1

Pielęgniarstwo jako dyscyplina

naukowa

Nauka

• Dyscyplina wykładana w szkołach wyższych w

charakterze odrębnej specjalności

• System należycie udowodnionych twierdzeń i

hipotez zawierający możliwie obiektywną i

adekwatną w danej fazie rozwoju naukowego i

praktyki wiedzę o zjawiskach, prawidłowościach

danej dziedziny (lub całej rzeczywistości), o

sposobach jej badania i przekształcania przez

człowieka

Encyklopedia Powszechna PWN

Teoria

(gr. theoria – oglądanie, badanie)

1. Wiedza tłumacząca jakąś dziedzinę zjawisk,

w odróżnieniu od praktyki, z którą pozostaje
jednak w związku i na podstawie której jest
formułowana

2. Zespół, system twierdzeń logicznie i rzeczowo

uporządkowanych, powiązanych określonymi
stosunkami logicznymi, występujący w danej
nauce oraz spełniający przyjęte w niej
kryteria naukowości

Struktury pojęciowe

• Mniej formalna próba uporządkowania

zjawisk

• Pojęcia i definicje mogą stanowić część teorii;

nie zawierają twierdzeń o relacjach pomiędzy
poszczególnymi pojęciami

Koncepcja

Ogólne ujęcie czegoś, obmyślany plan działania;

rozwiązania czegoś; teoria czegoś, pomysł,
projekt

Model

(

łac. modulus- miara, wzór)

Wzór według którego coś jest wykonane,

przedmiot będący wzorem lub kopią danego
przedmiotu

2

Teoria pielęgniarstwa

„Takie zestawienie powiązanych ze sobą pojęć

i definicji, które umożliwia postrzeganie faktów
i wydarzeń w sposób systematyczny dzięki
określonym relacjom, jakie pomiędzy nimi
zachodzą. Ich celem jest wyjaśnienie albo
przewidywanie faktów i zdarzeń.”

Kerlinger, 1973

Kategoryzacja teorii pielęgniarstwa

Pola energetyczne

Rogers
Parse
Newman

Systemy

Johnson
Roy
Neuman
Levine
Leininger

Interakcje

Peplau
Orlando
Wiedenbach
King
Paterson & Zderad

Potrzeby/problemy

Nightingale
Abdellan
Henderson
Orem
Watson

Cechy teorii

• Teorie pokazują zależności pomiędzy pojęciami

w taki sposób, który kreuje nowe ujęcie
patrzenia na dane zjawisko

• Teorie muszą być logiczne w swej istocie

• Teorie powinny być względnie proste i możliwe

do uogólnienia

• Teorie powinny stanowić podstawę do

formułowania hipotez, dzięki czemu mogą być
testowane w praktyce i rozwijane

Cechy teorii

• Teorie powinny się przyczyniać do wzrostu

ogólnej wiedzy w danej dziedzinie dzięki
prowadzeniu badań naukowych w celu ich
testowania

• Teorie mogą znajdować zastosowanie jako

przewodniki dla praktyków

• Teorie muszą być spójne z innymi uznanymi

teoriami i prawami, ale pozostawiać pytania
otwarte i wymagające dalszych badań

Wg Torres

Teoria pielęgniarstwa

Virginii Henderson

Definicja pielęgniarstwa

wg V. Henderson

Unikatową funkcją pielęgniarki jest asystowanie

człowiekowi zdrowemu lub choremu w

podejmowaniu tych czynności znaczących dla

zachowania zdrowia lub jego przywracania

(także dla zapewnienia spokojnej śmierci), które

podejmowałby sam, gdyby miał potrzebną do tego

siłę, wolę i wiedzę. Pomoc ta powinna być

świadczona w taki sposób, aby człowiek mógł się

bez niej obejść tak szybko, jak to możliwe.

MRP, 1966

3

Potrzeby człowieka wg V. Henderson

1. Prawidłowe oddychanie
2. Odpowiednie odżywianie i dostarczenie płynów
3. Wydalanie
4. Poruszanie się i zachowanie właściwej postawy ciała
5. Sen i odpoczynek
6. Dobieranie odpowiedniej odzieży
7. Utrzymanie właściwej temperatury ciała
8. Utrzymanie czystości ciała i schludnego wyglądu
9. Unikanie zagrożeń ze strony środowiska i ranienia innych
10. Komunikowanie, wyrażanie emocji, potrzeb, lęków
11. Podejmowanie praktyk religijnych zgodnie z wiarą
12. Podejmowanie pracy w sposób dający poczucie osiągnięć
13. Zabawa, uczestniczenie w różnych formach rekreacji
14. Uczenie się, odkrywanie, zaspokajanie ciekawości

Czynniki wpływające na realizację potrzeb

• Wiek

• Temperament, stan emocjonalny, nastrój

• Stan socjalny, kulturowy

• Właściwości fizyczne i intelektualne

Stany patologiczne wpływające na

realizację potrzeb

• Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej
• Ostry niedobór tlenu
• Wstrząs, krwotok
• Zaburzenia świadomości – omdlenia, delirium
• Narażenie na wpływ wysokiej temperatury otoczenia
• Ostre stany gorączkowe
• Miejscowe uszkodzenia skóry, zranienia, infekcje
• Stany zakaźności
• Stany przedoperacyjne
• Stany pooperacyjne
• Unieruchomienie spowodowane chorobą lub leczeniem
• Ból przewlekły

Osoba

Niezależna całość, cechująca się 14 uniwersalnymi

potrzebami, które są zaspokajane w indywidualny

sposób.

Osobę ludzką cechują relacje pomiędzy ciałem

umysłem

Zdrowie

Zdolność człowieka do niezależnego funkcjonowania

w zaspokajaniu podstawowych potrzeb

Środowisko

• Ujmowane w odniesieniu do zaspokajania potrzeb
• Podkreśla znaczenie zdrowego środowiska, rodziny,

właściwego komunikowania

4

Ocena potrzeb człowieka i jego
zdolności do zaspokajania potrzeb

Określenie ograniczeń lub braku
zdolności człowieka do zaspokajania
potrzeb z uwzględnieniem siły, woli,
wiedzy
Udokumentowanie w jaki sposób
pielęgniarka może asystować
człowiekowi w zaspokajaniu potrzeb
Asystowanie w zaspokajaniu potrzeb z
uwzględnieniem czynników
wpływających na realizację potrzeb
Ocena samodzielności w zaspokajaniu
potrzeb

Gromadzenie danych

Diagnoza pielęgniarska

Plan opieki

Realizacja planu

Ocena

Teoria V. Henderson

Proces pielęgnowania

Analiza teorii V. Henderson

• Teorie pokazują zależności pomiędzy pojęciami

w taki sposób, który kreuje nowe ujęcie
patrzenia na dane zjawisko

• Teorie muszą być logiczne w swej istocie

• Teorie powinny być względnie proste i możliwe

do uogólnienia

• Teorie powinny stanowić podstawę do

formułowania hipotez, dzięki czemu mogą być
testowane w praktyce i rozwijane

• Teorie powinny się przyczyniać do wzrostu

ogólnej wiedzy w danej dziedzinie dzięki
prowadzeniu badań naukowych w celu ich
testowania

• Teorie mogą znajdować zastosowanie jako

przewodniki dla praktyków

• Teorie muszą być spójne z innymi uznanymi

teoriami i prawami, ale pozostawiać niektóre
pytania otwartymi i wymagającymi dalszych
badań

Analiza teorii V. Henderson

Teoria Dorothei Orem

Składowe teorii D. Orem

• Teoria samoopieki

• Teoria deficytów samoopieki

• Teoria systemów pielęgnowania

Samoopieka

wyuczona aktywność, którą człowiek

podejmuje i kontynuuje w celu
utrzymania życia, zdrowia i dobrego
samopoczucia

5

Kategorie potrzeb wg D.Orem

Potrzeby
• uniwersalne

• rozwojowe

• w zaburzeniach stanu zdrowia

Potrzeby uniwersalne

• Oddychanie
• Zapewnienie wystarczającej ilości płynów
• Zapewnienie prawidłowego pożywienia
• Wydalanie
• Utrzymanie równowagi pomiędzy aktywnością a

wypoczynkiem

• Utrzymanie równowagi pomiędzy samotnością a

interakcjami społecznymi

• Zapobieganie sytuacjom zagrażającym życiu,

zdrowiu i dobremu samopoczuciu

• Dążenie do własnego rozwoju w harmonii z

indywidualnymi aktualnymi i potencjalnymi

możliwościami

Potrzeby rozwojowe

• Potrzeby uniwersalne związane z utrzymaniem życia

i zdrowia oraz prawidłowego rozwoju w

poszczególnych okresach życia i etapach

rozwojowych

• Specyficzne potrzeby występujące w sytuacjach

niekorzystnych dla rozwoju jednostki, jak np.;

– Niewystarczająca edukacja
– Problemy adaptacji społecznej
– Utrata krewnych, przyjaciół
– Zmiana miejsca zamieszkania i środowiska
– Problemy związane z pełnieniem ról społecznych
– Uciążliwe warunki życia

Potrzeby w zaburzeniach stanu zdrowia

• Poszukiwanie i zabezpieczenie pomocy medycznej w

przypadku narażenia na czynniki fizyczne,

biologiczne lub środowiskowe wywołujące stany

patologiczne

• świadomość następstw stanów patologicznych i ich

ewentualnego wpływu na rozwój człowieka

• Konieczność przestrzegania zaleceń związanych z

leczeniem i rehabilitacją

• świadomość i konieczność niwelowania następstw

leczenia

• Modyfikowanie koncepcji siebie, akceptacja faktu

zależności od innych osób

• Uczenie się życia z następstwami choroby, zmiana

stylu życia

Deficyt samoopieki

Samoopieka

Interwencje

pielęgniarki

Zapotrzebowanie

na opiekę

Zdolność do
samoopieki

Systemy pielęgnowania

• całkowicie kompensacyjny,

• częściowo kompensacyjny,

• wspierająco-edukacyjny

6

Metody asystowania w samoopiece

• działanie „za” i „dla” pacjenta,

• kierowanie, doradzanie, udzielanie

wskazówek,

• wsparcie,

• stwarzanie środowiska sprzyjającego

rozwojowi,

• edukowanie

Osoba

• Zintegrowana wewnętrznie jedność, zróżnicowana

pod względem strukturalnym i funkcjonalnym

• Istota wyróżniająca się spośród innych istot

żywych zdolnością do refleksji, samoświadomością,
umiejętnością myślenia abstrakcyjnego,
posługiwaniem się symbolem w komunikowaniu i
zdolnością do działań celowych

• Człowiek stale dąży do rozwijania swoich

potencjalnych możliwości

Zdrowie

• Stan pełnego dobrego samopoczucia fizycznego,

psychicznego i społecznego

• Stan pełnej integracji strukturalnej i

funkcjonalnej, stan pełnego rozwoju człowieka
przejawiający się w poczuciu szczęścia,
zadowolenia, osiąganiu sukcesów i rozwoju
osobowości

Środowisko

• Człowiek i środowisko stanowią jedność

• Czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne i

społeczne wpływają na zdolność człowieka do
samoopieki i zapotrzebowanie na opiekę

Pielęgniarstwo

• Służba społeczna wyróżniająca się spośród

innych służb troszczeniem się

• Sztuka- wymagająca twórczego podejścia,

opanowania wiedzy i techniki; obejmuje m.in..
Sztukę komunikowania, dyskutowania,
koordynowania, zarządzania itd..

• Unikatowa wiedza i dyscyplina praktyczna

Teoria D. Orem a proces pielęgnowania

Określenie potrzeb w zakresie
samoopieki
Określenie deficytu w zakresie
samoopieki
Wybór odpowiedniego systemu
pielęgnowania i metod
pomagania
Określenie czy i w jakiej formie
oraz w jakim systemie powinna
być kontynuowana opieka

Gromadzenie danych

Diagnoza pielęgniarska

Planowanie

Ocena

Teoria D. Orem

Proces pielęgnowania

7

Przykład zastosowania teorii

D. Orem nad krytycznie chorym

Potrzeby uniwersalne

• oddychanie,

• zapewnienie odpowiedniej ilości płynów,

• zapewnienie prawidłowego odżywiania,

• wydalanie,

• utrzymanie równowagi pomiędzy aktywnością a

wypoczynkiem,

• utrzymanie równowagi pomiędzy samotnością a interakcjami

społecznymi,

• zapobieganie sytuacjom zagrażającym życiu, zdrowiu i

dobremu samopoczuciu,

• dążenie do własnego rozwoju zgodnie z indywidualnymi,

aktualnymi i potencjalnymi możliwościami

Deficyty w zakresie oddychania

i utlenowania tkankowego

Zaburzenia oddychania

niewydolność oddechowa

Zaburzenia krążenia

zatrzymanie krążenia

Całkowita kompensacja

Częściowa kompensacja

sztuczna wentylacja tlenoterapia
zabiegi reanimacyjne wspomaganie krążenia

Działania wspierająco-edukacyjne

„odzwyczajanie” od respiratora

Potrzeby uniwersalne

• oddychanie,

• zapewnienie odpowiedniej ilości płynów,

• zapewnienie prawidłowego odżywiania,

• wydalanie,

• utrzymanie równowagi pomiędzy aktywnością a

wypoczynkiem,

• utrzymanie równowagi pomiędzy samotnością a interakcjami

społecznymi,

• zapobieganie sytuacjom zagrażającym życiu, zdrowiu i

dobremu samopoczuciu,

• dążenie do własnego rozwoju zgodnie z indywidualnymi,

aktualnymi i potencjalnymi możliwościami

Zaburzenia wodno-elektrolitowe

Hipowolemia

(krwotok, oparzenie, moczówka prosta)

Hiperwolemia

(niewydolność nerek, niewydolność krążenia)

Zaburzenia elektrolitowe
Niemożność doustnego przyjmowania płynów

(intubacja, zaburzenia przytomności)

Całkowita kompensacja Częściowa kompensacja

dożylne wlewy kroplowe pomoc w przyjmowaniu płynów

farmakoterapia

Działanie wspierająco-edukacyjne

motywowanie do przestrzegania zaleceń

(np. ograniczenie podaży płynów)

Potrzeby uniwersalne

• oddychanie,

• zapewnienie odpowiedniej ilości płynów,

• zapewnienie prawidłowego odżywiania,

• wydalanie,

• utrzymanie równowagi pomiędzy aktywnością a

wypoczynkiem,

• utrzymanie równowagi pomiędzy samotnością a interakcjami

społecznymi,

• zapobieganie sytuacjom zagrażającym życiu, zdrowiu i

dobremu samopoczuciu,

• dążenie do własnego rozwoju zgodnie z indywidualnymi,

aktualnymi i potencjalnymi możliwościami

8

Zaburzenia w odżywianiu

Niedobór masy ciała

(choroba podstawowa, katabolizm, leczenie)

Nadwaga/otyłość

(zaburzenia metaboliczne, nieprawidłowe

odżywianie, sterydy)

Niemożność doustnego przyjmowania pokarmów

(intubacja, zaburzenia świadomości, zaburzenia połykania)

Zwiększone ryzyko: zaburzeń krążenia, wodno-elektrolitowych,

odleżyn i in.

Całkowita kompensacja Częściowa kompensacja

żywienie parenteralne, enteralne pomoc w przyjmowaniu posiłków

Działania wspierające-edukacyjne

edukowanie w zakresie diety

Potrzeby uniwersalne

• oddychanie,

• zapewnienie odpowiedniej ilości płynów,

• zapewnienie prawidłowego odżywiania,

• wydalanie,

• utrzymanie równowagi pomiędzy aktywnością a

wypoczynkiem,

• utrzymanie równowagi pomiędzy samotnością a interakcjami

społecznymi,

• zapobieganie sytuacjom zagrażającym życiu, zdrowiu i

dobremu samopoczuciu,

• dążenie do własnego rozwoju zgodnie z indywidualnymi,

aktualnymi i potencjalnymi możliwościami

Zaburzenia w wydalaniu stolca

•

stan nieprzytomności

•

unieruchomienie

•

żywienie parenteralne,
przez zgłębnik

•

antybiotykoterapia

•

nietrzymanie, stolca

• zaleganie treści

żołądkowej

• zaparcia

• biegunki

Całkowita kompensacja Częściowa kompensacja

farmakologiczna regulacja podanie basenu, kaczki,

wypróżnień

przewiezienie do toalety

Działania wspierająco-edukacyjne

pomoc w akceptowaniu ograniczeń

Potrzeby uniwersalne

• oddychanie,

• zapewnienie odpowiedniej ilości płynów,

• zapewnienie prawidłowego odżywiania,

• wydalanie,

• utrzymanie równowagi pomiędzy aktywnością

a wypoczynkiem,

• utrzymanie równowagi pomiędzy samotnością a interakcjami

społecznymi,

• zapobieganie sytuacjom zagrażającym życiu, zdrowiu i

dobremu samopoczuciu,

• dążenie do własnego rozwoju zgodnie z indywidualnymi,

aktualnymi i potencjalnymi możliwościami

Ograniczenie aktywności

fizycznej

Unieruchomienie

Leki narkotyczne, zwiotczające,
Nadmiar/niedobór bodźców

Ryzyko odleżyn, przykurczów,

zaników mięśniowych,
zakrzepowego zapalenia żył

Zaburzenia snu

Całkowita kompensacja Częściowa kompensacja

ćwiczenia bierne, ćwiczenia bierno-czynne w łóżku,

profilaktyka przeciwzakrzepowa stworzenie odpowiednich

warunków do snu

Działania wspierająco-edukacyjne

uczenie i motywowanie do ćwiczeń rehabilitacyjnych,

techniki relaksacyjne

Potrzeby uniwersalne

• oddychanie,

• zapewnienie odpowiedniej ilości płynów,

• zapewnienie prawidłowego odżywiania,

• wydalanie,

• utrzymanie równowagi pomiędzy aktywnością a

wypoczynkiem,

• utrzymanie równowagi pomiędzy samotnością

a interakcjami społecznymi,

• zapobieganie sytuacjom zagrażającym życiu, zdrowiu i

dobremu samopoczuciu,

• dążenie do własnego rozwoju zgodnie z indywidualnymi,

aktualnymi i potencjalnymi możliwościami

9

Zaburzenia interakcji społecznych

niemożność komunikowania

poczucie izolacji

,

werbalnego,

osamotnienia

aparatura medyczna,
brak kontaktu z rodziną

Całkowita kompensacja Częściowa kompensacja

antycypowanie potrzeb pacjenta alternatywne sposoby

komunikowania się i kanały

informacyjne

Działania wspierająco-edukacyjne

informowanie, wsparcie emocjonalne, wartościujące

Dominacja działań kompensacyjnych

-konsekwencje

• uzależnienie pacjenta od osób opiekujących się

nim oraz od aparatury

• ograniczona możliwość podejmowania decyzji

• ryzyko depersonalizacji, braku autonomii

Implikacje dla pielęgnowania

• stwarzanie choremu możliwości decydowania o

sobie (informowanie, świadoma zgoda),

• okazywanie szacunku,

• wycofywanie się z działań kompensacyjnych tak

szybko, jak to możliwe.