodnie z ko-
lejnością pojawiania się w Twojej prezentacji.

• Odwołania do innych tekstów kultury. Połączenie

z obrazem często pomaga ciekawie wyeksponować
różne formy komizmu słownego.

Przykłady:

•

karykatury Sawki czy Mleczki,

•

filmy, np. komedie:

– Stanisława Barei (Miś, Co mi zrobisz, jak mnie

złapiesz),

– Rejs Marka Piwowskiego.

Fragmentami tych filmów można na przykład zilustro-
wać parodiowanie języka propagandy, socjalistycznej
nowomowy, której absurdalność widać np. w różnego
rodzaju: hasłach, sloganach, schematach językowych.

Przykładowy plan prezentacji

Ramowy plan wypowiedzi

Określenie problemu

• Definicja komizmu. Określenie dwóch podstawowych form i kierunków rozwo-

ju technik komicznych.

Kolejność prezentowanych argumentów

• Podstawowe metody komizmu słownego:

•

powtórzenia

•

przekształcenia wyrazów

•

gra wieloznacznością wyrazów

•

komizm kontrastu

• Formy stylizacji komicznej:

•

pastiż

•

parodia

•

trawestacja

Wnioski

Komizm słowny jest istotną kategorią językową i teoretycznoliteracką. Oparte na
nim techniki teoretyczne są jedną z najistotniejszych metod literatury XX w.

Prezentacje maturalne

Ucz się z

O co może zapytać komisja?

W jakich gatunkach literackich mamy najczęściej do czynienia z komizmem
słownym?

Proponowana odpowiedź

Komizm słowny może pojawić się w bardzo wielu gatunkach literackich, najłat-
wiej znaleźć go jednak w tych, które z założenia mają charakter satyryczny. Należą
do nich: satyra, komedia, farsa, parodia, poemat heroikomiczny (parodia eposu
heroicznego), trawestacja, burleska, pamflet, paszkwil. Na różnego typu zaba-
wach słownych oparte są też często krótkie formy literackie, takie jak: fraszki,
epigramaty, aforyzmy.

We wnioskach znajduje się wzmianka o wykorzystywaniu komizmu słownego
w charakterystyce postaci. Pokaż to zjawisko na dwóch przykładach lite-
rackich.

Proponowana odpowiedź

Język, którym mówi bohater, świadczy o jego charakterze czy horyzontach myślo-
wych. Poprzez wykorzystanie komizmu słownego pisarze mogą lepiej pokazać
słabostki postaci. Na przykład służący Wokulskiego z Lalki Bolesława Prusa chce
ukryć swoje wiejskie pochodzenie poprzez unikanie form gwarowych, m.in. ma-
zurzenia. Skutek jest taki, że wymawia sz, cz także tam, gdzie powinny znaleźć się
głoski s, c. Dulska, tytułowa bohaterka komedii Gabrieli Zapolskiej, jest kobietą
ograniczoną, ale mającą bardzo wysokie mniemanie o sobie. Ilustruje to częste
używanie przez nią obcych słów, których znaczenia nie rozumie – scysja myli się
jej z secesją, iluzje z aluzjami itp.

Wśród przywołanych przez Ciebie przykładów literackich dominują teksty
powstałe w XX wieku. Dlaczego wybrałeś takie właśnie przykłady?

Proponowana odpowiedź

Zadaniem przykładów jest, oczywiście, jak najlepsze zilustrowanie omawia-
nych przeze mnie problemów. Wybierając teksty, zauważyłem jednak pewną
prawidłowość – w epokach wcześniejszych komizm zbyt często pomagał reali-
zować konkretne cele dydaktyczne, w wieku XX dużo częściej jest ciekawą
zabawą literacką. Takie właśnie przykłady wydawały mi się bardziej intere-
sujące.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Komizm słowny i sposoby jego realizacji
Grzegorczykowa R , Językowy obraz świata i sposoby jego rekonstrukcji
Fototyp i sposób jego określania
Elementy komizmu i satyry w sposobie ukazywania rzeczywistości przez pisarzy polskiego oświeceni1
Odzwierciedlenie programu Pozytywizmu warszawskiego w literaturze epoki i sądy pisarzy o jego realiz
Odzwierciedlenie programu pozytywizmu warszawskiego w literaturze epoki i sądy pisarzy o jego realiz
w sprawie szczegółowego zakresu i kierunków działań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictw
CEL I JEGO REALIZACJA, pedagogika psychologia coaching doradztwo
MlodaPolska 18, Przejawy dekadentyzmu i sposoby jego przezwyciężania
Opisz w jaki sposób będziemy realizować temat z zakresu porównywania?ch wielkościowych i przykład
Elementy komizmu i satyry w sposobie ukazywania rzeczywistości przez pisarzy polskiego oświecenia(1)
Elementy komizmu i satyry w sposobie ukazywania rzeczywistości przez pisarzy polskiego oświecenia
Komizm słowny w tekstach wybranego kabaretu, Pedagogika, Studia stacjonarne I stopnia, Rok 3, Promo
Konflikt i sposoby jego rozwiązywania
Świadectwo pracy i sposób jego sprostowania

więcej podobnych podstron